«Остуоруйа дойдута» орто бѳлѳ5ѳр тѳрѳппүт мунньа5а.
презентация к уроку (средняя группа)

Слайд 1

« Остуоруйа дойдута » орто бѳлѳ5ѳр тѳрѳппүт мунньа5а . Иитээччи : Дьячковская В.Р . М унньах тиэмэтэ : « Саңа ү ѳ рэх са5аланыыта- саңа хардыы у h уйааммыт оло5ор, тѳрѳппүттэрбитигэр уонна иитиллээччилэрбитигэр .»

Слайд 2

Сыала : Сана уэрэх сылыгар улэ хайысхатыгар , тэрэппуттэри кытта биир улэ ньыматынан улэлээьин , хардарыта дьайсыытын инники кэскилэ . Соруктар: О 5ону уьуйаанна иитии ньымата , тускула . 4-5 саастаах о5олор сэптээхтук сайдалларын ситиьэргэ наардаан иитии ньымалара . Иитэр улэ соруктара , суруннэрэ . 4. Тэрэппут кэмитиэтин талааьын . 5. Тэрэппуттэри кытта улэ сыллаа5ы былааны ырытыы .

Слайд 3

Орто бэлэх уэрэхтээьинин сурун тэруттэрэ Биьиг бэлэхпут куннээ5и тутулугун тутуьуу . « Эрчимнээх хамсыныы доруобуйа тэрдэ » Эти- хааны уьугуннарар эрчиллиилэр . « Минньигэс астаах сандалы тула » сарсыардаанны аьылык . Уэрэх дьарыктара (ООД -20 мунуутэ ) Эт-хаан дьарыга нэдиэлэ5э устэ . Иккитэ спортзалга ( манан футболка, хара шортик , удуобнай атах танаьа , чешка). Нэдиэлэ5э биирдэ таьырдьа ( халлаан туругуттан кэруллэн ).

