Рабочие программы и тематические планирования (1 класс)
календарно-тематическое планирование (1 класс) по теме

                    Аңлатма яҙыу

Программа башланғыс белем биреүҙең федераль дәүләт белем биреү стандарттарына ярашлы төҙөлгән.

Туған телдәрҙе өйрәнеү һәм туған телдәрҙә уҡытыуҙың норматив-хоҡуҡи нигеҙҙәре.

1. Рәсәй Федерацияһы мәғариф һәм фән министрлығының 2009 йылдың 6 октябрендә 373-сө һанлы бойороғо менән раҫланған “Дөйөм белем биреүҙең федераль дәүләт белем биреү стандарттары”
2. Рәсәй Федерацияһы Конституцияһының 68 статьяһы (п.3) Рәсәй Федерацияһында “…уның бөтә халыҡтарына туған телен һаҡлау, уны өйрәнеүгә һәм үҫтереүгә шарттар тыуҙырыу хоҡуғы” гарантиялай.
3. Башҡортостан Республикаһы Конституцияһының 54 статьяһы “Башҡортостан Республикаһы үҙ территорияһында йәшәгән халыҡтарға туған телдәрен һаҡларға тиң хоҡуҡтар гарантиялай, уны ирекле өйрәнергә һәм үҫтерергә мөмкинлектәр тыуҙыра”.
4. Рәсәй Федерацияһының 2012 йылдың 29 декабренән №273-ФЗ “Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында” Федераль Законының 14 статьяһына (п.1, 4) ярашлы һәр кемгә мәғариф системаһы биргән мөмкинлектәрҙән сығып туған телендә белем алыу хоҡуғы гарантиялана.
5. “Рәсәй Федерацияһында мәғариф тураһында” Рәсәй Федерацияһы Законының 9 статьяһына (п.1-5) ярашлы Рәсәй Федрацияһы граждандары тәрбиә һәм белем алыу телен һайлау хоҡуғына эйә.
6. Ошо уҡ закондың 10 статьяһына ярашлы туған телендә белем алырға теләүселәргә дәүләт һәм мәғариф ойошмалары бөтә шарттар тыуҙырырға бурыслы.
7. Башҡортостан Республикаһының 2013 йылдың 1 июленән №696-з “Башҡортостан Республикаһында мәғариф тураһында”ғы Законының 6 статьяһына (п.3) ярашлы Башҡортостан Республикаһында һәр кем дәүләт аккредитация үткән мәғариф программалары нигеҙендә Федераль дәүләт белем биреү  стандарттарына  ярашлы  туған  телендә  белем  алырға  хоҡуҡлы.  Бының өсөн дәүләт шарттар тыуҙырырға бурыслы.
8. “Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында” Башҡортостан Республикаһы Законының 8 статьяһына (п.1-5) ярашлы һәр кем тәрбиә һәм белем алыу телен һайлау хоҡуғына эйә. 9 статьяһында (п.1) дәүләттең туған телдәрҙе өйрәнеү өсөн шарттар тыуҙырыу бурысы билдәләнә.
9. Рәсәй Федерацияһы Мәғариф һәм фән министрлығының 2009 йылдың 6 октябренән №373 бойороғо менән раҫланған Федераль дәүләт белем биреү стандарттарының 19.3 пунктына ярашлы башланғыс дөйөм белем биреүҙә Рәсәй Федерацияһы субъекттарына дәүләт телдәрен өйрәнеү һәм туған телдәрҙә белем биреүҙе ойоштороу мөмкинлеге бирелә.
10. Был программа шулай уҡ Башҡортостан Республикаһы МР Баймаҡ районы муниципаль дөйөм белем биреү бюджетлы учреждениеһы Урғаҙа дөйөм белем биреү мәктәбенең уҡыу планына, Башҡортостан Республикаһы МР Баймаҡ районы муниципаль дөйөм белем биреү бюджетлы учреждениеһы Урғаҙа дөйөм белеи биреү мәктәбенең эш программаһы тураһындағы положениеһына яраҡлы эшләнде.

Туған (башҡорт) тел предметын өйрәнеү һөҙөмтәләре.

Башланғыс мәктәптең беренсе класында тәү башлап башҡорт телмәрен тыңларға, ишетергә,һөйләргә һәм уҡырға, яҙырға өйрәтеү; башҡорт телен предмет булараҡ өйрәнеү һәм уҡыу процесында социаль тәжрибә туплау, әхлаҡи тәрбиә биреү уҡыу программаһы нигеҙендә тормошҡа ашырыла.Башҡорт грамотаһына өйрәтеү һәм башҡорт телен өйрәнеү түбәндәге маҡсаттарҙы ҡуя:

- тыңлау( ишетеү), һөйләү, уҡыу һәм яҙыу күнекмәләренә эйә булыу;

-лексика, фонетика, грамматика, синтаксис өлкәһендә башланғыс тел төшөнсәләрен, күренештәрен, ҡанундарын үҙләштереү;

-башҡорт телендә-республиканың дәүләт телендә-аралашырға, үҙ-ара мөнәсәбәт ҡорорға өйрәнеү;

-башҡорт теле аша халыҡтың мәҙәниәтен (ғөрөф-ғәҙәттәрен, йолаларын, ауыҙ-тел ижадын) өйрәнеү һәм үҙләштереү;

Яңы быуын стандарттарының талаптарына ярашлы, бала, башҡорт теле буйынса белем алыу менән бер рәттән, уңышлы уҡыусы һәм социаль йәшәү шарттарына яраҡлы тормош тәжрибәһе туплаған эшмәкәр кеше сифаттарына эйә булған шәхес итеп тәрбиәләнергә тейеш.

1. Уҡыу предметын үҙләштереүҙә предмет һөҙөмтәләре.

Яңы стандарттарға ярашлы уҡыу сифатын өйрәнгәндә, йәғни тикшереү процесында, түбәндәге һөҙөмтәләр күҙаллана:

1. шәхси үҫеш кимәле;
2. предмет ара кимәле;
3. предмет буйынса белем кимәле.

1. Башланғыс мәктәп сығарылыш уҡыусыларының башҡорт (туған) теле һәм әҙәбиәтенән программаһы үҙләштереүҙең шәхси һөҙөмтәләре булып түбәндәгеләр тора:

• башҡорт телен башҡорт халҡының төп милли-мәҙәни ҡиммәте булараҡ аңлау, интеллектуаль, ижади һәләтлектәрен һәм шәхестең мораль - этик сифаттарын үҫтереүҙә туған телдең ролен, уның мәктәптә белем алыу процесындағы әһәмиәтен билдәләү;
• башҡорт теленең эстетик ҡиммәтен аңлау; туған телгә ҡарата ихтирам, уның менән ғорурланыу тойғоһо тәрбиәләү;
• донъяны күп телле һәм мәҙәниәтле йәмғиәт булараҡ ҡабул итеү;
• үҙеңде илдең гражданины итеп тойоу;
• телде (шул иҫәптән башҡорт телен) төп аралашыу сараһы булараҡ ҡабул итеү;
• башҡорт теле саралары ярҙамында (балалар фольклоры, балалар әҙәбиәтенең ҡайһы бер үрнәктәре) уҡыусының башҡорт халҡының тормошо менән танышыуы.
• уҡыу процесында белем алыуға ҡарата яуаплылыҡ булдырыу;
• тиҫтерҙәренә, уҡытыусыға ҡарата ихтирамлы булыу;
• мәктәп йыһаздарына, уҡыу әсбаптарына һаҡсыл ҡараш булдырыу;
• Тыуған ил, ер, тел төшөнсәләре тураһында аң-белем биреү;
• һау-сәләмәт йәшәү рәүешен үҙләштереү.

1.  Метапредмет һөҙөмтәләре булып:

Танып белеү универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:

• телдән һәм яҙма хәбәр иткән мәғлүмәтте (коммуникатив йүнәлеш, текст темаһы, төп фекер; төп һәм өҫтәмә мәғлүмәт) адекват ҡабул итеү;
• төрлөсә уҡыу күнекмәләрен булдырыу (эҙләнеү, ҡарап сығыу, танышыу, өйрәнеү), төрлө стилдәге, жанрҙағы текстарҙы үҙләштереү;
• төрлө стилдәге һәм жанрҙағы тексты ишетеп, адекват ҡабул итеү; төрлө төрҙәге аудирование менән эш итеү (һайлап алыу, танышыу);
• төрлө сығанаҡтарҙан мәғлүмәтте һайлап алыу һәләтлеге (матбуғат саралары, уҡыу өсөн тәғәйенләнгән компакт-дискылар, Интернет ресурстары);
• төрлө типтағы һүҙлектәр менән иркен ҡулланыу, белешмә өсөн әҙәбиәт, шулай уҡ электрон ҡулланмаларҙан һайлап алыу күнекмәләрен булдырыу;

Регулятив универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:

• һайлап алыу алымдары менән эш итә белеү һәм тәғәйен темаға материалды системаға килтереү; уҡыу йә аудирование һөҙөмтәһендә алынған мәглүмәтте үҙ аллы эҙләй алыу күнекмәләренә эйә булыу;
• мәғлүмәтте ҡайтанан эшләй алыу, еткерә белеү;
• стилистик үҙенсәлектәрҙе иҫәпкә алып, йөкмәткенән һәм ҡулланылған тел сараларынан сығып, фекерҙе сағыштыра алыу;
• уҡыу маҡсаттарына ярашлы танып белеү эшмәкәрлегенең башлангыс формаларын үҙләштереү: эште планлаштырырға, эшләнгән эште контролләргә, баһаларға өйрәнеү;
• дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы әйтә белеү;
• уҡытыусы менән берлектә уҡыу проблемаһын сисеүҙең планын төҙөү;
• ҡуйылған маҡсатҡа өлгәшеү өсөн үҙенең эшмәкәрлегенә төҙәтмәләр индерә белеү;
• Уҡытыусы менән берлектә билдләнгән баһалау критерийҙарына ярашлы үҙенең һәм иптәштәренең эшенә баһа биреү;

Коммуникатив универсаль уҡыу эшмәкәрлеге һөйләү һәм яҙыу:

• алдағы уҡыу эшмәкәлегенең (индивидуаль һәм коллектив) маҡсатын билдәләү һәләтлелеге, хәрәкәттең эҙмә-эҙлелеге, өлгәшелгән һөҙөмтәләрҙе баһалау һәм уларҙы телдән һәм яҙма формала адекват аныҡ итеп әйтеү;
• тыңланған йә уҡылған тексты тәҡдим ителгән кимәлдә (план, һөйләү, конспект, аннотация) һөйләй алыу;
• төрлө стилдә һәм жанрҙа, адресланыуға ҡарап һәм аралашыу ситуацияһына карап телдән һәм яҙма текст төҙөй алыу;
• телдән һәм яҙма формала үҙ фекереңде иркен еткерә белеү, тексты логик яҡтан эҙмә-эҙлекле төҙөү талаптарын һаҡлау;
• төрлө төрҙәге монологты (хәбәрләү, һүрәтләү, фекер йөрөтөү; төрлө төрҙәге монологтарҙың берләшеүе) һәм диалог (этикеты һүҙ эсенә алған, диалог-һорашыу, диалог-аралашыуға өндәү, диалог-фекер алышыу һ.б; төрлө төрҙәге диалогтың берләшеүен) үҙләштереү;
• ғәмәлдә төрлө телмәрҙәге аралашыуҙың орфоэпик, лексик, грамматик, хәҙерге башҡорт әҙәби теленең стилистик нормаларын һәм яҙма телдә төп орфографик һәм пунктуацион ҡағиҙәләрҙе һаҡлау;
• телмәр этикет нормаларын һаҡлап, аралаша алыу, телмәр аралашыу процесында ым-ишара, мимиканы урынлы ҡулланыу;
• уҡыу процесында һәм көндәлек аралашыуҙа үҙ телмәреңде контролдә тота алыу; йөкмәткенән, һүҙҙәрҙе урынлы ҡулланыуҙан сығып, үҙ телмәреңде баһалай белеү; грамматик һәм телмәр хаталарын таба һәм уларҙы төҙәтә алыу; үҙ тексыңды мөхәррирләү һәм камиллаштыра белеү;
• үҙ тиңдәштәрең аудиторияһында ҙур булмаған доклад, реферат менән сығыш яһау; бәхәстә, төрлө аргументтар ҡулланып, көнүҙәк проблемалар буйынса сығыштарҙа ҡатнашыу;

• алынған белем һәм күнекмәләрҙе көндәлек тормошта ҡуллана белеү; туған телде башҡа фәндәрҙә белем алыу сығанағы булараҡ файҙаланыу; тел күренештәрен анализлау буйынса алған белем һәм күнекмәләрҙе предмет-ара (сит тел, әҙәбиәт һ.б. дәрестәрҙә) ҡулланыу;
• аралашыу процесында тирә-яҡтағы кешеләр менән коммуникатив маҡсатлы бәйләнештә, ниндәйҙер эш төрөн бергә эшләү, бәхәстә, күтәрелгән көнүҙәк темаларҙа фекер алышыуҙа ҡатнашыу; шәхестәр менән мәҙәни аралашыу барышындағы төрлө ситуацияларҙа телмәр этикетының милли- мәҙәни нормаларын үҙләштреү.

1. Предмет универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:

Башҡорт теле нормалары (фонетик, лексик, грамматик) тураһында башланғыс белешмә; (курс йөкмәткеһе кимәлендә) өн, хәреф, һүҙ кеүек тел берәмектәрен табыу һәм сағыштырыу һәләте.

1.  Коммуникатив сферала (башҡорт телен аралашыу сараһы булараҡ өйрәнеүҙә)

Телмәр эшмәкәрлегенең түбәндәге төрҙәрендә телмәр компетенцияһы:

һөйләү телмәрендә:

- аралашыуҙың типик ситуацияларында элементар этикет диалог алып барыу;

- элементар кимәлдә уҡыусының үҙе, ғаиләһе, дуҫы тураһында һөйләүе; предмет, картинаны һүрәтләүе;

- персонажды ҡыҫҡаса ҡылыҡһырлауы;

тыңлап аңлауҙа:

· уҡыусының уҡытыусы һәм класташтарының телмәрен тыңлап аңлауы; аудиояҙмаларҙағы ҙур булмаған текстарҙың йөкмәткеһен аңлауы;

уҡыуҙа:

· өйрәнелгән тел материалына таянып төҙөлгән ҙур булмаған текстарҙы ҡысҡырып уҡыу;

· өйрәнелгән тел материалы менән бер рәттән яңы һүҙҙәрҙе лә үҙ эсенә алған текстарҙы эстән уҡыу һәм уларҙың төп йөкмәткеһен аңлау, текстан кәрәкле информацияны табыу;

яҙма телмәрҙә:

· яҙыу техникаһына эйә булыу;

Тел компетенцияһы (тел сараларын үҙләштереү)

· башҡорт теленең өндәрен дөрөҫ әйтеү һәм айырыу;

-  һүҙҙәргә һәм фразаларға дөрөҫ баҫым ҡуйыу;

· төрлө һөйләм төрҙәрен интонация менән уҡыу;

· башланғыс мәктәп курсында өйрәнелгән уҡыу һәм орфографик ҡағиҙәләрҙе ҡулланыу;

· башланғыс мәктәп курсында өйрәнелгән лексик берәмектәрҙе (һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, баһалау лексикаһы, телмәр клишелары) һәм грамматик күренештәрҙе таныу һәм телмәрҙә ҡулланыу.

Социомәҙәни компетенция.

· географик атамаларҙы, билдәле балалар әҫәрҙәренең персонаждарын, популяр әкиәттәрҙең сюжеттарын, балалар фольклорының ҙур булмаған әҫәрҙәрен (шиғырҙар, йырҙар) белеү;

2. Танып белеү сфераһы: 

· айырым өндәр, хәрефтәр, һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, ябай һөйләмдәр кимәлендә башҡорт һәм рус телдәренең күренештәрен сағыштыра белеү;

· башланғыс мәктәп тематикаһы кимәлендә өлгө буйынса күнегеүҙәр эшләй белеү;

· ҡағиҙәләр, таблицаларҙы ҡуллана белеү;

· үҙ-үҙеңде башланғыс класс уҡыусыһы кимәлендә баһалай белеү;

3. Дөйөм ҡиммәттәргә йүнәлеш сфераһында:

· башҡорт телен фекер, хис-тойғо, эмоцияларҙы белдереү сараһы булараҡ ҡабул итеү;

· балалар фольклоры ярҙамында башҡорт халҡының рухи ҡиммәттәрен үҙләштереү.

4.  Эстетик сферала:

· башҡорт телендәге хис-тойғо һәм эмоцияларҙы белдереүсе сараларҙы үҙләштереү;

· балалар әҙәбиәте үрнәктәре менән танышҡанда матурлыҡты танырға өйрәнеү.

5. Хеҙмәт сфераһында:

· уҡыу процесында билдәләнгән планға ярашлы эшләй белеү.

· Баһалау.

· үрнәк буйынса байрам менән ҡотлау һәм ҡыҫҡа шәхси хат яҙыу

1 класс

Программаның йөкмәткеһен үҙләштереүҙә талаптар

Башланғыс дөйөм белем биреү федераль дәүләт стандартында ҡуйылған талаптар буйынса башҡорт телен һәм әҙәбиәтен туған тел булараҡ уҡып, беренсе класты тамамлаған балалар түбәндәге һөҙөмтәләргә эйә булырға тейеш.

