Рабочая программа 3 класс
рабочая программа (3 класс)

  Түсэблэлгын дүнгүүд

      Буряад хэлээр шадабари :

- аялгануудай нугарал тухай ойлгосотой болохо

- ии - ы, ээ- эй аялган үзэгүүдэй бэшэлгэ тухай мэдэхэ;

- үгын анхан һуурида б, л, м, р хашалгануудай удаа тодо бэшэ аялганай бэшэгдэхэ тухай;

-үгэнүүдэй бии бололго тухай, үгын бүридэл тухай суффикс, залгалта, анхан һуури, гараһан һуури;

- зөөлэн һууритай абтаһан үгэнүүдэй һүүлэй аялган үзэг бэшэхэ тухай;

- юумэнэй нэрын падежнуудые ба тэдэнэй удха, үүргэ мэдэхэ;

- дахуул үгын үүргэ, тэрэнэй бэшэлгэ мэдэхэ;

- тэмдэгэй нэрын мэдүүлэл соо дүүргэдэг үүргэ тухай;

- үйлэ үгын мэдүүлэл соо дүүргэдэг үүргэ тухай

- үйлэ үгын түхэлэй бии болоходо аялгануудые бэшэхэ тухай;

- үйлэ үгын сагууд: (мүнөө, үнгэрһэн, ерээдүй), тэдэнэй хэлэлгэ соохи үүргэ тухай;

- хуряангы ба дэлгэрэнгы мэдүүлэлнүүд тухай;

- мэдүүлэлэй юрын гэшүд тухай;

- бодомжолһон түхэлтэй текст тухай;

- фразеологимууд, омонимууд тухай;

- хэрэгэй саарһа, бэшэг бэшэхэ тухай.

Үхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүүнгүүд :

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ;

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса, хүнүүдые  

  дэмжэһэнээ, тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрээ харуулха;

- өөрынгөө хэлэ уран, баян, тодо, сэбэр болгохоёо оролдохо;

- тоонтодоо, түрэл орондоо дуратай байһанаа, өөрынгөө хандаса харуулха;

- уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабаритай байха, буулгажа бэшэхэ, шагнажа абаад бэшэхэ, өөрөө зохёон бэшэхэ;

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнууд тухайгаа бэшэжэ (эссе жанрын түхэлөөр) харуулха;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари :

- өөрөө хэшээлэй тема хэлэхэ, зорилгыень табиха;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнэ асуудал яажа шиидхэхэ тухайгаа хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

- өөрынгөө хэжэ байһан үйлэнүүдые түсэбэй, алгоритмын үйлэнүүдтэй тааруулха, зэргэсуулхэ, тиин өөрынгөө

   ажаябуулга шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо;

- өөрынгөө, ондоо хүнүүдэй, классайнгаа ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха, хэр зэргэ шадабаритай болобобиб гэжэ элирүүлжэ һураха,

   критеринүүдые зохёохо;

   Оршон тойрониие шудалха шадабари :

- текстээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза (виды информации) ойлгохо; юун тухай хэлэгдэнэб, удхань амар бэ, идейнь ямар бэ?

- олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

- ондо ондоо түхэлтэй текстнууд (текст, схема, таблица, зураг) сооһоо өөртөө мэдээсэл олохо;

- үгөөр хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин һөөргэнь модель соо харуулаатай ойлгосо үгөөр

   хэлэхэ;

- анализ, синтез хэхэ;

- шалтагаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха, тодоруулан зохёон тогтоохо;

- бодомжолхо.

      Харилсаха шадабари :

- хэлэлгып зорилгоһөө дулдыдуулан өөрынгөө һанал бодол амин ба бэшэгэй хэлэн дээрэ харуулха;

- хэлэхэ, харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, хэрэгтэй сагта монолог үг, али диалог хэрэглэжэ шадаха;

- өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

- хүнүүдэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгөө һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

- ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ;

- асуудалнуудье табиха.

