Тыва дыл кичээлдеринге ажыглаар карточкалар
картотека (4 класс) на тему

Ондар Айлана Даш-Могеевна

Карточка-биле ажыл, уруг бурузунун билиинин деннелин билип алырынга дыка дузалыг.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл kartochka_tyva_dyl.docx48.14 КБ

Предварительный просмотр:

2-ги класска тыва дылга карточкалар-биле ажыл

Темазы:   Кыска   болгаш   узадыр   адаттынар ажык уннер болгаш ужуктер

Карточка 1

1.        Кыска ажык \ннерниё адаан шыйыёар.

Мээё, келди, дузалаан, чагыг, тоовас, б=р\, улус, соок, билбес, ч=пшээредир, кичээл, к==р.

2.         С=с б\р\з\н\ё бирги \ж\ктери-биле чаа с=стен тургузуп бижиёер.

Чодураа, анаа, аёнаар, шуут, кыштаар, ырлаар, ногаан.

Карточка 2

1.        /ж\ктери-биле \ннериниё, саны д\\шпейн турар  с=стерни ушта бижиёер.

Даараан, бок, ойнаар, =ёнуг, аът, келбес, ээремде, чаъска, эриир, чурукчу, шалбааландыр.

2.        Узадыр  адаар  ажык \ннерлиг 5 с=стен сактып бижиёер.

Карточка 3

1.        Узадыр адаар ажык \ннерниё адаан шыйыёар.
Бызаа, кыдыраажы, Эгерек, болбаазырадыр, хоорай, \нелиг, дораан, турду, турар, мактаан.

2.        Сериин   деп с=с-биле домактан чогаадып бижиёер.

Карточка 4

1.        Х=й сек орнунга ажык \ж\ктерден немеп бижээш, номчуёар.

Эки чаёчыл

Арыг-силиг   чор...р   херек.   ...рыг-даа   халдавас болур. Арж...л болгаш -хепти ч...р. Чугган  с…нда изиг ил...р-биле базар. Бо эки чаёчыл кижилерге херек.

2.        С=стер болу бээр кылдыр ажык эвес \ж\ктерден немеп бижиёер.

О...  аа,  ...и...ээ..., ...о...аа, ...ы...аа, ы...ы...аа.

Карточка 5

1.        Узадыр адаар ажык \ннерлиг с=стерниё адаан шыйыёар.

Тур,  даайым,   тереё,   ээрем,   ыяштар,   аржыыл, суур, арыг, боова, Агбаан.

2.         С=стер болу бээр кылдыр ажык \ж\ктерни киирип бижиёер.

к...п... ст..., л...м...н, к...з...л, б...л…ш , д...з...л        …р  

Темазы: +к-биле адаар ажык \ннерлиг с=стер

Карточка 6

1. /легер домактарда =к-биле адаар ажык \ннерниё адаан шыйыёар.

Эки кижээ эш х=й,        

Аът - кижиниё буду,

Эки аътка ээ х=й.        

Ыт  - кижиниё кулаа.

Чок ч\веё, аазава,        

Артык тенек аъдын мактаар,

Чоржаё аъдын мактава.  

Болбас тенек бодун мактаар.

Аътты баглап ==редир,

Ажылды сургап ==редир.

2.   +к-биле адаар ажык \ннерлиг с=стерден сактып бижиёер.

Карточка 7

 1. Дараазында с=стерге айтырыглардан салыёар. Шын бижилгезин сактып алыёар.

аът

аъттар

аътты г

аъды

оът

оъттар

оъттуг

оъду

эът

эъттер

эъттиг

эъди

каът

каъттар

каъттыг

каъдыы

2. +к-биле адаар кадыг демдек (ъ) бижиир с=стер кажыл? Сактып бижиёер.

Карточка 8

1.        С=с каттыжыышкыннарында каапкан с=стерни киирип бижиёер.

Чугурук ,  семис, аар, суггур…, беш дугаар ..., амданныг ....

2.        Тывызыкты тывыёар.

Таёды кырындан тарбыдады.

        

Карточка 9

1.        Скобканы ажыткаш, айтырыгларга харыылаёар.
Аалывыс артында кара эзим бар. Ооё ортузунда кырлаё каът бар. Ол дыка (кандыг?) (оът) чер. Ачам (ч\з\н?) (аът) аёаа (канчаар?) (оът). (Каяа?) (каът) аёнар база (канчаар?) (оът). Мал (канчаар?) (оът) кадар оът элбек.

2.        Д\ъш, оът, ч=ъп деп с=стер-биле домактардан чогаадып бижиёер.