Слайд 4

Б и риэмэтэ Күннээҕи тутулук түгэннэрэ Оҕолор дьайыыларын ис хоһооно Иитээччи үлэтин ис хоһооно 07. 0 0-08.15 « Аламай күн сырдыгынан » - истиҥник көрсүһүү . «Үөрэ-көтө оонньуохха»- сайыннарар кииннэргэ оҕо бэйэтин баҕатынан оонньооһуна. Оҕолор бэйэ бэйэлэрин кытта эҕэрдэлэһэн киирэллэр. Бөлөх иһигэр сайыннарар кииннэргэ оҕо баҕатынан оонньооһуна. Саҥа кэлбит оҕолору көрсүү , көрөр-истэр . Оҕолордуун , төрөппүттэрдиин биирдиилээн , бөлөҕүнэн кэпсэтэр , сүбэлэһэр , сүбэлиир . Саҥа кэлбит оҕолору биирдиилээн болҕомто ууруу . 08.15 ( 10 мүн) «Олбохторго олоруох,күннээҕи дьарыгы торумнуох» - (бөлөҕүнэн мустуу). «Тылчаан эрчиллиилэрэ» таба саҥарарга үөрэнэр эрчиллиилэр Оҕолор иллэҥ бириэмэлэригэр күннээҕи дьарыктарын хас биирдии оҕо бэйэтин баҕатынан торумнааһына (былааннааһын) Иитээччи кэлбит оҕолору бөлөҕүнэн мунньан куннээҕи дьарыктарын былаанныылларын салайар. Биирдиилээн оҕону кытта иитээччи «Тылчаан эрчиллиилэрин» оҥорторор 08. 15 -08. 30 « Эрчимнээх хамсаныы – доруобуйа төрдө » - эти-хааны уһугуннарар эрчиллиилэр . Оҕолор эти –хааны уһугуннарар, сайыннарар араас эрчиллиилэри оҥороллор. Иитээччи , уһуйааччы бэйэтэ араас көрүҥүнэн , хайысханан , ньыманан оҕолор эттэнэрин-сииннэрин уһугуннарар эрчиллиилэри оҥорторор . 08. 30 -0 8:5 0 «Минньигэс астаах сандалы тула» - сарсыа рдааҥҥы аһылыкка бэлэмнэнии,аһылык. Суунуу, тарааныы, остуол бэлэмнээһии. Эти-сиини чэнчистик туттуу быраабылаларын көрүү (көмөлөһүү, көннөрүү, сүбэлээһин). 09. 00 -9.20 09.30-9.50 ООД . 10.00-10.10 Битэмииннээх ас Салгыҥҥа дьаарбайыыга бэлэмнэнии тас таҥастарын таҥналлар , бэйэ бэйэлэригэр көмөлөһөллөр . Иитээччи оҕолордуун бэсиэдэлэһэр, таҥналларыгар көмөлөһөр. 10.45-11.25 « Күн,салгын-арахсыспат аргыспыт»сибиэһэй салгыҥҥа дьаарбайыы Сибиэһэй салгыҥҥа дьаарбайыы. Оҕолор айылҕаны, күнү-дьылы кэтээн көрөллөр, хамсаныылаах оонньуулары оонньооһун. Иитээччи оҕолор болҕомтолорун тардан күнү-дьылы кэтээн көрүүнү, хамсаныылаах оонньуулары тэрийэн ыытар. 11.30-12.00 «Оонньуу кустуга» сайыннарар, айымньылаах оонньуулар. Көҥүл оонньуулар, остуол оонньуулара, тылы сайыннарар, харахха тыыныыга эрчиллиилэр Иитээччи оҕолор оонньууларын салайар, биирдиилээн үлэлэри ыытар. Күннээҕи тутулук “ Остуоруйа дойдута ” ортоку бөлөх 12.00-12.30 «Минньигэс астаах сандалы тула» күнүскү аһылыкка бэлэмнэнии. Күнүскү аһылык. Аһылыкка бэлэмнэнэллэр, сууналлар-тарааналлар, таҥастарын көннөрөллөр. Остуол бэлэмнэһэллэр. Аһыыллар. Тэрээһиҥҥэ көмөлөһүү. 13.00-15.00 Утуйуу . Утуйаллар. Муусука иьитиннэрэн, остуоруйа кэпсээн, айымньы ааҕан оҕолору утутуу. 14. 30 -15.00 Утуйан туруу. Чэбдигирдэр хамсаныылар,эти-хааны уһугуннарар оонньуулар. Сыыйа-баайа уһукталлар оҕолор. Эти-сиини уһугуннарар араас хамсаныылары оҥороллор, оонньууллар Иитээччи сыыйа оҕолору уһугуннартыыр, уһуктубут оҕолорго болҕомтотун уурар. Араас хамсаныылары былааннаабытынан эбэтэр оҕо баҕатынан хамсаныыларын 15.15-15.30 «Минньигэс астаах сандалы тула» түөртүүргэ аһылык Сыыйа- баайа таҥныбыт оҕолор түөртүүргэ аһыыллар. Иитээччи сөптөөх аһааһын быраабылата, аска, сервизтээһиҥҥэ болҕомтону уурар. 15.30-16.55 «К өхтөөх-көрдөөх,айар-тутар оонньуулар » Оҕо бэйэтэ талбытынан оонньуулара. Иитээччи кэтиир, көмөлөһөр, салайан биэрэр.. 15.15-16.30 Биирдиилээн үлэлэр,куруһуоктар Биирдиилээн дьарыктаныы, куруһуокка сылдьааһын. Уһуйааччылар куруһуокка, иитээччилэр биирдиилээн оҕолордуун дьарыктаналлар. 16.10-17.45 « Минньигэс астаах сандалы тула»киэ һээҥҥи аһылыкка бэлэмнэнии,киэһээҥҥи аһылык. Киэһээҥҥи аһылыкка бэлэмнэнии, аһааһын. Тэрээһиҥҥэ көмөлөһүү. 18.00-19.15 «Билбэтэхпитин билэбит , улаатабыт,сайдабыт» к өҥүл оонньуу эйгэтэ. Оҕо бэйэтэ талбытынан араас көрүҥнээх оонньуулар, остуол оонньуулара. Иитээччи кэтиир, көмөлөһөр, салайан биэрэр.. 19.00 «К ө рс үөххэ диэри! » оҕолору атаарыы. Оҕолор дьиэлэригэр төрөппүттэринээн тарҕаһаллар . Төрөппүттэрдиин сүбэлэһии. Оҕо күнү хайдах атаарбытын кэпсээһин.