Шәхси һөҙөмтәләр:

- башкорт теленең кешеләр менән аралышыу сараһы икәнлегенә төшөнөү;

- башкорт телен һәм әҙәбиәтен халыҡтыҡ милли ҡомартҡыһы, мәҙәни байлығы итеп ҡабул итеү;

- яҙма һәм һөйләү телмәрен үҙ телендә үҙләштереү кимәле кешенең мәҙәни яҡтан үҫешен баһалаусы билдә икәнлеген аңлау;

- туған телендә үҙенең һөйләшеү кимәлен баһалай белә башлауы.

метапредмет һөҙөмтәләр

- уҡыу мәсьәләләрен сискәндә туған телдә төрлө сығанаҡтарҙан кәрәкле мәғлүмәтте табып ҡуллана белеү;

- маҡсатына, мәғәнәһенә тап килтереп, аралашыуҙың төрлө ситуатив шарттарын һаҡлап, башҡорт телендә диалог ҡора белеү;

- аралышыу өсөн тейешле һүҙҙәрҙе табып, уларҙы һөйләм итеп төҙөй, һорау бирә, үҙеңә ҡарата бирелгән һорауға яуап ҡайтара белеү;

- үҙенең уй – фекерен әңгәмәсеһенә тулыһынса еткерә белергә тырышыу һәләтенең формалаша башлауы.

Предмет һөҙөмтәләре:

- әҙәби башҡорт теленең орфоэпик, лексик, грамматик нормалары тураһында ябай ғына төшөнсәләрҙе үҙләштереү;

- аралышҡанда башҡорт өндәрен һүҙ эсендә, һөйләмдә дөрөҫ әйтә, яҙма телмәрҙә дөрөҫ яҙа белеү;

- үҙ-ара аралышыу ҡағиҙәләрен үҙләштереү;

- орфографик дөрөҫ яҙыу һәм пунктуация  ҡағиҙәләрен үҙләштереү (программаға ярашлы);

- төрлө телмәр эшмәкәрлегендә (тыңлау, һөйләү, уҡыу, яҙыу) үҙ эшен баһаларға, кәрәк булһа, хатаһын төҙәтә белергә күнектерә башлау.

2  класс

Шәхси һөҙөмтәләр:

- башҡорт теле – кешеләрҙең аралышыу ҡоралы икәнлегенә төшөнөү;

- башҡорт теле һәм әҙәбиәтен халыҡтың милли ҡомартҡыһы, мәҙәни байлығы итеп ҡабул итеү;

- үҙ телендә яҙма һәм һөйләү телмәрен үҙләштереү кимәле кешенең мәҙәни яҡтан үҫешен баһалаусы билдә икәнлеген аңлай башлау;

- туған телдә һөйләшеү кимәлен баһалай белә башлау;

- аралышыу маҡсатына, шартына ҡарап, әңгәмәселәрҙең башҡарған ролдәренә ярашлы уй-фекерҙе һөйләмдәр, һүҙбәйләнештәр аша дөрөҫ ҡора башлау;

- әңгәмәсенең телмәрен, мәғәнәһенә төшөнөп, әйтелеү маҡсатын һиҙемләй, һорауҙар биреп асыҡлай белә башлау;

- уҡытыусы ярҙамында әйтелгән фразала терәк һүҙҙәрҙе табырға тырышыу, интонация аша һөйләмдең йәки текстың тамамланыуын һиҙемләй башлау;

- уй-фекерҙе һөйләмдәр, һүҙбәйләнештәр аша телдән һәм яҙма ҡорорға өйрәнә башлау: яуапты алдан уйлау; телмәр саралары ҡулланыу; аралашыу маҡсатына төшөнөү; үҙенең телмәрен баһалай белергә өйрәнеү;

- уй-фекер әйтелешендә өндәрҙең дөрөҫ яңғырауына ирешергә тырышыу;

- һөйләшкәндә телмәр этикетын һаҡлап, бер-береһенә ҡарата иғтибарлы булырға, һәр кемдең фекерен тыңлап, кәңәшләшеп эш итергә өйрәнеү;

Метапредмет һөҙөмтәләр

- уҡыу мәсьәләләрен сискәндә туған телдә төрлө сығанаҡтарҙан кәрәкле мәғлүмәтте табып, ҡуллана белеү;

- маҡсатына, мәғәнәһенә тап килтереп, аралышыуҙың төрлө ситуатив шарттарын һаҡлап, башҡорт телендә диалог ҡора белеү;

- аралышыу өсөн тейешле һүҙҙәрҙе таба, уларҙы һөйләм итеп төҙөй, һорау бирә, һорауға яуап ҡайтара белеү;

- уй-фекерҙе әңгәмәсегә тулыһынса еткереү һәләте формалаша башлау;

- һорауҙар бирә һәм бирелгән һорауҙарға яуап ҡайтара белеү оҫталығын үҫтереү;

- аралышыу ҡағиҙәләрен үтәргә тырышыу; һорау, өндәү һорауҙар ярҙамында һөйләшеүҙе дауам итә йәки диалогты башлау һәләтенә өйрәнеү. (ҙенең һорау-яуаптарының урынлы-урынһыҙ булғанлығын һиҙемләй башлау;

- аралашҡанда монолог өлгөләрен ҡулланабашларға өйрәнеү (һүрәт, портрет, тәбиғәт күренешен һ.б. һүрәтләү), ваҡиғаларҙың ағышын хикәйәләү, уй-фекерҙе асып биреү.

Предмет һөҙөмтәләре:

- башҡорт әҙәби теленең орфоэпик, лексик, грамматик нормалары тураһында ябай ғына төшөнсәләрҙе үҙләштереү;

- аралашҡанда башҡорт өндәрен һүҙ эсендә, һөйләмдәдөрөҫ әйтә, яҙма телмәрҙә хәрефтәрен дөрөҫ яҙа белеү;

- үҙ-ара аралышыу ҡағиҙәләрен үҙләштереү;

- дөрөҫ яҙыу һәм  пунктуация ҡағиҙәләрен үҙләштереү (программаға ярашлы);

- өйрәнелгән кимәлдә өн, хәреф, һүҙ, һүҙ өлөшө, һөйләм киҫәге, ябай һөйләм кеүек тел берәмектәрен таба, сағыштыра белеү;

- төрлө телмәр эшмәкәрлегендә (тыңлау, һөйләү, уҡыу, яҙыу) үҙ эшен баһаларға, кәрәк булһа, хатаһын төҙәтә белеү;

- башҡортса иҫәнләшә, хушлаша, рөхсәт һорай, рәхмәт әйтә, байрам менән ҡотлай белеү;

- кешенең һорауын, әйткән һүҙен аңлау, уға дөрөҫ яуап биреү;

- башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен дөрөҫ әйтеү;

- ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡыларҙы айырыу;

- актив үҙләштереү өсөн бирелгән һүҙҙәрҙе һөйләшеү барышында ҡулланыу;

- таныш темалар буйынса һөйләмдәр, кескәй текстар төҙөү;

- ижектәрҙе ҡушып уҡыу;

- һүҙҙәрҙе башҡортса баҫма һәм яҙма хәрефтәр менән яҙа белеү;

- һүҙ һәм һөйләмдең модель-схемаһын төҙөү;

- 8-10 шиғырҙы яттан һөйләү (4 юлдан торған)

- 3-4 йыр белеү

3 класс

Шәхсән һөҙөмтәләр:

- башҡорт теле – кешеләрҙең аралышыу ҡоралы икәнлегенә төшөнөү;

- башҡорт теле һәм әҙәбиәте - халыҡтың мәҙәни байлығы булыуын төшөнөү;

- туған телде белеү һәм аралышыу -  кешенең мәҙәни яҡтан үҫешен баһалаусы билдә икәнлеген аңлай башлау;

- туған телен ниндәй кимәлдә белеүенә үҙе баһа бирә белеүе формалаша башлау;

- аралашыуҙа уй-фекерҙе һөйләмдәр, һүҙбәйләнештәр аша дөрөҫ ҡора белә башлау;

- әңгәмәсенең телмәрен мәғәнәһенә төшөнөп, тауыш аша әйтелеү маҡсатын билдәләүҙә һиҙемләй, һорауҙар биреп асыҡлай белә башлау;

- фразала терәк һүҙҙәрҙе таба белеү, интонация ярҙамында һөйләмдең йәки текстың тамамланыуын һиҙемләй башлау;

- телдән һәм яҙма текст ҡорғанда: аралышыу маҡсатына төшөнөү – нимә әйтергә, аңлатырға, һүрәтләргә; ниндәй яуап биреүҙе алдан уйлау; ниндәй телмәр сараларын ҡулланыуҙы билдәләү; үҙенең телмәрен тикшереп, баһалай белергә өйрәнеү;

- өндәрҙе дөрөҫ әйтергә тырышыу;

- нәфис һүҙҙең матурлығын тойорға, тирә-йүнде күрә белергә, уға ҡарата үҙ фекереңде һөйләү һәм яҙма телмәрҙә һүрәтләргә өйрәнеү;

- башҡортса уҡырға, яҙырға һәм һөйләшергә өйрәнгәндә рус телендә үтелгән материалдарға таянып, уларҙы сағыштырып, һығымталар яһай белеү;

- һөйләшкәндә телмәр этикетын һаҡлап, бер-береһенә ҡарата иғтибарлы булырға, һәр кемдең фекерен тыңлап, кәңәшләшеп эш итергә өйрәнеү;

Метапредмет һөҙөмтәләр:

-  туған телдә төрлө сығанаҡтарҙан кәрәкле мәғлүмәтте табып, ҡуллана белеү;

- маҡсатына, мәғәнәһенә тап килтереп, аралышыуҙың төрлө ситуатив шарттарын һаҡлап, башҡорт телендә диалог ҡора белеү;

- һүҙҙәрҙән һөйләм төҙөргә, һорауҙар бирергә, үҙеңә ҡарата бирелгән һорауға яуап ҡайтара белеү;

- уй-фекерен тулыһынса еткерә белеү һәләте формалаша башлау;

- һорауҙар бирә һәм бирелгән һорауҙарға яуап ҡайтара белеү;

- һорау, өндәү һәм хәбәр һөйләмдәр ярҙамында һөйләшеүҙе дауам итә йәки диалогты башлай белеү. (ҙенең һорау - яуаптарының урынлы йәки урынһыҙ булғанлығын һиҙемләй башланы;

- текстың мәғәнәһен аңлап һәм тасуири итеп башҡортса уҡый белеү күнекмәләрен үтәү;

- тейешле ҡағиҙәләрҙе һаҡлап маҡсатында бирелгән эштәрҙе үтәй белеү;

- башҡорт теленән үҙ эшен үҙ аллы тикшереп, баһалай белеү, һәләтенә эйә булыу.

Предмет һөҙөмтәләре:

- башҡорт әҙәби теленең орфоэпик, лексик, грамматик нормаларын программа кимәлендә үҙләштереү;

- башҡорт өндәрен һүҙ эсендә, һөйләмдә, аралашҡанда дөрөҫ әйтә, яҙма телмәрҙә  дөрөҫ яҙа белеү;

- аралышыу ҡағиҙәләрен аңлы рәүештә үҙләштереү;

- орфрграфик дөрөҫ яҙыу һәм  пунктуация ҡағиҙәләрен үҙләштереү (программаға ярашлы);

- өйрәнелгән кимәлдә өн, хәреф, һүҙ, һүҙ өлөшө, һөйләм киҫәге, ябай һөйләм кеүек тел берәмектәрен таба, сағыштыра, анализлай белеү;

- һүҙҙәрҙең әйтелешен, яҙылышын, уларҙың грамматик формаларын, барлыҡҡа килеү ысулдарын өйрәнеп, ябай ғына синтаксис конструкциялар төҙөп, һөйләмдә һәм бәйләнешле телмәрҙә дөрөҫ ҡуллана белеү;

- уҡыу барышында үҙләштерелгән белемдәрҙе һәм күнекмәләрҙе көндәлек аралашыуҙа ҡуллана белеү; диалог ҡороу; һорауҙарға яуап биреү; үҙ аллы һорау ҡуя белеү; тексты эҙмә-әҙлекле, мәғәнәһен һаҡлап, һөйләү; һүрәттәр йәки бирелгән тематик өлгөләр буйынса һөйләмдәр төҙөү; төрлө темалар буйынса ҡыҫҡа ғына һүрәтләү, хикәйәләү, фекерләү формаһындағы монологтар төҙөү;

- һөйләмдәрҙе йәки бирелгән тексты ҡысҡырып, эстән үҙ аллы уҡыу, тауышты үҙгәртеп тасуири уҡыу;

- башҡортсанан рус теленә йәки рус теленән башҡорт теленә тәржемә итеү;

- тексты өлөштәргә бүлеү, уларҙы исемләй алыу;

- текстҡа план төҙөп, план буйынса уның йөкмәткеһен һөйләй белеү;

- төрлө телмәр эшмәкәрлегендә (тыңлау, һөйләү, уҡыу, яҙыу) үҙ эшен, класташтарының эшен алдан бергәләп билдәләгән критерийҙар менән баһаларға, кәрәк булһа, хатаһын төҙәтә белергә күнектерә башлау;

- аңлатмалы, орфография һүҙлектәре ҡуллана белеү, Интернет селтәре аша кәрәкле мәғлүмәтте таба белеү;

- дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы билдәләй белеү, уҡытыусы менән берлектә уҡыу проблемаһын сисеү планын төҙөй белеү;

- ҡуйылған маҡсатҡа ирешеү өсөн планды тормошҡа ашырыу барышында үҙ эшмәкәрлегенә төҙөтмәләр индерергә күнегеү;

- төрлө формала бирелгән мәғлүмәтте таба талап ителгән рәуештә бер форманан икенсегә үҙгәртә һәм уҡыу проблемаһын сисеү маҡсатында ҡуллана белеү (план, схема, модель, таблица, тотош текст, иллюстрация, интернет селтәре, компьютер технологиялары).

4 класс

Шәхсән һөҙөмтәләр:

- үҙен Рәсәй гражданы итеп ҡабул итеүенә, бөйөк Рәсәйҙең тарихы, халҡының мәҙәниәте, бәгәнгә йәшәйеше менән ғорурлана белеү тойғоларының формалашыуына; миле сығышы буйынса үҙенең ниндәй халыҡ вәкиле булыуын аңлап, тыуған теленә, халҡының мәҙәниәтенә, йолаларына, ғөрөф-ғәҙәттәренә битараф булмаған шәхес сифаттары нигеҙҙәренең үҫешенә: күп милләтле Рәсәй халҡының рухи һәм әхлаҡи ҡиммәттәре кешелек донъяһында ҡабул ителгән мәңгелек йәшәү ҡанундары икәнлегенә төшөнөүенә нигеҙ һалына башлау;

- туған телдәрҙең кешеләрҙең аралышыу ҡоралы һәм һәр бер халыҡтың рухи ҡомартҡыһы, мәҙәни байлығы итеп ҡабул итеү;

- тормошта тәбиғәттең, халыҡтарҙың, мәҙәниәттең һәм дини йүнәлештәрҙең төрлөлөгө уларҙың бер бөтөн донъя икәнлеге тураһында ҡараш формалаштырыу;

- башҡа халык теленә, мәҙәниәтенә, тарихына, төрлөсә фекер йөрөтөүгә ыңғай мөнәсәбәт формалаштырыу;

-тиҙ үҙгәреүсән тормош талаптарына һәм йәшәү шарттарына ҡулайлаша, яраҡлаша белеү һыҙаттарына эйә булырға өйрәнеү;

- уҡыусы булараҡ социаль ролде ҡабул итеү, уҡыу эшмәкәрлегендә уңыштарға ирешеү теләге менән һәм ошо юҫыҡта шәхси маҡсаттар ҡуя белеү;

- башҡарған эш фиғел, әхлаҡи яҡтан холоң куренештәре өсөн яуаплы булыу сифаттарын үҫтереү, башҡалар алдында оят булмаҫлыҡ итеп йәшәргә ынтылыш формалаштырыу;

-үҙ-үҙең һәр бер осраҡта тәрбиәле кеше итеп тота белеү, башҡаларға ауыр саҡтаярҙамға килеү кеүек этик һыҙаттар тәрбиәләүгә нигеҙ һалыу;

- тиҫтерҙәре һәм ололар менән төрлө социаль шарттарҙа ыңғай мөнәсәбәткә инеп аралаша, бергәләп ниндәйҙер эш башҡара, төрлө фекерҙәрҙе тыңлап, уртаҡ һығымтаға килә белергә өйрәнеү;

- хәүефһеҙ һәм һау-сәләмәт тормошто һайлап, ижади эш менән мауығып, үҙҙеңдә тәбиғәттән бирелгән һәләттәрҙе асып, унан ләззәт табып йәшәй белеү нигеҙҙәрен формалаштырыу;

- матди һәм рухи ҡиммәттәргә ҡарата һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү;

Метапредмет һөҙөмтәләр:

- уҡыу эшмәкәрлегенең маҡсатына һәм бурыстарына төшөнөп, эште башҡарғанда пландан ситкә сыҡмай тормошҡа ашырыу сараларын таба белеү;

- уҡыу эшмәкәрлеге бурыстарын сискәндә, ижади һәм эҙләнеү характерындағы төрлө ысулдарҙы үҙләштереү;

