Разработка НОД "Билирбейнин аалынче аян-чорук"
методическая разработка на тему

Кертик-оол Айлан Владимировна

Сорулгазы:

1) Улустун аас чогаалын сан кичээлинге ажыглап тургаш уругларны ооредири.

Уругларга 1-ден 7-ге чедир саннарны катаптадыры, тыва огнун эт-херекселдери-

биле таныштырарын уламчылаар; геометрилиг хевирлерни болгаш «эн бедик, оон

чавызы, эн-не бичези» деп билиглерни катаптаары; тывызыксыг бодалгаларны тып

ооредири;

2) Уругларнын угаан-бодалын; кичээнгейин аас чогаалын таварыштыр сайзырадыры;

3) Улустун аас чогаалынга уругларнын сонуургалын бедидери; тыва эт-сепке

сонуургалдыг болгаш камныг болурунга кижизидер.

Коргузуг материалдары: ойнаар-кыс-Билирбей, тыва аялгалар-каргыраа, арга-арыг

македи, саннар бижээн даштар, ог, огнун дериг-херекселдери, аяктар, суттуг шай.

Словарлыг ажыл:шырыш-мунгаш, хой ыяштарлыг.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл azhyk_kicheel.docx27.36 КБ

Предварительный просмотр:

Ажык кичээл «БИЛИРБЕЙНИН ААЛЫНЧЕ АЯН-ЧОРУК»

(Улуг болук уругларынга тыва аас чогаалы-биле холбашкан сан кичээли)

Кичээлдин хевири: кичээл-аян-чорук

Сорулгазы:

1) Улустун аас чогаалын сан кичээлинге ажыглап тургаш уругларны ооредири.

Уругларга 1-ден 7-ге чедир саннарны катаптадыры, тыва огнун эт-херекселдери-

биле таныштырарын уламчылаар; геометрилиг хевирлерни болгаш «эн бедик, оон

чавызы, эн-не бичези» деп билиглерни катаптаары; тывызыксыг бодалгаларны тып

ооредири;

2) Уругларнын угаан-бодалын; кичээнгейин аас чогаалын таварыштыр сайзырадыры;

3) Улустун аас чогаалынга уругларнын сонуургалын бедидери; тыва эт-сепке

сонуургалдыг болгаш камныг болурунга кижизидер.

Коргузуг материалдары: ойнаар-кыс-Билирбей, тыва аялгалар-каргыраа, арга-арыг

македи, саннар бижээн даштар, ог, огнун дериг-херекселдери, аяктар, суттуг шай.

Словарлыг ажыл:шырыш-мунгаш, хой ыяштарлыг.

Кичээлдин чорудуу:

Организастыг кезээ:

(Уруглар залче кирип кээр.)

Башкы: Экии, уруглар!Мен силер-биле кады аян-чорук кылыр дээш келдим. Мээн-биле

аян-чорук кылыр силер бе?

Уруглар: Ийе.

Башкы: Чараш, тааланчыг ырыны джыннап тур силер бе? Ол дээрге тыва улустун ада

огбезинден дамчып келген ырызы - каргыраа-дыр.Ам шупту тааланчыг аялганы

дыннавышаан карактарывысты шийип алгаш, ыракта даглар аразында аалды

сактыптаалынарам.

( Уруглар карактарын шийип алгаш аалды карактарынга чуруур.)

Башкы: Аалды долгандыр арга-арыг, даглар, кушкаштар ам мыжыражып турар. Бистин

арыннарывысты сериин салгын сергедир хадып турар.

- Ам карактарынар ажыдыптынар, уруглар! Бисте богун чараш, чаптанчыг ойнаар-кыс

аалдап келген-дир. Мендилежип корунерем, уруглар!

Ойнаар-кыс: Экии, уруглар! Мээн адымны Билирбей дээр.

Башкы: Чуге ойнаар-кысты Билирбей деп адап кааны ол, уруглар? Кым чуу деп бодап

тур? (Чуге дизе шупту чувени билир боорга, угаанныг боорга.)

Башкы: Ам таптыг топтап корунерем, кандыг ойнаар-кыс-тыр, кандыг хептиг-дир? (тыва,

тыва хептиг.)

Ойнаар-кыс: Мен силерни кайы-хире кичээлдеп билиринерни, угааныынарны коор дээш

келдим. Мен дыка ыракта аалымдан, арга-арыг, хемнер-суглар кежип чорааш чедип

келдим. Мээн аалымче баар бис бе? Орук ара хоорежип, ойнап-хоглеп алыр бис.