Программын бүридэл

        Эхин классуудта үзэхэ программа гурбан бүлэгтэ хубаагдана: "Абяан ба үзэгүүд", "Үгэ", "Мэдүүлэл".

АБЯАНУУД БА ҮЗЭГҮҮД. Энэ бүлэгэй гол шухала ойлгосонуудые һурагшад нэгэдэхи класста ойлгожо абана. Хоёрдохи класста бэшэгэй дүримүүд сооһоо гол шухалань түргэн ба удаан аялгануудые, дифтонгнууд, йотированна аялгануудые үгэ соо зүб хэрэглэжэ, бэшэжэ һуралга болоно. Эдэниие хоёрдохи класста ойлгуулбашье, гурбадахи класста бүри орёо шэнэ дүримүүдые хэрэглэжэ дабтаха, бэхижүүлхэ хэрэгтэй.

Энэ "Абяан ба үзэгүүд" гэһэн бүлэг соо хэлэгдэһэн арга хэрэгсэл ойлгуулхадаа, нютаг нютагай хэлэнэй диалектын илгаануудта тусгаар анхарал табигдажа, багша нютагай хэлэнэй онсо шэнжэнүүдые хараадаа абажа, абяан ба үзэгүүдые үгэ соо зүбөөр үгүүлжэ, бэшэжэ, һуралгада тусгаар упражнени саг үргэлжэ дүүргүүлхэ болоно. Олонхи үгэнүүд хэлэгдэһэндээ адляар бэшэгдэдэг ха юм. Гэбэшье зарим абяанууд үгүүлэгдээшэһээ ондоо үзэгөөр тэмдэглэгдэдэг бшуу. Жэшээнь, адхана, худха . Программа соо үгые лексическэ ба грамматическа талаһаань хаража үзэхэ гэһэн эрилтэ табигдана. Лексикээр теоретическэ мэдээнүүдые ойлгуулха гэһэн асуудал табигданагүй, харин грамматикын ба орфографиин дүримүүдые үзэхэ зуураа гансал практическа упражненинуудые дүүргэхэ болоно.

Һурагшад үгэ гээшэ бодото байдалай элдэб юумэнүүдые харуулһан элдэб удхатай байдаг, мэдүүлэл соо, илангаяа холбоотой хэлэлгэ соо ороходоо, бүри шэнэ удхатай болодог, ондо ондоогоор үгүүлэгдэдэг, үгэнүүд дүтэрхы гү, али тад ондоо удхатай байжа болодог гэһэн ойлгосо абаха болоно.

Үгын бүридэл 3-дахи класста үзэгдэхэ. Тиихэдэ һуури ба залгалта тухай ойлгуулаад, тэдэниие бэшэхэ дүримүүдтэйнь танилсуулха. Үгын һуури соо тодо бэшэ түргэн аялгануудые, үгын һүүлдэ тодо бэшэ ээ, эй аялгануудые бэшэхэ дүримдэ анхарал табигдаха. Үгын үндэһэн ба суффикс тухай түрүүшын ойлгосо абаха болоно.

Хэлэлгын хубинууд тухай ойлгосонууд 2-дохи классһаа эхилжэ үгтэнэ. Хэлэлгэ сооһоо хэн? юун? юу хэнэб? ямар? г.м. асуудалда харюусаһан үгэнүүдые оложо һуралга хадаа юумэ, шанар тэмдэг, үйлэ нэрлэһэн үгэнүүдтэй танилсуулна.

Гурбадахи класста "Юумэнэй нэрэ", "Тэмдэгэй нэрэ", "Глагол" гэһэн ойлгосонууд ба терминуудые ойлгожо абаха.

