"Тормыш көндәлегеннән битләр, герой-шагыйрь Муса Җәлил» 6-7 яшьтәге балалар өчен интеграцияле дәрес.
план-конспект занятия по развитию речи (подготовительная группа)

Максат:

– Балаларны герой-шагыйрь Муса Җәлил турындагы белемнәрен тулыландыру, патриотизм хисләре тәрбияләү;

– Шигырьләрен өйрәнү; сөйләм телен баету;

– Татар халкының шагыйр иҗатына карата ярату хисләре уяту.

Җиhазлау:

Шагыйрьнең портреты, Муса Җәлилгә багышлаган китаплардан күргәзмә, рәсемнәр, шигырьләргә иллюстрацияләр.

Әзерләнү эшләре: Муса Җәлил тормышы турында балалар белән әңгәмә; шигырьләр уку һәм ятлау; Муса Җәлил шигырьләре буенча рәсемнәр ясау.

Дәрес  барышы:

         Тәрбияче:  Балалар, бүген без сезнең белән халкыбызның патриот шагыйре Муса Җәлилнең иҗаты белән танышырбыз. Муса Җәлил безгә бәя биреп бетермәслек рухи байлык калдырган шагыйрь. Аның иҗатын белмәгән, аның искиткеч көчле рухына сокланмаган кеше юктыр. Ул бик куп шигырьләр иҗат итә, анын шигырьләренә көйләр языла. Шигырьләре төрле телләргә тәрҗемә ителә.

          Муса Җәлил 1906 елның 15 февралендә Оренбург өлкәсе Мостафа авылында, гаиләдә 6 нчы бала булып дөньяга килә.

Муса Җәлил әнисе Рәхимә апа белән әтисе Мостафа абыйның яраткан баласы була. Ә әбисе анарга нык ярату йөзенән песи баласы дип әйткән. Ул йоклар алдыннан Мусага әкиятләр сөйләгән һәм бишек җырлары җырлаган.

         Бәләкәй чактан ук Муса бик зирәк була. Ул рәсем ясарга, уйнарга бик ярата. Ул бик хәрәкәтчән була.

Ә хәзер балалар, әйдәгез, минем сорауларыма җавап бирегез.

1.   Муса кайда яшәгән? (Муса Мостафа авылында яшәгән)

2. Мусаны кем тәрбияләгән? (Мусаны әнисе, әтисе һәм әбисе тәрбияләгән)

3. Мусага кем әкият сөйләгән? ( әбисе)

4. Әбисе  Мусаны ничек ягымлы атаган? (песи баласы)

Тәрбияче:  Мусага алты яшь тә тулмаган иде әле, ә ул мәктәпкә барырга теләгән иде. Һәм әтисе аны мәктәпкә укырга бирде. 1 ел эчендә Муса 4 сыйныфны тәмамлаган. Ул укырга бик ярата, күп укый һәм дәрестә һәрвакыт беренче булып җавап бирә.

Шулай итеп, кечкенәдән үк Муса шигырьләр яза башлый. Беренче шигырен Муса Җәлил 9 яшендә яза.  Аларның кайберләрен хәзер без сезнең белән сөйләрбез.

Балалар “Карак песи”,”Әтәч”, “Кәкүк” шигырләрен сәхнәләштереп җырлыйлар.

Тәрбияче:  Мусага 7 яшь тулгач, аны Оренбург шәһәрендәге мәдрәсәгә укырга бирәләр. Аның дуслары күп була. Ә яхшы, тугры, чын дустан да кадерлерәк нәрсә булырга мөмкин?! Җәлил күп шигырьләрен дуслыкка һәм дусларга багышлаган.

Бала "Маэмай" шигырен укый.

Тәрбияче: Муса Җәлилнең күп шигырьләренә көйләр языла.

Мәсәлән,  «Сәгать» шигыренә Җәүдәт Фәйзи көй язган. Ә безнең балалар шушы җырга хәрәкәтләр ясап күрсәтерләр.

Балаларга сораулар.

