Программалар РП+КТП
рабочая программа

УҠЫУ КУРСЫН  ҮҘЛӘШТЕРЕҮҘӘ ПЛАНЛАШТЫРЫЛҒАН ҺӨҘӨМТӘЛӘР

”Башҡорт теле” программаһын өйрәнеү процесында уҡыусы 1 класта өйрәнергә тейеш:

Шәхси үҫеш кимәле:

Уҡыусы статусын ҡабул  итергә, уҡыу эшмәкәрлегенә өйрәнергә. Тыуған илгә, ергә, телгә, яҡын кешеләргә һөйөү тәрбиәләргә. Эшләгән эштәр, ҡылыҡ-фиғел өсөн яуаплылыҡ тойорға. Һау-сәләмәт йәшәйеш булдырырға.

Предмет кимәле:

- тел берәмектәрен айыра белергә (һүҙ, һүҙбәйләнеш, һөйләм, өн, хәреф);

- һүҙ, һүҙбәйләнеш, һөйләмде график-символик тамға ярҙамында тамғаларға;

- уҡырға (минутына 40-45 һүҙ);

- хәрефтәрҙе тейешле каллиграфик режимда яҙырға, уларҙы бер-береһе менән дөрөҫ тоташтырырға;

- һүҙ, һөйләм, текст уҡырға һәм яҙырға;

 -3-4, 5-6 хәрефтән торған ябай ғына һүҙҙәрҙе грамоталы яҙырға;

 - һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылыш ҡағиҙәләрен (орфограмма) (ҙур хәреф - кеше исем-фамилиялары, һүҙ башында в - [уы], [уэ] һәм я,е,ю,ё

хәрефтәре; йә,йо,йу,йы, йө ҡушымсалары) белергә;

1. Предмет буйынса белем алырға:

- һүҙҙәрҙе мәғәнәһе буйынса төркөмләргә,уларға тейешле һорау ҡуйырға;

- һүҙҙәрҙең өн моделен төҙөргә,уны хәрефтәр менән яҙырға;

- һөйләмдәр төҙөргә,уларҙы тулыландырырға;

- һөйләмдәрҙе әйтелеү маҡсатына ҡарап хәбәр,өндәү,һорау һөйләмдәргә айыра белергә;

- һөйләмдең баш киҫәктәрен белергә ;

-һөйләмдә һаналып киткән һүҙҙәр араһында өтөр ҡуйырға;

-башҡорт теленең дөрөҫ  яҙылыш ҡанундарын,ҡағиҙәләрен үҙләштерергә;

-8-10 һөйләмдән торған (35-40 һүҙ ) тексты күсереп яҙырға;

- 30-35 һүҙҙән торған тексты диктант итеп яҙа белергә; һүҙҙе ижеккә бүлергә,уны юлдан юлға күсерә белергә тейеш.

2.Универсаль эш төрҙәрен  үҙләштерергә:

- үҙ-аллы уҡыу, мәғлүмәтле булыу оҫталығын камиллаштырыу,мәғлүмәти сығанаҡтар менән эш,эште планлаштырыу;

- алған мәғлүмәтте ҡағыҙға теркәү;билдәләмә,ҡағиҙә, алгоритм,һығымта һ.б. график схема,модель,таблица ярҙамында теркәргә;

- диалог ҡорорға,уҡыу материалын тикшерергә, анализларға, һығымта яһарға;

- мәҙәниле аралашыу этикетына өйрәнергә: әңгәмәсене тыңлай, хуплай белергә, аңламағанды итәғәтле итеп һорашырға, яуап алырға һәм рәхмәтеңде белдерергә; үҙ фекереңде ҡыҫҡа һәм аңлайышлы итеп еткерергә , уны яҡлай белергә тейеш.

3.Шәхси сифаттарҙы үҫтереү өлкәһендә уҡыусы өйрәнә:

-үҙ-аллы эш итергә, белем алыу процесына етди һәм яуаплы ҡарарға;

- мәктәп йыһаздарын, уҡыу әсбаптарын һаҡларға;

- Тыуған илде яратырға, телде, илде һаҡларға;

 - һаулыҡты һаҡларға;

- тиҫтерҙәреңә, уҡытыусыларға, атай-әсәйеңә, яҡындарыңа, мәктәп хеҙмәткәрҙәренә иғтибарлы һәм ихтирамлы булырға.

 “ГРАМОТАҒА ӨЙРӘТЕҮ” ҺӘМ “БАШҠОРТ ТЕЛЕ”  ДӘРЕСТӘРЕ ТЕМАЛАРЫНЫҢ ЙӨКМӘТКЕҺЕ

1-се класс

Программа материалын өйрәнеү өсөн бөтәһе 33 сәғәт бирелә.

- Грамотаға өйрәтеү:

Предмет һәм һүҙ

Һүҙҙең исем атау функцияһы

Һөйләм

Ярҙамсы һүҙҙәр

Өн. Һүҙ

Әлифба осоро

- «Башҡорт теле» :

Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр

Һөйләм

Һүҙ. Һүҙ төркөмдәре

Грамотаға өйрәтеү:

- баланы уҡырға яҙырға өйрәтеү; тел, телмәр һәм әҙәбиәт ғилеме тураһында башланғыс төшөнсәләр биреү;

- һөйләү һәм яҙма телмәр курсының төп маҡсаты - уҡыусыны тәү башлап уҡырға һәм яҙырға өйрәтеү.Ошо процесс нигеҙендә бала уҡыу эшмәкәрлеген үҙләштерә башлай, белем алыу оҫталығына өйрәнә.  

     Грамотаға өйрәнеү осоронда түбәндәге мәсьәләләр ҡуйыла:

- телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;телмәр һәм һөйләү сараларының йәшәйештәге әһәмиәтенә төшөнөү;    

-уҡыу материалы,төрлө әҙәби әҫәрҙәр йөкмәткеһе нигеҙендә тирә-яҡ мөхитте,йәмғиәтте өйрәнеү,кешене танып белеү,белем алыу;  

-уҡыуға ҡыҙыҡһыныу, әүҙемлек тәрбиәләү,грамотаға өйрәтеү осоронда универсаль  уҡыу эш алымдарына өйрәтеү;  

 -башҡорт грамотаһына өйрәтеүҙе рус теле һәм уҡыу, тирә-яҡ мөхитте өйрәнеү, һынлы сәнғәт һ.б.предметтар менән тығыҙ бәйләнештә алып барыу.

    Телмәр эшмәкәрлеге.

Телмәр тураһында төшөнсә. Һөйләү телмәре һәм яҙыу телмәре; телмәрҙең ғәмәли ҡулланылышы; мәғлүмәт биреү, аралашыу, мөнәсәбәт ҡороу.

          Тыңлау.Әйткәнде, һөйләгәнде ишетеү, тыңлау һәм унан тейешле мәғлүмәтте айырып ала белеү. Һөйләнгән текстан төп фекерҙе аныҡлау. Кәрәкле уҡыу материалын  иғтибарлы тыңлау,унда әйтелгәнгә ярашлы ишетеү.

Уҡыу.Хәреф таныу. Тәү башлап уҡып өйрәнеү. Һүҙҙәр, һөйләмдәр, текст уҡыу. Аңлы уҡыу. Тасуири уҡыу. Уҡыу универсаль эш алымы, мәғлүмәт алыу ысулы.

Һөйләү.Аралашыу маҡсатына ярашлы итеп тел сараларын, формаларын һайлау.Үҙ-ара һөйләшеү ҡороу һәләтен камиллаштырыу.  

Телмәр мәҙәниәте. Бер-береңә өндәшеү, һөйләшеү  үҙенсәлектәре: уҡытыусы, класташтар, яҡын туғандар, таныш булмаған  кешеләр менән; һөйләшеү урыны,  ваҡыты  менән бәйле  ситуацияларҙа аралашыу. Телмәрҙең йөкмәткеһе  һәм  формаһы.

