Конспект открытого урока по окружающему миру "Кажан чай дужерил?" 1 класс
план-конспект урока по окружающему миру (1 класс)

Этапы урока

Ход урока

УУД

Ι. Организастыг кезээ

Бистиң бөгүн кичээливисте аалчылар моорлап келген. Олар биле мендилежиилиңер уруглар.

Алдын-хүнүм,

Ак-көк дээрим,

Эжим-өөрум,

Энерелдиг башкыларым,

Экивенер, экии!

- Олуттарыңарже оожум олуруп алынар. (1 мин)

Предметтиг чылдың үелериниң де-дараалаштыр солчулгазы, Уе бүрүзүнун айлары. Часкы, чайгы, куску уелерниң айларының аттары. Уе бурузунун ылгвырлыг демдектери, бойдустун болуушкуннары.

Личностуг: долгандыр турар бойдуста өскерлиишкиннерге бодун чаңчыктырары; өоренген чүүлдерин эки шингээдири; бодун өөредилгеже шын углап өоренири; башкынын болгаш өске өөрлериниң чугаазын үнелеп өөренири.

Познавательные: чылдың үелеринин схемазын шын анализтеп, уе бурузунуң айларының аттарын сактып алыры; чылдын уелерин шын дараалашкаан сактып алыры; уе бурузуң айларын шын адап өөренири; бердинген онаалгаларны шын кылып билири; бойдустун болуушкуннарын уе аайы-биле шын чугаалап өоренири;  бодунун ынак уезин чугаалап, чуге ынагын тайылбырлап билири; номда онаалгаларны номчуп, анаа шын харыылап өөренири;

Коммуникативные  чанында олурар эжи-биле кады демнежип ажылдап билири; бөлук-биле шын ажылдап, бердинген онаалгаларгы шын харыыны аас-биле берип өөренири; аас-биле кыска чугааны тургузуп өөренири.

Регулулятивные: өөренип турар темазынын утказын шын билип, салдынган сорулгаларга чедери-биле эки ажылдаары; бодунун болгаш чанында олурар эжиниң ажылын шын унелеп билири; өөренген чуулунден шын туннел кылып билири.

ΙΙ. Билигнин онза-чугулазын тодарадыры

Хөглуг конга эдипти.

Номнар болгаш демир үжүүң,

Карандаш база кыдыраажың

Шупту четче белен болза, кичээливис эгелээли.

Кичээливис эгезин тывызыктан эгелээли.

Кичээнгейлиг дыңнаар болза, тывызыкты дораан тып аар.

Бодун көөрге бичи-даа бол, ажылгыры кончуг чуве.

Бистин номда кире берген.

Айтырыглар салырынга, кончуг ынак амытан боор.

Чуу-дур ол, уруглар? (Кымыскаяк Айтырыгбай)

Башкы Кымыскаяк Айтырыгбайнын чуруун азар.

 - Кымыскаяак Айтырыгбай биске база куруг келбээн.

Тывызыкка дыка ынак, тывызыын ооң тывынарам.

Кайгамчыктыг алышкылар

Шууштур туруп, чыскаалыпкан.

Хунден хунче солчу кааптар

Чедиишкинниг 7 алышкы.

Соондазы байырлажыр.

Баштайгызы солчуп келир. (Неделянын хонуктары)

- Неделянын хонуктарын чурум езугаар адап көрүңерем, уруглар. (2 мин)

- Эрткен кичээливисти кайы-хире эки шингээдип алганынарны хынаалынар.

Оюн «Хонуктар деңнежинер»

- Оюнга 7 кузелдиг киржикчи херек. Мээн командам-биле «Хонуктар деңнежиңер» дээримге. Адаан хонуумдан элегеп, чыскаалыр силер.

Туннел: Неделяда каш хонук бар болду, уруглар?

 Богун чуу деп хун чувел? Суббота каш хонгаш, келирил?

- Неделянын бирги хонуун ада.

- Неделянын сөөлгү хонуун ада. 3 мин

ΙΙΙ. Өөредилге  сорулгазын салыры

- Оожум. Чараштыр олуруп алгаш, дыннап корунерем, чуу дынналып тур? (Харда кылаштаан кижи даажы)

- Ам карактарынар шийип алынар, боданып көруңерем, кым бисче кел чыдар дээр силер? Тып көрунерем, уруглар. Карактарыңар ажыдыптынар, кым келген-дир бисте уруглар? (Харжыгаш)

- Харжыгаш чуге бисте келген деп бодап тур силер, уруглар?. (Уругларнын харыызы)

-Харжыгаш чуден эн коргар деп бодап тур силер, уруглар? (Эрип каарындан коргар).

