Классный час
классный час (4 класс) на тему

Кылаас чааһа

Тема: Билии күнэ. «Азия о5олоро» V спортивнай оонньуулар.

Сыала:

1. Оскуола, үөрэх туһунан билсиһии;
2. «Азия о5олоро» спортивнай оонньуулар тустарынан өйдөбүлү иңэрии;
3. Эти-хааны, ейу-санааны сайыннарыы;
4. Күрэх кэмигэр  сыһыан культуратын иитии;

Хаамыыта:

(Музыка тыаһынан о5олор хааман киирэллэр)

- Үтүө күнүнэн! Бүгүн биһиэхэ бырааһынньык. Бэйэ-бэйэбитин кытта билсиһээри муһуннубут. Мин Босикова Айталина Владимировна диэммин. Мин илиибэр сибэкки баар, кини миэхэ үөрүүнү а5алла, то5о диэтэргит сибэккини эһиги бэлэхтээтигит. Бу сибэккини биир үөрэнээччигэ биэриэм, онтон кини бэйэйтин аатын, араспаанньатын этиэ5э, уонна атын о5о5о биэриэ. Ол курдук сибэккибит эргийэн миэхэ кэллэ5инэ, биүиги бэйэ бэйэбитин билсиүиэхтээхпит. Бэйэ-бэйэбитин билистибит. Уна – ханас, кэннибитин көрдубут эрэ уонна мичээрдээтибит.

Учуутал. Күндү о5олор! Бүгүн эһиги оскуола боруогун аан маннай атыллаан киирэн Билии дойдутун устун айанныаххыт. Бу дойдуну ханнык да карта5а да, глобуска да булуоххут суо5а. Бу билии дойдутун  эһиги учууталлары кытта эрэ арыйыаххыт. Билэрчэй эбэтэр билбэтчэй буоларгыт эһигиттэн бэйэ5ититтэн тутулуктаах.

Билии күнэ эһиэхэ сыл аайы саамай күүтүүлээх бырааһынньык буолуон ба5арабын. Бу күн санаа эрэллэрэ уонна толкуйдар үөскүүллэр. Ким эрэ бэйэтигэр «4», «5» эрэ үөрэниэм диэн тылын биэрэр. Ким эрэ олимпийскай чемпион буолаары спортивнай секцияларга суруттарыам дии саныыр. Эһиги ба5а санааларгыт барыта туоллуннар!

О5олоор, эһиги то5о уонна туох иһин үөрэнэ кэллигит? (о5олор эппиэттэрэ)

Учуутал. Биһиги олорор дойдубут аата? Россияттан ордук үчүгэй дойду суо5а буолуо. Биһиги дойдубут киэн хонууларынан, биллиилээх тыаларынан, күөх өрүстэринэн, кимиэхэ да кыайтарбат норуотунан биллэр. Россия бэйэтин дьонунан киэн туттар. Россия аан дойдуга элбэх биллиилээх дьоннордоох: полководецтар, суруйааччылар, художниктар, ученайдар, музыканннар, спорсменнар, политиктар.

Оттон Российскай Федерация столицатын аатын этин эрэ? Москва – бу биһиги дойдубут столицата. Москва куорат 1147 сыллаахха төрүттэммитэ. Оттон биһиги олорор республикабыт аата? Саха Республикатын киин куората – Якутскай. Якутскай   сыллаахха төрүттэммитэ. Оттон биһиги олорор дэриэбинэбит аата Чэриктэй. О5олор, биһиги дойдубутугар тугу саамай сөбүлүүгүтүй? Ханна сылдьаргытын, күүлэйдииргитин ордоро5утуй? Дойдубут, куораппыт, дэриэбинэбит оло5о кимтэн тутулуктаа5а буолуой? Дойдубут, куораппыт, дэриэбинэбит оло5о дьонтон тутулуктаах, кинилэр үлэлэриттэн. Онтон эһиги оскуолаттан элбэх билиини ылаңңыт, биһиги дойдубутун өссө үчүгэй уонна дьоллоох оңоруоххутун сөп.