Телмәр  ситуациялары: хәбәр итеү (иғлан), өндәшеү, саҡырыу, һорау, үтенеү, бәхәс, әңгәмә (диалог), һ.б. Тел саралары: баҫым, тон, пауза, тауыш көсө, тауыш тембры, мимика, ишара.

Әңгәмәсе менән  аралашыу  уңышлы булһын өсөн  шарттар булдырыу, этикет ҡағиҙәләрен үтәү: кешенең   әйткәндәрен  хуплап  уның  фекерен, тәҡдимдәрен  иғтибар  менән бүлдермәй  тыңлау, ҡәтғи  рәүештә  уның әйткәненә ҡаршы  сыҡмай - ҡабул итеү һәм үҙенең уйлағандарын бик итәғәтле итеп ҡыҫҡа ғына  әйтеп  биреү  һ.б.; мәҙәниле  аралащыу  ҡағиҙәләрен  үҙләштереү. Телдең орфоэпик формалары ( термин  ҡулланмайынса - ҡайһы бер һүҙҙәрҙең әйтелеше.)

Яҙыу. Хәрефтәрҙе яҙыу, һүҙҙә уларҙы бер-береһе менән дөрөҫ   тоташтырыу; һүҙ һәм  һөйләмдәрҙе бирелгән  текстан дөрөҫ итеп күсереп яҙыу, шулай уҡ әйттереп яҙҙырғанда тейешле каллиграфия нормаларын үтәү; ишеткән телмәрҙе, уҡылған тексты һүҙмә-һүҙ йәки ҡыҫҡартып яҙыу; унан тейешле мәғлүмәтте  генә һайлап алып яҙма рәүештә теркәү; бәләкәй генә текстар(иғлан, хат,ҡотлау, әкиәт, хикәйә һ.б.) төҙөү. Яҙма телмәр саралары. Әҫәр жанрҙары:әкиәт, хикәйә, шиғыр, йыр, мәҡәл(әйтем), йомаҡ, тиҙәйткес, әйтеш, һанашмаҡ һ.б. Уларҙы яҙыу,һөйләү һәм уҡыу.

Шиғыр. Уның исеме, авторы, геройҙары. Уны һөйләү, уҡыу үҙенсәлектәре. Халыҡ һәм автор әкиәттәре.

Яҙма телмәрҙе тыуҙырыу. Уны уҡыу һәм тыңлау. Яҙма телмәрҙә ҡапма-ҡаршы мәғәнәле(антонимдар),бер үк мәғәнәне аңлатҡан һүҙҙәр(синонимдар).

Тел ғилеме.

Һүҙ тураһында башланғыс төшөнсәләр. Предмет һәм һүҙ.

Һүҙҙең исем атау функцияһы. Уның телмәрҙәге әһәмиәте. Кеше исеме, телмәрҙәге  әһәмиәте. Кеше исемен, фамилияһын белдергән һүҙҙәр.

Предметтың хәрәкәтен белдергән һүҙҙәр. Һүҙбәйләнеш. Уларҙы график тамғалау.

Предметтың билдәһен белдергән  һүҙҙәр.  Һүҙбәйләнеш.  График тамғалау.

Һөйләм. Уның схемаһы. Һөйләм башы,аҙағы һәм уның аҙығында тыныш билдәләре (нөктә, һорау,өндәү).

Йыйнаҡ һәм киңәйтелгән һөйләмдәр. Һөйләмде тулыландырыу, һүҙ өҫтәү.

Текст. Уның мәғәнәһе, төп фекер. Уны тыңлау, һөйләү.

Ярҙамсы һүҙҙәр. Уларҙың һөйләмдәге әһәмиәте.

Һүҙ һәм өн. Өн тураһында төшөнсә. Һүҙҙе әйтеү, тыңлау, тамғалау. Һүҙҙең өн моделе.

Һуҙынҡы, тартынҡы өндәр. Нәҙек, ҡалын өндәр. Яңғырау, һаңғырау тартынкы өндәр.

Ижек. Баҫым. Һөйләү, һөйләшеү, аралашыу мәҙәниәте.

Хәреф. Хәреф - өндөң тамғаһы. Алфавит.  Алфавит хәрефтәрен өйрәнеү. Уны ҡулланыу мөмкинселектәре.

1 класс өсөн  "Башҡорт  теленән" эш программаһы.

II ярты йыллыҡ. Аҙнаға 2 сәғәт  х 10 аҙна,бөтәһе 20 сәғәт.

     Уҡыу йылының икенсе яртыһында "Башҡорт теле"курсын өйрәнеү программаһына ярашлы беренсе-икенсе сиректә грамотаға өйрәнеү осоронда алған уҡыу,яҙыу күнекмәләрен һәм төҫмөрләнә башлаған универсаль уҡыу эш алымдары оҫталығын артабан үҫтереү маҡсаты ҡуйыла.

    "Башҡорт телен" өйрәнеү осоронда түбәндәге мәсьәләләр ҡуйыла:

- баланың тәү башлап уҡырға, яҙырға өйрәнеү күнекмәһен, оҫталығын артабан үҫтереү;

- тел ғилеме өлкәһендә алған башланғыс төшөнсәләрҙе аңлы эшкәртеү процесын әүҙемләштереү;

- һөйләү, яҙма телмәрҙе ғәмәли ҡулланыу;

- универсаль уҡыу эш алымдарын үҙләштереүҙе интенсивлаштырыу.

Телмәр эшмәкәрлеге

 Телмәрҙе тыңлау,ишетеү,аңлау.

 Кешенең өндәшеүен тыңлау,төшөнөү,ситуацияға ярашлы ҡабул итеү.

Уҡыу.Уҡыу оҫталығын шымартыу. Аңлы,шыма уҡыу.Тасуири уҡыу.Уҡыу күнекмәһен мәғлүмәт,белем алыу сығанағы итеп ҡулланыу.

Һөйләү телмәрен белем алыу сараһы итеп ҡуллана белеү. Аралашыу оҫталығы башланғысын артабан үҫтереү.

 Телмәр этикетына өйрәнеүҙе дауам итеү. Һөйләмде дөрөҫ төҙөп һөйләшеү.Һөйләмде дөрөҫ интонация менән, таҙа, дөрөҫ итеп әйтеү. Ниндәйҙер предмет,күренеш, хәл-ваҡиғаға ярашлы мәғлүмәт алыу маҡсатында һорау һөйләм төҙөргә өйрәнеү. Уны әңгәмәсегә биреп,тыңлап анализлау.

Яҙма телмәр.Бәйләнешле яҙма телмәр төҙөү оҫталығына өйрәнеү өлкәһендәге башланғыс күнекмәләрҙе үҫтереү.

 Һөйләм һәм текст төҙөлөшө. Һөйләм төҙөү. Фәнни-популяр текст,иғлан,белдермә,ҡотлау һүҙҙәре. Ҡыҙыл юл,абзац төшөнсәһе.

 Синоним,антоним менән танышыу.Һүҙҙең күп мәғәнәлеге.

Матур яҙыу.Дәрестә 4-5 минут ваҡытты дөрөҫ каллиграфия менән яҙыуға бағышлау. Юл һәм ҙур хәрефтәрҙең яҙылышына даими күнекмәләр үткәрелә, камиллаштырыла. Һүҙлек һүҙҙәрен яҙыу. Һүҙҙәрҙе, һөйләмдәрҙе тиҙ яҙыу оҫталығын үҙләштереү. Контроль күсереп яҙыу.

Тел ғилеме

Һөйләм.Һүҙҙәр теҙмәһе,йыйылмаһы,мәғәнә. Һүҙбәйләнеш. Һөйләмде сағыштырыу.Һөйләмгә хас үҙенсәлектәр.Әйтелеү маҡсатына ҡарап һөйләм төрҙәрен үҙләштереү: хәбәр,һорау,өндәү. Һөйләмде дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләре: ҙур хәреф,аҙағында тыныш билдәләре.

