Эге школага тыва дыл болгаш номчулга кичээлинге уругларнын аас чугаазын сайзырадырынга методиктиг сумелер
учебно-методическое пособие (3 класс)
Эге школага номчулга кичээлинде уругларнын аас чугаазын сайзырадырынга методиктиг сумелер
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 Методические рекомендации | 41.5 КБ |
Предварительный просмотр:
Тыва Республиканыӊ Мөӊгүн-Тайга кожууннуӊ
Муниципалдыг бюджеттиг өөредилге чери
Мөген-Бүрен ниити ортумак школазы
Эге школаныӊ номчулга кичээлинге
уругларныӊ аас чугаазын сайзырадырынга
методиктиг сүмелер
Ажылдыӊ тургузукчузу:
Салчак Алефтина Тараачын-ооловна,
эге школа башкызы
с.Кызыл-Хая – 2023
Эге сөс
Тыва дыл – аныяк бижиктиг дылдарның бирээзи. Тыва дылды башкылаашкыныӊ шынарын бедидиринче башкыларга кол сорулга салдынган. Келир үенин салгакчылырын төрээн дылынга ынак, ону үнелеп билир кылдыр өөредир, кижизидер. А ону канчаар боттандырары башкыларныӊ чогаадыкчы чоруундан, кичээлге янзы-бүрү аргалар, методтарны ажыглаарындан хамааржыр.
Амгы үеде уругларныӊ төрээн дылынга аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр талазы-биле улуг ажылды чорудары негеттинип келген. Ылаӊгыя хоорайда чурттап турар ажы-төлдүӊ төрээн тыва дылынга арыг чугаалаары – чидиг айтырыг бооп турар. Ѳзүп олурар салгал өг-бүлелерде, бажыӊарында колдуу орус дылда чугаалажып турарындан, төрээн дылынга хостуг, чедимчелиг чугааланыры хүнден-хүнче эвээжеп турары дүвүренчиг.
Тыва чон шаандан тура чечен-мерген, ааскыр-сөскүр , чугаа-домаа тода, байлак чон чораан. Хөй чылдар өттүр тыва аас чогаалын ыдыктыг хумагалап, сайзырадып келген. Хайыралыг өгбелеривистиӊ биске арттырып берген улуг өнчүзү – тыва дылывысты камгалап, кадагалап арттырары, тыва нацияныӊ эдилекчилери, бүгү тыва чоннуӊ чугула хүлээлгези.
Бердинген мергежилгелерни методиктиг сүме кылдыр башкылар тыва дыл, литературлуг номчулга кичээлдеринге таарыштыр ажыглаарынга тургускан. Уруглар онаалгаларны күүседип тура, төрээн дылынга шын чугаалап, бижип өөренир болгаш сөс курлавыры байып, харылзаалыг чугаазы тода болурунга дузалаар.
Мергежилгелер
- Слогтарны уламчыла (чуруктарын көргүзүп тургаш, сөстү ададыр)
А-ва, ба-жыӊ, тор-лаа, су-ла, у-гу, ыр-лаар, тор-гу, до-зу, бу-га, чи-гир, ка-жаа, ка-рак, ар-жаан.
А-…, са-…, э-…, и-…, ша-…, бо-…, и-…, бу-…,чай-…,…(боттары уламчылаар)
- Оюн «Сөстер дизии»
Чижээ: Ыт – (канчаар?) ээрер, кадарар, ырланыр, чыдар, олурар, удуур, чыттаар…
Ном - (кандыг?) солун, чуруктуг, чаа, чуга, кылын, өөредиглиг…
Ажылдаар, өөредир, кижизидер, катаптаар, сагындырар, айтырар- кым?......
(Сөстерни болдунары-биле хөйнү адаар)
- Оюн «Төрелдер» (Төрел состерни дүрген, шын тыварынга мергежилге)
Суг, суглуг, суглаар, …
Кат, катчы, каттыг, …
Ажыл, ажылдыг, ажылчын, …
(Сөстерни уламчылаар)
3.Оюн «Эжештер»
а) Кижинин мага-бодунда эжеш кезектерни адаар.
Холдар, карактар….
б) Бойдуста, идик-хепте эжеш чүүлдерни адаӊар.