- Харжыгашты чуу эргизиперил? (чылыг)

- Ам кажан чылыг дужуптерил? (чазын, чайын).

- Харжыгаш чуну бистен билип алыр дээш, келгенин кым билип каапты, уруглар? (Чай кажан дужерин билип алыр дээш?)

-Эр хейлер! Харжыгашка оон херээ чул, уруглар? (Чылыг душпээнде соок чурттарже ужуп чоруй баар дээш). 3 мин

ΙV. Чаа билигнин ажыдыышкыны

Сула шимчээшкин.

V. Эге быжыглаашкын

VI. Чаа теманы

Быжыглаары

- Кымыскаяк Айтырыгбай чааскаан келбээн, ооң дузалакчызын адаптыңарам, уруглар? ( Мерген Языты-Мелегей)

Башкы Языты-Мелегейниң  чуруун азар)

- Мерген Языты-Мелегей черле угаанныг болгаш Кымыскаяк-Айтырыгбайга кроссворд белеткеп алган ышкажыл, уруглар. Кымыскаякка дузалажыптаалынарам,

1. Чылый бээрге, шынаа шөлдү өң-баазын кылдыр шыва аптар.
2. Чуу дээрге дуне чырып унуп келирил?
3. Шиви, пѳш деп унуштер кайда унуп турарыл?

Хун чылдып турар.

Кат быжып турар.

Чаъс кудуп турар.

Кайы уел ол, уруглар? (Чай)

-Кымыскаяк чуну билип алыксап турар-дыр, уруглар?( Чай кажан дужерин)

- А силер чайның кажан дужуп келирин билип алыксап тур силер бе?

- Бөгун чунун дугайында өөрениривисти кым билип каапты уруглар?

- Номнарынар 10 дугаар арынын ажыткаш, теманы база чуну өөрениривисти номчунар.

- Мерген угаанныгЯзыты-Мелегейге Кымыскаяк чайның кажан дүжерин билип алыр дээш, эдертип эккелгени ол.

- Ол баарга Мерген угаанныг Языты-Мелегей мындыг харыы берген-дир ,уруглар: «Айтырыыңга харыыны, Чыл ирейге аалдап четкеш, айтыраалы.»

Ынчангаш,  «Чыл ирейже» бистиң дузалакчыларывыс-биле кады аалдаалыңар.

Видео чурукту уругларга бараалгадыр. «Старик-годовик» (видое)

Вышел старик-годовик. Стал махать рукавом и пускать птиц. Каждая птица со своим именем. Махнул старик-годовик первый раз, и полетели первые три птицы. Стало холодно. Пошёл снег.

Махнул старик-годовик второй раз. Полетела вторая тройка. Снег начал таять, на полях появились первые цветы.

Махнул старик-годовик третий раз – полетела третья тройка. Стало жарко, душно…

Махнул старик-годовик четвёртый раз – и полетели ещё три птицы. Подул холодный ветер, посыпал частый дождь. (В.И.Даль) 

Уруг бурузунун мурнунда чылдын тогериин чураан саазыннар бар.

- Силерниң мурнунарда чылдын төгериин чураан саазыннар бар, шак ол чурукту ажыглап тургаш, чыл ирейнин тоолундан чылдын уелерин тодарадыылыңар.

- Чыл ирей хончузун бир дугаар чаярга, чуу болу бергенин кым сактып алды, уруглар? (Сооп эгелээн, хар чаапкан)

- Кайы уел ол? (кыш-Зима) Слайд 4-6.

- Чылдың төгериинде  «кыш» деп каан кезекти, ак-көк кылдыр будунар.

- Чуу деп 3 кушкаш Чыл-ирейнин хончузундан уне бергенин кым билип каапты, уруглар? (Кышкы айлар: декабрь, январь, февраль)

- Ийи дугаар чайыптарга бойдуста кандыг өскерлиишкиннер болу бергенил, кым сактып алды? (Хар эрип эгелээн, хек-даваннар частып келген)

- Кайы уел ол, уруглар? (час-весна)Слайд 7-9.

- Часты тыпкаш, ногаан кылдыр өңнеңер.

- Чүү деп үш куш ужуп үне бергенил? (часкы айлар: март, апрель, май)

- Үш дугаар чяарга, чуу болганыл (Дыка чылыг апарган)

- Кайы уе дужупкенил? (чай-лето)Слайд 10-11

- Чайны сарыг кылдыр өңнеңер.

- Чайын чуу деп уш кушту Чыл-ирей ундургенил? (Чайгы айлар: июнь, июль, август)

- Чай төнген, Чыл ирей 4 дугаар чаярга, агаар-бойдус канчаар өскреилгенил, (Чаъстап, сооп эгелээн). Кайы уел ол, уруглар? (Кус) Слайд 12-14

- Кусту сарыг-кызыл кылдыр өңнеңер.