Слайд 1. Мамонтенок.

- О5олор, бу тугуй?

- Кинини эһиги хантан билэ5итий?

Мамонт (сэлиичээн) биһиэхэ эрэ Саха сиригэр төрөөн-үөскээн ааспыт улуу харамай. Аан дойду дьоно Саха сирин бу харамайынан эрэ билинэр. Онтон бу ойууга көстөр мамонтенок «Азия о5олорун» V спортивнай оонньуулар талисманнара буолар.

1. Бэсиэдэ.

Слайд 2. «Азия о5олоро» спортивнай оонньуулар

Быйыл сайын Дьокуускай куоракка от ыйын 4 – 16 күннэригэр «Азия о5олоро» V спортивнай оонньуулар буолан ааста. Бу оонньууга Аан дойду араас муннуктарыттан спортсмен о5олор кэлэн күрэхтэстилэр. Спорт 20 көрүңэр  уопсайа 1587 спортсмен кытынна. Күрэхтэһиигэ барыта 668 судьуйа үлэлээбит. Аныгыскы «Азия о5олоро» VI спортивнай оонньуулар эмиэ биһиэхэ Саха сиригэр Дьокуускай куоракка ыытыллар буолла.

- О5олор ханнык көрүңнэргэ күрэхтэспиттэрэ буолуой?

- «Азия о5олоро» спортивнай оонньууларга Чэриктэйтэн баран кыттыбыт о5ону ким билэрий? (Горохова Вика кыргыттарга тустууга 2 миэстэ буолан кэлбитэ).

Слайд 3.  «Чуораанчык» о5о сурунаала «Биһиги Азия о5олорунабыт!» диэн республикатаа5ы хаартыска конкурсун тэрийэн ыыппыта. Манна эмиэ Чэриктэйтэн 5 кылаас үөрэнээччитэ Сыроватскай Айсен бурят омук танаһын кэтэн конкурска кыттыбыта. Кинини «Чуораанчык» сурунаалга бэчээттээн таһаарбыттара.

- Бу о5олор курдук «Азия о5олоро» спортивнай оонньууларга кыттыаххытын ба5ара5ыт дуо?

- Эһиги санаа5ытыгар спортсменнар диэн кимнээ5и ааттыылларый,  хайдах буолуохтаа5ый? (о5олор эппиэттэрэ)

- Оччо5о билигин күрэхтэһэн көрөбүт дуо?

2. Күрэх.

- Билигин икки хамаанда5а арахсабыт. Күрэхпит 7 түһүмэхтээх. Түһүмэх аайы кыайбыт хамаанда, бу корзинаттан бэйэтин корзинатыгар шариктары ылан уган иһэр. Хайа хамаанда элбэх шаригы ылар да, ол хамаанда кыайыылаах буолар.

Күрэхпитин са5алыахпыт иннинэ, спортсмен быраабылаларын өйдүөххэйин эрэ  (о5олор эппиэттэрэ: доруобай, оонньуу сылдьан кыыһырбат, ытаабат, хорсун, чиэһинэй, оонньуу быраабылатын тутуһар).

- Бары бэлэмнит дуо?  Чэ, оччо5о са5алаатыбыт!

      Спорт ханнык көрүңэй? Таай. (презентация)

1 түһүмэх. Футбол. Мээчиги атаххынан тэбэн  кэлии.

2 түһүмэх. Ыстаңа. Миэстэттэн туран ыстаныы.

3 түһүмэх. Волейбол. Мээчиги үөһэ быра5а-быра5а сүүрүү.

4 түһүмэх. Гимнастика. Обручтаах  сүүрүү.

5 түһүмэх. Мас тардыһыы. Хамаандаттан биирдии о5о тахсар.

6 түһүмэх. Бокс. Хамаандаттан биирдии о5о тахсар, бөтүүктэһии.

7 түһүмэх. Сүүрүү.

3. Түмүк. Кыайыылаах хамаанданы э5эрдэлээһин.

