тун болгаш дугаар сан аттары
план-конспект урока (3 класс) на тему

Тун болгаш дугаар сан аттары.

Сорулгазы: Чувелернин тун санын болгаш чурум чыскаалын, дугаарын илередир сан аттарын айтырыглар дузазы-биле бот-боттарындан ылгап билиринге ооредир; тывызыктар, ребустар дузазы-биле уругларнын сагынгыр-тывынгыр чоруун сайзырадыр; долгандыр турар хурээлелге сонуургалын куштелдирип, кижизиг, дузааргак чорукка кижизидер.

Кичээлдин дерилгези: таблица «Тун болгаш дугаар сан аттары»,ТСО, слайдылар.

                                  Кичээлдин чорудуу:

1. Организастыг кезээ.

Мендилежири: Дээр адам, Чер ием

                             Авыралдыг чырык хунум

                             Ажыл-ишчи башкыларым

                             Амыр-ла амыр!

Таныжылга: Ушку классчы сургуулдарым амыр-ла бе!

                        Карак четпес талыгырда

                        Тайга эдээ Хамсырадан

                        Ажыл-херээм аайы-биле

                             Аалдап келдим оннуктерим

                       Мени болза Людмила Бараановна дээр.

                       Аяар-оожум олурупкаш,

                       Ооренген чуулувусту

                       Катап сактып бодавышаан,

                       Кичээливис эгелээли.

2. Кичээлдин темазы, сорулгазы-биле таныжылга.

Богунгу кичээливисте «Тун болгаш дугаар сан аттарын» ооренир бис.

Кичээливистин хевири - «Сылдыстар бадыышкыны» деп тоол аянынга эрттер .

-Сылдыстар кайда турарыл,(октаргайда, дээрде)

- Сылдыстар корген силер бе, сан туну бар бе

3. Катаптаашкын.

- Сан ады деп чул

-Сан аттары домакка кандыг чугаа кезээ-биле холбашкан чоруурул

  Чижектерин аданар.

4.Чаа тема-биле таныжылга.

 Чаа теманы шингээдип алырынга кичээливис анаа эвес, дээр октаргайында турар Чеди-Хаан деп сылдыстарнын черже бадыышкыны, оларнын силерге берген даалгаларын шын, дурген кусе-диринге ундезилеттинген.

     Дээрде сылдыстарны кайы уде коруп болур бис

   Кежээ  аяс дээрде чивеннешкен сылдыстарны топтап коруп турарга, оларнын аразындан бир-ле сылдыс кончуг аяар куду бадып чоруй, чиде бээр. Олу еде кижи кандыг-бир чувени бодап алырга ол кузели будер дээр чугаа бар.Богунгу кичээливисте силернин эки демдектер алыр кузелдеринер будер-ле болзунам дээш, кичээливисти тоолчургу чугаадан эгелээйн.( Чеди_хаан сылдыстын чуруу коступ кээр) слайд.              

Ам мындыг тоолду кичээнгейлиг дыннанар че.

Шыян ам! Дээр октаргайынга 7 оолдуг Хаан чурттап чораан чувен иргин.Бир-ле хун Хаан тургаш оолдарынга мынча деп-тир: «Мындыг хой сылдыстарлыг октаргайга чурттап тургаш, «Тун болгащ дугаар сан аттарын» билбес болза черле хоржок.Сылдыстарнын сан-туну тодараттынмас-даа болза, оске чувелернин тунун,дугаарын били ап чорууру артык эвес оолдарым.Ынчангаш  черже бадып четкеш, тун болгаш дугаар сан аттарын ооренип, билип алгаш келинер» деп даалга берип-тир.Хааннын 7 оглу ачазынын чугаазын чуулдугзунуп, чопшээрежип-даа турганнар  иргин.

Бир дугаар Хаан сылдыс- сонуургак, бир-ле чувени оорнеип, билип алыксаар кузелдиг болгаш, черже бир дугаарында бадыпкан иргин.

(Самбырага бир дугаар сылдыстын чуруу бадып келир)

Чаа теманын тайылбыры, ном- биле ажыл.

Дурумну номчуур. Тун болгаш дугаар сан аттарын чижектерин бээр.

4.Чаа теманы шингээдип алганын быжыглаашкын.

    Ийи дугаар Хаан сылдыс- тывызыктар тыварынга кончуг ынак, база-ла черже бадыплаткан иргин.

(Самбырага ийи дугаар сылдыс бадып келир)- слайд.

Ынчангаш силерге дараазында тывызыктарны ыдып турар-дыр, кичээнгейлиг дыннанар че:

а. Санаашкыннын эгези боор, санывысты аданарам.(Бирээ)-тун сан ады.