 Һүҙ.Һүҙ төркөмдәре. Предметтың атамаһын,хәрәкәтен,билдәһен белдергән һүҙҙәр.Һүҙҙең лексик һәм грамматик мәғәнәләре.Үҙ аллы һәм ярҙамсы һүҙҙәр. Уртаҡлыҡ һәм яңғыҙлыҡ предмет атамалары. Яңғыҙлыҡ исемдәрҙе ҙур хәрефтән яҙыу.

 Алфавит.Унда хәрефтәр тәртибе.Алфавитты ҡулланыу.

 Өн. Хәреф.Һүҙҙең өн структураһы һәм мәғәнәһе араһындағы бәйләнеш.

 Һуҙынҡы һәм тартынҡы өндәр. Ижек. Һүҙҙе юлдан-юлға күсереү өсөн ижеккә бүлеү. Нәҙек,ҡалын һуҙынҡылар. Яңғырау һәм һаңғырау тартынҡылар. Һүҙҙәрҙе дөрөҫ яҙып өйрәнеү.Орфограммалар.

КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИК  ПЛАН

Грамотаға өйрәтеү (22 дәрес)

I сирек (8 сәғәт)

II сирек (8 сәғәт)

Башҡорт теле  (11 дәрес)

ПРЕДМЕТТЫҢ   ПЛАНЛАШТЫРЫЛҒАН    ҺӨҘӨМТӘЛӘРЕ

Уҡыусыларҙа формалаштырылҙан түбәндәге сифаттар әҙәби уҡыу предметын өйрәнеүҙең шәхси һөҙөмтәләре булып тора;

-Тыуған илгә, уның теленә, мәҙәниәтенә, тарихына һөйөү һәм хөрмәт

-Төрлө ситуацияларҙа йәштәштәре һәм ололар менән хеҙмәттәшлек күнекмәһе, конфликтлы һәм бәхәсле ситуацияларҙан сығыу юлын белеү

-Әҫәрҙәге геройҙарҙың ҡылыҡтарына  дөрөҫ баһа биреү

-хислелек,  әҙеңдең хис-тойғоларыңды аңлай һәм билдәләй белеү

-башҡа кешеләрҙең хис –тойғоларын аңлай һәм билдәләй белең, уртаҡлаша алыу

-матурлыҡ тойғоһо- тәбиғәт матурлығын күрә белеү, йәнле тәбиғәткә һәҡсыл ҡараш

-нәфис һүҙҙең матурлығын тоя белеү, үҙеңдең  телмәреңде камиллаштырыуға ынтылыу

-ғаилә киммәттәрен аңлау, үҙеңдең яҡындарыңа ҡарата ихтирам, рәхмәт, яуаплылыҡ тойғолары

-текст авторы менән  диалог ҡороуға ҡыҙыҡһыныу, уҡыуға ихтыяж

-үҙеңдең һәм әйләнә-тирәңдәге кешеләрҙең ҡылыҡтарына дөрөҫ баһа биреү

-мораль тәртип ҡағиҙәләрен көйләүсе этик тойғолар-намыҫлана, ояла белеү, ғәйебеңде танып, ғәфү үтенеү.

Әҙәби әҫәрҙәрҙең текстары, уларға бирелгән һорауҙар һәм эштәр, һөҙөмтәле уҡыу технологияһы был һөҙөмтәләргә ирешеү сараһы булып тора.

Әҙәби уҡыу предметының дөйөм (метапредмет)һөҙөмтәләре булып, универсаль уҡыу эшмәкәрлеген (УУЭ) формалаштырыу тора

   Әҙәби уҡыу курсының предмет һөҙөмтәләре булып  түбәндәге күнекмәләрҙең формалашыуы тора;

-әҙәбиәттең дөйөм һәм милли мәҙәниәтте сағылдырыусы күренеш булыун, әхлаки ҡиммәттәрҙе, традицияларҙы һаҡлау һәм быуындан  быуынға еткереү сараһы икәнлеген аңлау

-уҡыуҙың шәхси үҫеш өсөн әһәмиәтен аңлау, Тыуған ил һәм уның кешеләре, тирә-яҡ донъя тураһында хәбәрҙәр булыу

-уҡытыусы , уҡыусылар башҡарыунда текстарҙы тыңлап ҡабул итә белеү

-аңлап, дөрөҫ, тасуири  итеп ҡысҡырып уҡыу

-текстың исеменә, авторҙың фамилияһына, иллюстрацияларға, терәк һүҙҙәргә ҡарап уның йөкмәткеһен күҙҙаллау

-таныш булмаған тексты эстән уҡыу, һүҙлек эшен үткәрә белеү

-тексты өлөштәргә бүлеү, ябай план төҙөү

-текстың төп  фекерен үҙ аллы билдәләй белеү

-текстан геройҙы ҡылыҡһырлаусы материалды таба белеү

-тексты тулыһынса һәм һайланма һөйләй белеү

-геройга ҡылыҡһырлама бирә белеү

-телдән һәм яҙма һүрәтләй белеү

-уҡыу барышында картиналарҙы күҙ алдына килтереп һөйләй белеү

-уҡылғанға ҡарата үҙеңдең мөнәсәбәтеңде белдереү, нимәнең ни өсөн оҡшағанын аңлата алыу

-асыҡланған билдәләре буйынса әҫәрҙәрҙе хикәйә, повесть, пьеса жанрҙарына бүлә белеү

-проза әҫәренә геройҙы, авторҙы һәм һөйләүсене айыра белеү

-нәфис әҙәбиәттә сағыштырыуҙарҙы, эпитеттарҙы, йәнләндереүҙәрҙе күрә белеү

-уҡылған әҫәрҙәрҙә авторҙы, геройҙарҙы һәм әҫәрҙең исемен дөрөҫ  атау

Метапредмет һөҙөмтәләре

Көйләүсе УУЭ (регулятивные УУЭ)

-дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы әйтә белеү

-уҡытыусы менән берлектә уҡыу проблемаһын сисеүҙең планын төҙөү

-ҡуйылған маҡсатҡа ирешеү өсөн планды тормошҡа ашырыу, кәрәк осраҡта үҙеңдең эшмәкәрлегеңә төҙәтмәләр индереү

-уҡытыусы менән берлектә баһалау критерийҙарын билдәләү һәм шуға ярашлы үҙеңдең һәм иптәштәреңдең эшенә баһа бирә белеү

Һөҙөмтәле уҡыу технологияһы һәм уҡыуҙағы уңыштарын баһалау технологияһы универсаль уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу саралары булып тора

Танып белеү УУЭ(познавательные УУД)

-текстағы мәғлүмәттең бөтөн төрҙәрен дә иҫәпкә алыу

-уҡыу төрҙәрен маҡсатҡа ярашлы файҙаланыу, текст менән танышыу өсөн уҡыу, күҙ йүгертеп уҡып сығыу, мәғлүмәт алыу өсөн уҡыу ентекләп уҡыу

-төрлө формала бирелгән мәғлүмәтте таба белеү(тотош текст, иллюстрация, схема, таблица)

-мәғлүмәтте бер форманан икенсе формаға үҙгәртә белеү(план, схема, таблица төҙөү)

-һүҙлектәр, белешмә материал менән файҙалана белеү

-анализлай һәм синтезлай белеү

-сәбәп-һөҙөмтә бәйләнештәрен урынлаштыра белеү

-фекерләй белеү

Дәреслектең текстары һәм уның методик аппараты, һөҙөмтәле уҡыу технологияһы танып-белеү УУЭ үҫтереү саралары булып тора

Коммуникатив УУЭ (коммуникативные УУД)

-телмәр ситуацияһына ярашлы үҙеңдең фекереңде телдән әйтеү һәм яҙма формала бирә белеү

-телмәр сараларын төрлө коммуникатив мәсьәләләрҙе сисеүҙә дөрөҫ ҡулланыу, телмәрҙең диалогик һәм монологик формаларын яҡшы белеү

-үҙеңдең фекереңде нигеҙләй белеү һәм дөрөҫ итеп башҡаларға еткерә алыу

-башҡаларҙы ла ишетә һәм тыңлай белеү, уларҙың ҡараштарын аңларға тырышыу, кәрәк булғанда үҙеңдеңҡарашыңды үҙгәртә алыу

-дөйөм эшмәкәрлек барышында  ҡарар ҡабул итә белеү

-һорауҙар бирә белеү

3. Уҡыу предметының йөкмәткеһе.  