Слайд 5

Нэдиэлэ кунэ Образовательная деятельность бириэмэ Буолар сирэ бэнидиэнньик Кэрэ эйгэ Тулалыыр эйгэ 9:00-9:20 9:30-9:50 Муз.зал Оптуорунньук Эрчим Тыл сайдыыта 9:00-9:20 9:30-9:50 Спорт.зал сэрэдэ Кэрэ эйгэ Тобул 9:00-9:20 9:30-9:50 Муз.зал Чэппиэр Эрчим уруьуй 9:00-9:20 9:30-9:50 Спорт.зал бээтиниссэ Мэьэйии / аттарыы Эрчим ( сибиэьэй салгынна ) 9:00-9:20 9:30-9:50 Таьырдьа / спорт.зал

Слайд 6

Эти хааны сайыннарыы . I этитиитэ суох о5о бэйэтэ кэрэн ыраастык тутта – хапта сылдьарга уэрэтии . 1. мыылалаах уунан илиини сууна сылдьыы . 2. муннубутунан ыраастык , сэптээхтук тыынарга анал платоктаах сылдьыы . 3. туспа бэйэ5э анал тараахтаах буолууну ирдээьин . II . Остуол культууратын быраабылалара . 1. Сатаан аьыыр тэриллэринэн Луосканы , биилкэни , салфетканы туттуу . 2. Ыксаабакка аьааьын . Эр ыстаан баран ыйыстыы

Слайд 7

«ОҔО ТЫЛЫН-ӨҺҮН САЙЫННАРЫЫ» Кун устата араас табыгастаах кэмнэ араас остуоруйаны , хоҺоону , дор5ооннору, кэпсээннэри кэпсэтии уонна иҺитиннэрии . Сурун сыалынан дьону сэргэни , бэйэтин саастыылаахтарын кытары бэйэтин санаатын уллэстиитэ уонна быҺаарсыыта буолар . Сыл тумугунэн : Тылын саппааҺын ханатыы ; Бэйэтин туругунан корон интонациалаахтык санарага уорэнэр ; Санарар саната , дор5оону санарыыта тупсар ; Хартыынаны корон туран улахан киҺи комото суох кылгас кэпсээн онорор . О5о саната сайдар эйгэтэ Кыыл-котор , транспорт, спорт, уунээйи туьунан хартыына , хаартыска , открытка, альбом коруу , кэпсэтии . Кинигэ арааьын : халын чараас , магниттаах , ачыкылаах , угус ойуулаах – кинигэ муннугар уларыта сылдьан туттуу . Остуол оонньуурун арааьын уларыта сылдьан туттуу . Оруоллаах , хамсаныылаах оонньууга туттуллар бэргэьэлэри , малы салы туьаныы . Дьарык тас ортугэр аа5ыллар айымньылары истии , урут буолбут тугэни ахтыы , араас тугэни кэпсээн ырытыьыы . До5ору кытта эйэ5эстик кэпсэтэргэ , кордоьорго , бырастыы гыннарарга , до5ор ал5аьын табыгастаахтык этэргэ уорэтии . Ситимнээх сана сайдыыта Дьонум-сэргэм , дьиэм-уотум . Оонньуубун . Туьа киьитэбин . Сэьэргэьиэх эрэ . Билгэ билиим .