Тус класста хэлэлгын хубинуудай удхые хүсэд һайнаар ойлгоод, саашань тэдэнэйнгээ зарим шэнжэнүүдтэй танилсаха. Жэшээнь, юумэнэй нэрэнүүд хэлэлгэ соо ороходоо, бусад үгэнүүдтэй холболдохын тула элдэб залгалтануудые абадаг (зохилдол, падеж тухай дурдангүй) гэжэ практическа ойлгохо, нэгэнэй ба олоной тоодо байһан юумэнэй нэрэнүүдтэй танилсаха. Глаголой һуури ба залгалтануудтай танилсаха.

Бэшэлгэдэ hургалга (Сэбэр бэшэлгэ)

Сагай үсөөн дээрээ сэбэр бэшэлгээр хэгдэхэ хүдэлмэридэ тусхай хэшээл хараалагданагүй, тиимэһээ бэшэлгын хэшээл сооһоо сэбэр бэшэлгэдэ 8-10 минута сагые 2—3-дахи классуудта неделидэ 2-3 дахин, харин 4-дэхи класста неделидэ 1-2 дахин үгэжэ байбал таарамжатай.

Сэбэр бэшэлгые яажа, ямараар ябуулха тухай класс буридэ программаар хараалагдана.

Хоёрдохи-дүрбэдэхи классуудта сэбэр бэшэлгые, программын ёһоор бэшэгдэхэһээ гадна, мүн бэшэхэдэ бэрхэтэй ямар нэгэн үзэгүүдые гү, али тэдэнэй холболтонуудые бэшэжэ һуралга, бэшэмэл гү, али хэблэмэл текстһээ буулгажа бэшэлгэ, багшын уншалга доро бэшэлгэ, тоололго доро бэшэлгэ байжа болоно.

Эхин классуудай һурагшадай али бүхы бэшэлгэнь нягта сэбэр, эли тодо ба алдуугүй байха ёһотой.

Һурагшадай бэшэжэ һуралгын зорилго иимэ:

1. абяае үзэгтэ "оршуулха" (фонетико-графическа бэшэлгэ тухай хэлэгдэнэ);
2. үзэг, үгэ, мэдүүлэл зүбөөр, эли тодоор бэшэхэ, номһоо, самбарһаа буулгажа бэшэхэ, багшын уншалга доро бэшэхэ, бэшэһэнээ шалгаад, гаргаһан алдуунуудаа заһаха;
3. хараһан, дуулаһан тухайгаа, өөрынгөө һанал бодолые найруулан бэшэжэ һуралга - эдэ болоно. Дээрэ дурдагдаһан шадабари ба дүршэлнүүд бага багаар, дүрбэн жэлэй туршада бэелүүлэгдэхэ.

Буряад хэлээр hурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал сэгнэхэ эрилтэ

    Шалгалтын диктантнууд, тэдэниие үнгэргэхэ арганууд.

Диктант текстын хэмжээдэ эрилтэнүүд:

- 3- дахи классай нэгэдэхи хахад жэлэй һүүлдэ гү, али хоёрдохи хахад жэлэй эхиндэ 30-37, жэлэй һүүлдэ 45-50 үгэнүүдтэй диктантнуудые бэшүүлхэ.

Программын ёһоор словарна диктантын хэмжээнүүд:

- гурбадахи класста - 10 үгэ.

Словарна диктантнуудые шалгахадаа, сэгнэлтын иимэ ноормонуудые баримталха:

«5» - нэгэшье орфографическа алдуугүй байха;

«4» - нэгэ орфографическа алдуутай, нэгэ заһабаритай;

«3» - хоёр орфографическа алдуутай;

«2» - гурба-табан орфографическа алдуутай.

Диктантнуудые сэгнэлгэ.

«5» сэгнэлтэ – нэгэшье орфографическа алдуугүй, үзэгүүдээ зүбөөр, текст сэбэрээр бэшэгдэһэнэй түлөө табигдаха.

«4» - 2-3-һаа үлүү бэшэ орфографическа алдуутай, ондо ондоо орфограммануудтай үгэнүүдтэ 2 – 3 заһабари хэгдэһэнэй, үзэгүүдэй һарюугаар, һаланаар бэшэгдэһэнэй түлөө табигдаха.

