Литература аа5ыытын уруоктара
план-конспект урока на тему

Этааптар

Учуутал дьарыга

О5о дьарыга

Тумук ньыма5а

1. Тэрээьин чааьа

Утуо кунунэн. Бугун миигин бол5омтолоохтук истиэхтэрэ, бары бииргэ  улэлэьиэхпит дии саныыбын!

О5олор учууталы кытта  билсэллэр.

Учуутулы кытта улэ5э алтыьыы.Уорэнэр санааны кордоруу.

2. Уорэтэр соругу туруоруу

1.  Уруок тематыгар таьаарыы тугэн

2.  Уруок соругун туруоруу

«Котор онунэн, киьи ойунэн»-этиини туохха туьаайан эппиттэрэ буолуой?

О5олор эьиги ханнык кыьыл кинигэ5э  киирбит котордору билэ5итий? Ханнык кыылы олорор айыы дииллэрин  билэ5ит дуо?  Ханнык котор куруутун до5ордоох эбэ5э сылдьарый?

Эьиги куба туьунан айымньыны аа5а сылдьыбыккыт дуо?

Санаа уллэьиитэ.

Куба,кыталык,

Куба

О5олор билэр, аахпыт айымньыларын кэпсииллэр.

бэйэ-бэйэни истии, бэриллибит тема5а санаатын сааьылаан кэпсиир,ырытыы кэмигэр бол5ойон истэр,эппиэттиир.

аа5ыы улэтигэр былааанныыр,  тумугун саба5алыыр,

3. Уорэнэр соругу толоруу

1. Текси кытта айымньыны аа5ыах иннинэ улэ

-  Айымньыны ылыныыга бэлэмнэнии

2.  Текси кытта айымньыны аа5ар улэ

3.  Айымньыны аа5ан баран улэ.

Кубаны эьиги хайдах котор дии саныыгытый?

Ханнык о5о суруйааччыларны кэпсээнин барбыккытый? Бугун биьиги Василий Архипович Тарабукин «Куба олуутэ»-диэн кэпсээниитэн быьа тардыыны аа5ыахпыт. Бу кэпсээни ким эмит эрдэ аа5а сылдьыбыта дуо? Туох Туьунан буолуой

Бары стр.99 арыйабыт «Куба олуутэ»- диэн кэпсээни аа5ыахпыт.

Сорудах: Туох туьунан кэпсэнэр эбитий? 1-8. абзаска туох диэн ааттыахха собуй?(1часть).

1-6.(2часть) абзаска туох диэн ааттыахха собуй?(1часть)

Абзастар бэйэ-бэйэлэриттэн туох уратылаахтарый?

Бу кэпсээни  атыннык туох диэн ааттыахха собуй?

Сорудах: оруолунан аа5ыы улахан дьон о5олору сэрэтэр этиитин  булан аа5ын эрэ.

Сорудах: ханнык абзастары быдан собулээтигит,ону булан аа5ан иьитиннэрин. То5о таллыгыт бу абзаьы?

Сорудах:Дьэ бастакы чааьыгар туох туьунан кэпсэннэй? Ким  молтох быьыыта коьуннэй? Куба хайдах  до5орун сутэрдэй? Сорудах:Со5отох хаалбыт куба эрэйдэнэрин ханнык этииттэн ойдуоххэ собуй?

Сорудах: билбэт тылгытын корустугут дуо? Атыннык эти тыллары туох диэн тутталларый?

2.чааьа. Иккис чааьа бастакы чааьыттан туох уратылаа5ый? Туох туьунан кэпсэннэрий? Куба хайдах быьыыланнай? Булчуттары туох дьиктиргэттэй?

Бу кэпсээн туохха  уорэтэрий?

Сорудах: тиэкиьи хайдах ылыммыттарын бэрэбиэркэлээьин. -Василий Тарабукин тоьо учугэй, ойдонумтуо кэпсээни суруйбут эбитий?

Группаннан улэ.Саамай тугу ойдоон хааллыгыт?ону билигин 4 буолан  ырытыьын, эьиги группаннан уже улэлиигит. Куба хайдах буолла? Бу икки куба туьунан туох диэн этиэ этигитий?Бары субэлэьин, толкуйдаан.

Сорудах: ханнык тыллары сана биллигитий? Олоххо туьаныахха соп дуо бу тыллары?

Кыраьыабай, манан,уьун моойдоох и.т.д

О5оло санааларын этэллэр.

Кинигэннэн улэ.