Телмәр һәмуҡыу эшмәкәрлегенең төрҙәре.

Тыңлау һәм аңлау.

Телдән һөйләнгән телмәрҙе (әңгәмәсенең мәғлүмәтен, һәр төрлө текстарҙы уҡыу) тыңлау ҡабул итеү. Мәғлүмәтте тыңлау мәғәнәһенә төшөнә барыу: уҡыусы һөйләмде тыңлай. Һөйләүсенең фекер ебенә төшөнә, телмәр аша уның мөнәсәбәтен, мәғәнә биҙәктәрен билдәләй, йөкмәткеһенә ҡарап үҙ яуабын әҙерләй, ҡылығын, тәртибен планлаштыра; уҡылған фәнни-мәғлүмәти, әҙәби әҫәрҙәр буйынса һорау биреү һәм мәғлүмәт алыу күнекмәләре үҙ аллы айырым ғына формалашмай. Ул һөйләү, яҙыу, уҡыу күнекмәләре менән аралашып, үрелеп бара.

Ҡысҡырып уҡыу. Уҡыу күнекмәһенә өйрәткәндә ҡысҡырып уҡыу бик ҙур әһәмиәткә эйә. Ҡысҡырып уҡыу баланы уҡырға өйрәтеүҙә мөһим урын тота, тиҙ, дөрөҫ, йүгерек, аңлы һәм тасуири  уҡыу күнекмәләрен барлыҡҡа килтерә.Тксты аңлы үҙләштереү аша йүгерек уҡыукүнекмәләрен булдырыу.Һөйләмдәрҙе, тыныш билдәләренә иғтибар итеп, интонация менән уҡыу.

Эстән уҡыу. Һүҙҙәрҙе әйтмәйенсә , күҙ йөрөтөп, текстың йөкмәткеһен аңлап уҡыу. Был уөыуҙың тиҙлеген яҡшырта, балала уҡыуға ҡарата яуаплылыҡ тойғоһон арттра, үҙ аллы уҡыуңрға күнектерә.

Һөйләү- уҡыған тексты ентекләп һөйләү ул: фрагменттың төп фекрен билдәләү, терәк һәм мөһим һүҙҙәрҙе ҡулланыу;эпизодты тулы һөйләү, тексты өлөштәргә бүлеү, һһәр бүлеккә һәм тексҡа исем биреү, план төҙөү күнекмәләре булдырыу.

Диалог төҙөү. Диалогтың үҙенсәлектәре тураһында төшөнсә биреү ;бирелгән һорауҙы аңлау, уларға яуап биреү ; әңгәмәсене бүлдермәйенсә, итәғәтле формала үҙеңдең фекереңде әйтеп, уҡылған әҫәр буйынса фекер алышыуҙа ҡатнашыу.

Монолог. Һөйләү телмәренең бер формаһы тураһында аңлатма биреү.Монлогик һөйләү телмәрендә берәү һөйләүсе, ә ҡалғандар тыңлаусы ролен башҡарыуын аңлатыу.

Төрлө текстар менән эш.

Төрлө төрҙәге текстар тураһында тураһында дөйөм мәғлүмәт биреү.Фольклор- халыҡ ижады өлгөләре менән таныштырыу, мәғлүмәт биреү. Таныш булмаған текстарҙың йөкмәткеһен  исеменә, һүрәтенә ҡарап алдан фаразлау.

Текстарҙың темаһын, төп фекерен, структураһын билдәләү, тексты мәғәнәүи өлөштәргә бүлеү, уларға исем биреү.

УҠЫУ КУРСЫНЫҢ ЙӨКМӘТКЕҺЕ

Белем байрамы

  «Йәйге сәйәхәттәр һәм мажаралар »

 Маҡсаттар;педагогик маҡсат-тасуири уҡыу күнекмәһе булдырыу өсөн шарттар тыуҙырыу; уҡыусыларҙың маҡсаттары- ошо модулде үҙләштереү һөҙөмтәһендә әҫәрҙәрҙе тасуири уҡыу күнекмәһенә эйә булыу, уҡылған әҫәрҙәрҙең төп йөкмәткеһеен һөйләргә һәм авторҙарын билдәләргә өйрәнеү

  «Көҙ ҡояшы йөҙә зәңгәр күктә..»

   Маҡсаттар; педагогик маҡсат-  тәбиғәткә ҡарата һаҡсыл мөнәсәбәтте нәфис әҙәбиәт һәм фәнни-популяр текстар аша тәрбиәләү өсөн шарттар тыуҙырыу, уҡыусыларҙың маҡсаты-был модулде үҙләштереү һөҙөмтәһендә шиғырҙарҙы тасуири итеп яттан һөйләргә өйрәнеү , әҫәрҙәрҙең  исемен, авторҙарын билдәләргә өйрәнек

 « Әҙәп төбө- матур ғәҙәт »

 Маҡсаттар; педагогик маҡсат- ваҡиғаларға, геройҙарҙың ҡылыҡтарына шәхси баһа биреү; әҫәр текын файҙаланып, үҙеңдең фекереңде раҫлау өсөн шарттар тыуҙырыу; әҙәбиәт аша балаларҙа әхлаки ҡиммәттәр тәрбиәләү, уҡыусыларҙың маҡсаты-был модулде үҙләштереү һөҙөмтәһендә план ярҙамында тексты һөйләргә, әҫәрҙең йөкмәткеһен, төп фекерен билдәләргә өйрәнеү

«Тәңкә-тәңкә ҡарҙар яуа» Маҡсаттар; педагогик маҡсат-балаларҙы һүҙ сәнғәтенә ылыҡтырыу, әҙәби –теоретик төшөнсәләр менән әҫәрҙәрҙе анализлау аша практик таныштырыу өсөн шарттар тыуҙырыу; уҡыусыларҙың маҡсаты- ошо модулде үҙләштереү һөҙөмтәһендә текстың исеме, иллюстрациялары менән эшләү, мәғәнәһен асыҡлау, рәссамдың текска төшөргән һүрәте менән үҙҙәренең күҙаллауҙарын сағыштырырға өйрәнеү

«Йортом, илем, халҡым киләсәгем»

Маҡсаттар; педагогик маҡсат-Рәсәйгә, Башҡортостанға һөйөү, уның үткәне һәм бөгөнгөһөнә ҡыҙыҡһыныу, Тыуған илгә хеҙмәт итергә әҙер булыу өсөн шарттар тыуҙырыу; уҡыусыларҙың маҡсаты- ошо модулде үҙләштереү һөҙөмтәһендә үҙеңде йәмғияттең , халыҡтың, илдең, дәүләттең ағзаһы итеп тойоу, илдең бөгөнгөһө һәм киләсәге өсөн яуаплылыҡ тойғоһо кисереү, уҡылған әҙәрҙәрҙең авторҙарын билдәләргә өйрәнеү

«Әкиәт уҡырға яратам». Маҡсаттар; педагогик маҡсат-текстың йөктәткеһенә таянып әңгәмә ҡороу, уҡылғанды йомғаҡлау, текска ҡарата дөйөмләштереүсе һорауҙар биреү өсөн шарттар тыуҙырыу; уҡыусыларҙың маҡсаты-ошо модулде үҙләштереү һөҙөмтәһендә әкиәттәрҙе тасуири уҡыу, өҙөктәрен дөрөҫ интонация, темп, тон менән һөйләү