Карточка 10

1.        С=з\глелди номчааш, аттан бериёер.
Суурда а...ш-чем садыы бар. Ында кандыг чем чок дээр! Э...т, балык, чигир, далган дээш. /рг\лч\ семис э..т база садып турар. А..т э..динден кылган колбасаны бо-ла сада бээр.Садыгжылары шупту аныяктар-ла болгай.

2.         Бердинген с=стерни х=йн\ё санынче киирип бижиёер.

Аът-        аъш-чем -

эът -        ч\ък -

оът -        чаъс-

каът -

Темазы:   Ыыткыр болгаш д\лей ажык эвес \ннер

Карточка 11

1.         Кайы с=стерде Т деп ужукту каапканыл? Киирип бижиёер.

Чы...кан, ...ириг, д\ж\..., ...аарта, дем...ек, ...ыва, ...ерт, п=ш...ер, ...умчуу, тулаа...а, тывызык...ы, ...оорук.

2.        Ыыткыр ажык эвес \ж\ктерни демдеглеёер. Эжеш ыыткыр ажык эвес \ннерниё д\лей ажык эвес эжеш \ннерин бижиёер.

Т, ж, ц, з, ф, х, м, р, л, д.

Карточка 12

1. Кайы с=стерде Д деп \ж\кт\ каапканыл? Киирип бижиёер.


3-ку класска тыва дылга карточкалар-биле ажыл

I. С=стер

Карточка 1

1. Т=рел с=стерни ушта бижээш дазылын шыйыёар.

Авазы Коляга чуруктуг ном садып берген. Номда янзы-б\р\ чуруктар бар. Коля ак саазынга Васька деп моортайын янзы кылдыр чураан. Чурулгага салымныг т=л. Чурукчу болурун к\зээр. Ооё к\зели албан б\дер.

2. Бердинген с=стерни с=с тургузуунга сайгарыёар.

Тону, аъдымдан, тудуунда, чонувусче, ажылыёарга, уруглары, дуёмазы.

Карточка 2

1. Дараазында с=стерни кезектерге сайгаргаш адаан шыйыёар.

Чемгерер, х\нзээн, саанчылап, чунганнар.

2. Дазыл с=стерден укталган т=рел с=стерни чыып бижиёер.

Чай_____________________________________

Дииё        

Даг___________________________________________

Туман___________________________________

Карточка 3

1. Падеж кожумактарлыг с=стерни с=з\глелден тыпкаш падежин тодарадыёар.

Тудугда

Бис б=г\н тудугже экскурсиялап чордувус. Чуртталга бажыёыныё тудуунга келдивис. Тудуг баарында к=д\рт\р кран тур. Ч\ъкт\г машиналар-даа шуужуп-ла тур. Белеткеп каан соёгаларны, эжиктерни, дээвиир дуглаар калбак плиталарны эккеп дужуруп-ле тур. Ажылчыннар оларны эптей салып турлар. К=руп турувуста- ла хана дыка бедип \не берген.

2. -чы, чи, -жы, -ч\, -жу, -чу деп кожумактыг с=стерден сактып бижиёер.

Карточка 4

1. Падежтерин тодарадыёар.

Булуттуё -        п, Булутту -        п,

Булутта -         п, Булуттан -        п,

Булутка -        п, Булутче -         п.

2. Чогаадылга кожумактарлыг 5 с=стен сактып бижиёер.

       

Карточка 5

1. Дазылын, кожумактарын ылгаёар.

Хемчигеш, чайлаг, малчыннар, балыктап, катсыг, шивилигде.

2. Чаёгыс дазылдыг с=стерни бижиёер.

Час -         Кыш -        

Эм -         Мал -                

Карточка 6

1. Сан кожумактыг с=стерни ушта бижиёер.

Часкы ажыл

Час душкен. Часкы х\н чылыды х\ннеп турар. Баштайгы чечектер-даа \н\п келген. Куштар чанып кээп-ле турар. Тракторлар-даа тарылгаже кирипкен. Школа чанынга чечек тарыыр. Бистиё класстыё уруглары ийи б=л\к кылдыр \ст\п алган. Оолдар ыяштарныё бажын дескилээн. Уруглар унун чугайлаан. Часкы ажыл кайда-даа чоруп турар.

2. -лыг, -лиг, -луг, -луг, -тыг, -туг, -т\г, -тиг деп кожумактыг с=стерден тургузуп бижиёер

        

Карточка 7

1. С=с тургузуунга сайгарыёар. Кожумактарын тодарадыёар.