«3» - 4-5 орфографическа алдуутай, ондо ондоо орфограммануудтай үгэнүүдтэ гурбанһаа дээшэ заһабари хэгдэһэнэй, олон үзэгүүдэй хазагайруулжа байгаад, һалан муухайгаар бэшэгдэһэнэй түлөө табигдаха.

«2» - зургаанһаа дээшэ орфографическа алдуутай ажалда табигдаха.

Түсэблэлгын дүнгүүд

Зохёол шудалха шадабари:

- уран зохеолшын зохеол соогоо бэшэhэн уран зураглалые хѳѳрэжэ;

- уран зохеолшын зураглаhан зурагые ухаан бодолдоо, сэдьхэлдээ бии болгожо;

- үзэжэ байhан зохеолой гол шухала үйлэнүүдые (эпизодуудые), үйлэдэгшэ нюурай

хэлэhэн үгэ, хэрэг г.м. бусад олон юрын үйлэнүүдhээ илгажа;

- зохеол соохи үйлэнүүдэй болоhон шалтагааниие, сагые, тэрэнэй хойшолонгые

элирүүлжэ;

- үзэжэ байhан зохеолой геройнууд тухай, тэдэндэ авторай ямараар хандажа байhые

хараадаа абан, hурагша бэшэмэл ѳѳрын бодомжолго зохеожо;

- Уран зохёолой сэдэб ойлгожо, уншаһан текстынгээ гол удха хѳѳрэжэ;

- Текст соохи уран аргануудые оложо;

- Уншаһан зохёолойнгоо жанр элирүүлжэ шадаха.

 Түрэлхи хэлээр шадабари:

- шухала хэрэгтэй мэдээсэлнүүдые бэдэржэ,  оложо, хэрэглэжэ шадаха;

- шүүмжэлэл, шэнжэлэл хэжэ, дутаг дундануудые элирүүлжэ; хэһэн ажалдаа арга

боломжонуудые тааруулжа, шалгалта, сэгнэлтэ үгэжэ шадаха; юумые сасуулжа, тааруулжа, бодолоо удаа дараалуулан һубарюулжа шадаха;

- монологическа хэлэлгэ hайнаар хэрэглэжэ, ѳѳрынгѳѳ hанамжа ойлгосотойгоор хэлэжэ,

тэрэнээ ойлгуулжа, баримталжа, хамгаалжа шадаха.

Үхибүүнэй ѳѳрын хүгжэлтын дүнгүүд

- буряад хэлэеэ буряад арадай үндэһэн-болбосоролой нангин баялиг гэжэ ойлгохо;

- түрэл хэлэндээ дуратайгаар, хүндэтэйгѳѳр хүмүүжэхэ;

- хэлэнэй баялигые ѳѳрынгѳѳ хэлэлгэдэ хэрэглэжэ,бодожо байһан бодолоо тэрэнэй хүсѳѳр

хэлэжэ шадаха.

Харилсаха шадабари

- бэе бэеэ шагнажа, дуулажа шадаха; хэлэнэй аргануудые хэлэлгэдээ хэрэглэжэ,

ѳѳрынгѳѳ хараа бодол хэлэжэ шадаха;

- бэшэг дээрэ, аман хэлэлгээрээ хэрэгтэй мэдээсэл дамжуулжа шадаха;

- асуулта хэжэ, хүнэй һанал бодол ба ѳѳрынгѳѳ һанамжа хэлэжэ шадаха;

- хэжэ байһан юумэнэйнгээ зорилгонуудые, хамта дүүргэхэ ажалайнгаа түсэбүүдые, яажа

тэрээнээ дүүргэхые элирхэйлжэ шадаха;

- олоһон мэдэсээрээ нүгѳѳдэтэеэ хубаалдажа, үрэ дүнтэй бодол абаха;

- бэе бэеэ хүндэлжэ, нүгѳѳдэдѳѳ анхаралтайгаар хандаха.

 Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари

- олоһон мэдэсэһээн уламжалан, үшѳѳ мэдэхэгүй юумэн тушаагаа зорилго табиха;

- түсэблэлгэ, удаа дараалуулан хоорондын зорилгонуудые табижа, ямар дүндэ ерэхэеэ

уридшалан мэдэхэ;

- сэгнэлтэ хэхэдээ, юу ойлгоһоноо, үшѳѳ юу ойлгожо абахабиб, хэр зэргэ шанартайгаар

ойлгообиб гэжэ, хэһэн ажалаа сэгнэжэ шадаха;

- эрмэлзэл зоригоо суглуулжа, бэрхэшээлнүүдые дабажа шадаха.

Программын байгуулга

Гурбадахи классай программа соо түрэл һайхан тоонто нютаг, тэрэнэй баялиг, табан хушуу мал, тэрэнэй олзо хэшэг, түрэл гарал ба бага гуламта, буряад арадай ёһо заншал, арадай һайндэр – сагаалган, үхибүүдэй нааданууд, бэеэ зүбөөр абажа ябалга, сээрлэхэ ёһо гурим тухай уран зохёолнууд гол һуури эзэлхэ болоно. Уншаһан текстынгээ удхые, илангаяа басниин удхые ойлгоод, тобшохоноор хэлэжэ үгэхэ.

Удхаараа ойлгосотой богонихон рассказ, онтохо, шүлэг гү, али басни үхибүүд уншахадаа, зохёолой удхые, гол шухала һанал бодолые, үйлэдэгшэ нюурнуудые, тэдэнэрэй абари зан, үйлэ хэрэгүүдые бата бэхеэр ойлгожо абаха болоно. Уран зохёолой дүрсэлэн харуулдаг аргануудые, илангаяа хэлэнэйнь баялиг тухай ойлгожо абаха.

Уншалгын дадал сэгнэлгэ

Һуралсалай жэлдэ уншалгаар дадал саг үргэлжэ шалгагдажа байха ёһотой (четверть бүхэнэй һүүл багаар). 1 – 4-хи классуудта һурагшадай уншаагүй тусхай текст ондоо ном сооһоо абтаха, һурагша бүхэнэй дүршэл шалгахын тула нэгэ текст хэрэглэхэ.

Нэгэ минута соо уншаһан үгэнүүдэй тоо хараадаа абажа, сэгнэлтэ иигэжэ табиха:

Һурагшадай хэр зэргэ уншадаг болоһые ажаглалга дээрэһээ сэгнэхэ ёһотой. Текст дээрэ хүдэлхэ шадабари хараадаа абан, класс бүридэ программын эрилтын үндэһөөр табигдаһан хэмжээ баримталан, һурагшадай уншалгын дүршэл сэгнэхэ.

«5» сэгнэлтэ хэрбээ:

а) 1-хи классай һурагшын үгэнүүдые бүхэлеэр (3-4 үетэй үгэнүүдые – үенүүдээр), һэлгэн, хазагайруулангүй, үзэг гээнгүйгөөр, удаан аялгануудые зүбөөр хэрэглэн уншахадань;

б) 2 – 4-хи классуудта удхын сохилто баримталан, сэгнэлтын тэмдэг зүбөөр илган уншахадань; уншаһан текстын гол удха зүбөөр ойлгоод, хэлэжэ, хөөрэжэ шадаа һаань;

в) 3 – 4-хи классуудай һурагшадта уншаһан текст хубинуудта хубаажа шадаа һаань;

г) шүлэг сээжээр хэлэхэдээ, үгэнүүдээ зүбөөр, нэгэшье торонгүй, уран гоёор уншаһан байхадань табиха.