Слайд 8

Этиини сопко оноруу Аат тылы туохтууру кытта сопко ситимниир . Кэлэр кэмнээх туохтууру кытта сопко ситимниир . Кэлэр кэмнээх туохтуур араастаан туттуллуутун билсэр ( барыыьыбын , барыа5ым, бардарбын ). Сыьыат туохтууру туттар . О5о утуйда , турда (о5о утуйан турда ). Холбуу этиини онорор . Мин санаабар ,… то5о диэтэххэ , … Ваня таьырдьа та5ыста, онтон Дима билигин да тана олорор . Ийэм мохпутэ , ол иьин ытаабытым . Дор5оону чуолкайдык санарыы торообут тылын бары дор5ооннорун арааран истэр уонна санарар ; тылга чопчу дор5оон баарын-суо5ун ойдоон истэр ; чопчу дор5оон тыл хайа оттугэр баарын этэр ; -тыл иннигэр турар аьа5ас дор5оону арааран истэр ; Уус -уран айымньыны билсии Кэпсиир , оонньоон кердорор : Айымньы ис хоьоонун ырытыьар , кэпсиир : Ойуттэн этэр , дор5оонноохтук санарар .

Слайд 9

ҮӨРЭХ СҮРҮННҮҮР БЫРАГЫРААМАТЫГАР ҮӨРЭХ УОБАЛАҺА «О5О БИЛЭР – КӨРӨР ДЬОҔУРУН САЙЫННАРЫЫ» Ахсаан Ахсаан судургу ойдобуллэрин (он, быьыы , кэрин , хайысха , бириэмэ , ахсаан , чыыьыла , сыыппара ) билсэр , математическай сатабылга ( арааарар , холбуур , тэнниир , уоскэтэр , наардыыр , болохтуур , ахсаан аа5ар) эрчиллэр , уерэнэр , сенсорнай торуттэрин ( истэр , керер , сытыр5ыыр, бигиир , быьаарар , холуур ) сайыннарар , тулалыыр эйгэ5э айыл5а5а соптоох сыьыаны олохтуур . Он, Сурун оннору ( манан , хара , кыьыл , куех ) уонна он эгэлгэтин (ча5ылхай кыьыл , харана кыьыл , чээлэкй куех , от куе5э, халлаан куе5э) билэр , араарар , наардыыр , болохтуур . Быьыы (форма) « Тогурук », «ньолбо5ор», « муннуктаах », «ус муннуктаах », « туерт муннуктаах » быьыылары керен , бигээн эттик , предмет быьыытын быьаарар , наардыыр , болохтуур . Тогурук быьыылаах предмет токунуйэр , муннуктаах токунуйбэт диэн арааран ойдуур . Геометрическай фигуралары ( тогурук , ус муннук , туерт муннук , квадрат) билсэр , араарар . Кэрин «Кыра», « улахан », « уьун », « кылгас », « урдук », « намыьах », « кэтит », « синньигэс » кэриннэри билсэр . Эттиктэри , предметтэри тэннээн , холоон кэриннэрин быьаарар , наардыыр , болохтуур , кэрчик , сурааьын керуннэрин билсэр , араарар . Хайысха «Манна», « итиннэ », « уеьээ », « аллараа », « инники », « кэнники », « чугас », « ыраах », « уна », « ханас » хайысхалары билсэр . Хайысханы бэйэтигэр сыьыаран ( уна , ханас илиим , уна , ханас ата5ым, иннибэр , кэннибэр ) быьаарар , туьааннаах хайысханан сопко хамсанар . Ханастан уна диэн ойдобулу билэр , тутуьар . Икки тэн болох , предмет онуттэн ( дьуьунуттэн ), быьыытыттан ( форматыттан ), кэриниттэн , хайысхатыттан ( хайа диэки турарыттан , сытарыттан ) тутулуга суох мэлдьи тэн буолар , ахсаана уларыйбат диэн сурун ойдобулу ылар . Ахсаан « Биир ахсаан », « элбэх ахсаан », « эбии », «ко5урэтии» туьунан бастакы ойдобулу ылар . « Биир », « элбэх », « элбээтэ », «а5ыйаата», «тэн», « соччо » диэн ойдобуллэри билсэр , суоттуур . Биэскэ диэри (1,2,3,4,5) оро-таннары аа5ар. Оро аахтахха ахсаан эбиллэр , таннары аахтахха аччыыр , ко5уруур диэн ойдобулу ылар . Бутэьик чыыьыла , предмети , боло5у тумуктуурун ( барыта ус чааскы буолла ) билэр .

