План урока по родной литературе в 4классе"Ата Джуртум Къарачай!"
план-конспект урока на тему

           Дерсни темасы: «Ата джуртум, Къарачай».Ачыкъ дерс.

        Десрни мураты: Сабийлени Баучуланы Аубекирни «Бизни къралыбыз - Россия» деген хапар бла танышдырыу, кесгин окъургъа, Ата Джуртха сюймекликлерин ёсдюрюу. Къарачайны талай адетлерин эсге тюшюрюу.

        Дерсге керекли затла: Нац.стиль: кюйюз, орундукъ, тепси, мынчакъла, тапчан, намазлыкъ, кийиз, джез таз, къумгъан, бешик, кюбюр, тери.

Кухня: Къалакъ, сюзгюч, чолпу, урчукъ, джау джыккыр.

 Карта КЧР, картины природы Домбая, Теберды, высказывание, костюмы, диски, компьютор.

Дерсни барыу.

1.Къурау момент.

2.Джангы дерс.

У.–Сабийле, бюгюн бизни дерсибиз бир тюрлю халда ётерикди. Дерсибизни темасын сиз бусагъат ма бу назмугъа тынгылагъанлай айталлыкъсыз.

                    Туугъан джерим, къор болайым ,

                    Сени сууунга, ташынга,

                     Къарачайда туугъаныма

                     Сыйгъа санайма башыма!

У.-Нени юсюнден айтылады назмуда?

С.-Къарачайны.

У.-Тюздю, бюгюн бизни дерсибиз Къарачайны юсюнден, аны ариу джерлеринде заочно айланырыкъбыз. Таулу миллетибизни иги адетлерин эсибизге тюшюрлюкбюз.

У.-Ким айтыр, бизни республикабызны къарачайча аты къалайды?

С.-Къарачай-Черкес республика.

У.- Тюздю, келигиз энди картада республикабызны чекление къарайыкъ. (картада кергюземе).Республикабызны кёб эллери, 4 шахары да барды.

У.-Республикабызны ара шахарыны аты къалайды?

С.-Черкесск.

У.-Ким болгъанды Черкесск шахарда? Нени джаратасыз?

У.-Черкесск шахар кюн кюннге ёсюб келеди. Аны кенг, ариу орамлары, мийик, омакъ юйлери бардыла.  Хоншу элледен кёб адамла бери джюрюб ишлейдиле. Былайда Правительствону Юйю барды. Ким ишлейди былайда?

У.-Энди Черкесскиден чыгъыб ёргеден-ёрге келебиз. Ким биледи къайсы шахаргъа джууукълашдыкъ?

С.- Усть-Джегута.

У.-Тюздю. Олда Республикабызны 2чи шахарыды.( былайда  Уллу ставрополь канал барды,шлюзла бардыла.) Энди андан ёрге келебиз, таулагъа джууукълаша.

С.-Карачаевск.

У.-Хо. Къарачай шахаргъа келдик. Ким болгъанды былайда? Не затны джаратхансыз?

У.-Къарачай шахар Теберди бла Къобан суула бир-бирине къошулгъан джерде орналгъанды. Бу бизни район центрибизди. Районну тамадалары мында ишлейдиле. Андан сора, Къарачай шахарда устазла хазырлагъан кърал Университет барды. Сизни тамада къарнашларыгъыз, эгечлеригиз окъуй болурла.

У.-Энди Къарачай шахар Черкесск шахардан эсе къаллай джерде орналгъады?

С.-Таулу джерде.

У.-Къарачай шахардан чыгъыб ёрге барабыз?

С.-Ёрге, таулагъа.

У.-Тюздю, ёрге Теберди шахаргъа келебиз. Къонакъгъа сиз былайда нени кёргюзюрюксюз?

С.-Заповедникни, Къара-Келню…

У.-Тебердиден чыгъыб биз къайры барабыз?

С.-Домбайгъа!

У.-Нени кёргюзюрюксюз Домбайда уа?