«4» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) уншахадаа, үгэнүүдтэ 2-3 алдуу гаргаа һаань, сэгнэлтын тэмдэгэй хойно ( точко, запятой, асууһан ба шангадхаһан) зогсолто хээгүй һаань;

б) сээжээр уншахадаа, үгэнүүдтэ 2-3 алдуу гаргаа һаань гү, али сэглэлтын тэмдэг хоолойгоороо илгаагүй һаань; уншаһан текстынгээ удха зүбөөр ойлгобошье, тэрэнээ тодо бэшээр найруулан хөөрөө һаань;

в) уншаһанаа хөөрэжэ үгэхэдөө, зарим нэгэ ушарта торолсожо, багшын туһаламжаар заһажа хэлэһэн байхадань табиха.

«3» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) уншахадаа, үгэ хазагайруулжа гү, али үгэ ба үенүүдые һэргүүлжэ, орхижо, 4-5 алдуу гаргаа һаань, эли тодоор уншаагүй һаань;

б) уншаһан текстынгээ гол удха багшын ткһаламжаар хэлэжэ шадаа һаань;

в) сээжээр уншахадаа, текст гүйсэд мэдэхэгүй, сэглэлтын тэмдэгүүдтэ зогсолто хээгүй һаань;

г) хэлэлгэ соогоо алдуу гаргахадаа (үгэ буру хэрэглэхэ, мэдүүлэл дутуу, үсөөн үгэтэй г.м.), уншаһан текстынгээ удаа дара алдаашье һаа, найруулан хэдэжэ шададаг байхадань табиха.

«2» сэгнэлтэ хэрбээ һурагшын:

а) үгэ бүхэниие таһалдангяар, сэглэлтын тэмдэгтэ зогсолто хэнгүй уншахада, 6-һаа үлүү алдуу гаргахадань;

б) сээжээр уншаха тектынгээ ехэнхи хубиие мэдэхэгүйдэ, абяан ба үзэгүүдые хазагайруулжа, 6-һаа үлүү алдуу гаргахадань;

в) уншаһан тектынгээ гол удха найруулан хэлэжэ шадааггүй һаань;

г) текстын удхын удаа дараа найруулан хэлэжэ шададаггүй, хэлэлгэдээ олон алдуу гаргадаг байхадань табиха.

Һуралсалай  программа 1 жэлээр табигданхай. Багша энэ программаяа ондоо болгохо эрхэтэй.

Багшада хэрэглэгдэхэ литература:

1. Буряад хэлэн, уншалга, хэлэлгэ хүгжөөлгэ. Буряад һургуулиин программанууд, 1 – 4 классуд. / Зохёогшо Д.Д.Ошоров. – 2-дохи хэблэл. – Улаан-Үдэ, «Бэлиг», 2004 – 44 х.
2. Буряад хэлээр, уншалгаар, буряад литератураар һурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал сэгнэхэ эрилтэ / Харюусалгата редакторнууд Ц.Б.Цыренова, Б.Б.Жалсанов. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2007. – 36 х.
3. Классһаа гадуур уншаха ном: Үндэһэн буряад һургуулиин 3-дахи классай «Түрэлхи хэлэн» гэһэн һуралсалай номдо хрестоматии. /Ц.Б. Цыренова. С.Д. Будаев, Ж.Ц. Эрдынеева. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2008. – 160 х., зураг.
4. Түрэлхи хэлэн: Үндэһэн буряад һургуулиин 3-дахи классай литературна уншалгын ном: 2 хубитай. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2011. – 160 х., зураг.

Һурагшада хэрэглэгдэхэ литература:

1. Классһаа гадуур уншаха ном: Үндэһэн буряад һургуулиин 3-дахи классай «Түрэлхи хэлэн» гэһэн һуралсалай номдо хрестоматии. /Ц.Б. Цыренова. С.Д. Будаев, Ж.Ц. Эрдынеева. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2008. – 160 х., зураг.
2. Түрэлхи хэлэн: Үндэһэн буряад һургуулиин 3-дахи классай литературна уншалгын ном: 2 хубитай. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2011. – 160 х., зураг