- ҡуйылған маҡсаттарға ярашлы уҡыу эшмәкәрлеген алдан планлаштыра, эшләп бөткәс, тикшерә һәм баһалай белеүҙе формалаштырыу. Иң һөҙөмтәле ысулды билдәләргә өйрәнеү;

- уҡыу эшмәкәрлегенең уңышлы йәки уңышһыҙ булыуының сәбәбенә төшөнә белергә өйрәнеү. Эштен уңышһыҙ булыуына ҡарамаҫтан төшөнкөлөккә бирелмәй, уны дауам итергә күнектереү;

- үҙ эшеңдә аң – белеем кимәленең үҫешен, шәхси уңыштарҙы үҙ аллы баһаларға өйрәнеү;

- яңы белеем үрҙәренә ынтылғанда, башҡорт һәм рус телен, шулай уҡ мәғлүмәти бәйләнеш сараларын әүҙем ҡулланырға өйрәнеү;

- уҡыу һәм ғәмәли мәсьәләләрҙе сискәндә, өйрәнелгән объектарҙың моделдәрен ҡороуҙа мәғлүмәтте билдәләү өсөн, йышыраҡ төрлө билдә – символдар сараларын ҡулланырға өйрәнеү;

- тейешле мәғлүмәтте эҙләп табыу, эшкәртеү, анализлау, уның кәрәкле рәүештә үҙгәртеп, ҡуйылған маҡсатҡа ярашлы ҡулланыу өсөн башҡорт һәм рус телендәге төрлө белешмә сығанаҡтарын, интернет селтәрен ҡулланырға өйрәнеү. Компьютер  ярҙамында табылған мәғлүмәтте йыйырға, йәнһүрәт рәүешендә төшөрөргә, башҡортса тауыш аша бирергә һәм башҡалар алдында аудио, видеояҙмалар аша сығыш яһарға өйрәнеү;

- төрлө стилдәге һәм жанрҙағы текстарҙы аңлап уҡырға һәм уларҙың йөкмәткеһе буйынса ҡуйылған бурыстарға ярашлы яҙма һәм һөйләү телмәренә бәйле эш төрҙәре башҡарырға күнеге- төрлө төшөнсәләрҙе, улар араһындағы сәбәп-һөҙөмтә бәйләнештәрен, оҡшаш йәки айырмаһын билдәләү маҡсатында сағыштырыу, анализлау, дөйөмләштереү, классификациялаукеүек логик фекерләй белеү һәләтен үҫтереү;

- әңгәмәсене тыңларға һәм уның менән аралаша белергә өйрәнеү; һәр кем үҙенең уй-фекерен әйтә һәм уны дәлилләй, иҫбатлай һәм ваҡиғабарышын баһалай белергә хоҡуҡлы икәнлеген таныу;

- бергәләп эшләгәндә ролдәрҙе үҙ-ара бүлешә, бер-береһенең эш-хәрәкәтен тикшерә, шулай уҡ үҙенең эшен дә дөрөҫ баһалай белергә өйрәтеү;

- килеп сыҡҡан аңлашылмаусанлыҡты ике яҡтың дә теләген иҫәпкә алып сисергә өйрәнеү;

- тирә-йүндәгеобъекттар, хәл-ваҡиғалар, куренештәр тураһында башланғыс мәктәп программаһына ярашлы белеем нигеҙҙәренә эйә булыу;

- туған телдә үҙләштерелгән белемдәрҙе уңышлы ҡулланырға өйрәнеү;

Предмет һөҙөмтәләре:

- өндәрҙе хәрефтәрҙән айыра белеү;

- өндәргә характеристика бирә белеү (һуҙынҡы-тартынҡы, ҡалын-нәҙек һуҙынҡы, һаңғырау-яңғырау тартынҡы, парһыҙ-парлы тартынҡы)

- Башҡорт алфавитын кәрәкле мәғлүмәтте эҙләгәндә ҡуллана белеү;

- һүҙгә өн-хәреф анализы үткәрә белеү;

- тамырҙаш һүҙҙәрҙе таба белеү;

- һүҙҙең мәғәнәһен рус теленә тәржемә итеп йәки аңлатмалы һүҙлек аша аңлата белеү

һүҙҙәргә тейешле синоним, антоним таба белеү;

- исем һүҙ төркөмөнөң грамматик үҙенсәлектәрен билдәләй алыу (нимәне аңлата, ниндәй һорауға яуап бирә, уртаҡлыҡ-яңғыҙлыҡ, берлектә-күплектә һәм килеш менән үҙгәреше)

- ҡылым һүҙ төркөмөнөң үҙенсәлектәрен билдәләй алыу (нимәне аңлата, ниндәй һорауға яуап бирә, барлыҡ-юҡлыҡ, зат, һан, заман категориялары);

- сифат һүҙ төркөмөнөң үҙенсәлектәрен билдәләй алыу (нимәне аңлата, ниндәй һорауға яуап бирә, сифат дәрәжәләре);

- алмаш һүҙ төркөмөн айыра алыу;

- һанды айыры, төп һәм ҡушма һандарҙың айырмаһын белеү;

- һүҙ, һүҙбәләнеш, һөйләмде айыра белеү;

- әйтелеү маҡсаты буйынса һөйләмдәрҙе айыра, һөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәһен ҡуя белеү;

- һөйләмдә баш һәм эйәрсән киҫәктәрҙе айыры, билдәләй белеү;

- һөйләмдәрҙә тиң киҫәктәрҙе таба белеү;

- өйрәнелгән ҡағиҙәләрҙе ҡулланып дөрөҫ яҙа белеү;

- һүҙҙең яҙылышын орфографик һүҙлек аша тикшерә белеү;

- хатаһыҙ 80-90 һүҙҙән торған тексты күсереп яҙа белеү;

- 75-80 һүҙҙән торған диктант яҙа белеү;

- үҙе яҙған йәки тәҡдим ителгән тексты тикшерә, орфография һәм пунктуация хаталарын төҙәтә белеү;

- дәрестә, мәктәптә, көндәлек йәшәйештә тиҫтерҙәре, ололар, таныш йәки таныш булмаған кешеләр менән аралашыу барышында телмәр сараларының дөрөҫлөгөн баһалай һәм үҙ-ара аралышыу осрағына тап килтереп әйтә белеү;

- тексты үҙ аллы исемләй  һәм план төҙөй белеү;

- тейешле осраҡҡа тап килтереп хат, саҡырыу ҡағыҙы, ҡотлау открыткаһы, записка, белдереү яҙа алыу;

- бирелгән темаға текст төҙөй белеү;

- текстың йокмәткеһен эҙмә-эҙлекле йәки һайланма рәүештә һөйләй алыу;

- телдән бирелгән тема буйынса төрлө телмәр төрҙәрен ҡулланып текст төҙөй белеү: һүрәтләү, хикәйәләү, фекерләү;

- һөйләмдәрҙең килеү тәртибе боҙолған тексты төҙәтеп, мәғәнәүи яҡтан дөрөҫләп һөйләй, яҙа белеү;

- телмәр мәҙәниәте боҙолоп бирелгән тексты төҙәтә белеү;

2. Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора: башғортса телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу һәм камиллаштырыу, башғорт теленең фонетик, лексик, грамматик үҡенсәлектәрен аңлау һәм үҡләштереү, бәйләнешле текст менән эш итә белергә өйрәтеү.

Программаның йөкмәткеһе һәм төҡөлөшө:

Программа  һөйләшеү, телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу һәм үүтереүҙе күҡ уңында тотған тематиканы, уғыу өсөн әҡәби әүәрҙәрҙе, орфоэпия һәм орфография, элементар грамматик һәм пунктуацион материалдарҡы үҡ эсенә ала. Шулар менән бер рәттән мәғәлдәр, йомағтар, тиҡәйткестәр, көләмәстәр, һанашмағтар, уйындар өүтөндә эш үткәреү ҡә күҡ уңында тотола.

1 класс

1 класта туған (башҡорт) теле  йөкмәткеһе түбәндәгесә билдәләнә:

1. Грамотаға өйрәтеү һәм телмәр үҫтереү.

2. Грамотаға өйрәтеү һәм уҡыу, яҙыу, телмәр үҫтереү.

      Туған тел уҡытыуҙың маҡсаттары:

1. Предмет. Тирә-йүндәге предметтарҙы өйрәнеү. Улар тураһында түбәндәге алгоритм буйынса һөйләү:

- предметтың исеме (аталышы);

- предметтың формаһы (йомро, түңәрәк, оҙонса, шаҡмаҡ, квадрат, тура дүртмөйөш, өсмөйөш, ялпаҡ һ. б.);

- предметтың тышҡы торошо (шыма, ҡытыршы, йомшаҡ, ҡаты һ. б.);

- предметтың төçө;

- предмет нимәнән эшләнгәнен билдәләү;

- предметтың тормошта ҡулланылышы.

Предметты өйрәнеү, күҙәтеү. Уны башҡа объект менән сағыштырыу, уға оҡшаш объекттар табыу. Уларға хас оҡшаш һыҙаттарҙы билдәләү. Объекттың төп, үҙәк үҙенсәлектәрен табыу, билдәләү. Уларҙы ваҡ, төп булмаған үҙенсәлектәрҙән айыра белеү. Предмет һәм уға ҡағылышлы күренеш буйынса үҙ фекеренде белдереү.

Предметты өйрәнеү ысулдарын табыу, билдәләү һәм һығымта яһау (предметты өйрәнеү ысулы — уны ҡулдар менән тотоп ҡарау, күҙҙәр менән күреү). Фекерләү, аң-зиһен формалаштырыу ысулдарын (күҙәтеү, сағыштырыу, анализлау, баһалау, йомғаҡлау) үҙләштереү.

2. Һүҙ тураһында төшөнсә.

а) Һүҙ. һүҙҙең исем атау функцияһы. Уның телмәрҙәге әһәмиәте. Һүҙҙең әйтелешен тыңларға һәм ишетергә өйрәнеү, уны күҙәтеү. Һығымта: һүҙҙе әйтәбеҙ һәм ишетәбеҙ.

б) Предметтың исемен белдергән һүҙҙәр. Предмет - һүҙҙәр. Уларҙы символик тамғалау. Предмет - һүҙҙәр йыйыу, һүҙ төркөмө.

Сюжетлы һүрәт. «Мажаралы футбол». «Спорт» темаһына ҡағылышлы предмет - һүҙҙәр туплау. Ул һүҙҙәрҙе ҡулланып, һүрәт буйынса һөйләшеү ҡороу, уларҙы баланың лексиконына индереү. һүрәттәге сюжетҡа оҡшаш ситуацияларҙа юмор, шаяртыу элементтарын ҡулланыу; сетерекле, көтөлмәгән хәл - ваҡиғаларҙан сығыу юлдарын таба белергә өйрәтеү. Һаулыҡ һаҡлау, спортка ылыҡтырыу мәсьәләләренә әһәмиәт биреү.

в) Предметтың хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр. Хәрәкәт - һүҙҙәр. Уларҙы символик тамғалау. Һүҙбәйләнеш (предмет - һүҙ + хәрәкәт - һүҙ: уҡыусы яҙа, бала уйнай, ямғыр һибәләй һ. б.

Сюжетлы һүрәт менән эш. «Хәрәкәттә бәрәкәт». Балаға һәр кем үҙенсә матур булыуын күрһәтеү. Үҙ - үҙеңде яратырға, тышҡы ҡиәфәтең, һаулығың тураһында ҡайғыртып йәшәргә кәрәклеген аңғартыу. Хәрәкәт организм өсөн файҙалы икәнен төшөндөрөү.

г) Предметтың билдәһен белдергән һүҙҙәр. Билдә - һүҙҙәр. Уларҙы символик тамғалау. һүҙбәйләнеш (билдә - һүҙ + предмет - һүҙ: матур һүрәт, һипкелле ҡыҙ, уңған әсәй, япраҡлы ағас; билдә - һүҙ + хәрәкәт - һүҙ: яй йүгерә, ҡапыл ырғыны, матур яҙа, шәп уҡый, күп һөйләй, насар күрә һ. б.

Сюжетлы һүрәт менән эш. «Көҙгө урманда». Көҙгө урманды һүрәтләп һөйләгәндә билдә - һүҙҙәрҙе ҡулланып һөйләү. һөйләм һыҙмаһына ярашлы көҙ тураһында телдән инша төҙөү (2-3, 3-4 һөйләм).

Тикшереү эше. Балаларҙың һүҙ төркөмдәрен нисек үҙләштереүҙәрен күҙаллау. Предмет - һүҙҙәр, хәрәкәт - һүҙҙәр, билдә - һүҙҙәр әйтеп, һүҙ схемаларын төшөртөү (ҡалаҡ, сынаяҡ, айыу, ҡуян, сейә, алма, саған, уçаҡ; тора, бешерә, иләй, түгә, бара, илай, һанай; тоҙло, еүеш, һыуыҡ, һөйкөмлө, егәрле һ. б.; малай бейей, апай һөйләй, ел иçә, ҡыҙыл сәскә, йомшаҡ ҡул, сәнскеле үлән, һимеҙ һарыҡ, ҡурҡаҡ ҡуян, ҡысҡырып һөйләй, аҙ яҙған, матур кейенгән һ. б.

3. Һөйләм.

һөйләм тураһында төшөнсә. һөйләмдең һыҙмаһы. һөйләмдең башы. һөйләмдең аҙағында тыныш билдәләре (нөктә, һорау,өндәү).

Бәләкәс һәм ҙур һөйләмдәр. (Көҙ килде. Матур көҙ килде. һөйләмде киңәйтеү, тулыландырыу. һөйләмгә һүҙ өçтәү тамғаһы.

Сюжетлы һүрәт. «Ҡоштар менән хушлашыу». Көҙгө күренештәргә иғтибарлы булырға, ҡоштар тормошо, көҙөн тыуған яҡтары менән хушлашыу күренештәрен күҙәтергә күнегеү һәм күргән-белгәндәргә таянып һөйләү, тәбиғәт матурлығы аша баланың эске психик торошон ыңғай яҡҡа көйләргә, унан көс - энергия алырға өйрәтеү.

4. Ярҙамсы һүҙҙәр.

а) Һәм, менән ярҙамсы һүҙҙәре. Улар менән һөйләмдәр төҙөү.

б) Да-дә, та-тә, ҙа-ҙә, ла-лә ярҙамсы һүҙҙәре. Уларҙы телмәрҙә ҡулланыу. Ярҙамсы һүҙҙәрҙе һөйләм һыҙмаһында тамғалау.

в) Ғына-генә, ҡына-кенә ярҙамсы һүҙҙәре. Уларҙы телмәрҙә ҡулланыу. Ярҙамсы һүҙҙәрҙе һөйләм һыҙмаһында тамғалау.

Сюжетлы һүрәт. «Бесәй менән булған мажара». Бесәй менән булған мажараларҙы эҙмә-эҙлекле итеп тасуирлап һөйләргә; мәрәкәле, ҡыҙыҡ күренешкә юмор, шаярыу менән ҡарарға күнегеү, кешенең һиңә ҡарата әйтелгән шаяртыу һүҙҙәрен аңлай белеү.

Тикшереү эше. һөйләмде тыңлау, ишетеү һәләтен һәм һыҙма ярҙамында күрһәтеү күнекмәләренең кимәлен күҙаллау. һөйләм әйтеү һәм уның һыҙмаһын һыҙҙырыу. (Әсмә сәсен урә. Әсмәнең күлдәге матур ғына. Ул сәсен тарай ҙа тарай.

5. Һүҙ һәм өн.

а) Өн тураһында төшөнсә. һүҙҙе тыңлау. һыҙма ярҙамында һүҙҙә һәр өндөң урынын билдәләү - һүҙҙең өн моделен төҙөү. Өн модель буйынса һүҙҙе укыу. Һүҙҙең өн моделенә ярашлы һүҙҙәр уйлау, уны моделгә урынлаштырып ҡысҡырып укыу.

Сюжетлы һүрәт. «Йәшенмәк уйнағанда». Телмәр үçтереү. Уйнағанда һанашмаҡтар ҡулланыу.

б) Өндәрҙе тартынҡы һәм һуҙынҡы өндәргә айырыу. Өндәрҙе күҙәтеү, тикшеренеү эше үткәреү һәм уларҙы айырыу ысулдарын, юлдарын билдәләү. Балалар тарафынан асыласаҡ ысулдар: өндө ҡысҡырып әйтеп тыңлау һәм өн әйтелгән мәлдә ҡаршылыҡ осрау-осрамауын тойомлау. Өндө әйткәндә ауыҙ ҡыуышлығынан өрөлгән һауаға ҡаршылыҡ ҡуйылыу осраҡтарын күҙәтеү: ирендәр ҡымтыла, тел аңҡауға йәбешә, аçҡы һәм өçкө рәт тештәр тоташа. Шулай итеп үпкәнән өрөлгән һауаға ҡаршылыҡ тыуа. Тимәк, әйтелгән өн тартынҡы, уны һуҙып әйтеп булмай. Өндө әйткәндә үпкәнән өрөлгән һауа ҡаршылыҡҡа осрамай иркен сыҡһа, өн — һуҙынҡы. Тартынҡы, һуҙынҡы өндәрҙе айырып тамғалау (тартынҡы — шаҡмаҡ, һуҙынҡы — түңәрәк).