Икки куба, кинилэр эбэ арыытыгар сынньанар сир оностуммутарын, кынаттарын даллатан баран сырсыакалаьалларын, хатыы кулугэр сытан ылалларын туьунан. Улахан дьон о5лору сэрэтэллэ: о5лоор,эдэр дьон сэрэнин. Айыл5а маанылаах кыылларны тыыппат буолун. Ити аата Эбэбитин собулээхтэрэ, сырыттыннар олохсуйдуннар диэн. Уонна биир куулэйдии кэлбит киьи куьа5ан быьыытын туьунан.

Со5отох куба быьыыта. Кырдьа5аы кытта булчуттар кэпсэтиилэрэ, куба оло5ун билгэлээьин.

О5олор ойдообуттэрин бэрэбиэркэлэнэллэр,санааларын этэллэр.

Ойдоон  хаалбыт тылларын ааттыыллар, билсэллэр.4 болан группа5а арахсаллар.

бэриллибит тема5а санаатын сааьылаан кэпсиир,ырытыы кэмигэр бол5ойон истэр.

тиэкиьи кытта улэ,ырытыы, айымньы ис хоьоонун ырытар,тэнниир ,ойуулуур. Наадалаах информациянан булар.

ырытыы, айымньы ис хоьоонун ырытар,тэнниир ,ойуулуур. Наадалаах информациянан булар

бэриллибит тема5а санаатын сааьылаан кэпсиир,ырытыы кэмигэр бол5ойон истэр,эппиэттиир.

санаатын сааьылаан кэпсиир,ырытыы, бэйэ-бэйэни истии

Тумугун саба5алыыр, улэтин хонтруолланар, сыаналана уорэнэр.

Сатаан  атын дьонукытта тапсан улэлээьин, санаатын уллэстии, туьалаах информацияны булан ылан туьаныы.

4. Сыаналаныы

Бугунну уруокпут тумуктэнэн эрэр. Билигин уруок  актыыбнай  кыттыыгытын 3 араас онноох фишканнан кордорун    ( халаан куох, ара5ас, кыьыл).

1. Бу кэпсээни мин ис хоьоонун ойдоотум
2. Туохха уорэтэрин быьаардым
3. Боппуруостарга соптоох эппиэт биэрдим
4. Санаабын уллэьинним
5. Атын дьон кэпсиирин бол5омтолоохтук иьиттим.

О5олор бэйэлэрин сыаналаналлар, ыйыттыктарга бэйэлэрин санааларын фишканнан кордороллор.

утуону-мокуну,сырдыгы-харананы арааран,сиэри тутуьуу,амарах, аьыныгас,дьонно кыьамньылаах майгы учгэйгэ тиэрдэрин ойдуур.

тумугун саба5алыыр, улэтин хонтруолланар, сыаналана уорэнэр.

Кылаас, оскуола:

Оскуола:                                Кылаас:      2 кылаас                      

Уруок темата:

Уус уран айымньы. Хоьоон

Аа5ыллар айымньы:

А.Г. Кудрин – Аба5ыыныскай «Куорэгэй»

УМК (учебник аата, автора)

Саьар5а

Уруок тиибэ:

Хоьоону аа5ыы уонна ырытыы уруога

Учуутал сыала:

О5олор А.Г. Кудрин – Аба5ыыныскай «Куорэгэй» диэн хоьоону табаты, ойдобуллээхтик, ис хоьоонноохтук аа5алларыгар уонна иэйиитин, тылын-оьун ырыта уорэнэллэригэр усулуобуйаны тэрийии

О5о соруга:  

- А.Г. Кудрин – Аба5ыыныскай «Куорэгэй» диэн хоьоонно тугу хоьуйбутуй

- куорэгэй диэн хоьоонно ханнык иэйиии иьиллэрий

Уруок тумуктэрэ:

1.Предмети уэрэтии тумуктэрэ:

• Аа5ыы уэруйэхтэрэ:  хоьоонноохтук аа5ыы                                                    

Тиэкиьи кытта улэ уэруйэхтэрэ: Хоьоон сурун санаатын ойдуур, иэйиитин ырытар, сыаналыыр

2. Уэрэх сатабылларын сайыннарыы тумугэ:

• Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл: - уруок соругун ейдуур,

                                                                  - уорэх дьарыгын туруоруллубут  соруктарга оло5уран былаанныыр, хонтуруолланар,  сыаналанар

• Билэр-кѳрѳр сатабыл: ой  улэтин дьайыыларын сатааан толорор:

                                         - хоьоон ис хоьоонун ырытар

                                         - хоьон тылын – оьун ойдуур, ырытар

                                         - хоьоон иэйиитин ырытар

• Бодоруһар сатабыл: -  бэйэ санаатын сааьылаан этэр                                    

                                     -  ырытыыга кыттар

                                     - атын киьи санаатын болҕойон истэр

3.Ытык эйдэбулу инэрии тумугэ:

Чыычаахтарга харыстабыллаах сыьыаны инэрии

Уруок этаптара

Учуутал дьарыга

(сорудахтар, ыйытыылар)

Уэрэнээччи дьарыга

Уэрэтии ньымалара,

тэрийэр формата

Тумугэ

1. Тэрээьин чааьа

Утуо кунунэн о5олоор, бугун мин Вероника Васильевна аа5ыы уруогун эьиэхэ ыытыам.

