«Эге школага литературлуг номчулга кичээлдеринге идепкейлиг өөредилге аргаларын ажыглаары» деп темага илеткел (опыт-дуржулгадан)
учебно-методическое пособие (4 класс)

Куулар Элина Маадыр-ооловна

 МБОУ СОШ № 1 пгт Каа-Хем

«Эге школага литературлуг номчулга кичээлдеринге идепкейлиг өөредилге аргаларын ажыглаары» деп темага илеткел (опыт-дуржулгадан)

Секция «Актуальные проблемы обучения тувинскому языку и литературному чтению в начальной школе»

Өөреникчилерниң өөредилге үезинде ажыл-чорудулгазының айтырыы амгы үениң өөредилге практиказында эң чугула айтырыгларның бирээзи.

Идепкейлиг өөренири дээрге башкының белен билиглерин таныштырарынга, ону сактып алырынче болгаш катап тургузарынче угланган эвес, а идепкейлиг боданырының болгаш практиктиг ажыл-чорудулганың үезинде өөреникчилерниң бот-тускайлаң билиглерни болгаш мергежилдерни шиңгээдип алырынче угланган методтар системазын ажыглаары болур.

Информацияны өөрениринге болгаш хүлээп алырынга пассивтиг болгаш идепкейлиг аргаларны деңнээрге, материалды колдуунда пассивтиг көргүзери-биле өөреникчилер сактыышкынынга кадагалап алыр:

• номчаан чүүлүнүң 10 %;
• оларның дыңнаан чүүлдериниң 20 %;
• оларның көрген чүүлдериниң 30 %;
• дыңнаан, көрген чүүлдерниң 50 %.
• ооң-биле чергелештир, информацияны идепкейлиг хүлээп алыры-биле, өөреникчилер боттарының чугаалаан чүүлдериниң 80 %-зун сактып алыр;
• 90 % боттарывыс кылган чүүлдеривис.

Идепкейлиг өөредилге аргалары дээрге - өөреникчилерниң угаан-медерел ажыл-чорудулгазын оттурар аргалар-дыр («Россияның өөредилгези» деп федералдыг порталдан)

Эге класс өөреникчилеринге класска эң-не чедимчелиг идепкейлиг өөредилге аргалары:

• Чаңчылчаан кичээлдиң чаңчылчаан эвес эгези – кичээлге эмоционалдыг хөөн (ребус, тывызык, анаграмма).
• Проблемалыг айтырыгларны тургузары болгаш шиитпирлээри, проблемалыг байдалдарны тургузары: кайгадып турар байдал, дүүшпес байдал, билдинмес байдал, бодаашкын байдалы, шилилге байдалы.
• Элементилери – «Эң кол чүүлдер»: тывызыктар, шарадалар, логиктиг айтырыглар, кроссвордтар-биле ажыл, база мурнакчы онаалгалар.
• Дыштанылга болгаш түңнел үндүрерин организастаары.
• Өөредилге материалының таныштырылгазы (презентация) – информация технологияларын ажыглаары, өөредилгеге электроннуг херекселдер дээш оон-даа өске.
• Оореникчилерге личностно угланыышкынныг хамаарылганы боттандырары, болук ажылын организастаары (пара-биле ажылдаары, доктаамал азы ээлчеглиг составтыг болуктер) база уругларнын бот-тускайлан ажылдаары.
• Кичээлдерниң чаңчылчаан эвес хевирлери: лекциялар, экскурсиялар, тоол кичээлдери, конференция кичээлдери, эртем-шинчилел кичээлдери, төлевилел ажылдары дээш оон-даа өске.
• Оюннар болгаш оюннуг моментилер (рольдап ойнаары, дидактиктиг оюннар дээш оон-даа оске)

Идепкейлиг өөредилге аргаларын (ИӨА) ажыглап тургаш, ниити өөредилге сорулгаларын эге школага-ла чедиишкинниг чедип алыр, харылзажырының аргалары эптиг кылдыр тургустунар: фактыларны чыып, деңнеп, организастап, бодалдарын саазынга болгаш аас-биле илередип, логиктиг боданып, аас болгаш бижимел чугааны дыңнап, билип, чаа чүүлдерни ажыдып, шиитпирлерни хүлээп ап билир апаар.