Башкы: Билирбейнин аалынче аян-чорук кылыр бис.Орук ара Билирбей силерге ангы-

ангы даалгалар бээр, бир эвес ол даалгаларны билбейн баар болзувусса, оон аалынга

чедип шыдавайн баар бис. Ам чоруптаалынар, Билирбей биске орукту айтып бээр.

Башкы: Мында бичии хемчигеш агып чылар-дыр уруглар, ковуруг чок. Канчап кежер

бис? Бо даштарны салып тургаш, ковуругден кылып аалынар деп турар-дыр, Билирбей.

Солунун даштарда саннар бар-дыр, кашка чедир саннарлыг даштар бар-дыр, корунерем

уруглар!

(1-ден 7-ге чедир саннар бижип каан даштар бар.)

Башкы: Эн-не баштай 2-нин мурнунга турар сан бижээн дашты экээр силер уруглар, деп

Билирбей чугаалады. 2 деп саннын мурнунга каш деп сан турар ийик? (1)

Ам 3 деп саннын мурнунга турар сан бижип каан дашты экээр-дир силер. (2-ни бижээн

дашты экээр.)

2 биле 4-тун ортузунга каш деп сан турарыл? Ол санны бижээн даш херек-тир. (3)

(7-ге чедир саннарнын кожаларын адап тургаш уругларга даштарны чурум аайы-биле

хемни кежир даштарны салыр)

Башкы: Ам шупту бо кылып алган ковуруувустун даштарын ыыткыр санап тургаш сугну

кежер бис. (Уруг бурузу 1-ден 7-ге чедир дашты баскаш саннын адаар.)

Башкы: Эр-хей силер, уруглар шупту даштарны кырлап тургаш сугну кежип келдивис,

улаштыр-ла чоруптаалынар. Ой, арганын шырыш деп чувезин! «Шырыш» дээрге кандыг

дээни ол, уруглар? (Шырыш дээрге мунгаш, ковей, хой-хой ыяштарлыг дээни ол-дур,

уруглар.)

Билирбей: Мен ам силерге мындыг онаалга берейн:

-Бо аргада эн бедик ыяшты аданар!

- Оон чавыс ыяш кайы-дыр?

- Эн-не бичии ыяш чуу-дур?

Башкы: Бо арганы эртерде, бо ковей ыяштарнын будуктары бистин арны бажывысты

шыйбактав кылдыр, унгеп чорааш арганы эртер бис. (Канчаар унгээрин башкы айтып

бээр)

Башкы: Арганы эртип келдивис, ам Билирбейнин аалы бо коступ келди. Оглерге кире

бергеш аалчы кижи кайы хамаанчок черге олурбас. Аалчы кижи огнун солагай талазынга

олурар. Бис ындыг болза Билирбейнин оонге кире бергеш, огнун кайы талазынга олурар-

дыр бис? (огнун солагай талазынга)

Билирбей: Огже кирип моорланар, эштерим!

(уруглар огже кире бээр)

Башкы: Шупту эптиг кылдыр олуруп алыр. Огге канчаар олурарынсактып

таныштырыптайн.

Бо дээрге огнун дору-дур. Манаа огнун эр ээзи олурар, а огнун он талазынга херээжен

ээзи, уруглары олурар. Аалчылар огнун солагай талазынга олурар.

Бо огнун чараш деп чувезин корунерем, уруглар! Ог кандыг хевирлиг-дир? (тогерик

хевирлиг.)

Огнун азыглары бар бе?(Чок.)

Ог иштин таптыг хайгаарап коор болзувусса, дыка ковей геометрилиг хевирлер мында

бар.

Бо дээрге ожук-тур. Одук дээрге от салыр херексел-дир. Ожуктун кыры кандыг хевирге

домей-дир? (тогерикке.)

Оон оске ог иштинде чулер бар-дыр? (аптара.) Аптарага огнун ээлери хереглээр эт-севин

шыгжаар. Аптара кандыг хевирлиг-дир?

Бо чул, уруглар? (орун.) Орун кандыг хевирлиг-дир? Сыртык кандыг хевирлиг-дир?

Бо эдилелди «Бала-согааш» дээр. Манаа чуну канчаарыл, кым билирил? (Арбай, тараа

соктап чиир.)

Башкы: Шын-дыр, бо дээрге тыва улустун шагдан тура эдилеп келген эдилели-дир,

арбай-тараа соктап чиир эдилел-дир.Бо дээрге бала-дыр, а моон адын согааш дээр. Топтап

корунерем, бала кандыг хевирлиг-дир? (шойбек.) Баланын бажы кандыг хевирлиг-дир? А

согаашты кырындан коорге кандыг хевирлиг-дир?