Аӊгырлар, идиктер, уктар, …
4.Үлегер домактарныӊ ийиги кезээн чугаалаар
а) Кижи болуру чажындан,…
б) Эртинени черден казар,…
в) Чалгаа кижи бажым дээр,…
Үлегер домактарныӊ утказын тайылбырлап чугаалаар.
5. Көгүдүглер (Аянныг чараш, көгүткен аян-биле чугаалаар)
Теп-теп, тевенек
Тева саар идиин кет.
Хап-хап, хаванак
Кара саар идиин кет.
Каак-каак, кежээ кижи.
Кадыын чип аар, кежээ кижи.
Чөкпектиг чемин чиир
Чөптүгбейим, эреспейим.
5. Тывызыктар-биле ажыл
(Чаӊгыс тывызык-биле хөй ажылды чоргузуп болур)
Черде дээрде шаштыккан, чеди өӊнүг кожаа. (Чурук-биле ажыл)
а) Словарьлыг ажыл: шаштыккан –дегжип турар, кожаа – лента
б) Челээштиӊ уштары черде дээп турар ышкаш көстүр, а ооргазы дээрде үзүп, шаштыгып алган турар. (Чуруктан челээшти көргүзер)
в) Удурланышкак уткалыг сөстерни тывыӊар.( Чер-дээр)
г) Сан адын тодарадыӊар (чеди)
д) Узадыр адаар ажык үннүг сөстү тывар (кожаа, дээр)
6.Сөзүглел-биле ажыл.
Тываныӊ шөлүнүӊ сезен ийи хуузу даглар. Эӊ-не бедик даг Мөӊгүн-Тайга. Ол далай деӊнелинден 3976 метр бедик. Тываныӊ девискээринде үш муӊ метр бедик 45 хире бедиктер бар. Даглар аразында Тожунуӊ, Хемчиктиӊ, Ѳөк-Туранныӊ, Упса-Нурнуӊ оргулааштары бар. Тываныӊ агаары кончуг дүрген өскерлиичел. Кыжы соок, чайы изиг. Чаъс кончуг ховар чаар. Чылда 150 -140 миллиметр хире шык дүжер.
Онаалгалары:
- Сөзүглелдиӊ кол айтырыы ___________________________
- Хуу аттарны ушта бижиир, дүрүмүн чугаалаар.
- Удурланышкак уткалыг сөстерни ушта бижиир. (кыш – чай, соок - изиг)
- Орус дылдан үлегерлээн чүве аттарны ушта бижиир.
- Тываныӊ картазы-биле ажыл. Сөзүглелде черлерни картадан тывар.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Тыва дыл болгаш төрээн чугаа кичээлдеринге уругларның чугаазын сайзырадыры болгаш сөс курлавырын байыдарының аргалары»
Развитие речи на уроках тувинского языка и по литературному чтению....
Доклад на тему "С.А.Сарыг-оолдун уругларга бижээн шулуктерин уругларнын дыл-домаан эдип сайзырадырынга ажыглаары болгаш кижизидикчи дузалыы"
Игра с пальчиками. Мячик сильно посжимаю И ладошку поменяю. Здравствуй, мой любимый мячик! Скажет утром каждый пальчик (Нажимать пальчиками поочерёдно на мячик). Мячик пальцем разминаю. Вд...
Тыва дыл болгаш номчулга кичээлдеринге созуглел-биле ажылдаарынын аргалары.
Эге класстарнын башкыларынын мурнунда бир кол сорулгазы-бичии оореникчини чугле номчуп ооредири-биле кызыгаарлаттынмайн, кандыг-даа созуглелди башкынын дузазы-биле ханы сайгарып, утказын билип, созугл...
Этнопедагогиктиг ооредиглиг фотофильмнерни ажылдап кылырынын принциптери болгаш уругларнын мозу-будужун хевирлээринге методиктиг суме.
Фотофильмнин чогумчалыг хемчээлин тургузуп алырынын кол чугулазы ону тургузар сорулгазындан, даап бодап алган ажыглаар аргазындан (чаа чуулду ооренири, практиктиг кичээлдер болгаш оон-даа оске), база ...
Бажынга онаалга кууседиринин дугайында ада-иелерге методиктиг сумелер
Бажынга онаалга кууседиринин дугайында ада-иелерге методиктиг сумелер...