Ижек. Һүҙҙе ижеккә бүлеү. һүҙҙе ижеккә бүлгәндә эш итеү ысулдарын асыу (ритмлап ҡул сабыу, ҡәләм менән партаға һуғыу, аяҡ тибеү, эйәккә ҡул һыртын ҡуйып тойомлау һ. б.), һүҙҙең өн моделендә уны символик рәүештә ижеккә бүлеү. һүрәт менән эш. Телмәр үçтереү. «Ҡымыҙ — файҙалы эсемлек». Ата-бабаларҙың кәсеп-һөнәрҙәре менән танышыу, өйрәнеү.

Баçым. Баçым һүҙҙең аҙаҡҡы ижегенә төшә. Башҡорт телмәре музыкаль һәм яғымлы. Телмәр үçтереү. «Өйөрҙә бер күк ҡолон, ҡойроғо — бөҙрә толом». Һүрәтләү саралары (сағыштырыу): мороно ебәк бәрхәт, күҙҙәре янар йондоҙ, ҡойроғо бөҙрә толом, тояҡтары нескә талдай, ҡолаҡтары ҡайсы төçлө һ. б.

в) Нәҙек һәм ҡалын өндәр.

Ҡалын һәм нәҙек әйтелешле һүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу, һығымта яһау. Саф башҡорт һүҙенең беренсе ижеге нәҙек әйтелешле булһа, ҡалған ижектәре лә нәҙек әйтелешле. Саф башҡорт һүҙенең тәүге ижеге ҡалын булһа, ҡалған ижектәре лә ҡалын. Ҡалын, нәҙек өндәрҙе айырып тамғалау (ҡалын өндәр — зәңгәр, нәҙек өндәр - һары төçтә). һүҙҙәрҙе өн моделе буйынса уҡыу.

г) Һаңғырау һәм яңғырау тартынҡылар.Пар тартынҡылы һүҙҙәрҙе күҙәтеү, сағыштырыу. Шау (һаңғырау) йәки тауыш (яңғырау) ярҙамында яһалған өндәр. һаңғырау һәм яңғырау тартынҡыларҙы тамғалау.

Әлифба осоро

Хәреф — өндөң тамғаһы. Алфавит.

Бик борон яҙма телмәр булмағанда кешеләр нисек аралашҡан? Алфавиттың хәрефтәрен өйрәнеү кәрәкме? Ни өсөн?

[ә] өнөн тамғалау. Әә хәрефе. Әә хәрефен яҙыу. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып укыу («тишекле» укыу): шәм, тәм, ләм, мәл, һәм, кәм, сәй, әсәй, әтәс, Әнәс, Әсмә, әрем, кәмә, кәзә, бәлә.

Телмәр үçтереү. «Күл буйында».

[а] өнөн тамғалау. Аа хәрефе. Аа хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу(«тишекле» уҡыу): ал, ат, аш, ас, аҡ, ай, ала, ата, аша, аса, аға, баш, таш, ҡаш, ҡар, май, бай, шар, зар, тар, атай, ағай, апай, ашай, арый, арыш, алҡа, арпа, алма, арҡа, бара, бала, тала, ҡала.

[ө] өнөн тамғалау. Өө хәрефе. Өө хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙен моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): өс, өт, өй, өн, өр, һөй, йөй, сөй, көй, көн, төн, өкө, бөрө, көлтә, төйөн, бөйөк, төлкө, бөркөт, һөлөк.

[о] өнөн тамғалау. Оо хәрефе. Оо хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): он, ос, оло, ошо, оро, ҡош, тоҙ, боз, ҡор, тор, ойоҡ, осоҡ, отош, ҡоро, һоро, орсоҡ, борон, болон, ҡором, ҡорот, толом, морон, солон, ҡозоҡ. Һуҙынҡылар таблицаһын төҙөү.

[ү] өнөн тамғалау. Үү хәрефе. Үү хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): үр, үт, үç, үрә, үтә, үçә, бүл, күл, сүл, күс, үлән, һүз, үгеҙ, үтек, бүре, бүләк, күнәк, йүләр, йүтәл, гүзәл. Телмәр үçтереү. «Себештәрем, бәпестәрем». [у] өнөн тамғалау. Уу хәрефе. Уу хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): уй, уҡ, ун, ур, ул, ут, ус, ура, ута, ҙур, ҡура, тура, бура, Урал, уçал, уçаҡ, ураҡ, усаҡ, утын, упҡын, урғыс, урман, уңған, уртаҡ.

[л] өнөн тамғалау. Лл хәрефе. Лл хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләм яҙыу: ал, ул, ала, оло, ләлә; Ләлә ал — ала. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): ал, ул, ил, ала, илэ, оло, пул, тул, бил, кул, Ләлә, алты, алҡа,иләк, улән, олон, өлөш, илек.

[м] өнөн тамғалау. Мм хәрефе. Мм хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләм яҙыу: мал, мул, мәл, ләм; Ул алма ала. Һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): мал, мәл, мул, ләм, өмә, алма, Милә, миләш, Морат.

Тартынҡылар таблицаһын төҙөй башлау. [т] өнөн тамғалау. Тт хәрефе. Тт хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләм яҙыу: таш, тул, тиш, ата, ута, утә, отам, тота; Милә, тутәл ута). һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): ат, ут, ит, от, өт, ут, тал, тәм, тут, тот, тир, таш, туш, төш, ата, ута, өтә, утә, тора, тара, таба, тала, тирә, тугә, тубә, тибә, тота, төшә, тишә, тана, торба, торна, төлкө, тирмә, тишек, төтөн, тирәк, тутәл. Телмәр үçтереү. «Төлкө менән торна» әкиәте.

[ш] өнөн тамғалау. Шш хәрефе. Шш хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләм яҙыу: шәл, шул, ошо, таш, төш, тишә, тушә; Урал, аш аша. Һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): шат, шар, шәл, шәп, шом, таш, ҡаш, баш, биш, туш, буш, ҡуш, йәш, ошо, аша, шама, шыма, тишә, шешә, бешә, тушә, таша, төшә.

[б] өнөн тамғалау. Бб хәрефе. Бб хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләм яҙыу: бал, убә, бил, бөтә, бәлә, бала; Булат бал ала. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): баш, бал, бил, боç, баз, бит, биш, бала, бәлә, булә, була, бура, бөрө, баҡа, башҡа, батша, балта, болот, болон, болан, буран, бишек, бесәй, Булат, Банат, Бикә, Борай, Баймаҡ.

 [р] өнөн тамғалау. Рр хәрефе. Рр хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләм яҙыу: ур, ир, өр, ара, ура, рәт, урт, тура, төрә; Турат арба тарта. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): ур, ур, өр, урә, ура, бэр, бар, бөр, бор, бур, бара, бора, бөрә, бура, урам, урәм, ураҡ, арыш, арык, арпа, арҡа, тара, төрә, тура, турә, Урал.

 [и] өнөн тамғалау. Ии хәрефе. Ии хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу: ил, иш, биш, тишә, бирә, тирмә, шишмә; Рәшит ат ашата. Эмир тутәл у тар. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): ирек, ишәк, имән, иләк, ирен, иген, итек, исем, тирәк, кишер, тишек, шишмә, Илһам, Илнур, Илузә.

 [н] өнөн тамғалау. Нн хәрефе. Нн хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу: ун, ин, өн, он, инә, ана, нур, төн, тин, мин; Нөгөш матур. Имән матур була. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): нисә, ниңә, нимә, банан, менән, Нәркәс, Нәғим, Нәбир, Нәсих.

[ң] өнөн тамғалау. ң хәрефе. ң хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу: аң, уң, иң, өң, таң, тиң, туң, шаң, моң, моңло; Был буре өңө. Булмәләмоң тарала. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): моңаана, аңлы, миңае, тиңдәш, мөңрәй.

[с] өнөн тамғалау. Сс хәрефе. Сс хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу: асам, сисә, сурә, сөсө, Сура, Сәлим, Солтан; Сабир ситән урә. Әсмә сәләм бирә. Сура улән сәсә. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу):сәскә, сәсәк, сукеш, саған, сабаҡ, сыбар, суҡыш, асыш, Сэғит, Сәрмән, Сәфәр.

 [э] өнөн тамғалау. Ээ(е) хәрефе. Ээ(е) хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу: эсә, эре, энә, элә, эшсе, эңер, тел, бел, бер, сер, белем; Эт өрә. Себеш үлән тарта. Эңер иртә төшә. һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): эçе, эйә, эйәр, эйәк, эсәк, кеше, серек, бесәй, кесе.

[ы] өнөн тамғалау. Ыы хәрефе. Ыы хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу: ысын, арыш, алыш, урын, мышы, тырыш; Сыртлан тырыш бала, һүҙҙең моделен төҙөү һәм өйрәнелгән хәрефте һүҙ моделенә ҡуйып уҡыу («тишекле» уҡыу): ҡыш, йыр, ышыҡ, ысыҡ, ҡыҙыл, ҡыҙыҡ, быйыл, муйыл, быйма.

 [з] өнөн тамғалау. Зз хәрефе. Зз хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Парлы яңғырау-һаңғырау тартынҡылар [з] - [с].

 [й] өнөн тамғалау. Йй хәрефе. Йй хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү. Йә, йө, йу ҡушымсалары менән нәҙек һүҙҙәр төҙөү: йәй, йәйә, бейә, сейә, йәмле, йәшел, йөрөй, мөйөш, йутәл, йунсел. Йо, йы ҡушымсалары менән ҡалын һүҙҙәр төҙөү: йомро, йыр, йыл. Йе ҡушымсаһы һүҙ уртаһында һәм һүҙ аҙағында: тейеш, тейен, бейе, мейе, әсәйем, өләсәйем, бесәйем, инәйем.

[г] өнөн тамғалау. Гг хәрефе. Гг хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

[к] өнөн тамғалау. Кк хәрефе. Кк хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү. Парлы яңғырау-һаңғырау тартынҡылар [г] - [к].

[ҡ] өнөн тамғалау. Ҡҡ хәрефе. Ҡҡ хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [ғ] өнөн тамғалау. Ғғ хәрефе. Ғғ хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү. Парлы яңғырау-һаңғырау тартынҡылар [г] - [ҡ].

 [ҙ] өнөн тамғалау. Ҙҙ хәрефе. Ҙҙ хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

[ç] өнөн тамғалау. ç хәрефе. ç хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү. Парлы яңғырау-һаңғырау тартынҡылар [ҙ] - [ç].

 [һ] өнөн тамғалау. һһ хәрефе. һһ хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [х] өнөн тамғалау. Хх хәрефе. Хх хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [йа] өндәрен тамғалау. Һүҙҙә й һәм а хәрефтәренең бер ваҡытта ла йәнәш яҙылмауы. [й] һәм [а] өндәре, йәғни [йа] өндәре ишетелгән ерҙә я хәрефе яҙылыуы. Яя хәрефе — ике өндө белдергән хәреф. Яя хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [йэ] өндәрен тамғалау. һүҙҙә й һәм э хәрефтәренең бер ваҡытта ла йәнәш яҙылмауы. [й] һәм [э] өндәре, йәғни [йэ] өндәре ишетелгән ерҙә е хәрефе яҙылыуы. Ее хәрефе - ике өндө белдергән хәреф. Ее хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [йу] өндәрен тамғалау. Һүҙҙә й һәм у хәрефтәренең бер ваҡытта ла йәнәш яҙылмауы. [й] һәм [у] өндәре, йәғни [йу] өндәре ишетелгән ерҙә ю хәрефе яҙылыуы. Юю хәрефе — ике өндө белдергән хәреф. Юю хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [у], [ү] өндәрен тамғалау. һүҙҙең уртаһында, аҙағында у, ү хәрефтәренең яҙылыуы (тау, шау, тәу, белеу, тауыҡ, еуеш һ. б.), һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [п] өнөн тамғалау. Пп хәрефе. Пп хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [д] өнөн тамғалау. Дд хәрефе. Дд хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [ж] өнөн тамғалау. Жж хәрефе. Жж хәрефен яҙып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [в], [у], [ү] өндәрен тамғалау. Вв хәрефе. Вв хәрефен яҙып өйрәнеү. [үәғәҙә], [уаҡыт] тип әйтәбеҙ, «вәғәҙә», «ваҡыт» тип яҙабыҙ. Вв хәрефе рус теленән ингән һүҙҙәрҙә: ваза, вагон, вокзал, Волга, вышка, диван, велосипед, һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

[ф] өнөн тамғалау. Фф хәрефе. Фф хәрефен яҙып өйрәнеү. һүҙҙәр, һөйләмдәр яҙыу. һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

Нәҙеклек (ь) һәм ҡалын (ъ) айырыу билдәләре. Һүҙҙә ья, ъя тамғалары. Рус теленән һәм башҡа сит телдәрҙән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә нәҙеклек билдәһе (ь): альбом, бинокль, лагерь, мебель, нефть, коньки, пальто, фасоль, фонарь, февраль, апрель, июнь, июль, сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь.

 [ц] өнөн тамғалау. [ц] өнө һәр саҡ ҡалын әйтелешле. Цц хәрефе. Цц хәрефе сит телдәрҙән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә: цирк, цифр, цинк, циркуль, концерт, мотоцикл, һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

 [щ'] өнөн тамғалау. [щ'] өнө һәр саҡ йомшаҡ әйтелешле. Щщ хәрефен яҙып өйрәнеү. Башҡа телдәрҙән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә щ хәрефе: щи, борщ, плащ, щётка, һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

[ч'] өнөн тамғалау. [ч'] өнө һәр саҡ нәҙек әйтелешле. Чч хәрефен яҙып өйрәнеү. Чч хәрефе һүҙҙәрҙә: чабан, врач, Чапаев, Учалы. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

[й'о] өндәрен тамғалау. [й'] һәм [о], йәғни [й'о] өндәре ишетелгән ерҙә ё хәрефе яҙылыуы. ёлка. Её хәрефе — ике өндө белдергән хәреф. ё — рус һүҙҙәрендә тартынҡыны йомшаҡ итеп әйттереүсе тамға: [шахт'ор], [л'отч'ик], [л'ифт'ор], [лар'ок]. Её хәрефен яҙып өйрәнеү. Һөйләмде дөрөç күсереп яҙырға өйрәтеү.

Алфавит. Алфавит хәрефтәренең әйтелеше: Аа [а], Бб [бы], Вв [вы], Гг [гы], Ғғ [ғы], Дд [ды], Ҙҙ [ҙы], Ее [йе], Её [й'о], Жж [жы], Зз [зы], Ии [и], Йй [йы], Кк [кы], Ҡҡ [ҡы], Лл [лы], Мм [мы], Нн [ны], ң [ңы], Оо [о], Өө [ө], Пп [пы], Рр [ры], Сс [сы], ç [çы], Тт [ты], Уу [у], Үү [ү], Фф [фы], Хх [хы], һһ [һы], Цц [це], Чч [че], Шш [шы], Щщ [ща], ъ (ҡалын айырыу билдәһе), Ыы [ы], ь (нәҙеклек билдәһе, нәҙек айырыу билдәһе), Ээ [э], Әә [ә], Юю [йу], Яя [йа].

Алфавиттың ҡулланылышы: кластағы уҡыусыларҙың фамилиялары исемлеген алфавит буйынса төҙөү, китапхана кәштәләренә китаптарҙы яҙыусыларҙың фамилияларын алфавит тәртибенә яраҡлаштырып ҡуйыу, һүҙлек һүҙҙәренең алфавит буйынса урынлаштырылыуы.

Әлифбанан һуңғы осор. Башҡорт теле

1. Алфавит. Алфавитта хәрефтәр һаны, тәртибе. Алфавиттың тәғәйенлә-неше. Алфавитты ҡулланыу. Алфавит хәрефтәрен дөрөç яҙыу.

2. Хәреф һәм өн. Һүҙҙәге һуҙынҡы, тартынҡы өндәрҙең айырмаһын билдәләү һәм улар тураһында ҡыçҡа мәғлүмәт биреү, һөйләй белеү. Хәреф. Уның функцияһы.

а) Һуҙынҡы өндәр.

Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар таблицаһы.

Бер һуҙынҡы хәреф менән генә айырылыусы һүҙҙәр төҙөү һәм әйтеп яҙыу: ай — уй, ҡар — ҡыр, бай — бәй, бил — был, тор — тор, һут — һут, ҡаш — ҡуш, мал — мәл, арыш — алыш, урам — ураҡ, көрәк — кәрәк һ. б. һүҙҙә бер генә хәрефте алмаштырыу менән мәғәнәнең үҙгәреүе.

Күсереп яҙыу.

б) Тартынҡы өндәр. Тартынҡы хәрефтәр таблицаһы.

Тартынҡы өндәр нәҙек һуҙынҡылар уратылышында. Тартынҡы өндәр ҡалын һуҙынҡылар уратылышында. һүҙҙә бер генә тартынҡы хәрефте алмаштырыу менән мәғәнәнең үҙгәреүе: бар — пар, Нал — тал, йыл — ҡыл, мул — ҡул, шар — шат, таш — тап, суп — сүл, көр — көс, күсә — күбә, ҡыҙыҡ — ҡыйыҡ, тараҡ — ҡараҡ, йәмле — йәнле, Налам — ҡалам, тырыш — шырыш һ. б.