Слайд 10

Натуральнай эрээт туьунан ойдобулу билсэр . Чыыьылалар утуу-субуу бииринэн эбиллэн натуральнай эрээти уоскэтэллэр , биирдии чыыьыла чопчу миэстэлээх диэн билэр . Эрээккэ чыыьыла миэстэтин быьааран кэрискэ ахсаанна уерэнэр . Оро аа5ыыга инники турар чыыьыла кэннигэр турардаа5ар кыра буоларын билэр . Болохтоон туьааннах чыыьыла5а соп тубэьэр предмети аа5ан араарар . Икки боло5у бииринэн эбэн,ке5урэтэн тэнниир ( суоттуур ). Сыыппара , чыыьыла туьунан ойдобулу ылар . Сыыппара чыыьыланы кордорор бэлиэ , ол иьин сыыппара чыыьыла5а тэн ахсааннаах диэн билэр.Суукка кэмин ( сарсыарда , кунус , киэьэ , туун ) ситимин билэр , быьаарар.«Бэ5эьээ», « бугун », « сарсын », « хойут », « сотору » ойдобуллэри билсэр .

Слайд 11

Тулалыыр эйгэ Тулалыыр оло5у билиьиннэрии суруннээн икки тиэмэ «Мин уонна дьонум » , « Тэрээбут дойдум ». «Мин уонна дьонум ». О5о бэйэтин туьунан , аатын , араспаанньатын , сааьын уонна атын о5олор тустарынан билэр ; аймахтара - ийэ , а5а, эбээ , эьээ,убай , эдьиий , сурус , балыс , кутуэт , санас , аба5а, таай , атын дьоннор . Эбугэлэр тылынан уус -уран айымньылара , итэ5эллэрэ; Тулалыыр предметтэр хаачыстыбалара , туохтан оноьуллубуттара , дьуьуннэрэ , уопсай ааттарынан бэлэхтээьун , араарыы ; Оонньуурдар : дидактическай , техническай , предметнэй,сахалыы ; Дьиэ тээбириннэрэ , идэ5э, улэ5э туттуллар тэриллэр ; Иьиттэр : чэй , миин Саха сирэ уьун , тымныы кыьыннаах , кылгас , куйаас , урун тууннээх , киирбэт куннээх сайыннаах , ирбэт тон буордаах , урдук сымара таас хайалардаах , элбэх улахан орустэрдээх , урэхтэрдээх , куеллэрдээх , киэн , нэлэмэн хочолордоох , алаастардаах , араас кунду эн хостонор баайдаах , кунду туулээхтээх , тыйыс айыл5алаах, киэн сири тайаан сытар хоту дойду диэн сурун ойдобулу ылар . Торообут дойдутун айыл5атын, сирин- уотун , уунээйитин , уенун-койуурун , отун-маьын , которун суурэрин , кыылын-суелун , балыгын , куьун-хааьын , сиртэн хостонор баайын билсэр . Дьыл кэминэн айыл5а костуутэ , дьон-сэргэ оло5о-дьаьа5а уларыйыыларын билсэр , ойдуур . -