Чэ эрэ уруокпутун кэс тылбытынан са5алыаххайын эрэ. Мин кэннибиттэн хатылаан иьин.

Бугун мин уорэнэ кэллим!

Элбэх билиини ылан барыам!

Кохтоохтук араас сорудахтары толорорго

Мин дьулуьуом!

- о5олоор, аа5ыы уруогар биьиги тугунан дьарыктанабытый? Тугу гынабытый?

Учууталы э5эрдэлии корсоллор. Уруокка бэлэмнэнэн кэс тылларын этэллэр

биьиги аа5ыы уруогар:

- суруйааччылары уонна кинилэр айымньыларын кытта билсэбит

- айымньылары аа5абыт, ырытабыт, тэннээн коробут

- билбэт тылларбытын билээри тылдьыты кытта улэлиибит

- айар хабааннаах улэлэри толоробут уо.д.а

Тылынан этии

Бары буттуун

Уруокка бэлэмнэнии. Бэйэни хонтуруолланыы, сааьыланыы.

2. Уэрэнэр соругу туруоруу

Сыала:

Уруок тематыгар тахсыы

1.Уруок тематыгар таьаарар тугэн

- О5олоор, ааспыт аа5ыы уруогар биьиги ханнык суруйааччы хоьоонун туьунан билсибиппитий?

- онно туох туьунан хоьулубутай??

2.Уруок соругун туруоруу  

- О5олор А.Г Кудрин дьыл кэмиттэн сааьы наьаа таптыыр буолан саас туьунан хльуйара буолуо ди?

- оссо саас туьунан хоьуйбута буолуо дуо?

- бугунну аа5ыы уруогар туох диэн сорук туруорунабытый?

- А.Г. Кудрин – Аба5ыыныскай «Сааскы ырыа»

- Кыьын бутэн сааскы сылаас куннэр ууммуттэрин, о5олор уорбуттэрин, чыычаахтар кэлбиттэрин

- хоьуйбута буолуо

- А.Г Кудрин хоьоонун кытта сал5ыы билсии

Тылынан этии

Уруок соругун туруоруу, былааннааьын

Бодоруьар сатабыл:

-  бэйэ санаатын сиьилии тириэрдэр

Бодоруьар сатабыл:

-  бэйэ санаатын сиьилии тириэрдэр

Бэйэни салайынар, дьаьынар сатабыл:

- уруок соругун ейдуур,

 - уорэх дьарыгын туруоруллубут  соруктарга оло5уран былаанныыр,

3. Уэрэнэр соругу толоруу

Сыала:

Айымньыны ылыныыга бэлэмнээьин

3.1  Тиэкси кытта айымньыны аа5ыах иннинэ улэ

Сорудах

О5олор хартыынаны короллор, санааларын этэллэр

- чыычаахтар ойууламмыттар

О5олор бэйэлэрин санааларын этэллэр

- куорэгэй

- Бугунну аа5ыы урогар биьиги А.Г. Кудрин Куорэгэй диэн хоьоонун кытта билсэбит, хоьоонноохтук аа5абыт, ырытабыт

Учуутал кордоруулээх аа5ыыта

Бодоруһар сатабыл: -  бэйэ санаатын сааьылаан этэр                                    

Уруок хаамыытын былааннааьын

3.2.Тиэкси кытта айымньыны аа5а олорон улэ

Сыала:

Айымньы ис хоьоонун эйдээьун

1. Хоьоону кытта билсиьии

Хоьоону строфаларынан аа5ыы, ырытыы

- оссо биирдэ Куорэгэй диэн хоьоону аа5ыаххайын эрэ

- поэт тугу хоьуйбутуй

Сорудах

Хоьоон иэйииитин ырытыы

Сорудах

О5олор хоьоону аа5аллар

- 1 строфа5а кун уота сылыйан куорэгэйдиир чыычаахпыт котон-дайан куорэйбитин туьунан

- сылаас кун уота тыкпыт куоргэй чыычаах котон кэлбит

- 2 строфа5а саха дьиэтин урдунэн котон дьырыбынаата

- кун тахсыыта дьиэ урдунэн отон тахсыбыт

- Комус куолас диэн хайдах чыычаа5ы этэллэрий?

