Программæ фæсурокти нихаси ирæзти кустæн райдайæн кълæсти
рабочая программа (2 класс) на тему

Программæ

фæсурокти нихаси ирæзти кустæн

райдайæн кълæсти

Программæ исаразта Химилонти - Гобети Азӕ Чиколай гъæуи 3 –аг  скъолай райдайæн кълæсти ахургæнæг

Лæдæрунгæнæн финстæг

     Алкæмæн æма алцæмæн дæр ес бундор. Адæмихаттæн дæр ес бундор. Еци бундор æй маддæлон æвзаг. Маддæлон æвзаги хæццæ баст æнцæ адæмихæттитæ, адæмихæттити ΄гъдæуттæ, сæ истории, сæ нур æма се сон. Маддæлон æвзаг ку фесæфуй, уæд фесæфуй адæмихатт, фесæфунцæ фиддæлтикон æгъдæуттæ, культурæ, литерæтурæ. Нецибал байзайуй адæмихаттæй. Ка байзайуй адæмихаттæй, етæ фесæфунцæ, исхæлæмулæ унцæ иннæ адæмихæттити ΄хсæн. Æрмæст кæми æма кæци фæнди адæми хæццæ цийфæнди лимæнæй ку цæронцæ, уæддæр нимад уодзæнæнцæ адæгонбæл. Уотæ ΄й царди æцæг, æнæййевгæ закъон.

   Мах Ирæ æма Дигорæ ан еу наци. Еу æнцæ не ΄гъдæуттæ ,еу æй нæ истории, нæ кадæ æма не гадæ, нæ цийнæ æма нæ зин, махæн ес еу бундор, ан еу арти дууех, еу тог, еу ΄стæг ан.

    Нæ национ ΄взаг ирæзуй дууæ литерæтурон æвзагебæл: ирон литерæтурон æвзаг æма дигорон литерæтурон ΄взагбæл. Фæстаг æнзти ирон – дигорон æвзаг æма литерæтурæ ахур кæнуни предметтæ не ΄скъолати, уæлдайдæр ба райдайæн кълæсти берæ фæхуæздæр æнцæ. Фагæ æргом сæмæ раздахтонцæ нæ ахуради министрадæ, нæ республики хецауадæ.

   Маддæлон æвзаг цæмæй ирæза æма федар кæна скъолати, уой туххæй арæзт æрцудæй нæуæг ахургæнæн киунугутæ нуриккон наукити бундортæбæл,  ПФАС - и домæнтæмæ гæсгæ, фæззиндтæнцæ фæсурокти кæсуни киунугитæ дæр. Финсгутæ дæр фулдæр финсун райдæдтонцæ сабийтæн куд иронау, уотæ дигоронау дæр.

    Ахуради нæуæг стандартти домæнтæмæ  гæсгæ гъæуама Уæрæсей цæрæг алли адæми хатт дæр æ маддæлон æвзаги ирæзт æма кадæбæл коса. Аци фарста æй бæрнон æма ахсгиаг.

   Ахурадон – гъомбæладон куст скъолати уотæ аразун гъæуй, цæмæй нæ сувæллæнттæмæ уа нæхе национ - алайнаг зунд æма гъомбæладæ.

   Райдайæн скъолай сабийтæн æвæрд цæуй бундор алливæрсуг ирæзтæн. Уой туххæй ахургæнæг гъæуама нуриккон  мадзæлттæй пайда кæна, кæцитæ æнхус кæнунцæ сабийти метдуйне раргом кæнунæн, бундорон зонундзийнæдтæ раттунæн. Алли ΄гъдауæй дæр райдайæн кълæсти ахургæнæг архайа, цæмæй сувæллон æ мади, æ фиди ΄взаг, æ адæми æвзаг базона æма бауарза æма ибæл гъуди кæнун, æ гъудитæ фæндон дзорун арæхса, дзæбæх кæсун базона, каллиграфион æма грамматикон æгъдауæй раст æма рæсугъд финса.

     Программæ арæзт æй нæуæг паддзахадон федералон ахурадон стандартти (ПФАС - и) домæнтæмæ гæсгæ æма æ размæ æвæруй мæнæ ауæхæн нисæнттæ æма ихæстæ:

1. Маддæлон æвзаг ахур кæнунмæ турнундзийнадæ ирæзун кæнун.