- Күрэхпит бүттэ, маладьыастар.

- Туох сананы биллигит?

- Туохха үөрэннигит?

- Тугу сөбүлээтигит?

МБОУ «Чериктейская средняя общеобразовательная школа имени В.Ф.Афанасьева-Алданского»

Кылаас чааһа

Тема: Билии күнэ.

«Азия о5олоро» V спортивнай оонньуулар

Босикова А.В.

1 кылаас салайааччыта

Чэриктэй 2012 с.

МБОУ «Чериктейская средняя общеобразовательная школа имени В.Ф.Афанасьева-Алданского»

Кылаас чааһа

Темата: Герой ийэлэр.

Чэриктэй нэһилиэгин Герой ийэтэ – Алексеева Евдокия Романовна.

Босикова А.В.

1 кылаас салайааччыта

Чэриктэй 2015 с.

Кылаас чааһа

Темата: Герой ийэлэр. Чэриктэй нэһилиэгин Герой ийэтэ – Алексеева Евдокия Романовна.

Сыала-соруга:

1. Герой ийэ туһунан билиһиннэрии;
2. Ийэ5э тапталы, убаастабылы иитии, кининэн киэн туттуу;
3. О5о саңарар дьо5урун сайыннарыы.

Туттуллар матырыйаал: экран, проектор,

Хаамыыта:

1. - Этиң эрэ, о5олоор,

              Эһигини биһиктээн,

              Киммит маннык о5олоон

              Киһи гынар бүөбэйдиир?

              - Күндү ийэ барахсан!

- О5олоор, бу нэдиэлэ Саха Республикатын Ийэлэрин күнүгэр ананар. Ийэ - төрүттэр төрүттэрэ, бүтүн омук духуобунаһын тирэнэр тирэ5э. Хас биирдии ийэ дьиэ кэргэнин оло5ун хайдах оңороруттан, о5олорун киһилии сиэргэ-майгыга иитэриттэн, кэлэр кэскилэ тутулуктанар.

Саха сирин ийэлэригэр анаан Дьокуускай куоракка Сайсары биэрэгэр Ийэ5э анаммыт памятник туруоруллубута (слайд 1).

Биһиэхэ сурук кэллэ. Бу сурукка Уус-Алдан улууһун Чэриктэй нэһилиэгин Герой ийэтин Алексеева Евдокия Романовна  (25.02.1918с.- 26.02.1968с.) туһунан кыыһа Фекла Егоровна ахтыы суруйбута баар. Ону мин эһиэхэ аа5ан иһитиннэриэм.

Алексеева Евдокия Романовна 1918 сыллаахха олунньу 25 күнүгэр Тэбииккэ төрөөбүт.  Ийэбит бииргэ төрөөбүт төрдүөлэр: быраата Егор, 2 балта эмиэ Евдокиялар, бэйэтэ - бары өлбүттэрэ. Ийэбит 13 о5ону төрөппүтүттэн 10 о5о бааллар.  Фекла, Клара - учуутал, Костя, Клара - киноинженер, Валя - киномеханик, Дуня - каменщик-строитель, Ганя - тракторист, Митя, Валера - шофер үөрэхтээхтэр, Проня 10 кылааһы бүтэрэн, совхозка рабочайдаабыта. Ийэбит о5ото а5ыйах эрдэ5инэ Дүпсээ5э балыыһа5а ньээңкэлээбитэ. Чэриктэйгэ көһөн баран о5ото элбээн, о5олорун көрбүтэ.  1963 с. быарын операциялаппыта, ол кэнниттэн 1968 с. олунньу 26 күнүгэр ыалдьан өлбүтэ. Ийэбит биһиги а5абытыгар 1940 с. кэргэн тахсыбыт. (Шелковников Егор Михайловичка). А5абыт сэриигэ барарыгар 1 сааһын туола илик кыыс о5о хаалбыт. Кураан дьыл бурдук суох буолан күөлбүтүгэр балыктаан аһаары көспүттэр. Онно тымныйан кыра кыыс өлбүт.  А5абыт араанньаланан сэрииттэн 1943 с. аңар атахтаах ордон кэлбитин кэннэ 1 кыыс төрөөн эмиэ 1 сааһыгар өлбүт. Ол кэнниттэн өссө 11 о5ону төрөппүтүттэн саамай кырата төрөөт сотору өлбүтэ. Онон 10 о5олоох буолан 1961 сыллаахха "Герой - Ийэ буолбута", орден ылбыта. Ийэбит сүрдээх эйэ5эс, үөрүнньэң, күлэ-үөрэ сылдьар, ыалдьытымсах, асчыт, иистэнньэң, үлэһит этэ. Кыаммат аңардас дьоннору дьукаах олордор этэ.