- Сомо5о – домох тылдьытыттан коробут

О5олор тылдьыттан короллор быьаараллар

Комус куолас – диэн учугэй, ыраас, ча5ылхай, чуор куолаьы этэллэр эбит

- 3 строфа5а Саха сиригэр итии куннээх ыраайтан котон кэлэн э5эрдэлии ыллаабыт

- кунду кэммит эргийэн

Куммут уота сылыйан

- сааскы куммут тахсыыта

Саха дьиэтин урдунэн

- э5эрдэлии ыллаата

О5олор санааларын этэллэр

- бу хоьоону аа5ан баран мин дууьабар уоруу, ор кэтэспит сана туолуута иннэ

- сааскы дьыл кэмин, то5о диэтэр кини ыллаатагына туох барыта тиллэр, уьуктар

Строфаларынан ырытыы

Тылдьыты туттуу

Тылынан этии

Биридмиэти уорэтии тумугэ:

Тиэкиьи кытта улэ уэруйэхтэрэ: Хоьоон сурун санаатын ойдуур, ырытар, сыаналыыр

Бодоруһар сатабыл: 

-  бэйэ санаатын сааьылаан этэр                                    

 - ырытыыга кыттар

Билэр-кѳрѳр сатабыл:

- хоьоон ис хоьоонун ырытар                             

Билэр-корор сатабыл          

- хоьон тылын – оьун ойдуур, ырытар

Бодоруһар сатабыл: 

-  бэйэ санаатын сааьылаан этэр                                    

- ырытыыга кыттар

Бодоруһар сатабыл: 

-  бэйэ санаатын сааьылаан этэр                                                             - ырытыыга кыттар

Билэр корор сатабыл

- хоьоон иэйиитин ырытар

3.3. Тиэкси кытта айымньыны аа5ан баран улэ

Сыала:

Айымньы сурун санаатын эйдээьун

Хоьоонноохтук аа5арга бэлэмнэнии

Сорудах

Хоьоону  ис хоьоонноохтук аа5ыы

Сорудах

Айар улэ

• О5олоор онтон чыычаахтары биьиги харыстыахтаахпыт дуо? То5о? Хайдах харыстыыбытый? Тугу гынан? Хайаан?

• Онтон оголор КОРМУШКА диэни истибиккит?
• Билигин чычаах аьыыр уйатын онорон холонон коруохпут

- хоьоонно болдьох бэлиэлэри туруортуубут

О5олор учууталы кытта хоьоонно болдьох бэлиэлэри туруораллар, хоьоонноохтук аа5арга бэлэмнэнэллэр

О5олор хоьоону болдьох бэлиэлэри короннор, аа5ан хоьоонноохтук аа5арга бэлэмнэнэллэр

О5олор хоьоону ис хоьоонноохтук, поэт эппит иэйиитин истээччилэргэ тириэрдэр гына аа5аллар

• Дьиэлэрин алдьатыа суохтаахпыт
• Уйаларын булан баран оголорун тыытыа суохтаахпыт
• Аьатыахтаахпыт уо.д.а
• Истибиппит ити чычаах уйата

Кормушка онороллор

Болдьох бэлиэлэри туттуу

Биридмиэти уорэтии тумугэ:

Аа5ыы уэруйэхтэрэ:  хоьоонноохтук аа5ыы                                                    

4.Сыаналаныы

1.О5олор бэйэлэрин эйдэбуллэрин сыаналаныылара

2. О5олор бэйэлэрин дьарыктарын сыаналаныылара

- А.Г. Кудрин – Аба5ыыныскай «Куорэгэй» диэнхоьоонун кытта билистибит

- куорээй чыычаах сааскы кэм чыычаа5а буоларын, кини кэлиитиниин саас саха сиригэр са5аланарын

О5олор хайдах улэлээбиттэринэн бэйэлэрин сыаналанан онноох смайликтары бугунну чыыьылаларын анныгар уруьуйдууллар

Смайликтарынан сыаналаныы

Бодоруьар сатабыл:

-  бэйэ санаатын сиьилии тириэрдэр, кэпсиир,

- соптоох ыйытыыны туруорар эппиэтиир

Бэйэни салайынар, дьаьынар сатабыл:

- уорэх дьарыгын туруоруллубут  соруктарга оло5уран былаанныыр, хонтуруолланар, сыаналанар

 - бэйэ улэтин сатаан сыаналанар

Кылаас, оскуола:

2 кылаас

Уруок темата:

А.Г.Кудрин – Аба5ыыныскай айар улэтэ

Аа5ыллар айымньы:

А.Г.Кудрин – Аба5ыыныскай «Сааскы ырыа»

УМК (учебник аата, автора)

Саьар5а Л.В.Захарова, Л.К.Избекова

Уруок тиибэ:

Айымньыны аа5ыы уонна ырытыы уруога

Учуутал сыала:

О5олор А.Г.Кудрин – Аба5ыыныскай айар улэтин кытта билсиьэллэригэр, хоһоону табатык ейдебеллээхтик, ис хоьоонноохтук аа5а уонна  тылын-өһүн, иэйиитин ырыта уерэнэллэригэр усулуобуйаны тэрийии.