Слайд 12

«ОҔО КЭРЭНИ ӨЙДҮҮР ДЬОҔУРУН САЙЫННАРЫЫ» Ойуулуур дьүһүннүүр искусство туһунан өйдөбүлэ : Ойуулуур - дьүһүннүүр искусство айымньыылара араас ньыманан оҥоһуллаллар диэн өйдөбүлү ылар . Живопись, графика киистэнэн ойууланаллар : скульптура мэһийиллэн , сыбаан , чочуйуллан оҥоһуллар диэн өйдүүр , билэр . Араас ньыманан туһанан ойуулуурга үөрэнэр . Оҥоһуктарыгар , айымньыларыгар тулалыыр эйгэҕэ сыһыанын көрдөрөр . Декоративнай - прикладной искусство сүрүн көрүҥүнэн орнамент арааһа буолар диэн билэр . Орнаменынан дьиэни , дьиэ араас тэрилин , иһити - хомуоһу , таҥнар таҥаһы киэргэтэллэр диэн өйдүүр . Орнамент ойуута араас , тус - туһунан суолталаах диэн өйдөбүлү ылар . Саха орнаменын сүрүн ойууларын суолтатын билэр , араарар , быһаарар , уруһуйдуу үөрэнэр .

Слайд 13

Тутуу : Тута үөрэнэригэр уһатыы , үрдэтии , бүрүйүү , сыһыары тутуу , холбооһун , кэҥэтии , биллэҕэ быраҕыы , туора сабыы курдук ньымалары билэр . Кирпииччэни туруоруу , кэккэлэччи , төгүрүччү , түөрт муннуктуу , утуу-субуу , сыһыары уурталыыры сатыыр . Конструкторы туһанан араас моделы таҥар , оҥорор . Бэйэтэ былааннаан эбэтэр уруһуйунан ( схеманан ) сирдэтэн айан тутар . Сууллубат гына эрдэттэн былааннан табыгастаах сири булан кээмэйин , быһыытын , матырыйаалын , хайысхатын таба талан тутарга үөрэнэр . Туттуллар матырыйаал (кубик, кирпииччэ , хаптаһын , буруус уо.д.а .) туох уратылааҕын , хайдах туруктааҕын билэр , туттарыгар ону учуоттуур .

Слайд 14

« Уус -уран айыы » ( уруhуй ) Уна , ханас эбэтэр икки илиитинэн тэннэ уруьуйдаан керен бэйэтигэр табыгастаах суолу булар . Харандааьынан , киистэнэн , миэлинэн барыллаан уруьуйдуурга , тогуруччу , конотук , долгуннуу , туруору , сытыары сотон , суруйан ойуулуурга уерэнэр ; бэлэм омоону кырааскалыыр . Боростуой быьыылаах эттиктэри ойуулуур . Тогурук , ус муннук , квадрат, ньолбо5ор, туорт муннук быьыылаах эттиктэри керен олорон ойуулуур . Хас да ойууну холбоон биир ис хоьооннуур , боростуой саха оьуорун бэлэм фона онорор , ойтон , санаан керен , уус -уран айымньыттан , корон олорон уруьуйдуур . Дьыл кэмин , туун , кунус ойдобулун , айыл5а уларыйыытын , уунээйи , кыыл арааьын тутулун тулалыыр эйгэ костуутуттэн айан ойуулуур . Алта сурун ону билэр , кытархай , борон, сырдык халлаан куе5э ону араарар . Он сырдыгын , харанатын араарарга , ону булкуйан дьуерэлииргэ уерэнэр . Оннор комолорунэн тулалыыр эйгэ , киьи туругун кордоруеххэ собун ойдуур . Ыраах , чугас турар эттиги хайдах уруьуйдууру сатыыр уонна эттик пропорциятын хара5ынан холоон онорор , кырааскалыыр уонна оьуорунан оноьуктары киэргэтэр . О5о маннык сахалыы орнаменнары билэр , сатаан уруьуйдуур . 4-5 саастаахтар . « кэрдиис ойуу », « Тынырах ойуу », « тараах ойуу », « тиис ойуу », « Сибэкки ойуу » ( ньыма ).