        Кини маннык на5араадалардаа5ын өйдүүбүн:

1. "Медаль материнства" 1956 с.
2. Орден "Материнская Слава" III степени. 1960 с.
3. Орден "Материнская Слава"  I степени. 1962 с
4. Орден "Мать -героиня"  1963 с

Ахтыыны суруйда Фекла - улахан кыыһа.

Чэриктэй олохтоо5о. 18.10.2012с

P.S. Биһиги төрөппүттэрбит 22 төрөппүт сиэннээхтэр, олортон 6 хос сиэннээхтэр. 7 иитиэх сиэннээхтэр, олор 3 о5олоохтор. Онон холбоотоххо 29 сиэн, 9 хос сиэн буолаллар.

- О5олоор, бу кимнээх аймахтарай?

- Кинилэр ханнык уулусса5а олороллоруй?

- Биһиги бииргэ үөрэнэр о5обут хос-хос эбэтэ буолар эбит.

1. Хамсаныылаах сынньалаң.
2. «Биһиги ийэлэрбит» уруһуйунан о5олор кэпсээннэрэ.

Биһиги ийэлэрбитин таптыыбыт, кинилэри үөрдүөхпүтүн ба5арабыт.

- Кинилэр туохтан үөрэллэрий?

- Туохтан хомойоллоруй?

- Үөрдүннэр диэн биһиги тугу гыныахпытын сөбүй?

3. Конкурс.

1 конкурс. «Ким саамай үчүгэй сибэкки букетын ийэтигэр туттарыай?»

Харахтарын симэн баран, дуоска5а сибэкки букетын уруһуйдууллар.

2 конкурс. «Ким саамай үчүгэйдик кэтилиэти ыһаарар эбитий?»

Дуоска5а төгүрүк уруһуйдаммыт. Харахтарын симэн баран кэтилиэти төгүрүк иһигэр уруһуйдуохтаахтар.

4. Түмүк.

- Туох саңаны биллибит?

- Тугу сөбүлээтигит?

Кылаас чаас

Тема: Сивцева Вера Яковлевна – ветеран учуутал.

Сыала:

1. Учуутал идэтин кытта билсиһии;
2. Ветеран учууталларга убаастабылы иитии;
3. Саңарар дьо5уру сайыннарыы.

Туттуллар матырыйаал: проектор, экран, презентация, кинигэлэр «Ахтар саныыр ытык мааны учууталларбыт» «Учуутал сүрэ5ин сылааһа»

Хаамыыта:

1. Тэрийэр чааһа.
2. Бэсиэдэ.

а) Киирии тыл.

Сиргэ олох баарын тухары

Үс саха төрүөх улаатаары,

Үөрэнэн үлэһит буолаары,

Өбүгэ үгэһин сал5аары.

Үтүө5э, кэрэ5э үөрэтэр

Өрүүтүн баар буолуо – Учуутал!

- О5олоор, бүгүн Чэриктэй орто оскуолатын ветеран учууталын Сивцева Вера Яковлевна туһунан кэпсиэм.