- Кузун чүү деп куштар ужуп уне бергенил? (куску айлар: сентябрь, октябрь, ноябрь)

- Чуге Чыл-ирей хончузун 5 дугаар чайбазыл? (Чуге дизе чылда 4 уе бар)

Слайд 15.

- Кустун соолунде катап база кыш дужер. Кыштың 3 айы ужуп унер. Чаа чылдын айлары долгандыр дистинчипкеш, чоруп-ла каар, шактын согунчугаштары ышкаш.

 - Шак ол схеманы чуге чылдын төгерии деп адааныл? (Чылдын уелери бот-боттарын солуп, будун чылды тургузуп турар. Бир чыл тонерге-ле, дараазында чаа чыл унуп келир) Слайд 16 (7 мин)  7 мин

Аргада агаарлап чор бис.

Хенертен чаъс кудуп келген.

Агаарның аяныын, чыдының чаагайын

Одуп калдывыс шээй уруглар, халчып чоруптаалынар.

Эр хейлер! Ам оожум олуттарыңарже олуруптуңар.

- Чаа чыл байырлалын кайы айда демдеглеп турган ийик бис, уруглар (декабрьда)

- Чаа унуп келген чыл чуу чылы ийик, уруглар? (хаван чылы)

- Унуп келген чылдын бир дугаар айын чуу дээр ийик? (январь)

- Чылдын тогериинде январь айны 1 дугаар кылдыр дугаарланар, оон дараазында айларны шуптузун чурум езугаар дугаарлаптынар.

- Чылда каш ай бар болду?

- Чылдын эгекки айын кызыл кылдыр өңненер.

 Соолгу айын – көк кылдыр оңненер.

- Кыштын айларын аданар. Частын айларын аданар,…

- Торуттунген айынар билир силер бе,уруглар? Торутунген айынарны чыл төгериинден тыпкаш, сарыг кылдыр оңненер.

- Оңнеп алган саазыннарыңар менче көрундур көдурунер, Ам ол саазыннарынарны хая көрундур тудунар, артынарда аалчылар силерниң ажылынарны унелезин.

-Уруглар, Харжыгаш чуу деп айтырыгга харыы дыннаксап турган ийик, кым сактып тур? (Чай кажан дужерил?)

-Харжагаштын айтырыынга харыылап берип шыдаар бис бе?

- Чай кажан дужер-дир, уруглар? (Частын соонда)

- Чылдын тогериинде айларны чурум езугаар аданар. Чылдын уелерин аданар. Бир уеде-ле каш ай бар-дыр?

- Чылдын кайы уезинге ынак силер? (Харылзаалыг чугаа тургузар. 2 кижини айтырар) 5 мин

Ном-биле ажыл

- Номунарнын 11 дугаар арынында Кымыскаяк-Айтырыгбай чуруктар чуруп алган. Кымыскаяк чуну чазыпканыл, тывыңар.

- Чанында олурар эжиң-биле сумелешкеш, Кымыскаяктын частырыын канчаар эдер болза экил, тайылбырланар. 1 мин

Ажылчын кыдырааш-биле ажыл

-Эр хейлер! Ажылчын кыдыраажыңар 9 дугаар арынын ажыдыңар..

- Онаалгаларны бөлуктерге үсчуп алгаш, кылыптаалынарам, уруглар.

Онаалга 1  (бирги одуруг)

- Капсырылгадан алган чуруктарны шын чыпшырыңар.

- Кайы чурукту бир дугаар чыпшырар силер? Кижи-бурузу боттарынар кылынар. Бир ѳѳреникчинден айтырар.

-Онаалга №2.(2 одуруг)

-Кымыскаякчыгаштын кеткен хивинден чылдын кайы уезинде дээрзин билип алыр бис бе? Силе рол чуруктарнын адаанга боттарынарнын кандыг хеп кедеринерни чурунар.

Онаалга №3  (3 одуруг)

Бирги уш айларнын аттарын аданар. Чуу деп уеге хамааржыр айларыл ол?

Ол уеге хамааржыр бир-ле ылгавырлыг демдектен чогааткаш, чуру. 3 мин

- Кымыскаяк Айтырыгбай ам-даа чедир билбейн турар ышкажыл, уруглар. Кымыскаякка харыылап берип корунерем, уруглар, Кажан база кайы айдан эгелеп чай дужерил?  

4.Оюн Слайд 21

– Чай дээрге кат-чимис уези-дир. Кайыын каттаар бис, уруглар?