У.-Бизни республикабызны, къралыбызны эм ариу джерлерини биринде орналгъанды. Аны тауларыны ариулукълары саулай дуниягъа белгилиди. Аланы байлыкълары, тау суулары, нарат, наз, нызы тереклери, терен ёзенлери, учсуз-къыйырсыз чегетлери, сейирлик джашил ханслары, шоркъа суулары, кюмюшча джылтырагъан къанга бузлары, джитибаш таулары, агъарыб акъ къарлары, кюртлери.

3. Физминутка.

4.Джангы дерс.

У.-Бизни гитче Ата Джуртубуз, КЧР, уллу Ата Джуртубуз Россиягъа киреди. Ол Россиягъа къошулгъанлы 25 джыл толады быйыл (2017дж). Анга атаб биз бюгюн Баучуланы Аубекирни «Бизни къралыбыз-Россия» деген хапары бла танышырыкъбыз.

1) Баучуланы Аубекир  – къарачай джазыучуду, кесида сабийлеге кёб тюрлю чыгъарманы чыгъаргъанды. Къарачай газетни редактору болуб тургъанды….

2) Сёзлюк иш: Къоз терекле, джюзюм кекенле,ийнели терекле,чомарт.

3) Текстни устаз окъуду.

4) Сабийлеге окъуйдула, ангылатадыла.

5) Соруулагъа джууаб.

6) –. Россиядан бизге алимле, джазыучула, кёб адам келеди бизни джерлерибизге,ала кёб ариу сёз айтадыла къарачай миллетни юсюнден. Бек

джаратадыла миллетибизни ариу, ашхы адетлерин. Аланы бир къауумун келигиз эсибизге тюшюрейик.

 7) Показ призентации.

1) Къарачайлыла къонакъны бек сюйген миллетдиле.

Къарачайгъа къонакъ келир.

Къарачайлы кёз-къаш керир.

Босагъада суусаб берир,

Сора чакъырыр ичкери. (инсценировка)

2)Саламлашыу.

-Эркиши биринчи саламлашады:

Тиширыугъа: «Кюн ашхы болсун! Эртден ашхы болсун! Ингир ашхы болсун!»

Эркишиге: «Салам алейкум!»

Ишлей, ашай тургъаннга: «Иш къолай болсун! Аш татлы болсун!»

3)Джолда джюрюу. (инсценировка)

а) Тиширыу атасын, къайын атасын, баш иесин онг джанына алыргъа     керекди.

б) Тамада онг джанында барады.

в) Ючёулен бара эсе: тамада ортада, аны гитчеси сол джанында, эм гитче онг джанында барады.

У.-Сабийле, нек барады эм гитче онг джанында?

г) Ючеуленни бири тиширыу болса, ол ортада барады.

д) Ючеуленни бири эркиши болса, ол да ортада барады.

8)  Бизин миллетибиз кёбню керген, кёбню сынагъан миллетди. Халкъ сынаб айтхан бир нарт сёзню окъуюкъ.

        Тойгъан джерден, туугъан джер ашхы.

У.-Бу нарт сезню магъанасын къалай ангылайсыз?

У.-Тышында не иги, не аламат, не бай джашасалада адамла, туугъан джерлерине тансыкъ болуб, таралыб келедиле. Ол Джуртуна сюймекликди. Анасыны сютю бла бериледи ол адамгъа.

У.-Къарачай миллетни эм белгили, эм багъалы джыры къайсыды? (Минги Тау).келигиз джырлайыкъ.

Дерсни ахыры:

У.-Сабийле, сау болугъуз, иги ишледигиз!

1)Дерсде не джангылыкъла билдик?

2) Дерсни джаратдыгъызмы?

3) Не затны джаратдыгъыз?

4) оценки.

Юйге иш. а) хапарны кесгин окъургъа.

                б)окъуб соруулагъа джууаб этерге.

                  в)къарт ата-аналарыгъыздан соруб, къарачайлыла тиширыуну къалай сыйлайдыла? Хапар билигиз!