б) Сивцева В.Я. оло5уттан (слайд 1)

Сивцева Вера Яковлевна 1937 сыллаахха Ньурба улууһун Чаппанда сэлиэнньэтигэр төрөөбүт. Вера Яковлевна Бүлүүтээ5и педагогическай училищена нуучча тылын уонна литературатын учуутал үөрэ5ин 1962 с. бүтэрбит. Онтон 1962-68 сылларга үөрэ5ин Дьокуускай куоракка кэлэн үрдэтиммит. Эдэр учуутал Нам улууһун Үөдэй сэлиэнньэтиттэн учуутал үлэтин са5алаабыт. 1964-66 сылларга Дүпсүн сэлиэнньэтигэр кэлэн нуучча тылын учууталынан үлэлээбит. Онтон Чэриктэйгэ кэлэн нуучча тылын уонна литературатын учууталынан 28 сыл устата үлэлээбитэ. Кини Петр Константиновичтыын 1966 сыллаахха ыал буолан Чэриктэйгэ кэлэн олохсуйбуттара. Петр Константинович эмиэ учуутал. Кини саха тылын уонна труд учууталынан олус таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Дириң билиилээх специалистар уруоктара өрүү интэриэһинэй, о5олорго элбэх өйдөбүлү хаалларар сыаллаах ыытыллаллара. Кинилэр 1968 сыллаахха Саша диэн уолламмыттара. Саша дьонун туйа5ын хатаран, историк идэлээх учуутал буолбута. Александр Петрович Чэриктэй оскуолатыгар 10 сыл устата үлэлээбитэ. Билигин кини иккис идэтинэн Боро5оңңо баһаарынай сулууспа5а үлэлиир. Александр Петрович кэргэннээх, икки кыыс о5олоох.

в) Үөрэппит о5олоро (слайд 2)

Вера Яковлевна куруутун о5о5о үчүгэй сыһыаннаах, үтүө санаалаах учуутал быһыытынан биллэр. Кылаас салайааччы быһыытынан о5олорго сөбүлэтэр, убаастатар кылаас салайааччыта этэ. Кини үөрэппит о5олоро кини курдук учуутал буолбуттар уонна киниэхэ махталлара олус улахан. Биһиги оскуолабыт директора Ушницкая Варвара Васильевна, Шадрина Валентина Ивановнаны  нуучча тылын уонна литературатын учууталлара буолбуттара. Вера Яковлевна майгыта судургутун курдук, учуутал үлэтигэр эмиэ көнөтүк, кытаанах принциптээхтик сыһыаннаһар, өйүн-санаатын. дьо5урун эдэр ыччаты иитиигэ анаабыт, тута-хапта сылдьардыын, олоххо көрүүлүүн дьиңнээх учуутал.

- О5олоор, Вера Яковлевна сыл аайы дьиэтигэр кэлэн сиэннэрин кытта сайылыыр. Ким билэрий, ханан олороруй? Сөп, биһиги ветеран учууталларбытын умнуо суохтаахпыт. Учуутал күнүн кинилэр дьиэлэригэр да олордоллор, өрүү кэтэһэллэр, үөрэ-көтө үлэлээбит сылларын саныыллар. Биһиги кылаас Вера Яковлевна5а учуутал күнүнэн э5эрдэлии барабыт дуо?

3. Сынньалаң.
4. Конкурс.

а) Учуутал туһунан хоһоон аа5ыыта.

б) Конкурс түмүгэ.

5. Бэлэх оңоруу (уруһуй).
6. Түмүк.

Туһаныллыбыт литература:

 «Ахтар саныыр ытык мааны учууталларбыт»

«Учуутал сүрэ5ин сылааһа» 2010 с.

Кылаас чааһа.

Темата: Суол бэлиэлэрин дойдутугар айан.

Сыала-соруга:

1. Суол бэлиэлэрин кытта о5олору  билсиһиннэрии;
2. Суол быраабылаларын өйдөтүү, чиңэтии;
3. Оонньуу көмөтүнэн суолга сылдьыы быраабылаларын үөрэтии

Ыңырыылаахтар: 5 кылаас үөрэнээччитэ – Дьэгэ-Бааба, 5 кылаас үөрэнээччитэ - светофор.

Хаамыыта:

Көрдөөх музыка тыаһыыр.

