Класс шагы "Тыва дылым чоргааралым"
классный час (2 класс) на тему

Тема:Тыва дылым   -   төрээндылым

Сорулгазы. Уругларнытөрээнтывадылынгаынак, сөстернишынадапбилиркылдыр, сагынгыр, тывынгырчорукка база улустуӊаасчогаалынгадаянмышаан, уругларныӊсөскурлавырын, аасчугаазынсайзырадыр. Тыва улустуӊаас – чогаалынхʏндʏлеп, онукамнапбилирингекижизидер. Тыва оюннарныойнапбилирингеөөредир.

Дерилгези.Бижиттингенʏлегердомактар, кожамыктар, тевектер, чуруктар. Дылдугайында уран – чеченсөстер.

Бижиттингенʏлегердомактар.

1. Υлегерсөстенʏгʏлчок, ʏерсугда балык чок.
2. Мал киштежиптаныжар,кижичугаалажыптаныжар.
3. Кургагыяшчимисчок, хоозунчугаадузачок.
4. Шынсөскечонынак, шыкчергеʏнʏшынак.
5. Багда доӊ быжыг, сөстешынбыжыг.

Кичээлдиӊчорудуу.

1. Организастыгкезээ

Башкыкичээлдинсорулгазы – билекомандаларныболгашкелгенаалчыларнытаныштырар. Жюринитускайстолчечалаполуртур.

II. Башкыныӊкиирилдебеседазы.

- Уругларбөгун бис «Тыва дылым – төрээндылым» депсагынгыр, тывынгырларныӊмаргылдаазынэрттирер бис. Баштай мен силергетываулустуӊаасчогаалыныӊдугайындабеседаныкылыр – дыр мен.

Бистиӊдылывысбайлак, ырывысаянныг. Олдээргеөгбелеривистиӊ салгалдаргаарттырганэртинези – дир.

Дылкаяа – даа, кажан – даа, кымга – даа эӊ – не чугулачепсек.

Сөс – биле өлʏрʏп – дааболур, сөс  - биле эмнеп, диргизип – дааболур. Бистиӊтөрээндылывыстывадылболгай, уруглар. Чʏгетөрээндылывысдээрге.  Олбистиӊ ада – өгбелеривистиӊ, кырган – ачаларывыстыӊ, кырган – аваларывыстыӊ төрээн ада – иевистиндылы – дыр. Силербичииʏӊгептуруӊардан – на эгелээш, бичиитургашбаштай – ла дыӊнап, адапөөренгенбиске эӊ – не эргимсөстеривисавай, ачай, акым, дуӊмам, угбам.

Босөстернисилертывадылгачугаалаарсилер. Ынчангаштывадылбистиӊ төрээндылывыс – дыр. Тыва дыл база өскебʏгʏдылдар – билебирдөмей эӊ чараш, байлак, чечендылдарныӊ бирээзи – дир.  Υжʏк – бижикчоктурганшагдабезинтывадылкончугсайзыраӊгайтурганынхөй – хөйчылдардачитпейндамчыпкелгенулустунэгээртинмесбайлакаасчогаалыбадыткаптурар.

Тоолчу, ыраажы, чеченкижилернитыва улус дыкахʏндʏлээртурган. Чеченкижилер уран – чеченсөстʏкамныгсайзырап, олараразындамаргыжып, чижиртурганнар. Оларныӊсөстʏкончугкамнап, дорт, тодакылдырадап, уламсайзырадыпчораанынʏлегердомактардан, тывызыктардан, тоолдарданкөрʏптурар бис.  Ынчангашкижибодунунтөрээндылынхʏндʏлээр, онуөскебагайсөстер – биле холувас,  чугаалаардаэптиг – эвилеӊ, экисөстерниажыглаар. Бодунуӊ төрээндылыншынбижип, чугаалапчорааш, өскечоннарныӊ дылын база хʏндʏлээричугула.

1. Самбырадабижээншʏлʏк. РФ – тин  школаларыныӊалдарлыгбашкызы Алексей Арапчорныӊшʏлʏʏнденʏзʏндʏнʏномчуур.

Төрээндылдыуттурболза

Төрелчонданхоорлурапаар.

Орусдылдыбилбесболза,

Оттугчырыккөрбесапаар –

Ынчангаштыӊийидылды

Ылапбилзечоргаарчоруур.

2. Командаларрапорттарынбериптурар.

1-ги бөлʏктʏнкомандазы «Сөскурлер»  девизи: «Сөглээнсөс, керткеныяш».

2-ги бөлʏктʏнкомандазы «Эрестер»    девизи:  «Эжишкилернайыралыэртинедагнытургузар».

«Тыва дылымтөрээндылым» депсагынгыр – тывынгырларныӊмаргылдаазынгакиржиринге белен.

3. Шʏлʏктерчугаалаар.