Күсереп яҙыу.

3. Ижек. Һүҙҙе ижеккә бүлеү. Һүҙҙе юлдан юлға күсереү.Башҡорт теленең төп законына ярашлы һүҙҙәр йыйыу: һүҙҙенберенсе ижеге нәҙек булһа, башҡа ижектәре лә нәҙек (нәҙек һүҙ), ә беренсе ижеге ҡалын булһа, башҡа ижектәре лә ҡалын (ҡалын һүҙ). һүҙҙе дөрөç күсереп яҙыу.

4.Баш хәреф

Кешенең исем-шәрифтәре. Хайуан ҡушаматтары. Ер-һыу атамалары.

5. о — ө, у — ү хәрефтәре менән һүҙҙәр.

о — ө, у — ү хәрефтәре менән һүҙҙәр йыйыу, уларҙы яҙып өйрәнеү. һөйләм күсереп яҙыу.

6. Һүҙҙә [э] өнөн хәрефтәр менән тамғалау.

Э хәрефенең һүҙ башында ғына яҙылыуы,[э] өнөнөң һүҙ уртаһында е хәрефе менән тамғаланыуы.

7. Йә, йө, йү, йе (һүҙ уртаһы), но, йы ҡушымсалары менән һүҙҙәр йыйыу, уларҙы яҙып өйрәнеү .

Йе ҡушымсаһы һүҙ уртаһында һәм һүҙ аҙағында: тейеш, бейек, кейек, кейем, мейес, мейе, бейе, әсәйем, өләсәйем, бесәйем.

8. һүҙҙә [й] өнөн хәрефтәр менән тамғалау: [йа] - я, [йу] - ю, [йэ] — е

9. Рус теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә я, е, ё, ю хәрефтәре.

Я, е, ё, ю — рус теленән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә тартынҡыларҙы йомшартыу тамғаһы (кухня, телефон, шахтёр, тюль һ. б.).

Яя, Юю хәрефтәре ҡалын, Ее хәрефе нәҙек һүҙҙәрҙә яҙылыу,. Её хәрефе рус һүҙҙәрендә яҙыла.

10. Һүҙ төркөмдәре.Предметтың атамаһын белдергән һүҙҙәр. Предметтың хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр. Предметтың билдәһен белдергән һүҙҙәр.

Ярҙамсы һүҙҙәр: һәм, менән; ла-лә, да-дә, та-тә; ғына-генә, ҡына-кенә.

Телмәр үçтереү. Сюжетлы һүрәттәр буйынса бәләкәс хикәйәләр төҙөү. һөйләмдәр тәртибе боҙоп бирелгән текстың һөйләмдәрен тәртипкә килтереү.

5-6 һөйләмдән торған тексты күсереп яҙыу.

11. Һөйләм .һөйләмдең башы, аҙағы. Һөйләм аҙағында тыныш билдәләре (нөктә, һорау, өндәү).

Һөйләмгә һүҙ өçтәү, мәғәнәһен киңәйтеү. Һөйләмде күсереп яҙыу ҡағиҙәһен өйрәнеү.

       Уҡыу йылы аҙағында ә-се класс уҡыусылары түбәндәге белем һәм күнекмәләргә эйә булырға, һаналған эштәрҙе үтәй  белергә тейештәр:

1.Башҡорт теленең бөтә өндәре һәм хәрефтәре, өн менән хәрефтең айырмаһы.

2. Һүҙгә өн анализы яһау, ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар, тартынҡыларҙы айыра алыу, уларҙы дөрөҫ әйтеү, шулар нигеҙендә һүҙҙәр төҙөү.

3. Кем? Нимә? Кемдәр? Нимәләр? Һорауҙарына һәм уларға яуап булған һүҙҙәрҙе белеү, телмәрҙә ҡулланыу.

          Ни эшләй? Ни эшләне? Һорауҙарын ҡуллана белеү.

          Ниндәй? :айҙа? Нисә? Һорауҙарының мәғәнә үҙенсәлектәрен аңлау, уларға яуап биреү.

          Минең, һинең, уның, һеҙҙең, уларҙың алмаштарының мәғәнәләрен төшөнөү, уларҙы телмәрҙә ҡулланыу.

4. Һүҙҙәрҙе ижекләп дөрөҫ, аңлы уҡыу.

5. Әкиәт, шиғыр, хикәйә, йомаҡтар, көләмәстәр тыңлау, уҡыу, кәрәк саҡта яуаптарын табыу һәм йөкмәткеһен һөйләү. Уҡыған, ишеткән, үҙе күргәндәр тураһында бәйләнешле итеп һөйләү.

6. Таныш темаға телдән хикәйә төҙөп һөйләү, уҡытыусы биргән һорауға яуап яҡыу.

7. Яҙма һәм баҫма текстарҙы  күсереп яҙыу. Яҙылышы ауыр булмаған һүҙҙәрҙе, ө-һ һүҙҙән торған типик һөйләмдәрҙе тәүҙә күсереп, унан диктант итеп яҙыу.

8. Һөйләм аҙағында нөктә, һорау билдәһе ҡуя белеү.

9. №әҙҙе юлдан-юлға күсереү өсөн ижектәргә бүлеү.

10.(ҙләштерелгән ҡағиҙәләр ярҙамында һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҡыу, орфографик хаталарҙы табып төҙәтеү.

11.Кешеләрҙең исем - фамилияларын, хайуандарҙың ҡушаматын, географик атамаларҙы баш хөреф менөн яҙыу

12. Интонация яғынан һөйләм төрҙәрен айыра белеү һөм уларҙы телмәрҙә ҡулланыу

өйләү:

-уҡыусы диалог төҙөргә,

-картина буйынса һөйләргә,

-үҙе, ғаиләһе йә дуҫтары тураһында бейән итергә

-уҡыған тексты аңлы һөйләргә,

-ҙур булмаған шиғыр,һанашмаҡты яттан һөйләргә белергә тейеш.

Аудиояҙма тыңлау:

-аудиотаҫмалағы әкиәт, хикәйәне ишетеп аңлау,

- таныш һүҙҙәре булған тексты контекстуаль яҡтан аңлау.

Уҡыу:

-ҙур булмаған текста башҡорт өндәрен дөрөҫ итеп ҡысҡырып уҡыу,

-был тексты үҙ аллы аңлы уҡыу,

-унан кәрәкле мәғлүмәтте табып уҡыу,

-текстағы аңлашылмаған һүҙҙәргә иғтибар итмәй генә уҡып ҡарау.

Яҙыу:

-текстан һүҙҙәрҙе ,һүҙбөйләнештәрҙе, һөйләмдәрҙе күсереп яҙыу,

-өлгөгә ҡарап ҡотлау хаттары яҙыу

2 класс

- Графика. Хәреф һәм өн. Я, е, е,ю хәрефле һүҙҙәр. Һүҙҙең өн моделе менән тамғаланышы. Уларҙың хәреф менән яҙылынышы. График тамғалар: һүҙҙәр араһында ара ҡалдырыу, юлдан-юлға күсереү тамғаһы (дефис), ҡыҙыл юл (абзац)

-Морфология. Һүҙ төркөмдәре .Предмет атамалары. Кем һәм нимә һорауына яуап биреүсе һүҙҙәр. Уның мәғәнәһе, телмәрҙә ҡулланышы. Кешенең исем-фамилияһын, хайуандарҙың ҡушаматтарын, ер-һыу атамаларын белдереүсе һүҙҙәр. Предмет хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр.Уларҙың мәғәнәһе. Ни эшләй.(бөгөн, хәҙер, ошо мәл). Ни эшләне(кисә), ни эшләр(иртәгә, киләсәктә), һорауҙарына яуап биреүсе һүҙҙәр һәм уларҙы телмәрҙә ҡулланыу. Предмет билдәһен белдергән һүҙҙәр.Уларҙың мәғәнәләре. Ниндәй һорауына яуап биреүсе һүҙҙәр. Ярҙамсы һүҙҙәр-һәм, менән, да, ҙа, ла, лә, ҡына-кенә, ғына-генә. Уларҙың айырым мәғәнә аңлатмауы. Ярҙамсы һүҙҙәрҙең телмәрҙә ҡулланылышы.

- Һүҙъяһалыш.Тамырҙаш һүҙҙәрҙе уҡыу, яҙыу( тамыр, ялғау төшөнсәһе бирелмәй).

- Синтаксис.Һөйләм, һүҙбәйләнеш, һүҙ.Һөйләмде әйтеү маҡсаты. Һөйләмдә интонация. Хәбәр һөйләм. Һорау һөйләм. Өн һөйләм. Һөйләмдең баш киҫәктәре. Эйә, хәбәр. Эйәрсән киҫәктәр.

- Орфография, интонация. Дөрөҫ яҙылыш ҡағиҙәләрен өйрәнеү. Ҙур хәреф. Һөйләм башы. Кеше исем- шәрифтәре. Хайуан ҡушаматтары. Ер-һыу атамалары. Ике кешенең һөйләшеүен диалог формаһында яҙыу. Хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре. Һөйләмдә һаналып киткән һүҙҙәр араһында тыныш билдәләре.У-ү, о-ө, э, ы хәрефле һүҙҙәр. Йә, йө, йү, йе, йы ҡушымсалы һүҙҙәр. Ике өндө белдергән хәрефле (я, ю, е, е) һүҙҙәр. Һүҙ башында (уы), (уэ) өндәре (в хәрефе).

- Телмәр үҫтереү. Аралашыу ситуацияһы.Уға ярашлы һөйләшеү ҡороу.Текст.Тексты таныу.Текстың исеме, уның һөйләмдәренең мәғәнәүи бәйләнеше.Текст абзацтары һәм уның мәғәнәүи эҙмә-эҙлелеге. Текст төҙөү. Диалог.Монолог( үҙ аллы һөйләнеү).сығыш яһау, иғлан эшләү,доклад). Аралашыу этикеты(сәләм биреү, хушлашыу, ғәфү үтенеү, рәхмәт белдереү, үтенес менән өндәшеү).

-Универсаль эш төрҙәрен өйрәнеү.Үҙ аллы белем алыу оҫталығына өйрәнеү.Уҡыу эшмәкәрлеге(маҡсатты күҙаллау, уҡыу материалына ҡыҙыҡһыныу, эште планлаштырыу, уҡыу мәсьәләһе , эҙләнеү эше, рефлексия, контроль). Уҡыу диалогы. Аралашыу мәҙәниәте.

Башҡорт телендә үҙ-ара аралашырға өйрәтеү эше уҡыусыларға һүҙҙәрҙең дөрөҫ әйтелешен, уларҙың аңлатҡан мәғәнәһен төшөндөрөү менән генә сикләнмәй, ә һүҙҙәрҙе бер-береһе менән бәйләп, әйтергә теләгән фекерҙе дөрөҫ итеп төҙөлгән һөйләмдәр аша тейешле ситуацияла әңгәмәсегә еткерә белеү һәләтен формалаштырыуҙы үҙ эсенә ала. Программала лексик темалар блоклап бирелә. Улар бөтәһе алты блоктан тора:

1. 1-се класта үтелгәндәрҙе ҡабатлау (башҡорт теленең үҙенсәлекле өн-хәрефтәре, яңғыҙлыҡ һәм уртаҡлыҡ исемдәр, һорау киҫәксәләренең дөрөҫ яҙылышы).
2. “Минең мәктәбем”

Инеш контроль эш. Күсереп яҙыу. “Мәктәп” Хаталар өҫтөндә эш. Был кем? Был нимә? Һөйләмдә һүҙҙәр тәртибе. Интонация буйынса һөйләм төрҙәре. Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Ҡ-Ғ, П-Б, К-Г тартынҡыларының сиратлашыуы. -енсе/-ынсы/-өнсө, -нсе ялғауҙары. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Ҡасан? һорауы. Эштең элек, хәҙер булыуын белдереүсе һүҙҙәр.

3. “Минең республикам”

Ҡайҙа? һорауы. Эштең элек, хәҙер булыуын белдереүсе һүҙҙәр.

4. “Мин һәм минең ғаиләм”

Эйәлек заты ялғауҙары. Ҡ-Ғ, П-Б, К-Г тартынҡыларының сиратлашыуы Ҡылымдың ә-се зат ялғауы.Ни эшләйем? Һорауы. Һөйләмдең баш киҫәктәре. Е, Э, хәрефтәренең һүҙ башында, уртаһында, аҙағында яҙылышы. Юҡлыҡ мәғәнәһен аңлатҡан ялғауҙар.

5. “Мин һәм минең дуҫтарым”

Һөйләмдең баш киҫәктәре. Ъ, Ь билдәләре. Һөйләмдең эйәрсән киҫәктәре. Тиң киҫәкле һөйләмдәр. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Башҡот теленең алфавиты (ҡабатлау). Ҡылымдың зат ялғауҙары. Ярҙамсы һүҙҙәр.Эйәлек алмаштары.

6. “Мине уратып алған донъя”

Контроль күсереп яҙыу. “Миҙгелдәр”. Һөйләмдә һүҙҙәр тәртибе. Хәбәр, өндәү һөйләмдәр.Һорау һөйләм.Һөйләмдең баш киҫәктәре. Ниндәй? һорауы. –ма/-мә ялғауҙары. Ҡасан? Ҡайһы ваҡыт? һорауҙары.Юҡлыҡ ялғауҙары.Телде өйрәткәндә уның актив һүҙлеген үҙләштереү мөһим урын биләй. Һүҙҙең фонетик, морфологик составы менән таныштырыу барышында һүҙҙәрҙең лексик һәм синтаксик роле тураһында ла мәғлүмәт бирелә, йәғни һөйләмдең мәғәнәүи һәм грамматик яҡтан үҙ-ара бәйле булған һүҙҙәрҙән тороуы өйрәнелә. Һәр дәрестә бөтә уҡыу эшмәкәрлеге төрҙәре лә бер-береһе менән бәйле төрлө ҡыҙыҡлы материалдар, күнегеүҙәр аша тормошҡа ашырыла.

3 класс

- Фонетика һәм орфоэпия. Өндәр һәм хәрефтәр. Өндәрҙең һуҙынҡыларға һәм тартынҡыларға бүленеше. Ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Һүҙҙәрҙө тартынҡыларҙың сиратлашыуы {китап – ки табы, ҡалаҡ- ҡалағы). Нәҙек һәм ҡалын һуҙынҡылар. Һүҙҙәргә фонетик анализ.

- Һүҙ составы.Һүҙ составы (тамыр һәм ялғауҙар). Тамырҙаш һүҙҙәр. Уларҙың тамыры. Яһаусы һәм үҙгәртеүсе ялғауҙар. һүҙьяһалыш. Ҡушма һүҙҙәр. Ҡушылып яҙылыусы ҡушма һүҙҙәр. Ҡабатлау юлы менән йәки парлап яһалған ҡушма һүҙҙәр. Ҡушма һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы. Ҡушма һүҙҙәрҙә ҡалын (ъ) һәм нәҙек (ь) айырыу билдәләренең яҙылышы. Һүҙҙәргә составы буйынса анализ. Һүҙ төҙөлөшө. Һүҙҙең тамыры. Тамыр нигеҙле һүҙҙәр. Һүҙ нигеҙе тураһында төшөнсә. Яһалма һәм ҡушма һүҙҙәр. Ялғауҙар.

- Орфография һәм пунктуация. Ялғауҙарҙың дөрөҫ яҙылышы. Ялғау ҡушылғанда бер иш тартынҡыларҙың килеп сығышы. Тамыр һүҙҙәрҙәге о-ө, ы-е хәрефтәренең ялғау ҡушҡанда ла һаҡланыуы. О-ө, ы-е хәрефтәренең тамыр һүҙҙәрҙә яҙылмау осраҡтары (тупраҡ, япрағы).Нәҙеклек билдәһенә бөткән һүҙҙәрҙә ялғауҙарҙың яҙылышы. Грамоталы күсереп яҙыу. Диктант, өйрәтмә изложение, мини инша.

- Морфология. Үҙ аллы һүҙ төркөмдәре. Ярҙамсы һүҙҙәр.

Предмет атамаһы. Уны һөйләмдә ҡулланыу. Исемдең һорауҙары. Яңғыҙлыҡ исемдәр. Кешенең исем-фамилияһының, хайуан ҡушаматтарының, ер-һыу атамаларының, китап һәм газета-журнал исемдәренең ҙур хәреф менән яҙылышы.Билдәне белдергән һүҙҙәр. Уларҙың исем алдынан килеүе, телмәрҙәге әһәмиәте.Хәрәкәтте белдереүсе һүҙҙәр. Һөйләмдә уларҙы таныу, дөрөҫ һорау ҡуйыу. Был һүҙҙәрҙең һөйләмдә хәбәр ролен үтәүе.

Ярҙамсы һүҙҙәр. Ярҙамсы һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы.

- Синтаксис. Һүҙҙәрҙе, һүҙбәйләнештәрҙе, һөйләмдәрҙе таныу, уларҙың оҡшаш һәм айырмалы яҡтары. һөйләмде һүҙбәйләнештәргә тарҡатыу. Һөйләмдә һүҙҙәр тәртибе. һөйләү маҡсатына ҡарап, һөйләмде өс төргә бүлеү: хәбәр, һорау һәм өндәү. Һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Һөйләмдең тиң киҫәктәре. Һөйләмгә синтаксик анализ.