О5о соруга:  

• Аба5ыыныскай  диэн кимий? Хоьоонугар тугу хоьуйарый?
• А.Г.Кудрин – Аба5ыыныскай «Сааскы ырыа» хоьоонун сурун санаата тугуй?

Уруок тумуктэрэ:

1.Предмети уэрэтии тумуктэрэ:

Аа5ыы уэруйэхтэрэ: хоьоону хоьоонноохтук аа5ар, ейдуур;

Тиэкиьи кытта улэ уэруйэхтэрэ: хоьоон сурун санаатын ырытар; 

2. Уэрэх сатабылларын сайыннарыы тумугэ:

• Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл:

-Уруок соругун өйдүүр;

-Дьарыгын хонтуруолланар, сыаналанар.

- бэйэ улэтин сыаналыыр

• Билэр-кѳрѳр сатабыл:

- хоьоону хоьоонноохтук аа5ар;

-саба5алаан керер;

- бэйэ санаатын сатаан этэр;

• Бодоруһар сатабыл:

-атын киьи санаатын истэр, бэйэ санааты этэр

-ыйытыыга хоруйдуур

3.Ытык эйдэбулу инэрии тумугэ:

Айыл5аны, тулалыыр эйгэни таптыыр, сыаналыыр.

Уруок этаптара

Учуутал дьарыга

(сорудахтар, ыйытыылар)

Уэрэнээччи дьарыга

Уэрэтии ньымалара,

тэрийэр формата

Тумугэ

1. Тэрээьин чааьа

Бугунну кун миэхэ ыраас, чэбдик буол,

Араначчылыыр Аан ийэ дойдум,

Сылаас тыыннынан угуттаан,

Сайа5ас санаата биэр, Дом!

Учууталы э5эрдэлии керселлер. Уруокка бэлэмнэнэн алгыс аа5аллар.

Бары бүттүүн.

Уруокка бэлэмнэнии.

2. Уэрэнэр соругу туруоруу

Сыала:

Уруок тематыгар тахсыы

1.Уруок тематыгар таьаарар тугэн

Хаартысканы кердеруу

Сорудах

2.Уруок соругун туруоруу  

- Бу хартыына5а сааскы кун ойууламмыт. То5о диэтэр кун куускэ кытар, хаар ууллан уу тахсыбыт.

О5олор бэйэлэрин санааларын этэллэ, ыйытыыка хоруйдууллар

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии, ыйытыыга хоруйдааһын, ырытыы.

Ыйытыыга хоруйдуур,

Уруок сыалын уонна соругун ейдуур

3. Уэрэнэр соругу толоруу

Сыала:

Айымньыны ылыныыга бэлэмнээьин

3.1 Тиэкси кытта айымньыны аа5ыах иннинэ улэ.

О5олоор, ким эмит билэр дуо А.Г.Кудрин – Аба5ыыныскай диэн суруйааччыны?

Кини 1907 сыллаахха Елуехумэ улууьун Аба5а диэн беьуелэгэр тереебутэ. Ер сылларга оскуола5а учууталынаан уонна хаьыат редакциятыгар «Бэлэм буол», «Эдэр большевик» улэлээбитэ. Иркусткайдаа5ы педагогическай институкка уерэнэр сылларыгар суруйааччылар белехтеругэр талыллыбыта. А5а дойду сэриитигэр кыттыбыта. Айар улэтин 1923 сыллаахтан са5алаабыта. Бастакы «ырыа хоьоон» диэн хомуурунньуга 1927 с тахсыбыта.

Сорудах

О5олор бол5ойон олорон истэллэр.

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии.

Кэпсэтии, ыйытыыга хоруйдааһын.

Сабаҕалаан керуу.

Ыйытыыга хоруйдуур.

-бэйэ санаатын сааьылаан этэр, сатаан дакаастыыр.