б.Уе-черге оорунер-биле,

  уш  у лай Чаа чылды уткудунар.

Унуп келген Ак пар чылда

Кашкы классты доозар силер. (Ушку)-дугаар сан ады.

5.Уш дугаар Хаан сылдыс- кадыкшылче кичээнгейлиг, янзы-буру сула шимчээшкиннер кылырынга кончуг ынак болгаш база-ла акызынын соондан бадыплаткан иргин.(Самбырага уш дугаар сылдыс чуруу бадып келир). Ынчангаш шупту кады сула шимченииилинер че.

Бирээ, ийи- баштар дорт

Уш-дорт – холдар херии

Беш, алды – аяар, оожум тынаал,

Алдын хуннун херелдери

Арыг агаар эккелзин.

Чеди, сес – эрес, кежээ шимченгеш.

Тос,он – кичээливис уламчылаал.

6. Кыдыраашка ажыл.

 Дорт дугаар Хаан сылдыс –бижииринге, чуруурунга ынак.

Чараштыр бижилгенин дурумнери база бижимел ажылдар кылыры-биле черже сыыладыр бадаплаткан иргин.

Парта дээрге орун эвес

Баартактанып чыдып болбас

Башарывыс кодургештин

Дурт-сынны дорт тудуп

Кадыывысты бодавышаан

Кончуг чараш бижиилинер.

-Ай, хунун бижиир.

- Чараштыр бижилге:

7.Беш дугаар сылдыс – сайгарылга кылырынга ынак,база-ла акыларынын соондан бадыпкан иргин.

     а.  Домак сайгарылгазы:

      б. Оюн «Чарыш» (1 одуруг- тун сан аттары бижиир,

2 одуруг – дугаар сан аттары бижиир)

      в.Шилилгелиг диктант.(Чугле сан аттарын ушта бижиир)

Ийи мун он чыл – Башкы лар чылы.

Канадада чээрби бир дугаар кышкы олимпий оюннары ургулчулеп турар.

Словарь ажылы: Канада, олимпий оюннары.

8. Алды дугаар Хаан сылдыс-сонуургак,сагынгыр-тывынгыр чорукка ынак болгаш акыларындан чыда калбайнбаза-ла бадыплаткан иргин.

Ребустар-биле ажыл.

7-Хаан,3-Белдир,2с,к3,к3кул,9-карак,3ку,2ги,6н,50дей,10за,100кук.

9.Кичээлдин туннели.

Чеди дугаар Хаан  сылдыс-кандыг-бир туннел ундуреринге ынак болгаш, акыларынын соондан бадыплаткан иргин.

(Самбырага 7 дугаар сылдыс бадып келир)

-Кичээлден чуну билип алдывыс.

-Сан каттарын кайда хой ажыглап турар бис

Слайд биле Чеди-_Хаан сылдыстарнын чуруу долузу-биле коступ келир.Магнитофонда А.Монгуштун «Чеди сылдыс бурганнарым» деп ырызы дынналып турар.

10. Бажынга онаалга.

Тун сан ады, дугаар сан ады кирген  2 домак чогаадыр.  

 Кичээл- шинчилел.

Тема: Канчап тур? Канчаар? Канчанган? деп айтырыгларга харыылаттынар состер.( Быжыглаашкын )

Сорудгазы: Состерни айтырыглар дузазы-биле болуктерге чарып, шинчилеп ооредир. Дыл домаан, угаан-медерелин сайзырадыр.

Уругларны сагынгыр-тывынгыр, бот- тускайлан болурунга кижизидер.

Торээн чуртунун келир уеде шынчы камгалакчызы болурунга кижизидер.

Дерилгези: сюжеттиг чуруктар, ТСО,карточкалар.

                                          Кичээлдин чорудуу.

1.Организастыг кезээ:

    Оннуктерим амыр-ла бе?

Эде хере олурупкаш

Ооренген чуулувусту

Катап сактып шинчилээштин

Кичээливис эгелээли!

2.Быжыглаашкын. а) Сорулгазын дамчыдары (бичи кыска шинчилел)

Эртинени черден казар,

Эртемнерни номдан тывар.(бижиир)

-Бо улегер домактын утказын канчаар билип тур силер?

Б) Словарь ажылы

Шинчилел – тывар, дилээр.

- Ынчангаш богун бистер состерни айтырыглар аайы-биле болуктээр бис.

Состер биске аалдап келген

Догерези билдингир-даа, аянныг-даа

Чугле каяа турарыл деп ,туружун тып алыр херек.