2. Скъоладзаути ахур кæнун дзоруни культурæбæл, логикон ΄гъдауæй æма æвзаги домæнтæмæ гæсгæ раст куд дзоронцæ.

3. Æмдзæвгитæ дигоронау, иронау зæрдивæрдæй ахур кæнун æма сæ  раст дзорун.

4. Лексикон дзурдуат гъæздуг кæнун.

5. Таурæгътæ, аргъæуттæ, хабæртти гъуди цубурæй дзорун зонун.

6. Райгурæн бæстæмæ, фæллойнæмæ, æрдзæмæ  уарзондзийнадæ ирæзун кæнун.

7. Нæ сабийти уодти уадзун нæхе национ зунд æма гъомбæладæ ахургæнæн æрмæгæй пайдагæнгæй.

   Аци Программи ес тематикон пълан. Тематикон пълан арæзт æй программи домæнтæмæ гæсгæ æма æнгом баст æй ахури фарстати хæццæ. Урокти æрмæг урухдæр æма парахатдæр кæнуй ахургæнæги æвналæнтæ.

Æдеугурæй фæсурокти нихаси  ирæзтæн лæвæрд цæуй 34 сахатти (къуæре 1 сахат).

Программи ма ес райдайæн кълæстæ  фæууогæй ахурдзаутæ ци арæхсдзийнæдтæ гъæуама райсонцæ, уони номхигъд æма литерæтурæ.

Программи медес:

I –аг темæ: «Адæмон дзоргæ  исфæлдистадæ – адæми хæзна» (7сах.)

1. Адæмон дзоргæ исфæлдистади хузтæ:

а) аргъæуттæ, тауæрæхътæ (2сах);

б) зартæ, æмбесæндтæ, бацеутæ, тагъддзоруйнæгтæ (2сах.);

в) адæмон гъæзтитæ (1 сах.).

2. Нарти кадæнгитæ (2сах.):

кадæнгити сæйраг архайгутæ æма сæ хуæздæр менеугутæ.

II –аг темæ: « Райгурæн бæстæ» (6сах).

1. Ци æй Райгурæн бæстæ? (1сах.).
2. Нæ Иристон æма æ сæйраг горæт Дзæуæгигъæу. (1сах.)
3. Нæ Иристон Цæгат Иристон – Аланий æвдесæндартæ: гимн, герб, туруса (1сах).
4. Нæ устур Райгурæн бæстæ Уæрæсе æма æ сæйраг горæт Мæску (1сах.).
5. Кæмæй æй сæрустур Иристон? (1сах.).
6. Чикола – мæ минкъий Райгурæн бæстæ (1сах).

III – аг темæ «Адæймаг, цæрæгойтæ æма æрдзæ» (7сах.)

1. Адæймаг æма æрдзæ (1сах.)
2. Иристони хуæнхтæ, кæмттæ æма цæугæдæнттæ (1сах.).
3. Иристони цæрæгойтæ (1 сах.).
4. Циуавæр бæлæстæ, гагадиргътæ æма деденгутæ ирæзуй нæ цæрæнбунати? (1сах.)
5. Нæ базургин лимæнтæ (1сах.).
6. Афæдзи афæнттæ (1сах.).

IY – аг темæ: « Адæймаг е 'гъдауæй федауй» (3сах.).

1. Зонæ фиддæлти 'гъдæуттæ (2сах).
2. Сувæллæнттæ, нæ Райгурæн бæсти аккаг уотæ! (1 сах.).

Y – аг темæ « Нуриккон финсгутæ сабийтæн» (5сах).

1. Будайти Милуся  «Сауæдонæ», « Бабай аргъæуттæ» (2сах.)
2. Бабочити Руслани исфæлдистадæ(1сах.).
3. Колити Витали «Зæрддагонтæ» æма Хохойти Энвер «Сабийти бæстæ» (1сах.).
4. Сабайти Сулейман «Цийнитæ» (1 сах.).
5. Кæсæн журналтæ «Ногдзау», «Ирæф», «Мах дуг»; газеттæ «Дигорæ»,  «Ирæф», Дигори хабæрттæ» æма «Рæстдзинад» (1сах.).

YI– аг темæ «Ирон – дигорон литератури  бундорæвæргутæ» (3сах.).