3.2.Тиэкси кытта айымньыны аа5а олорон улэ

Сыала:

Айымньы ис хоьоонун эйдээьун

.1Айымньыны кытта билсиьии 

О5олоор, биьиэхэ анаан биир о5о хоьоону аа5ан, устан ыыппыт бол5ойон истиэххэйин эрэ. (Звукозапись холбонор, о5о аа5ар)

Сорудах

2.Айымньыны хайдах ылыммыттарын бэрэбиэркэлээьин

Сорудах

 3.Айымньыны абзацтарынан аа5ыы, ырытыы

1 строфа Аа5ыы

- Маннайгы абзааьы хоьоонноохтук аа5ыахха

2 строфа Аа5ыы

Иккис абзааьы аа5абыт

3 строфа

О5олор, бол5ойон олорон истэллэр.

-сааскы кэлиитин туьунаан. Поэт сааскы куну хоьуйбут.

(Куммут уота уоттанна, хаарбыт уута суккуллар…)

Дьыбар, кыыдаан кыйданна 

куммут кулум уоттанна

бэркэ чуочайда, чуучугуруу чуопчаарда

Халдьаайыттан чырылаан, хаарбыт уута суккуллар

курулгэннэ маарыннаан, кенустэргэ кутуллар

ыллаата, куну керсе тайаарда

Керу – нары туьэрдилэр

ойуур устун сырсыьан, куеххэ дайан кеччуйдулэр

Кэрии тыа5а, куула5а

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии.

Кэпсэтии, ыйытыыга хоруйдааһын.

Ыйытыыга хоруйдуур,

-бэйэ санаатын сааьылаан этэр, сатаан дакаастыыр.

- хоһоон ис хоһоонун, хоһоон тылын-өһүн, иэйиитин  ырытыы

3.3. Тиэкси кытта айымньыны аа5ан баран улэ

Сыала:

Айымньы сурун санаатын эйдээьун

1.Айымньыны сурун санаатын тула кэпсэтии

Сорудах

2. Хоһоонноохтук ааҕарга бэлэмнэнии.        

Бу хоһоону хайдах ааҕыахпытый, хайдах настроениялаах? Хоһоон интонациятын быһаарыахайын эрэ. 

Ааҕан искэ бэлэмнэнин.

Хоһоону хоһоонноохтук ааҕыы.

Сорудах        

3.Айар улэ

Сорудах

О5олор бэйэлэрин санааларын уллэстэллэр.

-Доргуччу, сопутуойга, туочука тохтоон кере –кере аа5аллар.

Хоьоону хоьоонноохтук аа5аллар

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии.

Кэпсэтии, ыйытыыга хоруйдааһын.

бэйэ санаатын сааьылаан этэр, сатаан дакаастыыр.

4.Сыаналаныы

1.О5олор бэйэлэрин эйдэбуллэрин сыаналаныылара

2. О5олор бэйэлэрин дьарыктарын сыаналаныылара

Этиини салҕыыллар, уонна ааҕан иьитиннэрэллэр.

Бэйэлэрин дьарыктарын шкала ненуе сыаналаналлар.

Биирдиилээн.

Сыаналаныы.

Бэйэ улэтин сыаналаныы

Кылаас, оскуола:

2 кылаас

Уруок темата:

Леонид Анреевич Попов айар улэтэ.

Аа5ыллар айымньы:

Леонид Анреевич Попов «Сахам сирин таптыыбын»

УМК (учебник аата, автора)

Л.В. Захарова Л.К. Избекова «Саһарҕа»

Уруок тиибэ:

Айымньыны ааҕыы уонна ырытыы уруога.

Учуутал сыала:

О5олор Л.П. Попов айар улэтин кытта билсиьэллэригэр, хоһоону табатык ейдебеллээхтик, ис хоьоонноохтук аа5алларыгар уонна  тылын-өһүн, иэйиитин ырыта уерэнэллэригэр усулуобуйаны тэрийии.

О5о соруга:  

Леонид Анреевич Попов  Саха сирин тугун таптыырый?

Уруок тумуктэрэ:

1.Предмети уэрэтии тумуктэрэ:

Аа5ыы уэруйэхтэрэ: - хоһоону  табатык өйдөбүллээхтик уонна таска доргуччу хоһоонноохтук ааҕар.

                                 -хоһоон  сүрүн санаатын өйдүүр.

Тиэкиьи кытта улэ уэруйэхтэрэ: хоһоон тылын-өһүн, иэйиитин ырытар.

2. Уэрэх сатабылларын сайыннарыы тумугэ:

Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл: 

-уруок сыалын уонна соругун ейдуур,

-Бэйэ улэтин сатаан дьаьанар,  дьарыгын хонторуолланар, сыыһатын көннөрүнэр;

-бэйэ улэтин сыаналыыр.

