Доклад
опыты и эксперименты

Саая Чойгана Викторовна

Доклад

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл doklad_szhat.docx26.62 КБ

Предварительный просмотр:

МБОУ Тээлинска СОШ им. В.Б. Кара-Сала

«Эге школага тыва дыл кичээлдеринге билиг шингээдириниӊ бир аргазы-дидактиктиг оюннарны ажыглаары»

Докладчик: Саая Ч.В., учитель начальных классов

с. Тээли, 2020 г.

Тыва дыл- республиканыӊ ниити билиг школаларында кол эртемнерниӊ бирээзи. Күрүнениӊ ѳѳредилге стандарттарыныӊ негелделери езугаар ѳѳреникчилерниӊ тыва дыл талазы-биле билиг болгаш мергежил чаӊчылдарынга даянып, ѳѳредилгениӊ практиктиг угланыышкынын бедидери, уругларныӊ логиктиг бодалын, аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыры, ѳѳренип турар билиглерин делгемчидери чугула. Бо бүгүну чедип алырынга оюннар технологиязы эн-не эптиг арга болур.

Оюн-уругнуӊ чаа билиг шиӊгээдип алырынга ужур-дузалыг чүүл. Ол кандыг-даа кижиге медерелдиг ѳѳрениринге сонуургалды оттуруп, билиг шиӊгээдип алырынче чүткүлдү күштелдирер. Чаа чүүлге сонуургалдан кижиге билиг шингээдип алыр чүткүл хевирлеттинер ужурлуг. Уругга сонуургал болгаш чүткүл чок болза, чаа бодал тѳрүтүнмес, чогаадыкчы чорук сайзыравас.

Амгы уеде тыва дыл башкылаашкыныныӊ арга-дуржулгазында дидактиктиг оюннар кол черин ээлеп, тѳрээн дылга быжыг билигни бээриниӊ бир аргазы болуп, оларны башкылар кичээлдеринге нептеренгей ажыглап турар. Ынчалза-даа оюннарны кичээлге ажыглаарыныӊ, чорударыныӊ негелделерин болгаш чангыс аай чурумунуӊ дугайында материалдарны ѳѳредилге-методиктиг сүмелерде чырытпаан.Кичээлге ажыглап болгу дег дидактиктиг оюннарныӊ материалдары чедишпезинден тыва дыл башкылары боттары оюннарны чыып тургузуп ап турарлар.

Методиктиг сумениӊ сорулгазы- ѳѳреникчилерге янзы-бүрү хевирниӊ ѳѳредилге ажыл-чорудуун кылырынга, билиг шиӊгээдиринге, эжеш болгаш бѳлүктей ажылдаарынга, бот-тускайлаӊ ажылдаарынга, чаа билигни чедип алырынга, логиктиг бодалын, аас болгаш бижимел чугааны сайзырадырынга практиктиг дузаны чедирери.

Теориялыг ундезини: Степанова О.А., Рыдзе О.А. «Эге школага дидактиктиг оюннарны ажыглаары», пособие; А.Б. Ондар «Шын чугаалап ѳѳрен, Кызыл,2012; Башкы журналы, Чульдум Байлак Кан-ооловнанын  . «Тыва дыл кичээлдеринге грамматиктиг оюннар» материалы 2015.

Практиктиг ужур-дузазы. илеткелде дидактиктиг оюннарныӊ утказын, ужур-дузазын, методиказын, чурумун болгаш үлегерин кѳргүскен. Оюннарныӊ аӊгы-аӊгы хевирлерин, кандыг темаларга ажыглап болурун тайылбырлаан.

Ажылдыӊ тургузуу. Дидактиктиг оюннарны темалар аайы-биле аӊгы кезек кылдыр берген. Оюннарныӊ утказы болгаш хемчээли дѳмей эвес, чүге дизе оларныӊ онзагайы, хулээлгези болгаш материалыныӊ хемчээли аӊгы-аӊгы. Дидактиктиг оюннарны кичээлге кашкы класс канчаар, кайы үеде ажыглаары башкыныӊ бодунуӊ чогаадыкчы чоруундан хамааржыр.