1. Хетæгкати Къоста æма сувæллæнттæ (1сах.)
2. Малити Геуæрги – дигорон литератури бундорæвæрæг (1сах.)
3. Х. Къоста æма М. Геуæрги  æмдзæвгити конкурсон кæститæ æма равдиститæ (1сах.)

YII – аг темæ «Райгурæн бæстæ гъæуай кæнун» (3сах.).

1. Гасанти æнсувæртæ (1сах.)
2. Иристони бæгъатæр фурттæ (2сах.)

Тематикон пълан

Райдайæн скъолай кæронмæ ахурдзаутæ гъæуама зононцæ æма арæхсонцæ:

1. Адæмон дзоргæ исфæлдистади хузтæ кæрæдземæй æртасун (аргъæуттæ, тауæрæхътæ, кадæнгитæ, æмбесæндтæ, бацеу – бацеутæ, зартæ, гъæзтитæ, тагъддзоруйнæгтæ).

2. Нарти кадæнгити сæйраг хъайтарти сæ хуæздæр менеугутæмæ гæсгæ хецæн кæнун.

3. Адæмон гъæзтитæ ранимайун æма си куд гъазгæ й, уой равдесун.

4. Аргъæутти, тауæрæхъти  гъуди цубурæй зонун дзорун.

5.Зонун, ци æй Райгурæн бæстæ, циуавæр фæууй (устур – Уæрæсе; минкъий – Цæгат Иристон – Алани; цæрæнбунат -Чикола).

6. Зонун: Цæгат Иристон -  Аланий æвдесæндартæ (герб, гимн, туруса), Иристони сæйраг горæт, иннæ горæтти æма устурдæр гъæути нæмттæ.

7. Иристони æрдзи туххæй хумæтæг зонундзийнæдтæ зонун (хуæнхтæ, кæмттæ,  цæугæдæнттæ, цæрæгойтæ, зайæгойтæ, бæлæстæ, гагадиргътæ).

8.Нæ фиддæлти æгъдæуттæ зонун æма сæ æнхæст кæнун .

9.Æмдзæвгитæ дигоронау, иронау зæрдивæрдæй раст дзорун (Хетæгкати Къоста, Малити Геуæрги æма иннæ поэтти уадзимистæ).

10. Гъудитæ бæрæг темæбæл логикон æгъдауæй раст амайун.

11. Нæ Иристони номдзуд адæми нæмттæ зонун, се скъухтдзийнæдтæ син радзорун.

12.Иристонæй  Райгурæн бæстæ  Фидибæсти Устур тугъди ка багъæуай кодта, æ сæрбæлтау ка равардта æ цард, ка бавдиста бæгъатæрæй æхе, уони нæмттæ зонун.

Литерæтурæ ахургæнæг æма скъоладзаутæн:

1 . Джиккати Шамиль «Нарты кадджытæ» - 1 – 5 т., Дзæуæгигъæу, 2004 – 2010 анз.

2. Уарзиати В. С. «Народные игры и развлечения осетин», Орджоникидзе, 1987 анз.

3. Айларти Измаил  (хрестомати), Дзæуæгигъæу, 1990 анз.

4. Челехсати К. «Осетия и осетины», Владикавказ – Сант – Петербург, 1994анз.

5. Цаллати Х.  «Традиции и обычаи осетин», Дзæуæгигъæу, 1996 анз.

6. Батыров  «Дорогами славы», У. А. Батыров, Владикавказ «Ир», 1995г.

7. «История Чиколы» Н. Д. Малиев, А. Б. Тамаев, 1993г.

8. Бабочити Руслан «Чиколайаг изæртæ», Дзæуæгигъæу, «ИР», 2003 анз.

9. Будайти М. «Сауæдонæ», Дзæуæгигъæу, 2003 анз, «Бабай аргъæуттæ», Дзæуæгигъæу, 2010 анз.

10.Сабайти С. «Цийнитæ», Дзæуæгигъæу, 2004 анз.

11. Колити В. «Зæрддагонтæ», Дзæуæгигъæу, 2004 анз.

12. Хохойти Э. «Сабийти бæстæ», Дзæуæгигъæу, 2003 анз.

13. Газеттæ «Дигорæ», «Рæстдзинад» - и  æма журналтæ «Ирæф», «Мах дуг» - и номертæ.

14. Гастан Агнаев «Осетинские обычаи», Владикавказ, 1993г.