Каътче, малчыннарныё, хаактар, кутканнар, далайжы, артистер.

2. Бердинген с=стерден укталган т=рел с=стерни сактып бижиёер.

Балык-        Эм-        

Хат-         Кат-        

Карточка 8

1. С=з\глелде демдек аттарын дыйлагар шыйыг-биле шыйыёар. Демдек ады чогаадыр кожумакты тывыёар.

Кышты уткууру

Амылыг бойдуста б\г\-ле чуве кышты уткуп алырынга белен болур. Калбак б\р\л\г ыяштар болгаш чадаё \н\штер чаёгыс-даа б\р\ чок, т\леп кааптар. Насекомнар чиде бээр. Чанар куштар чылыг чурттарже ужуп чорупкан.

2. Тырт, теп, тут, деп с=стерге кожумактар дузазы-биле чаа с=стерден тургузуп бижиёер.

Карточка 9

1. Ч\ве аттарын тыпкаш сан кожумактарын ылгап к=рг\з\ёер.

Чайлагныё артында узун-узун шивилер \нген. Тереё х=лде =д\ректер эштип чор. Сериин к\с душкен. Частыгда тайгалар бажы туманнай бээр.

2. Схемалар дузазы-биле с=стерден тургузуёар.

Карточка 10

1. С=с тургузуунга сайгарыёар.

Шивилерниё, майгыннар, аъттыг, аалчывыс, уруглардан, ажылдааннарны.

2. Бердинген с=стерден укталган чаёгыс дазылдыг с=стерден тып бижиёер: ном, чем, тут, эът, х=л.

Карточка 11

1. /легер домактарда падеж кожумактарын аёгылааш, падежин бижиёер.

А) Ажылдан дескеш, турегге д\жер,

    Билигден дескеш, чазыгга д\жер.

Б) Алышкы улуска дем херек,

    Ажылдаар \еде с\ме херек.

В) Эки кижини бакка чыгава,

     Эки аъдыёны дошка чыгава.

2. Ч\ве адынга демдек адындан тып бижиёер.

Чай (кандыг?)        , чыт (кандыг?)___, дужут (кандыг?)____, бурулер (кандыг?)____,

арыг (кандыг?)____, булуттар (кандыг?)_____, кежээ (ч\л\г? )____, аът (ч\л\г?)        ___.

Карточка 12

1. С=з\глелден нарын с=стерни ушта бижиир.

Тыва

Тыва дээрге бедик-бедик дагларныё, делгем- делгем ховуларныё, шапкын-шапкын хемнерниё чурту. Олар дыка х=й. Оларны санап, бижип четпес. Бедии бедик, чаагайы чаагай, янзы-б\р\ тайгалар, даглар эргим, т=рээн, кадыг-шириин, кайгамчык чараш к=ст\р. М=ёгун-Тайганы aп к=рээли, ооё ады-ла бодун чугаалап турар.

2. Саржаг, бежен, чонар-даш, Кызыл-Даг, арга-арыг деп с=стерни ажыглап тургаш айтырыг домактардан чогаадыёар.

Карточка 13

1. Т=рел с=стерни ушта бижээш, дазылын ылгаёар.

Тудугга

Бис б=г\н тудугже экскурсиялап чордувус. Тудугжулар чуртталга бажыёы тудуп турлар. Ч\ъкт\г машиналар-даа шуужуп-ла тур. Тудуг тудары амыр эвес ажыл. +з\п келгеш хоорайьёны оон-даа чараш кылдыр тут.

2. Тып, тик, т=к деп с=стерге кожумактарны немеп тургаш чаа с=стерден тургузуёар.

II. Чугаа кезектери

Карточка 14

1. Бердинген с=стер кандыг чугаа кезектери болуп турарыл тодарадыёар.

Ч\\? Кым? Кандыг? Канчаар?

Адыг_________, аё________, балык        , суг________, хеме____________.        

2. Дугаар сан аттарындан сактып бижиёер.

Карточка 15

1. Домактарда демдек аттарын хамааржып чоруур с=з\-биле ушта бижиёер.

Аъттыг улустуё барааны шагда-ла к=з\лбейн барган. Дувурээзинниг берге чылдар эрте берген. Авазы уруунуё алдын-сарыг бажын дырап берген. Совхозта эъткир, суткур, малдарны =ст\р\п турар. Володяныё бичии Маша деп дуёмазы бар.

2. Чугаа кезектеринге тодарадыёар.