Слайд 15

« Уус уран айыы » ( мэhийии , аттарыы ) Мэьэйии П ластилинынан улэлии уерэнэр . Сыбаан оноруу араас ньыматын билэ уерэнэр , сатаан туьана уерэнэр Ытыс икки ардыгар , коно ньуурга араастаан ( коно , токунук гына ) хатайдыы уерэнэр . Хаптаччы баттыыр , тэллэччи тардар , сыьыары тутан , имэрийэн холбуурга уерэнэр . Тарбах тоботунэн тобулу , дьоло баттыыр , тэллэччи тарда уерэнэр Сыьыары тутан , имэрийэн холбуур уерэнэр . Тарбах тоботунэн хаптаччы тутар , чорбоччу тарда уерэнэр А ттарыы О5о араас онноох кумаа5ылары табатык дьуерэлээн сыьыарарга , соптоох ону (фону) талан ыларга уерэнэр . Бастаан биир онноох кумаа5ыны онтон 2-3 ону дьуерэлии силимнииргэ уерэнэр . Кырыйбакка эрэ бэлэм оьуору , ойууну , "малы- салы " сыьыарар уерэнэр . 4-5 сааьыттан кыптыыйынан тутта уерэнэр . Кумаа5ыны бук тутан квадраттан кене муннугу , кене муннуктан ньолбо5ору, квадраттан тегуругу , ус муннугу , кылгас , синньигэс , кэтит кэрчиктэри , харах холооьунунан кырыйар . Ис хоьоонноох улэни енун , быьыытын , кээмэйин , балаьыанньатын керен , наардаан сыьыара уерэнэр . Кумаа5ыны, килиэйи кэмчилээн туттарга кыьаллар , улэтин харыстыыр , са5алаабытын бутэрэ уерэнэр .

Слайд 16

ҮӨРЭХ СҮРҮННҮҮР БЫРАГЫРААММАТЫГАР ҮӨРЭХ УОБАЛАҺА «ОҔО ЭТИН - СИИНИН САЙЫННАРЫЫ» О5о кыра5ы, кытыгырас , сылбыр5а, сымса , имигэс , бэйэтин кыанар чэбдик туруктаах буоларыгар хаамыы , сууруу , ыстаныы , ыттыы , сыыллыы , быра5ыы, хабыы курдук сурун хамсаныылар , сарсыардаанны эрчиллии , Сахалыы хамсаныылаах , курэхтэьиилээх оонньуулар , араас анал эрчиллиилэр уонна кун салгын , уу суолталарын ойдуур , сыаналыыр , сатаан хамсанарга , эрчиллэргэ дьулуьар , кыьаллар , уорэнэр . Ыстаныы : ыстанарга турар балаьыанньатын билэр , миэстэттэн 40-50 см уьуну ыстанар . Ыттыы : туруору турар кирилиэскэ ыттар : 1.5 урдуктээх кирилиэскэ ыттар , туьэр , кэккэлэьэ турар кирилиэскэ кэьэр . Сыыллыы : сыылларыгар тобуктаан эттик тула , эттиктэр икки ардыларынан барар . Кэнники тобуктаан сыыллыы араас кэрунун сатыыр:ыскамыайка урдунэн тобуктаан , тонолохтоон , кэннинэн , тэбэтунэн мээчиги анньа анньа уо.д.а . Сиргэ умса , ыскамыайка5а сытан илиитинэн тардыьан сыыллары сатыыр . Быра5ыы , хабыы : Мээчиги уна-ханас илиитинэн кыыратан , алларааттан уэьэ , быа нэнуэ быра5ар, эттик икки ардынан бэйэ-бэйэ5э мээчиги алларааттан , кэтэхтэн таьааран , 1,5 м икки ардыгар бырахсар , ытыьын таьынан быра5ан баран хабар. Мээчиги сиртэн тэйитэр , мээчиги хабар. 4-5 тэгул субуруччу сиртэн тэйитэр .