Учуутал: Күндү о5олор! Бүгүн биһиги суол бэлиэлэрин дойдутугар айанныахпыт.

Эмискэ Баба Яга баар буолар.

Дьэгэ-Бааба: Фу! Оо, дьэ иэдээн! Хайдах манна олоруохха сөбүй? Барыта массыына, буруота диибин диэ! Өссө миигин тэпсэ сыстылар ээ.

Учуутал: Эн кимңиний? Эйиэхэ көмө наада дуо?

Дьэгэ-Бааба: Миигин хайдах билбэккитий? Мин –Дьэгэ-Баабабын! Куоракка сиэнэ кыыспар кэлбитим. Массыына бө5ө…

Учуутал: Сөп, өйдөннө. Биһиги эйиэхэ көмөлөһүөхпүт. Биһиги билигин суол бэлиэлэрин дойдуларыгар айанныы бараары сылдьабыт. Онно биһиэхэ сирдьит наада. Кинини таайдаххытына эрэ, кини кэлиэ5э.

Түүннэри-күннэри сылайбакка

Харахпынан

Массыыналарга көмөлөһөбүн,

Уонна эйиэхэ көмөлөһүөм. (Светофор)

Светофор киирэн кэлэр.

Светофор: О5олоор дорооболорун! Миигин билбиккитигэр мин наһаа үөрдүм.

Дьэгэ-Бааба: Уой! Аата ынырыгыын! Үс харахтаах! Үһүс харахпыт эмиэ туохха нааданый?

3 үөрэнээччи тахсаллар.

1 о5о. Бу дьүһүн тыкта5ына кимиэхэ да5аны суол суох.

2 о5о. Сэрэхтээх буолар хаһан да мэһэйдээбэт, бу дьүһүн сэрэтэр.

3 о5о. Бары эппиэти билиэхтээххит, ханнык дьүһүңңэ бараргытын.

Дьэгэ-Бааба: Тугу да өйдөөбөтүм. Миэхэ көрдөрөн биэриң.

Учуутал дьүһүннэри таһааран көрдөрөр. Кыһыл, саһархайга о5олор тураллар, от күөххэ хаамаллар. Сыыһа оңорбуттар олорон иһэллэр.

Учуутал: Хайа, өйдөөтүң дуо?

Дьэгэ-бааба: Өйдөөтүм!

Оонньуу «Светофор»

Светофор: Суол бэлиэлэрин дойдуларыгар айанныырга транспорт наада. Таабырыны таайың эрэ.

Туох дьикти дьиэтэй бу?

Иһигэр о5олор элбэхтэрин.

Бачыыңката эрэһиинэ

Бензинынан  эрэ аһылыктанар. (автобус)

Дьэгэ-Бааба: Чэ буоллун! Автобуһунан да айанныахха.

Светофор: Тохтоо эрэ, Дьэгэ-Бааба. Эн транспортка хайдах сылдьары билэ5ин дуо?

О5олор общественнай транспортка хайдах сылдьар быраабылалары кэпсииллэр.

Учуутал: Дьэ эрэ, автобуска олордубут, толкуйдаан баран түргэнник этин эрэ миэхэ, автобуска тугу ылыахтаахпытый? (билет)

Бары автобуска олордубут. Мотуор холбонно. Көлүөһэ эргичийдэ. Айтобуспут айаннаата. Суоппар уруулун уңа, хаңас эрийэр.

Светофор: Тохтуур сиргэ кэллибит, бары тахсабыт.

Дьэгэ-Бааба: Ура! Кэллибит! Түргэнник сүүрдүбүт!

Светофор: Тохтоо, Дьэгэ-Бааба! Ама хайаан итинник тахсыахпытый?

о5олоробщественнай транспортан тахсыы быраабылатын кэпсииллэр.

Светофор: Биһиги бастакы тохтобулга кэлллибит. Манна таабырыннар кэтэһэллэр.

1. Бу ат эбиэһи сиэбэт.

Ата5ын оннугар икки көлүөһэлээх.