Кежээки-        ногаан-

Хээлиг-        хектер-

Ч\с -        оъттаан –

Карточка 16

1. Демдек атгарын ушта бижээш, антоним (удурланышкак уткалыг) демдек аттарын тывыёар.

Лаазадан \ш ак диис \н\п келген. Пага эрги самовар хоолайынче шимеш дээн. Аныяк чарыларны ч\ък ч\д\рер кылдыр белеткээр. Чайгы х\н чидиди дээп келген.

2. Дараазында демдек аттарынга синоним (чоок уткалыг) демдек аттарын бижиёер.

Бичии - ______        , д\рген -         

К\шт\г -         , караёгы -         

Чазый -         , ажылгыр -         

Оожум -         , тар -         

Хирлиг -        .

Карточка 17

1. /легер домактарда антоним (удурланышкак уткалыг) с=стерни шыйыёар.

А. Кежээ кижи мактадыр,

     Чалгаа кижи бактадыр.

Б. Ядыы кижи чогунга чалынмас,

     Бай кижи барынга п=кпес.

В. Дылдыё кысказы эки,

   Дынныё узуну эки.

2. Антоним (удурланышкак уткалыг) демдек аттарыныё эштерин тывыёар.                                                            Делгем                   эрес

орлан        кошкак

кылын        арыг-силиг

бедик        чуга

чуттуг        кызаа

куштуг        чавыс

Карточка 18

1. /легер домактарда каапкан демдек аттарын киириёер.

А. Кижини ... дивес.

     Кидисти ... дивес

Б. Аас ...

    Ава ...

В. Авыястыг кижи ...

     Арагачы кижи ...

Хереглээр с=стери: чыттыг, хирлиг, айыылдыг, бужар, багай, кежиктиг.

2. Тывызыкты тыпкаш доктаадып алыёар.

   Ак кара ч\з\нн\г,

   Алдан д=рт хонаштыг,

   Алыр бээри аргалыг,

   Алды янзы шолалыг. 

Карточка 19

1. Ч\ве адынга кылыг с=стерин тып бижиёер.

Оол (канчап тур?)                

Х\н (канчанган?)______________

Чаъс (канчаар?)        

2. /легер домакта чугаа кезектерин тодарадыёар. /легер домакты доктаадып алыёар.

А. Теведен аът коргар,

Тенектен ыт коргар.

       Б. Иелиг кыс угаанныг,

           Адалыг оол томаанныг.

Карточка 20

1. Сан аттарын тыпкаш, кырынга кандыг сан аттарыл дээрзин демдеглээр.

Х\н чуруму

Мен эртен чеди шакта турар мен. Орнумну эдип каар мен. Соёганы ажыдыпкаш, сула шимчээшкин кылыр мен. Дижим чуурун утпас мен. Школаже сес шакта чоруптар мен. Кичээл сес шак \жен минута турда эгелээр. Школадан он ийи шак турда кээр мен. Чемненген соонда ийи шак агаарлаар мен.

2. Ребустарны номчааш, оларга немей ребустардан тургузуп бижиир.        

        

                        

Карточка 21

1. /легер домактарда кылыг с=стериниё \езин тыпкаш кырынга демдеглээр.

А. Чочак чойган тайга каастаар,

Чоргаар уруг =г каастаар.

       Б. +=рзек мал киштеген,

           +кпежи уруг ыглаган.

В. Хоп хорандан хоралыг.

2. Тывызыктарны тыпкаш, доктаадып алыёар.

А. К=р\нч\кке маёнаар аъдым,

     Х=рз\нге хоржок аъдым.

Б. Омааштыг деспим-биле

    Ол-бо чарык кештим.

Карточка 22

1. /легер домактарда кылыг с=стерин чедир бижээш, \езин кырынга демдеглеёер.

А. Демниг сааскан теве . . .

Б. Ада к=рбээнин оглу . . .

    Ие к=рбээнин кызы . . .

       В. +ре чокта . . .

            Аарыг чокта . . .

2. Тывызыктарны тыпкаш, доктаадып алыёар.

А. Соок кээрге, чочая бээр.

Б. К=р\п шыгаап адарымга, х=легези артып калды.

       В. Д=рт алышкы,

           Д=рт ч\з\н.

III. Домак болгаш харылзаалыг чугаа

Карточка 23

1. Домактарны аёгылап бижиёер.

Уруглар садында ойнаарактар х=й бичии чаштар кады ойнап турган ч\гле Оолак олар-биле кады ойнаваан ол ойнаар боозун кымга-даа бербээн часкаан-на ойнап орган аёаа чалгааранчыг болу берген.