- Лексика. Һүҙҙәрҙең лексик һәм грамматик мәғәнәһе. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Синонимдар, антонимдар, омонимдар. Нығынған һүҙбәйләнештәрҙең мәғәнәһен аңлатыу, улар менән һөйләмдәр төҙөү.

- Телмәр һәм уның төрҙәре. Һөйләү телмәре. Диалог. Әңгәмәсе менән диалог ҡороу. Аралашыу оҫталығын шымартыу. Монолог. Уны һөйләү оҫталығы (логик эҙмә-эҙлелек һәм тасуирилыҡ). Эске телмәр.

Хикәйә. Әкиәт. Шиғыр. Тексты логик яҡтан тамамланған өлөштәргә бүлеү.

Уларға исем ҡушыу (план). Абзац. Ҡыҙыл юл. Бәләкәй күләмле хикәйәләр (текст) ижад итеү. Тексҡа ҡарата ҡыҫҡа баһалама яҙыу. Әкиәт. Әкиәт ижад итеү. Шиғыр төҙөлөшөн өйрәнеү. Шиғырҙы күсереп яҙыу үҙенсәлектәре.

Телмәр үҫтереү. Телмәр мәҙәниәте. Темаға ярашлы тәбиғәт күренештәре, тормош-көнкүреш, ҡыҙыҡлы хәлдәр тураһында ҡыҫҡа текст төҙөү. Бирелгән нигеҙ һүҙҙәр ярҙамында текст төҙөү.

Тексҡа план төҙөү. Текстың өлөштәре һәм һөйләмдәр араһында мәғәнәүи бәйләнеш булдырыу. Текстың темаһы, төҙөлөшө (инеш, төп өлөш,йомғаҡлау).Әҙер йәки коллектив төҙөлгән план буйынса текст төҙөү. Тәҡдим ителгән текст буйынса изложение (ң0-ҡ0 һүҙ) яҙыу. Хикәйә һәм инша яҙыу (ҡң-ғ0 һүҙ). Әкиәт төҙөү.

4 класс

- Фонетика һәм орфоэпия. Ижек, баҫым, һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр, ҡалын һәм нәҙек һуҙынҡылар, парлы һәм парһыҙ яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар, өн һәм хәреф тураһындағы белемдәрен системаға һалыу. Ҡайһы бер һүҙҙәрҙең үҙенсәлекле әйтелеше (орфоэпия). Һүҙгә тулы фонетик анализ.

- Һүҙ составы (морфемика). Һүҙ составы ( тамыр, ялғау). Тамырҙаш һүҙҙәр. Яһаусы (суффикс), үҙгәртеүсе ялғауҙар. Тамырға ялғау ҡушыу юлы менән һүҙ яһау(һүҙьяһалыш). Һүҙ составына анализ.

- Орфография һәм пунктуация. Башҡорт теле орфограммаларын системаға һалыу. Тыныш билдәләрен дөрөҫ ҡуйып, хатаһыҙ күсереп яҙырға, диктант, изложение, инша һәм башҡа тикшереү эштәрен үтәй алырға бурыслы.

- Синтаксис. Һүҙ, һүҙбәйләнеш, һөйләм. Уларҙың оҡшаш һәм айырмалы яҡтары. Һөйләү маҡсаты буйынса һөйләмдәрҙе хәбәр, һорау һәм өндәү һөйләмдәргә айырыу. Һөйләмдәрҙең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Тарҡау һәм йыйнаҡ һөйләмдәр. Һөйләмдең тиң киҫәктәре. Һөйләмгә синтаксис анализ.

- Морфология. Һүҙ төркөмдәре. Үҙ аллы һүҙ төркөмдәре. Ярҙамсы һүҙҙәр.Исем. Исемдең предметты атау функцияһы. Исемдең һорауҙары. Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ исемдәр. Исемдең һан менән үҙгәреше. Исемдең эйәлек заты һәм килеш менән үҙгәреше. Рус теленән ингән һүҙҙәрҙең килеш менән үҙгәреүе. Исемгә морфологик анализ.Алмаш. Уның төркөмсәләре. Зат алмаштары. Килеш менән үҙгәреүе. Һорау һәм күрһәтеү алмаштары. Алмашҡа морфологик анализ.Сифат. Тамыр һәм яһалма сифаттар. Сифаттың үҙгәреүе. Сифат дәрәжәләре. Төп һәм шартлы сифаттар. Сифатҡа морфологик анализ.Ҡылым. Ҡылымдың яһалышы. Тамыр, яһалма, ҡушма ҡылымдар. Ҡылымдың үҙгәреше (заман, зат, һан, барлыҡ-юҡлыҡ). Үткән заман ҡылымдары. Уларҙың зат, һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ, шаһитлы-шаһитһыҙ формалыра. Хәҙерге заман ҡылымдары. Уларҙың зат, һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ формалыры. Киләсәк заман ҡылымдарының төрҙәре(эш-хәрәкәттең үтәлеүенә икеләнеү, мотлаҡ ышандырыу). Ҡылым һөйкәлештәре. Бойороҡ һөйкәлеше ҡылымдары. Уларҙың заман, зат, һан менән үҙгәреше, барлыҡ-юҡлыҡ формалары. Шарт һөйкәлеше, теләк һөйкәлеше ҡылымдары. Ҡылымға морфологик анализ.Һан. Ябай һәм ҡушма һандар. Һүҙ төркөмсәләре. Һандарҙың дөрөҫ яҙылышы. Һандарҙың башҡа һүҙҙәр менән оҡшашлығы. Һанға морфологик анализ.

- Лексика. Һүҙҙең лексик һәм грамматик мәғәнәләре. Һүҙҙең күп мәғәнәлеге. Тура һәм күсмә мәғәнәле һүҙҙәр. Омонимдар. Синонимдар. Антонимдар. Нығынған һүҙбәйләнештәр. Уларҙың телмәрҙә ҡулланыу.

Телмәр үҫтереү. Бәйләнешле телмәр. Текст. Уның мәғәнәүи өлөштәре. Абзац. Ҡыҙыл юл. Идея-тематик йөкмәтке. Текст йөкмәткеһенең планын төҙөү. Тексты һөйләү. Инша, изложение. Телмәр этикеты.

3. Һәр теманы үҙләштереүгә бүленгән сәғәттәр һаны

буйынса тематик планлаштырыу.

2018-2019 уҡыу йылында һәр теманы үҙләштереүгә бүленгән сәғәттәр һаны буйынса тематик планлаштырыу.

Пояснительная записка

     Рабочая программа составлена в соответствии со следующими нормативными документами и методическими рекомендациями:

Федеральный уровень                

1. Федеральный закон от 29.12.2012 г. № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации» (с изм., внесенными Федеральными законами от 04.06.2014 г. № 145-ФЗ, от 06.04.2015 г. № 68-ФЗ) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/ 

2. Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 31.03.2014 г. № 253 «Об утверждении Федерального перечня учебников, рекомендуемых к использованию при реализации имеющих государственную аккредитацию образовательных программ начального общего, основного общего, среднего общего образования» (в ред. Приказов Минобрнауки России от 08.06.2015 г. № 576, от 28.12.2015 г. № 1529, от 26.01.2016 г. № 38, от 20.06.2017 г. №581) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/ 

3. Приказ Минтруда России от 18.10.2013 г. № 544н (с изм. от 25.12.2014 г.) «Об утверждении профессионального стандарта «Педагог (педагогическая деятельность в сфере дошкольного, начального общего, основного общего, среднего общего образования) (воспитатель, учитель)» (Зарегистрировано в Минюсте России 06.12.2013 г. № 30550) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/

 4. Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 30.08.2013 г. № 1015 (ред. от 28.05.2014 г.) «Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – образовательным программам начального общего, основного общего и среднего общего образования» (Зарегистрировано в Минюсте России 01.10.2013г. № 30067) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/

 5. Постановление Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 29.12.2010 № 189 (ред. от 25.12.2013 г.) «Об утверждении СанПиН 2.4.2.2821-10 «Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения в общеобразовательных учреждениях» (Зарегистрировано в Минюсте России 03.03.2011 г. № 19993), (в ред. Изменений № 1, утв. Постановлением Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 29.06.2011 № 85, Изменений № 2, утв. Постановлением Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 25.12.2013 г. № 72, Изменений № 3, утв. Постановлением Главного государственного санитарного врача РФ от 24.11.2015 г. № 81) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/

 6. Постановление Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 10.07.2015 г. № 26 «Об утверждении СанПиН 2.4.2.3286-15 «Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения и воспитания в организациях, осуществляющих образовательную деятельность по адаптированным основным общеобразовательным программам для обучающихся с ограниченными возможностями здоровья» (Зарегистрировано в Минюсте России 14.08.2015 г. № 38528) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/ 

7. Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 14.12.2009 г. № 729 (ред. от 16.01.2012 г.) «Об утверждении перечня организаций, осуществляющих издание учебных пособий, которые допускаются к использованию в образовательном процессе в имеющих государственную аккредитацию и реализующих образовательные программы общего образования образовательных учреждениях» (Зарегистрировано в Минюсте России 15.01.2010 г. № 15987) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/

8.Письмо Минобрнауки России от 03.03.2016 N 08-334 «Об оптимизации требований к структуре рабочей программы учебных предметов» от 3 марта 2016 г. N 08-334.

Региональный уровень         

1. Закон «Об образовании в Республике Башкортостан» от 1 июля 2013 года № 696-з принятый Государственным собранием-Курултаем Республики Башкортостан 27 июня 2013 года.

 2. Государственная программа "Развитие образования в Республике Башкортостан"», утверждённая постановлением Правительства Республики Башкортостан от 21 февраля 2013 года № 54.

 II. Нормативные документы, обеспечивающие реализацию федеральных государственных образовательных стандартов общего образования

1. Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 06.10.2009 г. № 373 «Об утверждении федерального государственного образовательного стандарта начального  общего образования»://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/ 
2. Приказ Минобрнауки России от 31 декабря 2015 г. № 1576 «О внесении изменений в ФГОС НОО»
3. Примерная основная образовательная программа начального общего образования

(протокол от 8 апреля 2015 г. № 1/15) В редакции протокола № 3/15 от 28.10.2015

одобрена решением федерального учебно-методического объединения по общему образованию.

Школьный  уровень:

1.   Основная образовательная программа Начального  Общего Образования Протокол № 1 от 25. 08. 2015 года Приказ № 80 от 01.09.2015 года.

2.   Положение о рабочей программе МОБУ СОШ с.Ургаза  Приказ №  166   от 27.08.2016  

3.На основе примерной программы  по математике федерального государственного образовательного стандарта начального общего образования, авторской программы Б.М. Неменского, В. Г. Гурова, Л. А. Неменской, курса УМК  «Школа России», - Москва.- Просвещение - 2012.

1.Планируемые результаты освоения учебного предмета, курса

Рабочая программа по учебному предмету «Изобразительное искусство» направлена на достижение младшими шольниками следующих личностных,метапредметных и предметных результатов:

1.1.Личностные результаты 

отражаются в индивидуальных качественных свойствах учащихся, которые они должны приобрести в процессе освоения учебного предмета по программе «Изобразительное искусство»:

-чувство гордости за культуру и искусство Родины, своего народа;

-уважительное отношение к культуре и искусству других народов нашей страны и мира в целом;

-понимание особой роли культуры и  искусства в жизни общества и каждого отдельного человека;

-сформированность эстетических чувств, художественно-творческого мышления, наблюдательности и фантазии;

-сформированность эстетических потребностей — потребностей в общении с искусством, природой, потребностей в творческом  отношении к окружающему миру, потребностей в самостоятельной практической творческой деятельности;

-овладение навыками коллективной деятельности в процессе совместной творческой работы в команде одноклассников под руководством учителя;

-умение сотрудничать с товарищами в процессе совместной деятельности, соотносить свою часть работы с общим замыслом;

-умение обсуждать и анализировать собственную  художественную деятельность  и работу одноклассников с позиций творческих задач данной темы, с точки зрения содержания и средств его выражения.

1.2.Метапредметные результаты 

характеризуют уровень сформированности  универсальных способностей учащихся, проявляющихся в познавательной и практической творческой деятельности:

-овладение умением творческого видения с позиций художника, т.е. умением сравнивать, анализировать, выделять главное, обобщать;

-овладение умением вести диалог, распределять функции и роли в процессе выполнения коллективной творческой работы;

-использование средств информационных технологий для решения различных учебно-творческих задач в процессе поиска дополнительного изобразительного материала, выполнение творческих проектов отдельных упражнений по живописи, графике, моделированию и т.д.;

-умение планировать и грамотно осуществлять учебные действия в соответствии с поставленной задачей, находить варианты решения различных художественно-творческих задач;

-умение рационально строить самостоятельную творческую деятельность, умение организовать место занятий;

-осознанное стремление к освоению новых знаний и умений, к достижению более высоких и оригинальных творческих результатов.

1.3.Предметные результаты 

характеризуют опыт учащихся в художественно-творческой деятельности, который приобретается и закрепляется в процессе освоения учебного предмета:

-знание видов художественной деятельности: изобразительной (живопись, графика, скульптура), конструктивной (дизайн и архитектура), декоративной (народные и прикладные виды искусства);

-знание основных видов и жанров пространственно-визуальных искусств;

-понимание образной природы искусства;

-эстетическая оценка явлений природы, событий окружающего мира;

-применение художественных умений, знаний и представлений в процессе выполнения художественно-творческих работ;

-способность узнавать, воспринимать, описывать и эмоционально оценивать несколько великих произведений русского и мирового искусства;

-умение обсуждать и анализировать произведения искусства, выражая суждения о содержании, сюжетах и выразительных средствах;

-усвоение названий ведущих художественных музеев России и художественных музеев своего региона;

-мение видеть проявления визуально-пространственных искусств в окружающей жизни: в доме, на улице, в театре, на празднике;

-способность использовать в художественно-творческой деятельности различные художественные материалы и художественные техники;  

-способность передавать в художественно-творческой деятельности характер, эмоциональные состояния и свое отношение к природе, человеку, обществу;

-умение компоновать на плоскости листа и в объеме задуманный художественный образ;

-освоение умений применять в художественно—творческой  деятельности основ цветоведения, основ графической грамоты;

-овладение  навыками  моделирования из бумаги, лепки из пластилина, навыками изображения средствами аппликации и коллажа;

-умение характеризовать и эстетически оценивать разнообразие и красоту природы различных регионов нашей страны;

-умение рассуждать о многообразии представлений о красоте у народов мира, способности человека в самых разных природных условиях создавать свою самобытную художественную культуру;

-изображение в творческих работах  особенностей художественной культуры разных (знакомых по урокам) народов, передача особенностей понимания ими красоты природы, человека, народных традиций;

-умение узнавать и называть, к каким художественным культурам относятся предлагаемые (знакомые по урокам) произведения изобразительного искусства и традиционной культуры;

-способность эстетически, эмоционально воспринимать красоту городов, сохранивших исторический облик, — свидетелей нашей истории;

-умение  объяснять значение памятников и архитектурной среды древнего зодчества для современного общества;

-выражение в изобразительной деятельности своего отношения к архитектурным и историческим ансамблям древнерусских городов;

-умение приводить примеры произведений искусства, выражающих красоту мудрости и богатой духовной жизни, красоту внутреннего  мира человека.

1класс

Личностные результаты

Личностными результатами является формирование следующих умений:

-учебно-познавательный интерес к новому учебному материалу и способам решения новой задачи;

-основы экологической культуры: принятие ценности природного мира.

-ориентация на понимание причин успеха в учебной деятельности, в том числе на самоанализ и самоконтроль результата, на анализ соответствия результатов требованиям конкретной задачи.

-способность к самооценке на основе критериев успешности учебной деятельности.

Метапредметные результаты

Регулятивные УУД:

-учитывать выделенные учителем ориентиры действия в новом учебном материале в сотрудничестве с учителем;

-планировать свои действия в соответствии с поставленной задачей и условиями её реализации, в том числе во внутреннем плане;

-адекватно воспринимать предложения и оценку учителей, товарищей, родителей и других людей;

Познавательные УУД:

-строить сообщения в устной и письменной форме;

-ориентироваться на разнообразие способов решения задач;

-строить рассуждения в форме связи простых суждений об объекте, его строении, свойствах и связях;

Коммуникативные УУД:

- допускать возможность существования у людей различных точек зрения, в том числе не совпадающих с его собственной, и ориентироваться на позицию партнёра в общении и взаимодействии;

-формулировать собственное мнение и позицию; ·задавать вопросы;

использовать речь для регуляции своего действия.