Киниэхэ мэңиэстэн айаннаа

Уруулгунан салайаңңын. (Велосипед)

2. 100 күрдьэх үлэлиирин

Со5ото5ун кыайабын. (Экскаватор)

3. Массыына5а баар,

Тэлиэгэ5э баар,

Велосипедка баар,

Поездка аа5ан сиппэккин. (колесо)

4. Бу күүстээх массыына

Сэттэ тонналаах (самосвал)

Светофор: Анны билигин суол аннараа өттүгэр тахсыахпытын наада.

Дьэгэ-Бааба: Сүүрдүбүт, түргэнник! Массыыналар иннилэринэ сүүрэ охсуохха.

Светофор: Тохтоо! Ууулуссаны итинник туораабаттар. Уулуссаны ханан туоруохпутун сөбүй?

О5олор уулуссаны туоруур быраабыланы кэпсииллэр.

Дьэгэ-Бааба: Чэ сөп! Өйдөөтүм. Уой бу тугуй? (Суол бэлиэлэрин көрдөрөр) Тугу да өйдөөбөтүм.

Светофор: Бу суол бэлиэлэрэ. О5олоор, онтон эһиги билэ5ит дуу, Ким быһааран кэпсиэ5эй?

О5олор быһааран кэпсииллэр.

Дьэгэ-Бааба: Онтон мин саңа быраабыла толкуйдаатым. «Сэрэн, Дьэгэ-Бааба!» диэн ааттаах.

Светофор: Кырдьык интэриэһинэй бэлиэ буолла. Суолга араас бэлиэлэр бааллар. Суолга олус бол5омтолоох буолуохтааххыт. Арай, эмискэ суолга кыыллар баар буоллуннар. Оччо5о тугу гыныаххыт этэй?

Мин  эһиэхэ маннык оонньуу толкуйдаатым. Бу оонньуу аата «Ыт уонна куоска» диэн.Дьэгэ-Бааба уонна о5олор бары тахсын. О5олор төгүрүктүү олорун. Бу икки харандаас баар. Кыһыл дьүһүннээх – куоска, халлаан күө5э – ыт буоллуннар. Уна өттүгэр олорор о5о5о көрдөрөр, уонна ыйытар «Бу тугуй?», онтон оонньууну салайар о5о кэннинэн туран этиэхтээх. Ити курдук салгыы баран иһэр. Оонньуу түргэнник уонна сыыһата суох барыахтаах, сыыспыт о5о туораан иһэр.

Дьэгэ-Бааба: Наһаа үчүгэйдик оонньоотум. Уонна суолга хайдах сылдьыахтаахпын биллим. Светофор эйиэх баһыыба! о5олорго эмиэ! Эһигинэ суох суол бэлиэлэрин да5аны, суол быраабылатын да5аны билиэ суох эбиппин.

Светофор,Дьэгэ-Бааба: Биһиги быраһаайдаһар кэммит кэллэ, аныгыскы көрсүөххэ диэри!

Учуутал: Айаммыт бүттэ. Автобуспутугар олоруоххайын уонна дьиэбитигэр айаннаатыбыт.

Кылаас чааһа

Буолар күнэ:

Темата: «Үчүгэй майгың - көтөр кынатың».

Сыала: Үчүгэй уонна куһа5ан диэн тугун өйдөтүү.

Тэрилэ: ойуулар, таблицалар, карточкалар.

Хаамыыта:

1. Тэрийэр чааһа.
2. Кэпсэтии.

- О5олоор, бу уруһуйдары бол5ойон көрүң уонна этиң, ханнык уруһуйдар киһи үчүгэй быһыытын-майгытын көрдөрөллөрүй? ( о5олор тахсан «үчүгэйдэри», «куһа5аттары тус-туспа араараллар).

- Маладьыастар, бука бары сыыспатыгыт, сөпкө быһаардыгыт. Ханнык ба5арар киһи наар үчүгэйгэ-кэрэ5э тардыһыахтаах, куһа5аны батыһыа суохтаах.