2. С=з\глелге улаштыр домактардан чогаадып т=нд\р\ёер.

                

Карточка 24

1. Айтырыгларга харыылап оргаш, домактардан тургузуп бижиёер.

А. Кандыг? Чуу? Канчалдыр? Канчанган?

Б. Кажан? Кандыг? Чуу? Канчанган?

В. Кайда? Ч\лер? Канчап тур?

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Артынчы с=стерлиг ийи домактан чогаадып бижиёер.

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Карточка 25

1. Домактарныё чугула кежиг\ннерин шыйыёар.

Са...та розалар чечектели ...ерген. ...ииц коёгулда ...оорук казып олур. Соок кыш ...=шкен. Январ...да куштуг соок ...олган.

2. Домактарны сайзырадып бижиёер.

Булут шыпкан. Койгун шимеш дээн. Уруг ырлап орган. Хар чаапкан. Малчыннар чайлагладыр.

Карточка 26

1. Домактарга чугула кежигуннерден киирип бижиёер.

Чайлагныё артында узун-узун…        

Сентябрь бирээде        

Тереё х=лде         

Тайгада кылын                

2. Домакты домак кежиг\ннеринге, чугаа кезектеринге сайгарыёар.

Чарышка ачамныё аъды эрткен.

Карточка 27

1. Домактарны айтырыглар дузазы-биле делгереёгей кылдыр тургузуёар.

Бис (        ) ногаанчыдып турар бис. Бис ч\н\ ногаанчыдып турар бис? У луг хоорайларны куржалган сесерликтер (        … …). Сесерликтер кандыгыл? Олар х=м\рз\г ажыг хейни (… …        ). Олар х=м\рз\г ажыг хейни канчап турарыл? ( ... ) агаарны арыглап турар. Кажан агаарны арыглап турарыл? /н\штер кудумчуларда оон ыёай ч\н\ кылып турарыл?

2. Бойдус дугайында медээ уткалыг уш домактан чогаадып бижиёер.

Карточка 28

1. Домактарны шын кылдыр эде тургузуёар.

К\з\н

Ишти, к\з\н, ч\ве арыг, шимээн-не.

Ырлашпастай, куштар, берген.

Ийик, кайы-хире, турган чечектер, х=й, чайын!

Аразынга, дыка, оът-сиген, чечектерлиг,

маёнаарга, эки, ойнап.

Чок-, чечектер, ам, чыттыг, чаагай.

Саргарган, д\шкен, оът-сиген, б\р\з\, ыяш.

Чоруурга, ышкаш, арыг, иштинге, болур.

К\ск\, чалгааранчыг-даа.

Чараш, ынчалза-даа, бодунуу-биле, кус.

2. Т=рээн чурт дугайында кыйгырыг уткалыг уш домактан чогаадып бижиёер.

Карточка 29

1. Домактарны чедир бижиёер.

Чаъс мурнунда

Булуттар х\нн\ дуглап ... . Х\н с==лг\ катап к=ст\п, дээрни чырыда.... Долгандыр б\г\ ч\ве шириин шырай .... Шарланнарлыг борбак арыг чайганып ... . Ак х=ректиг хараачыгайлар чавыс кылыйтып .... Дымыраашкынныг хат ....

2. Чай дугайында чаёгыс аймак кежигуннерлиг \ш домактан чогаадыёар.

Карточка 30

1. /легер домактарныё уланчызын тывыёар.

А. Т=л багы =г чуду,                  Эртемнерни номдан тывар.

Б. Хиреёни миннип чор,     Т=рел багы аал чуду.

В. Эртинени черден казар.  Хириёни чунуп чор.

2. Санап адаан с=стер кирген ийи домактан чогаадып бижиёер.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

тыва дыл кичээлинге ажыглаар карточкалар

Карточкалар дузазы-биле бот тускайлан билиин хынаарынга дузалыг...

Тыва дыл кичээлдеринге немелде материал

Тыва дыл кичээлдеринге янзы-буру оюннар...

Тыва дыл болгаш номчулга кичээлдеринге созуглел-биле ажылдаарынын аргалары.

Эге класстарнын башкыларынын мурнунда бир кол сорулгазы-бичии оореникчини чугле номчуп ооредири-биле кызыгаарлаттынмайн, кандыг-даа созуглелди башкынын дузазы-биле ханы сайгарып, утказын билип, созугл...

2-ги класска тыва дыл кичээлинде ажыглаар карточкалар

2-ги класска тыва дыл кичээлинде ажыглаар карточкалар...