Предметные результаты

Предметные результаты характеризуют опыт учащихся в художественно-творческой деятельности, который приобретается и закрепляется в процессе освоения учебного предмета:

-сформированность первоначальных представлений о роли изобразительного искусства в жизни человека, его роли в духовно-нравственном развитии человека;

-сформированность основ художественной культуры, в том числе на материале художественной культуры родного края, эстетического отношения к миру; понимание красоты как ценности, потребности в художественном творчестве и в общении с искусством;

-овладение практическими умениями и навыками в восприятии, анализе и оценке произведений искусства;

-овладение элементарными практическими умениями и навыками в различных видах художественной деятельности (рисунке, живописи, скульптуре, художественном конструировании), а также в специфических формах художественной деятельности, базирующихся на ИКТ (цифровая фотография, видеозапись, элементы мультипликации и пр.);

-знание видов художественной деятельности: изобразительной (живопись, графика, скульптура), конструктивной (дизайна и архитектура), декоративной (народных и прикладные виды искусства);

-знание основных видов и жанров пространственно-визуальных искусств;

-понимание образной природы искусства;

-эстетическая оценка явлений природы , событий окружающего мира

применение художественных умений, знаний и представлений в процессе выполнения художественно-творческих работ;

-способность узнавать, воспринимать, описывать и эмоционально оценивать несколько великих произведений русского и мирового искусства;

-умение обсуждать и анализировать произведения искусства,

-выражая суждения о содержании, сюжетах и выразительных средствах;

-усвоение названий ведущих художественных музеев России

и художественных музеев своего региона;

-умение видеть проявления визуально-пространственных искусств в окружающей жизни: в доме, на улице, в театре, на празднике;

-способность использовать в художественно-творческой дельности различные художественные материалы и художественные техники;

способность передавать в художественно-творческой деятельности характер, эмоциональных состояния и свое отношение к природе, человеку, обществу;

-умение компоновать на плоскости листа и в объеме заду манный художественный образ;

-освоение умений применять в художественно-творческой деятельности основы цветоведения, основы графической грамоты;

-овладение навыками моделирования из бумаги, лепки из пластилина, навыками изображения средствами аппликации и коллажа;

-умение характеризовать и эстетически оценивать разнообразие и красоту природы различных регионов нашей страны;

-умение рассуждать о многообразии представлений о красоте у народов мира, способности человека в самых разных природных условиях создавать свою самобытную художественную культуру;

-изображение в творческих работах особенностей художественной культуры разных (знакомых по урокам) народов, передача особенностей понимания ими красоты природы, человека, народных традиций;

-способность эстетически, эмоционально воспринимать красоту городов, сохранивших исторический облик, — свидетелей нашей истории;

-умение приводить примеры произведений искусства, выражающих красоту мудрости и богатой духовной жизни, красоту внутреннего мира человека.

 К концу изучения  курса «Изобразительное искусство»(1 класс)

Ученик научится:

-различать основные виды художественной деятельности (рисунок, живопись, скульптура, художественное конструирование и дизайн, декоративно-прикладное искусство) и участвовать в художественно-творческой деятельности, используя различные художественные материалы и приёмы работы с ними для передачи собственного замысла;

- узнает значение слов: художник, палитра, композиция, иллюстрация, аппликация, коллаж,   флористика, гончар;

-   узнавать отдельные произведения выдающихся художников и народных мастеров;

-различать основные и составные, тёплые и холодные цвета; изменять их эмоциональную напряжённость с помощью смешивания с белой и чёрной красками; использовать их для передачи художественного замысла в собственной учебно-творческой деятельности;

основные и смешанные цвета, элементарные правила их смешивания;

-   эмоциональное значение тёплых и холодных тонов;

-  особенности построения орнамента и его значение в образе художественной вещи;

-  знать правила техники безопасности при работе с режущими и колющими инструментами;

-   способы и приёмы обработки различных материалов;

-   организовывать своё рабочее место, пользоваться кистью, красками, палитрой; ножницами;

-   передавать в рисунке простейшую форму, основной цвет предметов;

-   составлять композиции с учётом замысла;

-   конструировать из бумаги на основе техники оригами, гофрирования, сминания, сгибания;

-   конструировать из ткани на основе скручивания и связывания;

-   конструировать из природных материалов;

-   пользоваться простейшими приёмами лепки.

Ученик  получит возможность научиться:

- усвоить основы трех видов художественной деятельности: изображение на плоскости и в объеме; постройка или художественное конструирование на плоскости, в объеме и пространстве; украшение или декоративная деятельность с использованием различных художественных материалов;

-участвовать в художественно-творческой деятельности, используя различные художественные материалы и приёмы работы с ними для передачи собственного замысла;

- приобрести первичные навыки художественной работы в следующих видах искусства: живопись, графика, скульптура, дизайн, декоративно-прикладные и народные формы искусства;

- развивать фантазию, воображение;

-приобрести навыки художественного восприятия различных видов искусства;

- научиться анализировать произведения искусства;

- приобрести первичные навыки изображения предметного мира, изображения растений и животных;

- приобрести навыки общения через выражение художественного смысла, выражение эмоционального состояния, своего отношения в творческой художественной деятельности и при восприятии произведений искусства и творчества своих товарищей.

2 класс

Личностные результаты

-чувство гордости за культуру и искусство Родины, своего народа;

-уважительное отношение к культуре и искусству других народов нашей страны и мира в целом;

-понимание особой роли культуры и  искусства в жизни общества и каждого отдельного человека;

-сформированность эстетических чувств, художественно-творческого мышления, наблюдательности и фантазии;

-сформированность эстетических потребностей — потребностей в общении с искусством, природой, потребностей в творческом  отношении к окружающему миру, потребностей в самостоятельной практической творческой деятельности;

-овладение навыками коллективной деятельности в процессе совместной творческой работы в команде одноклассников под руководством учителя;

-умение сотрудничать с товарищами в процессе совместной деятельности, соотносить свою часть работы с общим замыслом;

-умение обсуждать и анализировать собственную  художественную деятельность  и работу одноклассников с позиций творческих задач данной темы, с точки зрения содержания и средств его выражения.

Метапредметные результаты

Регулятивные УУД

- Проговаривать последовательность действий на уроке.

- Учиться работать по предложенному учителем плану.

- Учиться отличать верно выполненное задание от неверного.

- Учиться совместно с учителем и другими учениками давать эмоциональную оценку деятельности класса на уроке.

       Познавательные УУД

- Ориентироваться в своей системе знаний: отличать новое от уже известного с помощью учителя.

- Делать предварительный отбор источников информации: ориентироваться в учебнике (на развороте, в оглавлении, в словаре).

- Добывать новые знания: находить ответы на вопросы, используя учебник, свой жизненный опыт и информацию, полученную на уроке.

- Перерабатывать полученную информацию: делать выводы в результате совместной работы всего класса.

- Сравнивать и группировать произведения изобразительного искусства (по изобразительным средствам, жанрам и т.д.).

- Преобразовывать информацию из одной формы в другую на основе заданных в учебнике и рабочей тетради алгоритмов самостоятельно выполнять творческие задания.

        Коммуникативные УУД

- Уметь пользоваться языком изобразительного искусства:

а) донести свою позицию до собеседника;

б) оформить свою мысль в устной и письменной форме (на уровне одного предложения или небольшого текста).

- Уметь слушать и понимать высказывания собеседников.

- Уметь выразительно читать и пересказывать содержание текста.

- Совместно договариваться о правилах общения и поведения в школе и на уроках изобразительного искусства и следовать им.

- Учиться согласованно работать в группе.

Предметные результаты

-знание видов художественной деятельности: изобразительной (живопись, графика, скульптура), конструктивной (дизайн и архитектура), декоративной (народные и прикладные виды искусства);

-знание основных видов и жанров пространственно-визуальных искусств;

-понимание образной природы искусства;

-эстетическая оценка явлений природы, событий окружающего мира;

-применение художественных умений, знаний и представлений в процессе выполнения художественно-творческих работ;

-способность узнавать, воспринимать, описывать и эмоционально оценивать несколько великих произведений русского и мирового искусства;

-умение обсуждать и анализировать произведения искусства, выражая суждения о содержании, сюжетах и выразительных средствах;

-усвоение названий ведущих художественных музеев России и художественных музеев своего региона;

-умение видеть проявления визуально-пространственных искусств в окружающей жизни: в доме, на улице, в театре, на празднике;

-способность использовать в художественно-творческой деятельности различные художественные материалы и художественные техники;  

-способность передавать в художественно-творческой деятельности характер, эмоциональные состояния и свое отношение к природе, человеку, обществу;

-умение компоновать на плоскости листа и в объеме задуманный художественный образ;

-освоение умений применять в художественно—творческой  деятельности основ цветоведения, основ графической грамоты;

-овладение  навыками  моделирования из бумаги, лепки из пластилина, навыками изображения средствами аппликации и коллажа;

-умение характеризовать и эстетически оценивать разнообразие и красоту природы различных регионов нашей страны;

-умение рассуждать о многообразии представлений о красоте у народов мира, способности человека в самых разных природных условиях создавать свою самобытную художественную культуру;

-изображение в творческих работах  особенностей художественной культуры разных (знакомых по урокам) народов, передача особенностей понимания ими красоты природы, человека, народных традиций;

-умение узнавать и называть, к каким художественным культурам относятся предлагаемые (знакомые по урокам) произведения изобразительного искусства и традиционной культуры;

-пособность эстетически, эмоционально воспринимать красоту городов, сохранивших исторический облик, — свидетелей нашей истории;

-умение  объяснять значение памятников и архитектурной среды древнего зодчества для современного общества;

-выражение в изобразительной деятельности своего отношения к архитектурным и историческим ансамблям древнерусских городов;

-умение приводить примеры произведений искусства, выражающих красоту мудрости и богатой духовной жизни, красоту внутреннего  мира человека.

В результате изучения изобразительного искусства второклассник научится:

- понимать, что такое деятельность художника (что может изобразить художник – предметы, людей, события; с помощью каких материалов изображает художник – бумага, холст, картон, карандаш, кисть, краски и пр.);

- узнавать основные жанры (натюрморт, пейзаж, анималистический жанр, портрет) и виды произведений (живопись, графика, скульптура, декоративно-прикладное искусство и архитектура) изобразительного искусства;

- называть известные центры народных художественных ремёсел России (Хохлома, Городец, Дымково);

- узнавать отдельные произведения выдающихся отечественных и зарубежных художников, называть их авторов;

- сравнивать различные виды изобразительного искусства (графики, живописи, декоративно-прикладного искусства, скульптуры и архитектуры);

- различать основные и составные, теплые и холодные цвета; изменять их эмоциональную напряженность с помощью смешивания с белой и черной красками; использовать их для передачи художественного замысла в собственной учебно-творческой деятельности;

- использовать декоративные элементы, геометрические, растительные узоры для украшения своих изделий и предметов быта; использовать ритм и стилизацию форм для создания орнамента; передавать в собственной художественно-творческой деятельности специфику стилистики произведений народных художественных промыслов в России (с учетом местных условий);

- использовать художественные материалы (гуашь, акварель, цветные карандаши, восковые мелки, тушь, уголь, бумага);

- применять основные средства художественной выразительности в рисунке, живописи и скульптуре (с натуры, по памяти и воображению); в декоративных работах – иллюстрациях к произведениям литературы и музыки;

- пользоваться простейшими приёмами лепки (пластилин, глина);

- выполнять простейшие композиции из бумаги и бросового материала.

Второклассник получит возможность научиться:

- воспринимать произведения изобразительного искусства, участвовать в обсуждении их содержания и выразительных средств, объяснять сюжеты и содержание знакомых произведений;

- высказывать суждение о художественных произведениях, изображающих природу и человека в различных эмоциональных состояниях;

- пользоваться средствами выразительности языка живописи, графики, скульптуры, декоративно-прикладного искусства, художественного конструирования в собственной художественно-творческой деятельности;

- моделировать новые формы, различные ситуации, путем трансформации известного; создавать новые образы природы, человека, фантастического существа средствами изобразительного искусства;

- выполнять простые рисунки и орнаментальные композиции, используя язык компьютерной графики в программе Paint;

- видеть, чувствовать и изображать красоту и разнообразие природы, человека, зданий, предметов;

- изображать пейзажи, натюрморты, портреты, выражая к ним свое эмоциональное отношение.

                                                            3 класс

Личностные результаты

- формирование у ребёнка ценностных ориентиров в области изобразительного искусства;

 - воспитание уважительного отношения к творчеству, как своему, так и других людей;

 - развитие самостоятельности в поиске решения различных изобразительных задач;

-  формирование духовных и эстетических потребностей;

-  овладение различными приёмами и техниками изобразительной деятельности;

-  воспитание готовности к отстаиванию своего эстетического идеала;

-  отработка навыков самостоятельной и групповой работы.

Метапредметные результаты

Регулятивные УУД

-Проговаривать последовательность действий на уроке.

- Учиться работать по предложенному учителем плану.

- Учиться отличать верно выполненное задание от неверного.

- Учиться совместно с учителем и другими учениками давать эмоциональную оценку деятельности класса на уроке.

Основой для формирования этих действий служит соблюдение технологии оценивания образовательных достижений.

Познавательные УУД

- Ориентироваться в своей системе знаний: отличать новое от уже известного с помощью учителя.

- Делать предварительный отбор источников информации: ориентироваться в учебнике (на развороте, в оглавлении, в словаре).

- Добывать новые знания: находить ответы на вопросы, используя учебник, свой жизненный опыт и информацию, полученную на уроке.

- Перерабатывать полученную информацию: делать выводы в результате совместной работы всего класса.

- Сравнивать и группировать произведения изобразительного искусства (по изобразительным средствам, жанрам и т.д.).

- Преобразовывать информацию из одной формы в другую на основе заданных в учебнике и рабочей тетради алгоритмов самостоятельно выполнять творческие задания.

Коммуникативные УУД

Уметь пользоваться языком изобразительного искусства:

а) донести свою позицию до собеседника;

б) оформить свою мысль в устной и письменной форме (на уровне одного предложения или небольшого текста).

-Уметь слушать и понимать высказывания собеседников.

- Уметь выразительно читать и пересказывать содержание текста.

Совместно договариваться о правилах общения и поведения в школе и на уроках изобразительного искусства и следовать им.

- Учиться согласованно работать в группе:

а) учиться планировать работу в группе;

б) учиться распределять работу между участниками проекта;

в) понимать общую задачу проекта и точно выполнять свою часть работы;

г) уметь выполнять различные роли в группе (лидера, исполнителя, критика).

Предметные результаты

- сформированность первоначальных представлений о роли изобразительного искусства в жизни и духовно-нравственном развитии человека;

-  ознакомление учащихся с выразительными средствами различных видов изобразительного искусства и освоение некоторых из них;

-  ознакомление учащихся с терминологией и классификацией изобразительного искусства;

-  первичное ознакомление учащихся с отечественной и мировой культурой;

-  получение детьми представлений о некоторых специфических формах художественной деятельности, базирующихся на ИКТ (цифровая     фотография, работа с компьютером, элементы мультипликации и пр.), а также декоративного искусства и дизайна.

В результате изучения изобразительного искусства третьеклассник научится:

- понимать, что приобщение к миру искусства происходит через познание художественного смысла окружающего предметного мира;

- понимать, что предметы имеют не только утилитарное значение, но и являются носителями духовной культуры;

- понимать, что окружающие предметы, созданные людьми, образуют среду нашей жизни и нашего общения;

- понимать, что форма вещей не случайна, в ней выражено понимание людьми красоты. Удобства, в ней выражены чувства людей и отношения между людьми, их мечты и заботы;

- работать с пластилином, конструировать из бумаги макеты;

- использовать элементарные приёмы изображения пространства;

- правильно определять и изображать форму предметов, их пропорции;

- называть новые термины: прикладное искусство, книжная иллюстрация, искусство книги, живопись. Скульптура, натюрморт, пейзаж, портрет;

- называть разные типы музеев (художественные, архитектурные, музеи-мемориалы);

- сравнивать различные виды изобразительного искусства (графики, живописи, декоративно-прикладного искусства, скульптуры и архитектуры);

- называть народные игрушки (дымковские, филимоновские, городецкие, богородские);

- называть известные центры народных художественных ремёсел России (Хохлома, Гжель);

- использовать художественные материалы (гуашь, акварель, цветные карандаши, восковые мелки, тушь, уголь, бумага).

Третьеклассник получит возможность научиться:

- использовать приобретённые знания и умения в практической деятельности и повседневной жизни, для самостоятельной творческой деятельности;

- воспринимать произведения изобразительного искусства разных жанров;

- оценивать произведения искусства (выражения собственного мнения) при посещении выставок, музеев изобразительного искусства, народного творчества и др.;

- использовать приобретённые навыки общения через выражение художественных смыслов, выражение эмоционального состояния, своего отношения к творческой художественной деятельности, а также при восприятии произведений искусства и творчества своих товарищей;

- использовать приобретённые знания и умения в коллективном творчестве, в процессе совместной художественной деятельности;

- использовать выразительные средства для воплощения собственного художественно-творческого замысла;

- анализировать произведения искусства, приобретать знания о конкретных произведениях выдающихся художников в различных видах искусства, активно использовать художественные термины и понятия;

- осваивать основы первичных представлений о трёх видах художественной деятельности: изображение на плоскости и в объёме; постройка или художественное конструирование на плоскости, в объёме и пространстве; украшение или декоративная художественная деятельность с использованием различных художественных материалов.

4 класс

Личностные результаты

-в ценностно-эстетической сфере – эмоционально-ценностное отношение к окружающему миру (семье, Родине, природе, людям); толерантное принятие разнообразия культурных явлений; художественный вкус и способность к эстетической оценке произведений искусства и явлений окружающей жизни;

-в познавательной (когнитивной) сфере – способность к художественному пониманию мира, умение применять полученные знания в собственной художественно-творческой деятельности;

-в трудовой сфере – навыки использования различных художественных материалов для работы в разных техниках; стремление использовать художественные умения для создания красивых вещей или их украшения.