«Илде иңләп, йәмле яҙ килә…». Маҡсаттар: педагогик маҡсат- нәфис әҙәбиәтте сағыштырыуҙарҙы, эпитеттарҙы, йәнләндереүҙәрҙе күрә белеү өсөн шарттар тыуҙырыу; уҡыусыларҙың маҡсаты- ошо модулде үҙләштереү һөҙөмтәһендә тексты өлөштәргә үҙ аллы бүлеү, исем ҡушыу, тотош әҫәрҙең йәки һәр өлөштөң төп фекерен билдәләргә  өйрәнеү

КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИК  ПЛАН

Грамотаға өйрәтеү (22 дәрес)

I сирек (8 сәғәт)

II сирек (8 сәғәт)

Әзәби уҡыу (11 дәрес)

УҠЫУ КУРСЫН ҮҘЛӘШЕТЕРЕҮҘӘ ПЛАНЛАШТЫРЫЛҒАН ҺӨҘӨМТӘЛӘР

«Башҡорт теле» программаһын өйрәнеү процесында 2 класта өйрәнергә тейеш:

Шәхси үҫеш кимәле:

- телдең һәм телмәрҙең кешеләр тормошондағы әһәмиәтен аңлау;

- тексты эмоциональ ҡабул итеү, үҙеңдең хис-тойғоларың менән бүлешеү;

- кешеләрҙең хис-тойғоларын аңлау, уртаҡлашыу, бүлешеү;

- башҡа кешеләрҙең яҙма һәм һөйләү телмәренә иғтибар итеү (интонация, темп, тон, һүҙҙәр һәм тыныш билдәләренең ҡулланылышы һ. б.).

Был һөҙөмтәләргә ирешеүҙең сараһы булып дәреслектәге күнегеүҙәр тора.

Метапредмет кимәле:

Ойоштороу эшмәкәрлеге:

- уҡытыусы ярҙамында эшмәкәрлек маҡсатын билдәләү;

- планлаштырыу;

- һөҙөмтәне һәм белемде үҙләштереү кимәлен күҙаллау;

- дәрестә эш барышын һөйләп аңлатып барыу;

- дәреслек материалы менән эшләү барышында фекер, фараз менән уртаҡлашыу;

- уҡытыусы тәҡдим иткән план буйынса эшләү;

- коллектив төҙөлгән план буйынса эшләү;

- тикшереү;

- төҙәтмәләр индереү;

- баһалау.

Танып белеү эшмәкәрлеге:

- дәреслектең, һүҙлектәрҙең, белешмәләрҙең айышына төшөнөү (йөкмәткеһе, шартлы билдәләре);

- дәреслектән, текстан, таблицаларҙан, схемаларҙан, иллюстрацияларҙан һорауға яуап табыу;

- күмәкләп йәки үҙ аллы башҡарған эш буйынса һығымта яһай белеү;

- ҙур булмаған текстың йөкмәткеһен һөйләү;

- бер төрлө информацияны икенсе төрлө формаға үҙгәртеү.

Аралашыу эшмәкәрлеге:

- үҙеңдең фекереңде телдән һәм яҙма рәүештә формалаштырыу;

- кешенең телмәрен тыңлау һәм аңлау, телмәрҙең темаһын, терәк һүҙҙәрен билдәләү;

- тексты тасуири уҡыу һәм йөкмәткеһен һөйләү;

- уҡытыусы һәм класташтар менән берлектә тәртип ҡағиҙәләре һәм уларҙы үтәү, аралашыу тураһында килешеү;

- парлап, төркөмләп эшләргә өйрәнеү, төрлө ролдәр үтәү (башҡарыусы йәки лидер).

Предмет үҙләштереү кимәле:

- уҡытыусы йәки уҡыусыларҙың һөйләгән тексын ишетеп ҡабул итеү;

- тексты һөйләмдәр теҙмәһенән айыра белеү;

- бөтөн һүҙҙәр менән аңлы, дөрөҫ, тасуири уҡыу;

- текстың исемен (атамаһын) аңлау, тексҡа исем һайлап алыу йәки ҡушыу;

- тексты өлөштәргә бүлеү, һәр бүлеккә исем ҡушыу (план төҙөү);

- ентекле йәки һайланған өлөштөң йөкмәткеһен һөйләү;

- тексты ентекле һөйләй белеү;

- ҡыҫҡа хикәйә төҙөү;

- һүҙҙең өндәрен дөрөҫ атау, һүҙҙе ижеккә бүлеү, өндәр һәм хәрефтәр һанын билдәләү, дөрөҫ баҫым ҡуйыу, баҫымлы һәм баҫымһыҙ ижектәрҙе табыу, телдән өн-хәреф анализы яһау;

- һөйләм аҙағында тейешле тыныш билдәләрен ҡуйыу;

- баҫма тексты дөрөҫ итеп күсереп яҙыу, яҙылғанды өлгө менән сағыштырып тикшереү;

- һүҙҙәрҙе һәм ҙур булмаған һөйләмдәрҙе, 30-40 һүҙҙән торған тексты диктант итеп яҙыу;

- һүҙҙәрҙең ауыр яҙылышлы урындарын күреү һәм дөрөҫ яҙыу;

- һөйләмде, кешенең исемен һәм фамилияһын, географик атамаларҙы, хайуан ҡушаматтарын баш хәреф менән яҙыу; нәҙеклек (ь) һәм ҡалынлыҡ (ъ) билдәләрен, йә, йө, йү, йе, йо, йы ҡушымсаларын дөрөҫ яҙыу;

- өйрәнелгән ҡағиҙәләргә хаталарҙы табып төҙәтеү;

- тамырҙаш һүҙҙәрҙең тамырын табыу, ялғауҙарҙы айыра белеү һәм билдәләү;

- һүҙҙәргә һорау ҡуйыу; кем? нимә? һорауына яуап биреүсе һүҙҙәрҙе күреү, һөйләмдә кем йәки нимә тураһында һүҙ барыуын асыҡлау;

- бирелгән һүҙҙәрҙән йәки тема буйынса һөйләмдәр төҙөү;

- картина йәки бирелгән тема буйынса ҙур булмаған текст төҙөү, уҡытыусы ярҙамында 4-5 һөйләмдән торған тексты дәфтәргә яҙыу.

«БАШҠОРТ ТЕЛЕ» ДӘРЕСТӘРЕ ТЕМАЛАРЫНЫҢ ЙӨКМӘТКЕҺЕ

2-се класс

I. Графика. Өн һәм хәреф. Хәреф һәм өн. Ике өндө белдереүсе хәрефтәр: я, е, ё, ю. У, ү хәрефтәренең ике өндө белдереүе. В хәрефенең үҙенсәлеге. Һуҙынҡыларҙың һүҙҙәрҙе үҙгәртеүҙәге, яңы һүҙҙәр яһауҙағы һәм үҙҙәренең янында торған тартынҡыларҙың ҡалынлығын йәки нәҙеклеген билдәләүҙәге әһәмиәте. Һүҙҙе юлдан юлға күсереү, абзац. Башҡорт теле орфографияһының нигеҙҙәре, һүҙҙәге өндәрҙе тикшереү тәртибе. Һүҙҙең өн моделе.

II. Морфология, һүҙ төркөмдәре. Предмет атамаһын белдереүсе һүҙҙәр. Кем? кемдәр? нимә? нимәләр? һорауына яуап биреүсе һүҙҙәр. Уларҙың белдергән мәғәнәһе, телмәрҙә ҡулланылышы. Кешенең исем-фамилияһын, хайуандарҙың ҡушаматтарын, ер-һыу атамаларын белдереүсе һүҙҙәр, уларҙы баш хәреф менән яҙыу.

Предметтың хәрәкәтен белдереүсе һүҙҙәр. Уларҙың белдергән мәғәнәһе. Ни эшләй? ни эшләне? ни эшләр? йәки ни эшләйәсәк? һорауҙарына яуап биреүсе һүҙҙәр. Уларҙың һөйләмдәге әһәмиәте һәм урыны.

Предмет билдәһен белдереүсе һүҙҙәр. Уларҙың аңлатҡан мәғәнәһе, әһәмиәте. Предмет билдәһен белдереүсе һүҙҙәре булған һүҙбәйләнештәр.