Билэр-кѳрѳр сатабыл:  хоһоон аатынан сабаҕалаан көрүү.

- хоһоон ис хоһоонун, хоһоон тылын-өһүн, иэйиитин  ырытыы;

-бэйэ санаатын сааьылаан этэр, сатаан дакаастыыр.

• Бодоруһар сатабыл:

-Атын киьи санарарын бол5ойон истэр, бэйэ санааны толору этэр;

- ыйытыыга хоруйдуур.

3.Ытык эйдэбулу инэрии тумугэ:

Төрөөбүт дойдуга таптал, киэҥ туттуу.

Уруок этаптара

Учуутал дьарыга

(сорудахтар, ыйытыылар)

Уэрэнээччи дьарыга

Уэрэтии ньымалара,

тэрийэр формата

Тумугэ

1. Тэрээьин чааьа

Үтүө күнүнэн! Бүгүҥҥү күммүт ситиһиилээхтик ааһарыгар, бэйэ бэйэбитигэр истиҥ мичээрдэ бэлэхтиэххэйин.

Олоробут, бүгүҥҥү уруокка бэлэмнэнии.

Мичээрдэллэр.

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии.

Уруокка бэлэмнэнии.

2. Уэрэнэр соругу туруоруу

Сыала:

Уруок тематыгар тахсыы

1.Уруок тематыгар таьаарар тугэн

Сахам сирин таптыыбын диэн ырыа иьитиннэрии уонна презентация саха сирин хаартыскалара.

Сорудах

2.Уруок соругун туруоруу  

Ырыаны болҕойон истэллэр.

Саха сирин туһунан,

Оҕолор бэйэлэрин санааларын этэллэр (үөрүү, киэн туттуу, дойдуга таптал).

Мин санаабар тоҕо диэтэххэ кини олус тереебут дойдутун таптыыр, ол иьинкини бу ырыаны ыллаабыта буолуо.

Л.В. Захарова Л.К. Избекова «Саһарҕа»

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии, ыйытыыга хоруйдааһын, ырытыы.

Сатаан ырыа тылын уонна иэйиитин ырытар;

Ыйытыыга хоруйдуур, ыйытыыны биэрэр.

Уруок сыалын уонна соругун ейдуур

3. Уэрэнэр соругу толоруу

Сыала:

Айымньыны ылыныыга бэлэмнээьин

3.1 Тиэкси кытта айымньыны аа5ыах иннинэ улэ 

Ким билэрий, Леонид Анреевич Попов диэн суруйааччыны?

Оҕолор, Леонид Анреевич Попов атырдьах ыйын 14 күнүгэр, 1919 сыллаахха Сунтаар улууһугар Арыылаах нэһилиэгэр учууталлар дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүт, 1990сыллаахха муус устар 1 күнүгэр олохтон барбыт. Кини 70 сыл олорбут. Кини поэт уонна тыл баасчыт эбит. Поэт сэрии уонна саха сирин  туһунан хоһоону суруйарын сөбүлүүр эбит, олортон биирдэстэрин билигин ааҕыахпыт Сахам сирин таптыыбын диэн хоһоонун.

Сорудах

Билэр оҕо кэпсиир.

Оҕолор сабаҕалаан көрөллөр.

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии.

Кэпсэтии, ыйытыыга хоруйдааһын.

Сабаҕалаан керуу.

Ыйытыыга хоруйдуур, ыйытыыны биэрэр.

-бэйэ санаатын сааьылаан этэр, сатаан дакаастыыр.

3.2.Тиэкси кытта айымньыны аа5а олорон улэ

Сыала:

Айымньы ис хоьоонун эйдээьун

.1Айымньыны кытта билсиьии 

Сорудах

2.Айымньыны хайдах ылыммыттарын бэрэбиэркэлээьин

Сорудах

 3.Айымньыны строфоларыана аа5ыы, ырытыы

1 абзац Аа5ыы

2 абзац Аа5ыы

3 абзац Аа5ыы

Истэригэр өйдөбүллээхтик ааҕаллар.

Мин санаабар поэт саха сирин сайнын таптыыр эбит дии санаатым. Тоҕо диэтэххэ бу хоһооҥҥо сайын хоһуйуллубут.

1 абзац Аа5ыы

2 абзац Аа5ыы

3 абзац Аа5ыы

Бары бүттүүн.

Кэпсэтии.

Кэпсэтии, ыйытыыга хоруйдааһын

Дакаастааьын.

Ырытыы.

Ыйытыыга хоруйдуур.

-бэйэ санаатын сааьылаан этэр, сатаан дакаастыыр.