Төрээнчурттун, кайынчʏденэгелээрин

Дөгеревисырлажып – даатурар – дыр бис.

Төлубиске ада – ие, чери – алдын,

Төрээндылымолар – билебир деӊ – эргим.

Чаӊгыссөстенсеткилөөрʏп, сергепболур,

Чандырбарза, хомудай – дааберипболур.

Эдипкенсөсбооданундуратканокдег,

Эгиттинмесдижири – леылапийин.

Шугумчазаармурнувусташыгаапаар бис,

Чугаалаптармурнувустабоданыр бис.

Сөөктʏхемдээшчилиинге – даачедерапаар.

Сөстʏсөглээш, эчизин – даакөөрапаар.

Дылы – билетургандыттыужуруппас

Аксы – биле аалды база көжурбесдеп,

Ада – өгбедужунданбээрбайбаӊнарны

Тывынгырларʏптеп – сургапкелгенчуве.

Тыва сөстʏнмергенбайлаанбилирдизе,

Дыкакаастапкояжыдаралбанэвес,

Эртеденбээрчонумдомаа уран, шевер –

Эгечениӊбудаанэрниында- ла каар.

Бака – сока дылдархолупшокарлавайн,

Баштайхарынтөрээнчугааӊ шиӊгээтсиӊзе,

Ѳӊнуктуржук, өскениӊ – даадылысеӊээ

Ѳөредипкаанаъдынышкашчажыгабээр.

Тыва чонум – таанмерген

Тывызыктаан, тоолышкаш

Дыӊгылдайлаан, хөөмейлээн

Дылычечен, чарашсөстʏг.

Кежээлердеолурупкаш

Кажыкадартоолыдар.

Дургенчугаакожамык, ыр.

Дʏндʏктерден дыӊналгылаар.

Чорумалдарэртипчыткаш,

Чолукшупкээпдыӊнап – даӊнап,

Соонсалгаанажы – төлге

Солун – тоолуныдыпчораан.

Шорааннаргакадарчылап

Чолукшупкээпмендилешкеш,

Чеченчарашсөзʏ – биле

Чечээргежипмаргыжарлар.

Ада өлʏр–оглуартар

Ава өлʏр – кызытургай.

Ѳгбелерниӊ чеченсөзʏ

Ѳөрчонгадамчыпчораан.

4. Ийикоманданыӊкапитаннарынгаайтырыглар.

Жюри очколарнысанапэгелээр. «Сөскʏрлер», «Эреспейлер».

1. Тыва уругларчогаалчыларыныӊ аттарынадаар. Кымхөйнʏадаарэвес.
2. Ниитикомандаларгаайтырыглар: - Кандыгтыватоолдарбилирил, командаларадаар.
3. Команда бʏрʏзʏнден 1 – 1 кижиʏнʏпкелир. 7 базымбʏрʏзʏнде – лебирнарынсөстʏадаар.
4. Дʏргенчугаагамаргыжар. Командаларныӊ кайызыэки, дʏргенхөйдʏргенчугаачугаалаарэвес.
5. Бодалгашʏлʏктер. Кайы команда дʏргенхарыылаарэвес.

1ги өөреникчи:

Школажеөөренирдээш

Уран далашбазып – ла каар.

Орук ара эмчи, дарга

Оон – билекаржыпэртер.

Чолаачы – даа, бызаӊчы – даа

Чоруункылыпшуужуптурар.

Уругээлдексеткилөөртʏп

Экисөстʏсөглепчораан

Кандыгсөстʏажыглаандеп?

Харыызынтыпкөрʏнерем?

(Экии!)

2ги өөреникчи:

Кожазынгачедебээрге

Коля эжисандайсалган.

Дурген – оолааолурупкаш

Дʏлгенэъттичулачиген

Колянынавазыаа

Конфеталар база берген.

Харыысөсчок, аспактапкаш,

Караӊнадып чана берген.

Кандыгсөстʏуттупканыл,

Каш катапсөглевээн – дир.

(- Четтирдимдеп 3 катапчугаалаваан.

- Байырлыг! дивээн).

7.Чеченнерниӊмаргыжыы.

1. Командаларкожамыкырлаарынгамаргыжар.

2. Тыва улустуӊ алфавидинде каш ужукбарыл? Υнилеретпесʏжʏктер, ажыкʏжʏктер, дʏлей, ыыткыруннерниӊ ʏжʏктери.

3. Сугга, агаар – бойдуска, шʏʏлгенмөгегеоваа, кудагайөрээлдер.

4. Улустуӊырларынбилирингемаргыжар.

5. Тевектээрингемаргыжар.

5. Кичээлдитуӊнээр.

Ак-Довурак хоорайнын № 2 школазы

КЛАСС ШАГЫ:

«Тыва дылым   -   төрээндылым»

Тургузукчузу:

Эге класс башкызы

Аймыр-оол А.Д

Ак-Довурак хоорай – 2017 ч.