Ярҙамсы һүҙҙәр: һәм, менән, -да, -дә, -ҙа, -ҙә, -та, -тә, -ла, -лә, ғына, генэ, -ҡына, кенә. Уларҙың айырым яҙылышы, айырым торғанда мәғәнә аңлатмауы, баҫымһыҙ булыуы һәм телмәрҙә ҡулланылышы.

III. һүҙьяһалыш. Тамырҙаш һүҙҙәрҙе уҡыу, яҙыу, төркөмләү (термин бирелмәй).

IV. Синтаксис, һүҙ, һүҙбәйләнеш, һөйләм. Уларҙың оҡшашлығы һәм айырмаһы. Әйтеү маҡсаты буйынса һөйләм интонацияһы һәм төрҙәре. Хәбәр һөйләм. Һорау һөйләм. Өндәү һөйләм. Һөйләмдең баш һәм эйәрсән киҫәктәре. Эйә, хәбәр, эйәрсән киҫәктәр.

V. Орфография һәм пунктуация. Дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләрен өйрәнеү һәм ғәмәли ҡулланыу. Йә, йө, йү, йе, йо, йы ҡушымсалы һүҙҙәр, һүҙҙәрҙә ике өндө белдергән я, е, ё, ю хәрефтәре, һүҙ башында [уы], [үэ] өндәре, в хәрефе. Һөйләмдең баш хәреф менән яҙылышы. Кешенең фамилияһы һәм исеменең, хайуан ҡушаматтарының, ер-һыу атамаларының баш хәреф менән

яҙылышы. Хәбәр, һорау, өндәү һөйләмдәр аҙағында тыныш билдәләре. һаналып киткән һүҙҙәр араһында тыныш билдәләре.

VI. Телмәр үҫтереү. Аралашыу ситуацияһы. Уға ярашлы һөйләшеү (диалог) төҙөү. Текст. Тексты таныу. Текстың атамаһы. Текстағы һөйләмдәрҙең мәғәнәүи эҙмә-эҙлелеге. Текст төҙөү. Монолог (сығыш яһау, иғлан эшләү, доклад). Аралашыу этикеты (сәләм биреү, хушлашыу, ғәфү үтенеү, һорау менән мөрәжәғәт итеү, рәхмәт белдереү).

VII. Универсаль уҡыу эш төрҙәре. Үҙ аллы белем алыуҙың башланғыс алымдарын өйрәнеү. Уҡыу эшмәкәрлеге буйынса башланғыс күнекмәләр алыу (маҡсат ҡуйыу, уҡыу материалы менән ҡыҙыҡһыныу, эште планлаштырыу, белем алыу буйынса мәсьәләне хәл итеү, эҙләнеү эше, рефлексия, контроль, баһа). Аралашыу мәҙәниәте.

Календарь - тематик планлаштырыу

БЕЛЕМ КИМӘЛЕН ТИКШЕРЕҮ МАТЕРИАЛДАРЫ

Инеш диктант

Атайым.

           Был минең атайым. Уның исеме Азат. Ул заводта эшләй. Мин атайымды яратам. (12 һүҙ)

Контроль диктант (1 сирек)

“Ярҙамсылар”.

      Беҙ киноға барҙыҡ.Урамда Динә менән Уралды осраттыҡ.Улар Сабит ағайға дарыу алғандар.Доктор уға дауаланарға ҡушҡан. Сабит ағай – яҡшы тракторсы һәм ҡурайсы.Балалар уны яраталар.(27 һүҙ)

Эш: Һуңғы һөйләмдә предметты белдергән һүҙҙәрҙе билдәләргә.

Контроль диктант (2 сирек)

“Дуҫым”.

    Урал яҡшы уҡыусы.Ул минен дуҫым.Беҙ Урал менән уйнайбыҙ, бергә дәрес әҙерләйбеҙ. Урал миңә ярҙам итә.Урал ярҙамсыл малай. (20 һүҙ)

Эш: Кем? һорауына яуап булған һүҙҙәрҙең аҫтын һыҙырға

Контроль диктант (3 сирек)

  Сәлим өсөнсө класта уҡый.  Бөгөн ул олатаһына  ҡунаҡҡа килде. Өләсәһе менән олатаһына көндәлеген күрһәтте.  Өләсәһе уны ҡоймаҡ менән һыйланы. (19 һүҙ)

Эш: Һуҙынҡыларҙы билдәләп сығырға.

Контроль диктант (4 сирек, йыллыҡ тикшереү эше)

Дәрестә.

       Дәрескә звонок булды.Уҡыусылар урындарына ултырҙылар.Уҡытыусы класҡа инде. Бөгөн Азат –дежурный.Ул таҡтаға картина элде.Картинала Өфө ҡалаһы төшөрөлгән. Картина беҙгә бик оҡшаны.(24 һ)

Эш: Уҡытыусы, картина һүҙҙәрен ижектәргә бүлеп яҙырға.

Тикшереү эштәре.

“Ҙур хәреф” темаһы буйынса тикшереү эше

1. Һөйләмдең  төшөп ҡалған һүҙҙәрен яҙ.

          Кешенең______________ һәм ____________ баш хәрефтән яҙыла.

2. Ниндәй һүҙҙәр баш хәрефтән яҙыла?

      а) өфө

      б) китап

      в) өҫтәл

   3.  Һорауҙарға яуап яҙ.

      1. Һинең исемең нисек? ____________

      2. Һинең фамилияң  нисек? _________

      3. Һин ниндәй ҡалала йәшәйһең? ____

“Үҙ-ара һөйләшеү, мәғлүмәт, белешмә эҙләү”  темалары буйынса тикшереү эше

1. Диалогта нисә кеше ҡатнаша ала?

а) 1

б) 2

в) 3

     2. Нимәләр мәғлүмәт сығанағы була ала?

           а) журнал

б) телевизор

в) мәҙәнилек

    3. Диалогты тулыландырып яҙ.

         - Һин ҡайҙа йәшәйһең?

         - _________________

         - Нисәнсе класта уҡыйһың?

         - _________________

         - Уҡытыусың кем?

         - _________________

“Хәбәр, өндәү, һорау һөйләмдәр” темалары буйынса тикшереү эше

1. Был ниндәй һөйләм?   Мин Башҡортостанда йәшәйем.

      а) өндәү

б)  хәбәр

в) һорау

    2. Һорау һөйләм төҙөп яҙ. ___________________________

   3. Тейешле тыныш билдәләрен ҡуйып күсереп яҙ.

      - Һаумы

      - Һаумы

      - Хәлең нисек

      - Яҡшы

“/йа/, /йу/, /йэ/, /йо/  өндәре ” темаһы буйынса тикшереү эше

1. Я, ю, е, ё хәрефтәре ҡайһы һүҙҙә ике өндө белдерә?

      а) шаян

      б) сентябрь

      в) тюлень

2. Ике өндө белдергән хәрефтәрҙе теҙеп яҙ. _______________________________

3.  Һүҙҙә нисә хәреф? Нисә өн?

    Һыя ___хәреф ___өн

    сирень  ___хәреф ___өн

    буяу ___хәреф ___өн

    Яхъя ___хәреф ___өн

УҠЫУ КУРСЫН  ҮҘЛӘШТЕРЕҮҘӘ ПЛАНЛАШТЫРЫЛҒАН ҺӨҘӨМТӘЛӘР

2 класс

«Әҙәби уҡыу» предметын өйрәнеүҙең шәхси һөҙөмтәләре булып уҡыусыларҙа формалаштырылған түбәндәге сифаттар тора:

- Тыуған илгә, уның теленә, мәҙәниәтенә, тарихына  һөйөү һәм хөрмәт;

- төрлө ситуацияларҙа йәштәштәре һәм ололар менән  хеҙмәттәшлек күнекмәһе, конфликтлы һәм бәхәсле ситуацияларҙан сығыу юлын белеү, толерантлыҡ;

• әҫәрҙәге геройҙарҙың ҡылыҡтарына дөрөҫ баһа биреү;
• башҡа кешеләрҙең тойғоларын аңлай белеү;
• тәбиғәт матурлығын күрә белеү;
• үҙеңдең телмәреңде камиллаштырыуға ынтылыу;
• ғаилә ҡиммәттәрен аңлау;

Был һөҙөмтәләргә ирешеү сараһы булып әҙәби әҫәрҙәрҙең текстары, уларға бирелгән һорауҙар һәм эштәр, һөҙөмтәле уҡыу технологияһы тора.