ИӨА-ын ажыглаарының ужур-утказы (сорулгалары):

• Өөредилгеге чүткүлдү бедидер

• Өөреникчилерниң угаан-медерел ажыл-чорудулгазын идепкейжидер

• Бот-тускайлаң өөрениринге арга-дуржулгазын сайзырадыры

• Команда-биле ажылдаарының аргаларын сайзырадыры

• Өөреникчилерниң бодунга үнелелин эде көөрү

• Харылзаалыг чугаа мергежилдерин хевирлээри болгаш сайзырадыры (эш-өөрү болгаш башкылары-биле харылзажырының аргалары)

ИӨА-ы мындыг бөлүктерже чарлып турар:

• Кичээлди эгелээриниң аргалары

• Сорулгаларны, негелделерни, сагыш човаашкыннарны тодарадырының аргалары

• Өөредилге материалын таныштырарының аргалары

• Бот-тускайлаң ажылды организастаарының аргалары

• Дыштанылга аргалары

• Түңнел кылырының аргалары

Кичээл эгезиниң идепкейлиг аргалары «Чечээм», «Карааңар-биле, адыжыңар-биле, дискектериңер-биле мендилежиңер», «Бот-боттарывысты хемчээп көрээлиңер», «Портреттер галереязы», «Найыралдың ыяжы», «Эки күзээшкиннер» дээш оон-даа өске.

Сорулгазы: ажылга эки хамаарылга, оореникчилернин аразында харылзааны тургузары.

Өөреникчилерниң сорулгаларын, манаашкыннарын болгаш сагыш човаашкыннарын тодарадыр идепкейлиг аргалар: «Чимистиг сад», «Күзел ыяжы», «Харжыгаш шөлү», «Хүн болгаш булут» дээш оон-даа өске.

 Сорулгазы: өөреникчилерниң негелделериниң болгаш сагыш човаашкыннарының деңнелин тодарадыр.

Өөредилге материалдарының презентациялаарының идепкейлиг аргалары: «Медээ даап-бодаашкыны», «Кыдыынга демдеглелдер», «Тоолчургу аян-чоруктар (инсценировка)», «Кластер».

 Сорулгазы: чаа материалды бээри.

Бот-тускайлаң ажылды организастаарының идепкейлиг аргалары: «Чогаадыкчы мастерская», «Кластер», «Доктаам (Остановка)», «Эштиг үнери», «Синквейн», «Чурук», «Лото», «Ийе» – «Чок», «Хынакчы (Контролёр)», «Коллективтиг чогаадыкчы чорудулга (КТД)», «Композиция» (чижээ, тоолдарны тургузары), шинчилел болгаш төлевилел аргалары.

 Сорулгазы: ооренген материалын быжыглаары.

Дыштанылганың идепкейлиг аргалары: «Пөс кукла биле шериг (солдат)», «Бедик аайы-биле дес-дараалашкак чыскаалыры», «Молекулалар» дээш оон-даа өске.

Түңнээриниң идепкейлиг аргалары: «Найырал ыяжы», «Хүн болгаш булут», «Хой-караа (Ромашка)», «Корреспондент» дээш оон-даа өске.

Сорулгазы: кичээлди түңнээри; өөреникчилерниң класска кылган ажылынга хандыкшылының деңнелин тодарадыр

Түңнел: Идепкейлиг өөренириниң аргаларын ажыглаан кичээлдер чүгле өөреникчилерге эвес, а башкыларга база солун болур. Ынчангаш, чүгле ниитизи-биле билдингир эвес, а бодуңарның клазыңарның бот-тускайлаң шынарларынга дүүштүр бодуңарның ойнаар аргаларыңарны идепкейлиг сайзырадып, боттандырары чугула.

Эге класс кичээлдеринге идепкейлиг хевирлерни болгаш ѳѳредир аргаларны ажыглаарыныӊ чедимчелиг чоруу ѳѳредилге материалын эки шиңгээдип алырынга идигни берип турар. Ооң ачызында өөреникчилер бот-тускайлаң, идепкейлиг, катаптаарының деңнелинге эвес, а чогаадыкчы ажылдап шыдаар апаар.

Идепкейлиг өөредириниң аргалары дээрге өөреникчилерни «эртем-билиг чедип алырынче» хаара тудуп, угаан-бодалын сайзырадыр аргалар-дыр.

Хереглээн материалдар:

1. www.мои-университет.ру
2. https://infourok.ru
3. https://kopilkaurokov.ru

4. Немелде профессионал өөредилгеге «Башкы ажылчын кыдырааш» материалдар, Иркутск, 2016 ч;

5. Немелде профессионал өөредилгеге «Башкы ажылчын кыдырааш» материалдар, Иркутск, 2016 ч;

6. В. И. Колякина, «Коллективтиг чогаадыкчы кичээлдерни организастаарының методиказы», ​​Гуманитарлыг үндүрүлге төвү «Владос», 2002 чыл.

7. «Орус-тыва словарь» Д. А. Монгуштун редакторлааны-биле, Москва, «Русский язык», 1980