- О5олоор, биһиги көрсүө киһини кэпсэппэккэ да5аны билиэхпитин сөп дуо? (Сөп). Холобура бу ойууну көрөбүт. Бу мантан хайаларын «үчүгэй киһи», хайалара «куһа5ан» киһи» диэхпитий? Саамай сөп. Ол аата таңаһа-саба, этэ-сиинэ ыраас чэбдик киһи өйө-санаата эмиэ ча5ылхай, бэрээдэктээх буолар эбит. Онтон кирдээх, ыһылла5ас таңастаах-саптаах киһи үксүн өйө-санаата эмиэ оннук кирдээх, бэрээдэгэ суох диэхпитин сөп эбит.

- Дьэ ол кэнниттэн, бэрээдэктээх буолар туһуттан бэйэбитин көрүнүөхтээх эбиппит. Мэлдьи илиибитин, тииспитин, эппитин сууна сылдьыахтаахпыт. Таңаспытын эмиэ киртиппэккэ, алдьаппакка кичэйэн кэтиэхтээхпит. Холобур, оскуола5а, эбэтэр ыалга бараары гыннахпына тахсыахпыт иннинэ эрдэттэн бэлэмнэнэбит. Илиибитин, сирэйбитин суунабыт, ыраас өтүүктэммит таңаһы кэтэбит. Баттахпытын оңостобут, өрүнэбит. Дьэ итинник бэрээдэктээх киһи өйө-санаата эмиэ бэрээдэктээх буолар. Кини хаһан да5аны үлэтин да буоллун, үөрэ5ин да буолар ыарыр5аппат.

Аны билигин «Таба олорбот табаарыс» диэн чабыр5а5ы истиң.

Уруокка                                                       Дьиэтигэр

Мэкчиргэлии                                              Ый-хай ыһыытаһыы

Элээр-мэлээр                                              Бө5ү-сыыһы

Эргичиңниир.                                             Ыһыы-хаһыы

Хаар эбэлии                                                Харах далай

Килээр-малаар                                            Сырай марай

Лэкээриңниир.                                            Уруок аа5ар Олох хаалар

Учуутала ыйытар                                       Күлэ-күлэ күөлэһийии

Уолу ууну омурдар.                                   Тэлгэһэттэн тэлэһийии

Учуутала олордор                                      Олоппоско таба олорбот

Уолбут уоһа дьэ                                          Эрчиллиини таба оңорбот

Аһыллар.                                                     Соруда5ы да5аны

                                                                     Сатаан суоттаан таһаарбат

                                                                     Атас-до5ор сүбэтин

                                                                     Адьас туура ылыммат.

 - О5олоор, оттон эһиги ханнык киһини кытта до5ордоһуо суох этигитий? Биллэн туран сымыйалыыр, мээнэ киһиргиир, хобуоччулуур уонна кутта5ас дьону кытта Ким до5ордоһуон ба5арыай? Ол иһин итинник куһа5ан майгылаах дьон үксүн до5отторо-атастара суох буолаллар эбит.

- Ол да иһин биһиги өбүгэлэрбит о5олорун урут урккуттан куһа5ан суолга үктэммэтиннэр диэн сүбэлээн маннык этэллэр эбит.

1. Үтүө5э тардыһааччы –үчүгэйэ үксүүр.
2. Үчүгэй майгың – көтөр кынатың.
3. Киһиргээмэ – кирсиң быстыа.
4. Эйэ5эс киһи элбэх до5ордоох.
5. Кырдьык күннээ5эр сырдык.

Аны мин маннык кэпсээни аа5ан иһитиннэриэм, Эһиги бэйэ5ит толкуйдуоххут.

Амма Аччыгыйа «Алтыс то5о?» Кэпсээни аа5ан баран ырытыы.

Сценка А.Аччыгыйа «Тугу ал5аһаатыбыт?»

Түмүк тыл.  О5олор үчүгэй үөрэнээччи куһа5ан үөрэнээччиттэн туох уратылаа5ый?