Слайд 17

«ОҔО УОПСАСТЫБАҔА СЫЛДЬАРЫН-БОДОРУҺАРЫН САЙЫННАРЫЫ» О5о бэйэтин билиниитэ О5О «мин киһибин » диэн өйдүүр , билинэр . Мин кыыспын , ийэ буолар аналлаахпын , ол иһин мин нарын-намчы , аһыныгас , кыһамталаах , ийэбэр көмө киһитэ буолуохтаахпын диэн өйдүүр . Мин уолбун , ол иһин мин күүстээх - уохтаах , хорсун - хоодуот , кыаммакка көмөлөһөр , мөлтөҕү көмүскэһэр , аҕабар көмө киһитэ буолуохтаахпын диэн өйдүүр . Бэйэтин уйулҕатын туругун ( үөрүүтүн , хомойуутун , кыыһырарын , куттанарын ) билэр , сатаан быһаарар . Киһиэхэ куһаҕаны баҕарбат , куһаҕаны оҥорбот , сыыһаны - халтыны бырастыы гынар , эйэҕэс буоллахпына айыы майгылаах , күн санаалаах киһи буолуом диэн өйдүүр .

Слайд 18

Киһиргэс , ымсыы , кэччэгэй буолар , киһи итэҕэһин күлүү гынар , сэтэриир куһаҕан , түктэри быһыы диэн өйдүүр , билэр . Уорар , сымыйалыыр , алдьархайга түбэспити быыһаабат , кырдьаҕаска , кыаммаккакөмөлөспөт анньыы , куһаҕан кэмэлдьи диэн араарар . Ол иһин , айыы киһитин курдукаһыныгас , күн киһитин курдук көмүскэс буолуохтаахпын диэн бигэтик өйдүүр . Бэйэтин омугун билэр (мин сахабын , эбээммин , эбэҥкибин , юкагирбын , долгаммынуо.д.а .). Ол иһин киэҥ көҕүстээх , холку, эйэҕэс , аламаҕай буолуохтаахпын , оччоҕуна миигинтөрөппүттэрим , доҕотторум - атастарым , дьонум - сэргэм бары таптыахтара , убаастыахтара диэн өйдүүр . Чэнчистик туттар , бэйэтин көрүнэр-харанар : таҥаһын - сабын хомунар , баттаҕынтараанар , атаҕын таҥаһын ыраастанар , куурдунар , тыҥыраҕын кырынар . Харыстанар сиэри тутуһар : тииһин суунар , айаҕын сайҕанар , сирэйин , илиитинмыылалаан суунар , ыраас - чэбдик буоллахпына доруобай буолуом диэн өйдүүр . Доруобайкиһи үчүгэйдик үөрэнэр , үлэни кыайар , ыарахантан чаҕыйбат диэн билэр . Сайын элбэхтик сөтүөлүүр , күн уотугар сыламнааһын , дьыл ханнык баҕарар кэмигэр сибиэһэй салгыҥҥасылдьыы , үлэлээһин туһатын чуолкайдык өйдүүр , билэр . Күн-дьыл туругуттан көрөн сөпкөтаннар . Ыалдьан баран эмтэнэрдээ5эр, ыалдьыбакка сылдьан харыстанар ордук көдьүүстээхдиэн өйдүүр . Ол иһин режимы тутуһуу ( кэмигэр утуйуу , аһааһын , прогулка), сарсыардааннызарядка , физкультурнай дьарыктар , элбэх витаминнаах аһылык , сибиэһэй оҕуруот аһа , фрукта, сир аһа , эмтээх оттор киһи доруобуйатын бөҕөргөтөллөр диэн өйдүүр , билэр . Чэбдик,доруобай буоларга дьулуһар . Дэҥтэн , оһолтон харыстана үөрэнэр : уоту-күөһү , элэктричествоны , биилээ5и – уһуктаа5ы сатаан туһанар . Дэн- оһол таҕыстаҕына бэйэтигэр уонна атын киһиэхэ маҥнайгыкөмөнү оҥорорго үөрэнэр , йод, зеленка, тымныы кэмпириэс , бэрэбээски суолталарын билэр , сатаан туттар.Суһал көмө , баһаарынай сулууспа , милииссийэ оруолларын билсэр,суолталарын арааран өйдүүр , түгэнигэр сатаан туһанар .