        Тыва дыл болгаш номчулга кичээлдеринде ажыглап турарым дидактиктиг оюннарны кысказы-биле коргузейн.

Дидактикти оюннар

Ажык үннерни ылгап ѳѳредирде оларнын шын адалгазын сайзырадыры-биле дараазында чуруктарны ажыглап болур. (рис 1)

 Чуруктарны коруп тургаш, уруглар ажык уннер кыска, узун, ок биле адаар деп уш болукке чарлырын тодарадып туннээр. Шак бо оюнга дараазында айтырыгларны салып болур

- 1 ги Чурукта кымнарны чуруп кѳргускен-дир, уруглар, оларнын аскындан чуу деп ун унуп турар-дыр? (а), А деп уннер канчаар ылгалып турар-дыр? Кандыг түӊнел үндүрүп болур бис (Ажык уннер: кыска, узун, ѳк-биле адаар)

2) Ажык эвес үннерни ылгап ѳѳредирде :

 дараазында чуруктарда дириг амытаннарнын эдеринин унунден  уруглар катаптатынып турар ажык эвес унну илередип тыварлар, у к ун  кандыг ун дээрзин тодарадып, оон анализин туннеп кылырлар.

- чулерил ол, кым танып тур?(анай, хураган, бызаа, диис) Дириг амытан бурузу канчаар эдерил, уруглар? Ол дириг амытаннарнын эдип турарын ѳттунуп корунерем, эгезинде чуу деп ун дынналып турар-дыр (ММММ). Ол ажык ун бе, азы ажык эвес ун бе? Ажык эвес ун деп канчап билип алдынар?

туннел: ажык эвес унну адап турувуста аскывастан унген агаар шаптараазыннарга таваржып турар.

3) Ажык болгаш ажык эвес уннерни база оон ужуктерин ылгап ѳѳредирде дараазында  «Тарай берген үжүктер» деп оюнну ажыглап болур.

Шыйыгнын устунде ажык болгаш ажык эвес уннерни, а шыйыгнын адаанда ук ужуктернин уннерин коргускенин тодаргайлап туннээрлер.

- Шыйыгнын үстүнде чүлерни кѳруп тур силер? (Ужуктер)

- Чуге ол үжуктерниӊ чамдыктары кызыл, чамдыктары кѳк бооп турары ол? (ажык ужуктер кызыл, ажык эвес ужуктер кѳк)

- Шыйыгнын адаанда чулерни коргускенил? Уннер деп канчап билип кааптынар (Уннерни  ангы бажынчыгаштарга кѳргүзер)

- ужуктер биле уннер дугайында кандыг туннел ундуруп болур силер.

туннел: ужуктерни – кѳѳр, бижиир, уннерни – адаар, дыннаар)                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        

4) 2 сѳстун бижимели болгаш уннеринин модерльдерин ажыглап «Ылгалын тып» деп оюнну уругларга ойнадып болур. Уруглар кѳруп тургаш, ылгалдарын болгаш домей чуулдерин тып, туннелди ундурер. (ал-аал)

Туннел: Узун ажык ун  чангыс ун илередир. Ол ийи состун модельдери домей, а бижиири болгаш утказы ангы состер.

5) Дараазында «Хос кѳзенек» деп оюнда уруглар кызыл кѳзенек ажык ун илередип турарын барымдаалап шын сѳс болу бээр кылдыр ажык уннерни салып тургаш, эриннернин шимчээшкиннерин шын коргузуп номчуп тып, туннелди ундурерлер

Туннел: ангы-ангы ажык уннерни адап турда эриннеривистин шимчээшкиннери база оскерлип турар.

6)  2-ги класска ажыглап болур оюннар «Сѳстү тып» шак бо оюнну уругларнын домак дугайында билиин быжыглап билиндиреринге ажыглап болур.

Домак иштинде кагдынган сѳстерни чуруктар дузазы-биле тыпкаш, домакты шын тургузуп бижиири. (Домактар)

Туннел: Домак эгезин улуг ужук биле эгелеп бижиир, домак тонерге улуг секти салыр.