1. Муса ничә яшендә мәктәпкә бара? (6 яшендә)

2. Муса Яхшы укыдымы? (Әйе, 1 ел эчендә ул 4 сыйныфны тәмамлаган)

3. Мусага 7 яшь тулгач, аны кая укырга биргәннәр? (Оренбург шәһәрендәге мәдрәсәгә)

Тәрбияче:  1922 нче елда Муса Җәлил Казанга килә һәм «Кечкенә иптәшләр» дигән балалар журналында редактор булып эшкә урнаша. Шунда Муса Әминә исемле кыз белән таныша һәм гаилә коралар. Аларның Чулпан исемле кызлары туа. Шунан сың Муса  «Кызыма» дигән шигырен иҗат итә.

Муса Җәлилнең әнисе Рәхимә апа да, шигьри күңелле була, шигырьләр, жырлар яза. Кечкенә Мусаны тирбәтеп йоклатканда, бишек жырларын башкара.

   Бала «Кызыма» дигән шигырен сөйләп китә.

Тәрбияче: Муса Җәлил кызы Чулпанга җиде ай тулган көнне аның белән рәсемгә төшә һәм “Бер шигырь” дигән шигырь иҗат итеп шул рәсем артына  нәни Чулпан исеменнән әбисе белән бабасына истәлек итеп бирә.

“Бер шигырь” бала  укый.

Тәрбияче: Шулай матур гына яшәгәндә сугыш башлана. 1941 нче елда Муса сугышка китә. Ул каты яраланып, дошман кулына эләгә һәм фашистлар Муса Җәлилне Моабит төрмәсенә  ябып куялар. Муса, үлеме алдыннан  үзен батырларча тоткан, куркып калмаган. Ул үзенең үткен каләме белән дошманнарга каршы көрәшә, фашистлардан яшереп кечкенә дәфтәренә шигырьләр язуын дәвам итә. Шул вакытта «Вәхшәт» , «Ана бәйрәме», «Кызыл ромашка» hәм башка бик күп шигырьләр яза. Ул кечкенә дәфтәр Моабит дип атала  һәм аны төрмәдән Мусаның дусты Бельгия патриоты Андре Тиммерманс алып чыккан. Муса Җәлилнең шигырьләрен саклап, халыкка җиткерә алды. Шулай итеп, Җәлилнең батырлыгы турында бөтен ил һәм бөтен дөнья белә.

Балалар «Кызыл ромашка» шигырен сәхнәләштереп укыйлар.

Балаларга сораулар.

1. Муса Җәлил нинди төрмәгә эләккән?

2. Муса Җәлил төрмәдә шигырьләр язуын дәвам иткәнме?

3 Шигырьләр язган кечкенә дәфтәр ничек дип атала?

Тәрбияче: Кызганычка каршы, бөек татар шагыйре - герой шагыйрь Муса Җәлил туган иленә әйләнеп кайта алмый, мәңгегә чит җирдә ятып кала. Ләкин без аны беркайчан да онытмабыз!!!

         Муса Жәлил исеме дөньяда яшәүче hәр халыкка билгеле. Аның исеме белән урамнар, мәктәпләр, театрлар аталган һәм Казанда Кремль янында һәйкәл куелган. Аның иҗаты, үлемсез шигырьләре халкыбыз тормышында бүген дә зур әһәмияткә ия. Ул якты һәм матур тойгылар тәрбияли. Кешеләрдәге hәм тормыштагы матурлыкны күрергә hәм шул матурлык өчен көрәшергә энди.

Тәрбияче балаларга  "Минем җырларым"шигырен укый.

Тәрбияче:Үзенең батырлыгы өчен Муса Җәлил үлгәннән соң Советлар Союзы Герое исеменә лаек була. Ә аның "Моабит дәфтәре" дигән үлемсез шигырьләр җыентыгы Ленин премиясе белән бүләкләнгән.

         Җәлил кебек батыр кешеләрнең тормышта башкаларга үрнәк булып тора.

Ул, сезне балалар "Минем Кечкенә дусларым"дип атады.

Ул,  мәңгегә Сезнең дустыгыз булып калсын.

Балаларга Муса Җәлил шигырьләре җыентыгы таратыла.

Кулланылган әдәбият

1. Ә. Җәлил “М.Җәлил турында”, 1989.

2. Х. М. Җәлил “М.Җәлилне искә төшерү”, 1984.

3. Җәлил М. Парашютсыз курчак /М.Җәлил. – Казан: Татар.кит.нәшр., 2004.

4. Җәлил М. Кечкенә дуслар. /М.Җәлил. – Казан: Татар.кит. нәшр., 1989.