«Әҙәби уҡыу» предметының дөйөм (метапредмет) һөҙөмтәләре булып универсаль уҡыу эшмәкәрлеген (УУЭ) формалаштырыу тора.

Көйләүсе универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:

• дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы табып әйтә  белеү;
• уҡытыусы менән берлектә уҡыу проблемаһын сисеүҙең планын төҙөү;
• ҡуйылған маҡсатҡа ирешеү өсөн планды тормошҡа ашырыу, кәрәк осраҡта үҙеңдең эшмәкәрлегеңә төҙәтмәләр индереү;
• уҡытыусы менән берлектә баһалау критерийҙарын билдәләү һәм шуға ярашлы үҙеңдең һәм иптәштәреңдең эшенә баһа бирә белеү.

Универсаль уҡыу эшмәкәрлеген  формалаштырыу сараһы булып һөҙөмтәле уҡыу технологияһы һәм уҡыусыларҙың уҡыуҙағы уңыштарын баһалау технологияһы тора.

Танып-белеү универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:

• текстағы мәғлүмәттең бөтөн төрҙәрен дә иҫәпкә алыу;
• уҡыу төрҙәрен маҡсатҡа ярашлы файҙаланыу: текст менән танышыу өсөн уҡыу, күҙ йүгертеп уҡып сығыу, мәғлүмәт алыу өсөн ентекләп уҡыу;
• телмәр ситуацияһына ярашлы үҙеңдең фекереңде телдән әйтеү төрлө формала бирелгән мәғлүмәтте таба белеү (тотош текст, иллюстрация, схема, таблица);
• мәғлүмәтте бер форманан икенсе формаға үҙгәртә белеү (план, схема, таблица төҙөү);
• һүҙлектәр, белешмә материал менән менән файҙалана белеү;
• анализлай һәм синтезлай белеү;
• сәбәп-һөҙөмтә бәйләнештәрен урынлаштыра белеү;
• фекерләй белеү;

Танып-белеү УУЭ үҫтереү сараһы булып дәреслектең текстары һәм уның методик аппараты, һөҙөмтәле уҡыу технологияһы тора.

Коммуникатив универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:

• телдән һәм яҙма формала яуап бирә белеү;
• телмәр сараларын төрлө коммуникатив мәсьәләләрҙе сисеүҙә дөрөҫ ҡулланыу, телмәрҙең диалогик һәм монологик формаларын яҡшы белеү;
• үҙеңдең фекереңде нигеҙләй белеү һәм дөрөҫ итеп башҡаларға еткерә алыу;
• башҡаларҙы ла ишетә һәм тыңлай белеү, уларҙың ҡараштарын аңларға тырышыу, кәрәк булғанда үҙеңдең ҡарашыңды төҙәтә белеү;
• дөйөм эшмәкәрлек барышында  ҡарар ҡабул итә белеү;
• һорауҙар бирә белеү.

«Әҙәби уҡыу» курсының предмет һөҙөмтәләре булып түбәндәге күнекмәләрҙең формалашыуы тора:

• әҙәбиәттең дөйөм һәм милли мәҙәниәтте сағылдырыусы күренеш  булыуын, әхлаҡи ҡиммәттәрҙе, традицияларҙы һаҡлау һәм быуындан быуынға еткереү сараһы икәнлеген аңлау;
• уҡыуҙың шәхси үҫеш өсөн әһәмиәтен аңлау, Тыуған ил һәм уның кешеләре , тирә-яҡ донъя тураһында хәбәрҙар булыу;
• уҡытыусы, уҡыусылар башҡарыуында текстарҙы тыңлап ҡабул итә белеү;
• аңлап, дөрөҫ, тасуири итеп ҡысҡырып  уҡыу;
• текстың исеменә, авторҙың фамилияһына, иллюстрацияларға, терәк һүҙҙәргә ҡарап уның йөкмәткеһен күҙаллау.
• таныш булмаған тексты эстән уҡыу, һүҙлек эшен үткәрә белеү;
• тексты өлөштәргә бүлеү, ябай план төҙөү;
• текстың төп фекерен үҙ аллы билдәләй белеү;
• текстан геройҙы ҡылыҡһырлаусы материалды таба белеү;
• тексты тулыһынса һәм һайланма һөйләй белеү;
• геройға ҡылыҡһырлама бирә белеү;
• телдән һәм яҙма һүрәтләй белеү;
• уҡыу барышында картиналарҙы күҙ алдына килтереп һөйләй белеү;
• уҡылғанға ҡарата үҙеңдең мөнәсәбәтеңде белдереү, нимәнең ни өсөн оҡшағанын (оҡшамағанын) аңлата алыу;
• асыҡланған билдәләре буйынса әҫәрҙәрҙе хикәйә, повесть, пьеса жанрҙарына бүлә белеү;
• проза әҫәрендә геройҙы, авторҙы һәм һөйләүсене айыра белеү;
• уҡылған әҫәрҙәрҙә авторҙы, геройҙарҙы һәм әҫәрҙең исемен дөрөҫ атау.
• уҡылғанды аңлау алымдарын формалаштырыу.

УҠЫУ КУРСЫНЫҢ ЙӨКМӘТКЕҺЕ

2 класс

Тематик план

Уҡы, эшлә, аҡыл йый (2с.)

Мин уҡыусы. Ф. Туғыҙбаева. Кешегә кәрәк белем. Ш. Биҡҡолов.Шиғырҙарҙы тейешле хис-тойғолар менән тасуири, ярашлы тауыш, темп һайлап, дөрөҫ уҡырға өйрәнеү, әҫәрҙең  йөкмәткеһен аңлау, текстан төп мәғлүмәтте таба белеү, Һүҙлек менән эш итә белеү.

Халҡым йыйған ынйылар (3 с.)

Бишек йырҙары.Әшкәк-бешкәк, йәки беҙҙең уйыныбыҙ.Бармаҡтар менән уйындар.Шаяртыуҙар. Таҡмаҡтар.Йомғаҡлау дәресе.Һөйләү оҫталығын үҙләштереү, үҫтереү, ижад итеү.

                Әкиәт уҡырға яратам (6 с.)

Беҙ әкиәт тыңлайбыҙ.А. Йәғәфәрова. Төлкө менән әтәс.Айыухас менән Айыукәс мәктәптә.М. Ғабдрахманов. Батыр малай.Саҡырылмаған ҡунаҡ.Күгәрсен күҙҙәре. Д. Талхина.Төлкө менән ҡырмыҫҡа. А. Мөсифуллин.Терпе ниңә энәле? А. Ғарифуллина.Ай аҡылға ултыртты. З. Кускилдина.Төлкө менән кәзә тәкәһе.“Әкиәттәр илендә» йомғаҡлау. Әкиәт жанры, уның төрҙәре, структураһы, тел үҙенсәлектәре, персонаждар төрлөлөгө.

Шып-шым булдыҡ, тынғанбыҙ, беҙ бит шиғыр тыңлайбыҙ (4 с.)            Әсәйемдең ҡулы күп. Ф. Туғыҙбаева. Ҡарлуғас. М. Хисмәтуллина. Бесәй менән сысҡандар.М. Хисмәтуллина. Тыуған яҡ. А. Игебаев.Ҡорот. Буҙа. Көбө. С. Ғәләүетдинов. Балыҡсы Айтуған бабай. Ф. Туғыҙбаева.Бесәйҙең өйө яна.Йомғаҡлау дәресе. Шаяндар һәм тапҡырҙар.