7) Эжеш ажык эвес уннерни ылгап ѳѳредирде дараазында чурукту ажыглап болур: (ар72)

чуруктарны ажыглап тургаш, эжеш ажык эвес уннерни ылгап, оларны шын бижииринге быжыглаашкын кылдыр ажыглап болур.

Туннел: эжеш ажык эвес уннер дулей болгаш ыыткыр болур

8) Чугаа кезектерин быжыглаарынга дараазында оюнну ажыглап болур

хар

ырлаар

хоюг

бешки

харлар

халып тур

семис

сезен

харжыгаш

хадаан

чараш

алдан

кыш

ойнаар

кѳк

ийи

хыраа

ѳѳренип турар

делгем

чүс

Онаалгалары:

- Столбик бурузунде состерни номчааш, ол  состерниӊ аразында кандыг харылзаа барын тодарадыр, столбик бурузунге чуу деп аттар берип болурун тывар.

1 ги столбик чуве аттары, оларнын аразында 1-3 состер торел состер болур дээрзин уруглар илередир.

2ги столбик – кылыг состери

3ку столбик демдек аттары

4 ку столбик сан аттары

Столбик бурузун аттарын канчап илередип тып алганын, кандыг туннелге келгенин тодаргайлаарлар. (Айтырыглар дузазы биле столбиктернин аттарын тодарадып алыр)

Туннел: Чугаа кезектери тус-тузунда ангы айтырыгларга харыылаттынар: (уруглар боттары туннелди кылыр)

чуве аттары – кым, чуу, олар чувелернин аттарын илередип чоруур, кылыг созу- канчанган, канчап тур деп айтырыгларга харыылаттынар, олар чувелернин кылдыныын илередип чоруур,

Практика кырында литературлуг номчулга кичээлдеринде ажыглап турар оюннарым

9) Уругларнын аас-чугаазын сайзырадырда:

Кичээлдиӊ билиглер тодаргайлаар кезээнде бердинген слогтар дузазы-биле теманы тодарадып, ѳѳредири

час

та

га

кы

рыл

10) «Кара хааржак»

Синквейн аргазын ажыглаан  шулук дузазы биле кара хааржакта чуу барын тывар.

Чижээ: чимис

Борбак, кызыл

Ѳзер, быжар, чиир

Ол чимис садттарда ѳзуп турар. (Яблок)

11) шүлүкту дес дараалашкак чуруктар дузазы-биле  шээжиледип ѳѳредири.

Чижээ 3 класска Агния Бартонуӊ «Ийи алышкы» деп шулуу:

Шак бо шулукту шээжилээринге уругларнын сонуургалын оттуруп алыры-биле  «Илчирбе» деп оюнну база ойнадып болур

- Уругларнын ургүлчү ойнаары «Дээрде куштар» деп оюннун  негелдезинге, шүлүктун сѳстерин ажыглавышаан, ойнадырга уругларнын сонуургалы оттуп, шулук шээжилээринге тура чок уругларга безин сонуургал оттуп келир.

Мээн докладым моон-биле доозулган, дыннаанынар дээш четтирдим.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Доклад "Проектная деятельность в начальной школе"

Доклад о том, как я со своими учениками работаю над проектом "Океан"....

доклад на педагогическом совете «Использование интерактивной доски (Interwrite Board) на уроках в начальных классах»

Доклад на педагогическом совете «Использование интерактивной доски (Interwrite Board) на уроках в начальных классах». Варианты работы с интерактивной доской, плюсы и минусы. ...

конспекты уроков, доклады на темы самообразования

Открытые уроки по русскому языку и математике, доклады на темы самообразования ...

Доклад доклад на тему: «Формирование культуры семейных отношений».

                                           Семья - один из шедевров природы                                                                           (Дж. Сантаяна,  философ)Семья - основанная на брак...

Доклад "Урок работы над ошибками". Русский язык. Приложение к докладу.

Краткое описание в чём состоит подготовка учителя и учащихся  к уроку, где предстоит работа над ошибками. Из личного опыта и опыта коллег....

Доклад: "Использование ЭОР на уроках в начальной школе" + презентация к докладу

Актуальность использования ЭОР на уроках в начальной школе....