Сула шимчээшкин:

Арбай-тараа соктап чиир,

Аажок кежээ, эрес мен.

Бала-согааш эдим бо-

Бирээ, ийи, уш!

Башкы: Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар дээр-ле болгай. Билирбейнин чаагай суттуг

шайын ижээлинер, уруглар! Бо улугер домактын утказы бо шей уруглар, аалынга келген

улуска огнун ээзи аякка шайын кудар. Дыка-ла чаагай шай-дыр. Бис ыры кичээлинде шай

дугайында чуу деп ыры ооренген бис? (Ыры «Шайывыс») (уруглар ырыны ырлаар.)

Башкы: Адыр, оожум уруглар, Билирбей мээн кулаамга бир чуве сымыраны каапты.

Билирбей силерге тывызыктар тыптырар дээн-дир. Кичээнгейлиг дыннанар!

1.Уне калбаш, кире калбаш. (эжик)

2. Дорт булун, донгур аас. (аптара)

3. Чыткан бызаам каас хавактыг. (сыртык)

Башкы: Тывызыкка-даа кончугдурлар, тыва тыртып кагдылар, Билирбей.

Узун тынышка кандыг силер? Баштай шупту денге оожум санаптаалынарам: бирээ бала,

ийи бала, уш бала… чеди бала.

(2-3 уругну санадыптар)

Башкы: Билирбей ам силернин кайы-хире бодалга бодап билиринерни хынап коор дээн-

дир. Бодалганы чугааларымга, силер дыка дурген харыызын адаар силер.

1. Чангыс ошкунун мыйызы кажыл?

2. Дорт ошкунун мыйызы чежел?

3. Алды хойнун думчуу чежел?

4. Беш инек каш кудуруктугул?

Башкы: Эр-хей силер, уруглар, Билирбей чилерни дыка угаанныг уруглар-дыр деп

мактап тур.Ам бистин чоруур уевис келди, Билирбей ойнаар-кыс-биле байырлажыр уевис

келди.

Кичээлдин туннели:

Башкы: Кымнын аалынче аян-чорук кылдывыс, уруглар?(Билирбейнин)

Кашка чедир даштар санадывыс?(1-ден 7-ге чедир)

Огде кандыг дериг-херекселдер бар-дыр?(аптара, ожук, орун, сыртык, бала-согааш)

Кандыг хевирлерге домей болду?(тогерик, дорт булунчук)

Билирбей: Кончуг угаанныг уруглар-дыр силер, оон база мээн аалымга аалдап кээр силер,

уруглар. Байырлыг!

Башкы: Ам дедир-ле келген оруувус-биле чоруур бис, уруглар


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Сан кичээли: "Эштерим-биле аян-чорук"

Урок по математике для 1 класса на тувинском языке...

Куску арыгже аян-чорук кичээли.

Куску арыгже аян-чорук кичээли.Темазы: Кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар состер.Кичээлдин сорулгазы: 1) 2-ги класска ооренген кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар состер дугайында билиглерин катаптап...

кл. шагы "Кадыкшылга оранынче аян- чорук"

Сорулгазы:•         Кадык амыдырал деп чул дээрзин уругларга  билиндирери;•         Уругларнын чогаадыкчы...

Демдек аттары. Катаптаашкын. Аян-чорук кичээл.

Демдек аттарын аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглап билиринге чанчыктырар. Уругларнын сос курлавырын байыдары.Торээн черинин бойдузунга, ан-меннеринге ынак, оларга камныг болурунга кижизидер....

“Бойдус зоналарынче аян-чорук”

Сорулгазы:”Бистиң чуртувустуң бойдус зоналары” деп темага уругларның алган билиглерин делгемчидип, бойдус зоналарының тус-тузунда агаар бойдузун, туружун,үнүштерин,дириг амытаннарын тодарадып, ылгап б...

«Эвээжедир,улгаттырар" деп темалыг кичээл-аян-чорук

Кичээлдиң сорулгалары:         Өөредиглиг:«Улгаттырар»,«эвээжедир »деп билиглер-биле таныштырар. Cанны кадарга ,ооң түңнели база ынча  улгадыр, а бир эвес...

Демдек адынга аян-чорук кичээли

2014 чылдын Сочиге болган олимпиадага тураскааткан катаптаашкын кичээли...