- Кымнар аргадан кат чыып чораан?

- Чуу деп каттар билир силер?

- Каттан чуну кырыл?

- Арга-арыгдан каттап чорааш, кандыг дурумнер сагыыр бис? (слайд)

1-ги чурук

Арга-арыгдан черлик дириг амытаннар баажынче ап болбас?

- Чуге (Чуге дизе дириг амытан бурузу тѳруттунген черинге чуртаар ужурлуг)

2-ги чурук

Куш уязынга чагдавас, хол-биле оон оолдарынга дээп болбас. Чуге (Чуге дизеКуштар толун оскелей бээр)

3-ку чурук

Дириг амытаннарнын уязын уреп болбас. Чуге (Чуге дизеДириг-амытаннарнын чуртаар чери чок болур)

Туннел: Кижи бойдустун толу» дээр болгай, ынчангаш долгандыр турар бойдуска ынак, ону камгалап чоруур ужурлуг бис.

Оюн «Дурум»

- Чуруктар ёзугаар арга-арыгга чорааш, уруглар чуну кылып болбазын тайылбырлаар. Слайд (Кузелдиг 4 кижи унуп келир)

1) Арга-арыгдан черлик дириг амытаннар бажыңче ап болбас

- дириг амытаннар тѳруттунген черинге чуртаар ужурлуг.

2) Куш уязынга чагдавас, хол-биле чуургага дээп болбас.

- Куштар тѳлүн ѳскелей бээр.

3) Дириг амытаннар уязын үреп болбас.

- Дириг амытаннарның чуртаар чери чок болур.

–Кичээливис туннээлинер. Дараазында Он аайы-биле карточкаларны шилип алыр силер. Кызыл карточка – кичээлде өоренген чуулду хандыр билип алдым дээр улус шилиир,  ногаан карточка – ам-даа билбес чүүлдерим бар хевирлиг деп бодап турар улус шилиир. Сарыг карточка – бодунга бүзүревейн коргуп орар болза,шилиир.

Кызыл карточка. Чай чуруунга, даянып алгаш. Кыска чогаадыг тургузар аас-биле. 

Ногаан карточка. Кус чуруу ёзугаар. Оон ылгавырлыг демдектерин адаар.

Сарыг карточкада Хар кадай чураан. Уруглар ону өңнээр.

Эр хейлер! Шупту дыка эки онаалганы күүсеттиңер.

- Чылдын кайы уезинин дугайында чугаалашпадывыс, уруглар? Ол уенин ылгавырлыг демдектерин аданар. (час)

- Кичээлди кайы-хире шиңгээдип алганыңар хынаалыңар. Шын харыызын тывынар. (Тест)

- Номуңарда 11 дугаар арында Мерген угаанныг Языты- Мелегейнин кичээлди канчаар түңнээнин номчуңар. (Слайд 16)

Познавательные: чылдың үелеринин схемазын шын анализтеп, уе бурузунуң айларының аттарын сактып алыры; чылдын уелерин шын дараалашкаан сактып алыры; уе бурузуң айларын шын адап өөренири; бердинген онаалгаларны шын кылып билири; бойдустун болуушкуннарын уе аайы-биле шын чугаалап өоренири;  бодунун ынак уезин чугаалап, чуге ынагын тайылбырлап билири; номда онаалгаларны номчуп, анаа шын харыылап өөренири;

Коммуникативные  чанында олурар эжи-биле кады демнежип ажылдап билири; бөлук-биле шын ажылдап, бердинген онаалгаларгы шын харыыны аас-биле берип өөренири; аас-биле кыска чугааны тургузуп өөренири.

Регулулятивные: өөренип турар темазынын утказын шын билип, салдынган сорулгаларга чедери-биле эки ажылдаары; бодунун болгаш чанында олурар эжиниң ажылын шын унелеп билири; өөренген чуулунден шын туннел кылып билири. 

V. Кичээлдин туннели. Рефлексия.

- Харжыгаш силерде белекчигештер белеткеп алган-дыр, уруглар. Ол силерниң дузанар дээш, четтиргенин илередип, чурээн силерге соннеп турары ол. Силерниң парталарынар кырында бичии чурекчигештер бар. Харжыгашка боттарынар чуректеринер соңненер:

Кызыл чурек – кичээл солун болду, хойну билип алдым.

Сарыг чурек – чедир билбедим, айтырыглар бар дээр болза.

Кичээл тонген, четтирдим!

Регулулятивные: өөренип турар темазынын утказын шын билип, салдынган сорулгаларга чедери-биле эки ажылдаары; бодунун болгаш чанында олурар эжиниң ажылын шын унелеп билири; өөренген чуулунден шын туннел кылып билири.