Тәбиғәт – матурлыҡ, байлыҡ; һаҡлаһын уны бар халыҡ (4 с.)Урман китабы. Б. Ноғоманов.Урмансы малай. А. Игебаев.Шыҡыйыусы, шәп йүгереүсе ҡоштар. Ғ. Ишбулатов.Тыңлауһыҙ сана менән саңғы. Ф. Иҫәнғолов.Сәнскеле күлдәк. А. Йәғәфәрова.Ҡарҙағы яҙыуҙар. Ф. Фәтҡуллина.Тирәк. Н. Игеҙйәнова.

Әҙәп төбө – матур ғәҙәт (8 с.)   Флүрәнең ғәйебе нимәлә? Ф. Иҫәнғолов.Ҡунаҡ табыны. Ф. Фәтҡуллина.Кем маҡтансыҡ? С. Яҡупов. Дуҫлыҡ менән шаярмайҙар. А. Йәғәфәрова.Рәхмәт яуғанда. Г. Яҡупова.Батырҙар! Ф. Иҫәнғолов. Ҡыҙҙар менән уйнарға яраймы? Ф. Иҫәнғолов.Тиҫкәре. К. Ильясов.Ҡасҡан әйберҙәр. З. Кускилдина.Ғәбиттең сере нимәлә? Ф. Иҫәнғолов.Һин ни эшләр инең? Ф. Иҫәнғолов.Үсегеүсән бер малай. Ф. Туғыҙбаева.Нимә тип яуап бирер инең? Ф. Иҫәнғолов.Оморҙаҡ бабай. Ж. Кейекбаев.

Тыуған йортом, ерем – минең күңел нурым! (3 с.) Мин йәшәйем Уралда. Г. Ғәлиева.Өфө – беҙҙең баш ҡалабыҙ. Й. Солтанов.Тыуған яҡтарым һәйбәт! М. Садиҡова.Өй туйы. З. Кускилдина.Үгәй инә үләне. Кесерткән. Бәпембә һамаҡтары. Оҫҡон.

Байлыҡ, муллыҡ – тормош етеш, хеҙмәттән алынған емеш (5с.) Өлгөргәнлек һынауы. Ф. Иҫәнғолов.Уңған уң ҡул. Р. Әбүталипова. Икмәк. Әпәкәй.К. Булат. Көтөлмәгән осрашыу. А. Ғарифуллина.Янғын. Н. Игеҙйәнова.Әсә рәхмәте. Ә. Ихсан. Рәхмәттәр биргән рәхәт. Р. Ниғмәтуллин. Ярғанат. Г. Яҡупова. Кемдәр маладис була?Н. Сәлимов. Сер. Г. Ситдиҡова. Бик ярата мине эш... Ф. Зыятдинова.    Һәр бүлек аҙағында йомғаҡлау дәрестәре.

Календарь - тематик  планлаштырыу

Башҡортостан Республикаһы Бәләбәй районы муниципаль районы Бәләбәй ҡалаһы

Башҡорт гимназия-интернаты муниципаль автономиялы  дөйөм белем биреү учреждениеһы

2021/2022 уҡыу йылына

2б класы өсөн башҡорт теленән

контроль-баһалау материалы

Уҡытыусы: Юламанова Ал3ыу Кинй8бай ҡыҙы, башланғыс кластар  уҡытыусыһы

Бәләбәй, 2021  й.

Аңлатма һүҙ

Башҡорт теле буйынса уҡыусыларҙың белем кимәлен баһалауҙың төп критерийҙары.

Контроль диктанттарҙы баһалау.

Уҡытыусы башта тексты уҡып сыға. Өйрәнелмәгән орфограммалы һүҙҙәр алдан уҡ таҡтала яҙылған булырға тейеш. Уҡытыусы синыфтың әҙерлегенә ҡарап, әйтеп яҙҙырыу темпын үҙе билдәләй.

Тексты орфоэпия, әҙәби тел нормаларына ярашлы уҡыу талап ителә. Уҡытыусыға ярҙам итеү маҡсатында йыйынтыҡ авторҙары текстар аҙағында грамматик эш төрҙәре тәҡдим ителә.

Диктант яҙылып бөткәс, уҡыусыларға тексты уҡып һәм тикшереп сығыу рөхсәт ителә. Ләкин диктантты баштан уҡ уйлап, аңлап, иғтибарлы яҙырға өйрәтергә һәм һуңғы тикшертеү менән мауыҡмаҫҡа кәрәк. Уҡытыусы тексты икенсе тапҡыр тулы килеш уҡып сыҡҡас та, грамматик эш тәҡдим ителергә тейеш.

          Диктанҡа билдә ҡуйғанда хаталарҙың характерына иғтибар ителә.Хаталарҙы иҫәпләгәндә  тупаҫ булмағандары, йәғни грамоталыҡты билдәләү өсөн  әһәмиәте юҡтары, айырым билдәләнә.

Түбәндәге хаталар тупаҫ булмағанға инә: ҡағиҙәнең иҫкәртмәһенә ҡараған хаталар, бәйләү юлы менән яһаған яңғыҙлыҡ атамаларҙа ҙур хәрефтең яҙылышында хаталар,  бер тыныш билдәһе урынына икенсеһен ҡуйыу, үҙләштерелгән һүҙҙәрҙә ялғауҙар яҙылышында хаталар.

         Диктант бер генә билдә менән баһалана.  “5” – тупаҫ булмаған 1 орфографик, 2 пунктацион хата булған эшкә, “4”-  4 орфографик, 3 пунктацион,  йә 1 орфографик, 6 пунктацион, йә орфографик хатаһыҙ, 7 пунктацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Әгәр хаталар араһында бер типтағылар булһа, 5 орфографик хатаһы булған эшкә лә “4” ҡуйырға мөмкин. “3” – 6 орфографик, 6 пунктацион, йә 3 орфографик, 9 пунктацион, йә 12 пунктацион хаталы эшкә ҡуйыла. Әгәр эштә өс бер типтағы хата ебәрелһә, 8 орфографик, 8 пунктацион хаталы эшкә лә “3” ҡуйыла. “2”- 9 орфографик, 9 пунктацино йә 8 орфографик, 10 пунктацион хатаһы булған эшкә ҡуйыла.

Изложение һәм иншалар яҙғанда:

№1

Инеш  диктант

Атайым.

           Был минең атайым. Уның исеме Азат. Ул заводта эшләй. Мин атайымды яратам.

№2

Контроль  диктант

Балыҡта

   Йәй көнө мин Асылыкүлгә балыҡҡа барҙым. Ул Башҡортостандағы иң ҙур күл. Асылыкүлдә төрлө балыҡтар йәшәй: алабуға, суртан, ҡыҙылғанат, шамбы,йәйен. Күл буйы бик матур, яр буйында төрлө ағастар, сәскәләр үҫә. Мин биш алабуға, өс шамбы тоттом. Һыу инергә лә өлгөрҙөм.

№3

Контроль  диктант

        Баш ҡала

     Өфө-Башҡортостандың баш ҡалаһы. Эргәһендә генә Ағиҙел йылғаһы аға. Уға Дим һәм Ҡариҙел йылғалары ҡушыла. Ҡаланың киң матур урамдарында трамвайҙар, автобустар һәм троллейбустар йөрөй.

    Баш ҡалабыҙ йылдан-йыл матурлана һәм йәмләнә.

№4

Контроль  диктант

                                                                                    Буш ваҡыт

    Минең исемем Даша, фамилиям Кәримова. Мин өсөнсө класта уҡыйым. Миңә математика, инглиз теле дәрестәре оҡшай. Дәрестән һуң бейеү, һүрәт төшөрөү түңәрәктәренә йөрөйөм.

    Буш ваҡытымда мин китап уҡыйым, компьютерҙа уйнайым, әсәйемә ярҙам итәм. Ял көнө дуҫтарым менән тауҙан сана, саңғы шыуабыҙ, ҡар бабай яһайбыҙ, ҡар бәрешәбеҙ. Эй , күңелле!