Метапредметные результаты

Регулятивные УУД:

Метапредметные результаты освоения изобразительного искусства в начальной школе проявляются в:

- умении видеть и воспринимать проявления художественной культуры в окружающей жизни (техника, музеи, архитектура, дизайн, скульптура и др.);

- желании общаться с искусством, участвовать в обсуждении содержания и выразительных средств произведений искусства;

- активном использовании языка изобразительного искусства и различных художественных материалов для освоения содержания разных учебных предметов (литературы, окружающего мира, родного языка и др.);

- обогащении ключевых компетенций (коммуникативных, деятельностных и др.) художественно-эстетическим содержанием;

- умении организовывать самостоятельную художественно-творческую деятельность, выбирать средства для реализации художественного замысла;

- способности оценивать результаты художественно-творческой деятельности, собственной и одноклассников.

- умении видеть и воспринимать проявления художественной культуры в окружающей жизни (техника, музеи, архитектура, дизайн, скульптура и др.);

- желании общаться с искусством, участвовать в обсуждении содержания и выразительных средств произведений искусства;

- активном использовании языка изобразительного искусства и различных художественных материалов для освоения содержания разных учебных предметов (литературы, окружающего мира, родного языка и др.);

- обогащении ключевых компетенций (коммуникативных, деятельностных и др.)  художественно-эстетическим содержанием;

- умении организовывать самостоятельную художественно-творческую деятельность, выбирать средства для реализации художественного замысла;

- способности оценивать результаты художественно-творческой деятельности, собственной и одноклассников.

-проговаривать последовательность действий;

-работать по плану;

-отличать верно выполненное задание от неверного;

-совместно с учителем и другими учениками давать эмоциональную оценку деятельности на уроке;

-целеполагание;

-волевая саморегуляция;

-коррекция;

-оценка качества и уровня усвоения.

Познавательные УУД:

Общеучебные:

-умение структурировать знания;

-смысловое чтение;

-знаково-символическое моделирование;

-выделять и формировать учебную цель;

-ориентироваться в учебнике (на развороте, в оглавлении, в словаре);

-добывать новые знания: находить ответы на вопросы, используя учебник, свой жизненный опыт и информацию, полученную на уроке;

-сравнивать и группировать произведения изобразительного искусства (по изобразительным средствам, жанрам и т.д.).

Логические:

-ориентироваться в своей системе знаний: отличать новое от уже известного;

-анализ объектов;

-синтез, как составление целого из частей;

-классификация объектов;

-доказательство;

-выдвижение гипотез и их обоснование;

-перерабатывать полученную информацию: делать выводы в результате совместной работы всего класса;

-построение логической цепи рассуждения.

Коммуникативные УУД:

-умение пользоваться языком изобразительного искусства;

-умение слушать и понимать высказывания собеседников;

-умение согласованно работать в группе;

-умение выражать свои мысли;

-умение разрешать конфликты, формулировать вопросы;

-умение управлять поведением партнера: контроль, коррекция.

Предметные результаты

Предметные результаты освоения изобразительного искусства в начальной школе проявляются в следующем:

в познавательной сфере – понимание значения искусства в жизни человека и общества; восприятие и характеристика художественных образов, представленных в произведениях искусства;

- умение различать основные виды и жанры пластических искусств, характеризовать их специфику;

- сформированность представлений о ведущих музеях России и художественных музеях своего региона;

в ценностно-эстетической сфере – умение различать и передавать в художественно-творческой деятельности характер, эмоциональное состояние и свое отношение к природе, человеку, обществу;

осознание общечеловеческих ценностей, выраженных в главных темах искусства, и отражение их в собственной художественной деятельности;

 умение эмоционально оценивать шедевры русского и мирового искусства (в пределах изученного); проявление устойчивого интереса к художественным традициям своего и других народов;

в коммуникативной сфере - способность высказывать суждения о художественных особенностях произведений, изображающих природу и человека в различных эмоциональных состояниях; умение обсуждать коллективные результаты художественно-творческой деятельности;

в трудовой сфере - умение использовать различные материалы и средства художественной выразительности для передачи замысла в собственной художественной деятельности; моделирование новых образов путем трансформации известных (с использованием средств изобразительного искусства и компьютерной графики).

В результате изучения изобразительного искусства четвероклассники научится:

- понимать, что приобщение к миру искусства происходит через познание художественного смысла окружающего предметного мира;

- понимать, что предметы имеют не только утилитарное значение, но и являются носителями духовной культуры;

- понимать, что окружающие предметы, созданные людьми, образуют среду нашей жизни  и нашего общения;

- работать с пластилином, конструировать из бумаги маке

 - использовать элементарные приемы изображения пространства;

- правильно определять и изображать форму предметов, их пропорции;

- называть новые термины: прикладное искусство, книжная иллюстрация, живопись, скульптура, натюрморт, пейзаж, портрет:

- называть разные типы музеев;

- сравнивать различные виды изобразительного искусства;

-называть народные игрушки, известные центры народных промыслов;

- использовать различные художественные материалы.

 Четвероклассник получит возможность научиться:

- использовать приобретенные знания и умения в практической деятельности и в повседневной жизни, для самостоятельной творческой деятельности;

- воспринимать произведения изобразительного искусства разных жанров;

- оценивать произведения искусства при посещении музеев изобразительного искусства, выставок, народного творчества  и др.;

- использовать приобретенные навыки общения через выражение художественных смыслов, выражение эмоционального состояния, своего отношения к творческой художественной деятельности;

- использовать приобретенные знания и умения в коллективном творчестве, в процессе совместной деятельности;

- использовать выразительные средства для воплощения собственного художественно-творческого замысла;

- анализировать произведения искусства, приобретать знания о конкретных произведениях выдающихся художников в различных видах искусства, активно использовать художественные термины и понятия;

- осваивать основы первичных представлений о трех видах художественной деятельности.

3.Содержание учебного предмета,курса

1 класс (33 ч).

Ты учишься изображать (9 ч)

Содержание:Изображения, созданные художниками, встречаются всюду в нашей повседневной жизни и влияют на нас. Каждый ребёнок, рисуя, учится понимать окружающий его мир и других людей. Видеть – осмысленно рассматривать окружающий мир – надо учиться; именно умение видеть лежит в основе умения рисовать.

Практическая деятельность:овладение первичными навыками изображения на плоскости с помощью линии, пятна, цвета; овладение первичными навыками изображения в объеме;первичный опыт работы художественными материалами, эстетическая оценка их выразительных возможностей.

Ты украшаешь (8 ч)

Содержание:Украшения в природе. Красоту нужно уметь замечать. Люди радуются красоте и украшают мир вокруг себя. Мастер Украшения учит любоваться красотой.Основы понимания роли декоративной художественной деятельности в жизни человека. Мастер Украшения — мастер общения, он организует общение людей, помогая   выявлять свои роли.

Практическая деятельность:первичный опыт владения художественными материалами и техниками (аппликация, бумагопластика, коллаж, монотипия); первичный опыт коллективной деятельности.

Ты строишь(11 ч)

Содержание:Первичные представления о конструктивной художественной деятельности и ее роли в жизни человека. Художественный образ в архитектуре и дизайне. Мастер Постройки — олицетворение конструктивной художественной деятельности.Умение видеть конструкцию формы предмета лежит в основе умения рисовать. Разные типы построек. Первичные умения видеть конструкцию, т. е. построение предмета.

Практическая деятельность:первичный опыт владения художественными материалами и техниками конструирования; первичный опыт коллективной работы.

Изображение, украшение, постройка всегда помогают друг другу (5 ч)

Содержание:Общие начала всех пространственно-визуальных искусств — пятно, линия, цвет в пространстве и на плоскости. Различное использование в разных видах искусства этих элементов языка. Изображение, украшение и постройка — разные стороны работы художника и присутствуют в любом произведении, которое он создает.Эстетическое восприятие природы. Художественно-образное видение окружающего мира.

Практическая деятельность:наблюдение природы и природных объектов;навыки коллективной творческой деятельности.

2 класс (34ч).

Как и чем работает художник? (8 ч)

Содержание:Представление о разнообразии художественных материалов, которые использует в своей работе художник. Выразительные возможности художественных материалов. Особенности, свойства и характер различных материалов. Цвет: основные, составные, дополнительные цвета. Роль черной и белой красок. Ритм линий, ритм пятен.

Практическая деятельность:смешение красок, лепка, моделирование из бумаги, коллаж.

Реальность и фантазия (7ч)

Содержание:Значение фантазии и воображения для творчества художника. Развитие духовной и эмоциональной сферы ребенка через общение с природой.

Практическая деятельность:изображение реальных и фантастических животных; изображение узоров, увиденных в природе, и орнаментов для украшения человека; изображение фантазийных построек.

О чем говорит искусство (11 ч)

Содержание:Искусство выражает чувства человека, его понимание и отношение к тому, что он изображает, украшает и строит.

Практическая деятельность:изображение состояний (настроений) в природе; изображение доброго и злого сказочного образа; украшения, характеризующие контрастных по характеру, по их намерениям персонажей; постройки для разных по характеру сказочных героев (добрых и злых).

Как говорит искусство (8 ч)

Содержание:Средства образной выразительности в изобразительном искусстве. Эмоциональное воздействие цвета: теплое — холодное, звонкое и глухое звучание цвета. Выразительные возможности линии. Понятие ритма; ритм пятен, линий. Выразительность соотношения пропорций. Выразительность фактур. Язык изобразительного искусства и его выразительные средства служат выражению мыслей и чувств художника.

Практическая деятельность:изображение состояний в природе через ритм, цвет, пятно, фактуру.

3 класс. (34 ч)

 Искусство в твоем доме (8)

Содержание:В каждой вещи, в каждом предмете, которые наполняют наш дом, заложен труд художника. В чем стоит эта работа художника? Вещи бывают нарядными, праздничными или тихими, уютными, или деловыми, строгими: одни подходят для работы, другие — для отдыха; одни служат детям, другие — взрослым. Как вы глядеть вещи, решает художник и тем самым создает пространственный и предметный мир вокруг нас, в котором отражаются наши представления о жизни. Каждый человек тоже бывает в роли художника.

Практическая деятельность:создание выразительного образа бытовой вещи.

Искусство на улицах твоего города (7 ч)

Содержание:Деятельность художника на улице города. Знакомство с искусством начинается с родного порога: родной улицы, родного города, без которых не может возникнуть чувство Родины. Разнообразные проявления деятельности художника и его верных помощников Братьев-Мастеров в создании облика города, в украшении улиц, скверов, площадей. Красота старинной архитектуры — памятников культуры. Атрибуты современной жизни города: витрины, парки, скверы, ажурные ограды, фонари, разнообразный транспорт, их образное решение. Единство красоты и целесообразности. Роль выдумки и фантазии в творчестве художника, создающего художественный облик города.

Практическая деятельность:наблюдение деятельности художника на улицах города; аппликация, коллаж.

Художник и зрелище (11ч)

Содержание:Роль художника в театре, цирке, на празднике. Жанрово-видовое разнообразие зрелищных искусств. Театрально-зрелищное искусство, его игровая природа. Изобразительное искусство — необходимая составная часть зрелища. Деятельность художника в театре в зависимости от вида зрелища или особенностей работы (плакат, декорация, занавес). Взаимодействие в работе театрального художника разных видов деятельности: конструктивной (постройка), декоративной (украшение), изобразительной (изображение).

Практическая деятельность: созданиетеатрализованного представления или спектакля с использованием творческих работ детей.

Художник и музей (8ч)

Содержание:Прикладные виды работы художника. Художник создает произведения, в которых, изображая мир, он размышляет о нем и выражает свое отношение и переживание явлений действительности. Лучшие произведения хранятся в музеях. Знакомство со станковыми видами и жанрами изобразительного искусства. Художественные музеи Москвы, Санкт-Петербурга, других городов.

Практическая деятельность:знакомство с музеем родного города; участие художника в организации музея.

4 класс. (34 ч)

Истоки родного искусства (8ч)

Содержание:Знакомство с истоками родного искусства — это знакомство со своей Родиной. В постройках, предметах быта, в том, как люди одеваются и украшают одежду, раскрывается их представление о мире, красоте человека. Роль природных условий в характере традиционной культуры народа. Гармония жилья с природой. Природные материалы и их эстетика. Польза и красота в традиционных постройках. Дерево как традиционный материал. Изображение традиционной сельской жизни в произведениях русских художников.

Практическая деятельность:изображение традиционной сельской жизни.

Древние города нашей земли (7 ч)

Содержание:Красота и неповторимость архитектурных ансамблей Древней Руси. Конструктивные особенности русского города-крепости. Крепостные стены и башни как архитектурные постройки. Древнерусский каменный храм. Конструкция и художественный образ, символика архитектуры православного храма. Общий характер и архитектурное своеобразие древних русских городов (Новгород, Псков, Владимир, Суздаль, Ростов и др.). Памятники древнего зодчества Москвы. Особенности архитектуры храма и городской усадьбы. Соответствие одежды человека и окружающей его предметной среды. Конструктивное и композиционное мышление, чувство пропорций, соотношения частей при формировании образа.

Практическая деятельность:изображение древнерусского города, создание коллективного макета древнерусского города.

Каждый народ – художник (11 ч)

Содержание:Представление о богатстве и многообразии художественных культур мира. Отношения человека и природы и их выражение в духовной сущности традиционной культуры народа, в особой манере понимать явления жизни. Природные материалы и их роль в характере национальных построек и предметов традиционного быта. Выражение в предметном мире, костюме, укладе жизни представлений о красоте и устройстве мира. Художественная культура — это пространственно-предметный мир, в котором выражается душа народа. Формирование эстетического отношения к иным художественным культурам. Формирование понимания единства культуры человечества и способности искусства объединять разные народы, способствовать взаимопониманию.

Практическая деятельность:использование художественных возможностей разнообразных материалов для создания национального образа народа.  

Искусство объединяет народы (8 ч)

Содержание:От представлений о великом многообразии культур мира — к представлению о едином для всех народов понимании красоты и безобразия, коренных явлений жизни. Вечные темы в искусстве: материнство, уважение к старшим, защита Отечества, способность сопереживать людям, способность утверждать добро. Изобразительное искусство выражает глубокие чувства и переживания людей, духовную жизнь человека. Искусство передает опыт чувств и переживаний от поколения к поколению.

Практическая деятельность:восприятие произведений искусства на значимые темы жизни, выражение собственной позиции через создание художественного (изобразительного) образа.

               3.Тематическое  планирование с указанием количества часов, отводимых

на освоения каждой темы

ОБУЧЕНИЕ ГРАМОТЕ

Обучение чтению

Литературное чтение

Пояснительная записка

     Рабочая программа составлена в соответствии со следующими нормативными документами и методическими рекомендациями:

Федеральный уровень                

1. Федеральный закон от 29.12.2012 г. № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации» (с изм., внесенными Федеральными законами от 04.06.2014 г. № 145-ФЗ, от 06.04.2015 г. № 68-ФЗ) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/ 

2. Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 31.03.2014 г. № 253 «Об утверждении Федерального перечня учебников, рекомендуемых к использованию при реализации имеющих государственную аккредитацию образовательных программ начального общего, основного общего, среднего общего образования» (в ред. Приказов Минобрнауки России от 08.06.2015 г. № 576, от 28.12.2015 г. № 1529, от 26.01.2016 г. № 38, от 20.06.2017 г. №581) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/ 

3. Приказ Минтруда России от 18.10.2013 г. № 544н (с изм. от 25.12.2014 г.) «Об утверждении профессионального стандарта «Педагог (педагогическая деятельность в сфере дошкольного, начального общего, основного общего, среднего общего образования) (воспитатель, учитель)» (Зарегистрировано в Минюсте России 06.12.2013 г. № 30550) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/

 4. Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 30.08.2013 г. № 1015 (ред. от 28.05.2014 г.) «Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – образовательным программам начального общего, основного общего и среднего общего образования» (Зарегистрировано в Минюсте России 01.10.2013г. № 30067) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/

 5. Постановление Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 29.12.2010 № 189 (ред. от 25.12.2013 г.) «Об утверждении СанПиН 2.4.2.2821-10 «Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения в общеобразовательных учреждениях» (Зарегистрировано в Минюсте России 03.03.2011 г. № 19993), (в ред. Изменений № 1, утв. Постановлением Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 29.06.2011 № 85, Изменений № 2, утв. Постановлением Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 25.12.2013 г. № 72, Изменений № 3, утв. Постановлением Главного государственного санитарного врача РФ от 24.11.2015 г. № 81) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/

 6. Постановление Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 10.07.2015 г. № 26 «Об утверждении СанПиН 2.4.2.3286-15 «Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения и воспитания в организациях, осуществляющих образовательную деятельность по адаптированным основным общеобразовательным программам для обучающихся с ограниченными возможностями здоровья» (Зарегистрировано в Минюсте России 14.08.2015 г. № 38528) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/ 

7. Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 14.12.2009 г. № 729 (ред. от 16.01.2012 г.) «Об утверждении перечня организаций, осуществляющих издание учебных пособий, которые допускаются к использованию в образовательном процессе в имеющих государственную аккредитацию и реализующих образовательные программы общего образования образовательных учреждениях» (Зарегистрировано в Минюсте России 15.01.2010 г. № 15987) // http://www.consultant.ru/; http://www.garant.ru/

8.Письмо Минобрнауки России от 03.03.2016 N 08-334 «Об оптимизации требований к структуре рабочей программы учебных предметов» от 3 марта 2016 г. N 08-334.