- хоһоон ис хоһоонун, хоһоон тылын-өһүн, иэйиитин  ырытыы

3.3. Тиэкси кытта айымньыны аа5ан баран улэ

Сыала:

Айымньы сурун санаатын эйдээьун

1.Айымньыны сурун санаатын тула кэпсэтии

Сорудах

2. Хоһоонноохтук ааҕарга бэлэмнэнии.        

Бу хоһоону хайдах ааҕыахпытый, хайдах настроениялаах? Хоһоон интонациятын быһаарыахайын эрэ.

Ааҕан искэ бэлэмнэнин.

3. Хоһоону хоһоонноохтук ааҕыы.

Сорудах

3.Айар улэ 

Саха сирэ диэн тылы иьиттэххитинэ, хараххытыгар туох кестеруй? Дуоска5а о5олор санааларын суруйар.

Билигин аны бу санаагытын уруьуйдаан кердерун.

Доргуччу, киэн туттардыы. Запятойдарга точкаларга тохтоон.

Биирдии строфаннан хоьоонноохтук ааҕан иьитиннэрэллэр.

Хоьоон бастакы  строката бары биир суьуехтэн саҕалананнар уонна бутэр,

Санааларын этэллэр.

уруьуйдууллар

Бары бүттүүн.

Биирдиилээн.

Кэпсэтии.

Кэпсэтии, ыйытыыга хоруйдааһын

Дакаастааьын.

Ырытыы.

Айар улэ.

Ыйытыыга хоруйдуур.

-бэйэ санаатын сааьылаан этэр, сатаан дакаастыыр.

4.Сыаналаныы

1.О5олор бэйэлэрин эйдэбуллэрин сыаналаныылара

2. О5олор бэйэлэрин дьарыктарын сыаналаныылара

Этиини салҕыыллар, уонна ааҕан иьитиннэрэллэр. Мин бугун....

Бэйэлэрин дьарыктарын линеечка ненуе сыаналаналлар.

Биирдиилээн.

Сыаналаныы.

бэйэ улэтин сыаналыыр.

-бэйэ санаатын сааьылаан этэр, сатаан дакаастыыр.

Кылаас, оскуола:

2

Уруок темата:

А.Е. Кулаковскай айар үлэтэ

Аа5ыллар айымньы:

А. Е. Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй “Чыычаах ырыата”

УМК (учебник аата, автора)

Л.В. Захарова “Саһарҕа”

Уруок тиибэ:

Айымньыны аа5ыы уонна ырытыы уруога

Учуутал сыала:

Оҕолор хоһоон сурун санаатын быһааралларыгар усулуобуйаны тэрийии.

О5о соруга:  

“Чыычаах ырыата” хоһоон ис хоһооно, иэйиитэ тугуй?

Уруок тумуктэрэ:

1.Предмети уэрэтии тумуктэрэ:

Аа5ыы уэруйэхтэрэ: табатык, ис хоьоонноохтук, ейдебуллээхтик аа5ыы

Тиэкиьи кытта улэ уэруйэхтэрэ: хоьоон тылын-еьун ырытыы

2. Уэрэх сатабылларын сайыннарыы тумугэ:

• Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл:

- уруок соругун ейдуур

-Бэйэ дьарыгы хонторуолланыы

-бэйэ улэтин сыаналаныы

• Билэр-кѳрѳр сатабыл:

-хоьоон ис хоьоонун ырытыы

-хоьоон тылын-еьун ырытыы

-хоьоон иэйиитин ырытыы

• Бодоруһар сатабыл:

-Атын киьи санарарын бол5ойон истии

-Бэйэ санаатын толору этии

3.Ытык эйдэбулу инэрии тумугэ:

Тыынар тыыннаахха ытыктабылы иҥэрии.

Уруок этаптара

Учуутал дьарыга

Уэрэнээччи дьарыга

Уэрэтии ньымалара, тэрийэр формата

Тумугэ

1. Тэрээьин чааьа

- Үтүө күнүнэн оҕолоор! Бүгүҥҥү уруокпут үчүгэйдик аастын диэн алгыс этиэхпит, бары турдубут уонна мин этэрбин хатылаатыбыт:

Бүгүҥҥү күн миэхэ,

Ыраас-чэбдик буол.

Араҥаччылыыр аан ийэ дойдум,

Сылаас тыыҥҥынан угуттаан

Сайаҕас санаата биэр. Дом! Дом! Дом!

- Олордубут.

- Үтүө күнүнэн!

Алгыс этэллэр.

Фронтальнай

Уруокка бэлэмнэнии

2. Уэрэнэр соругу туруоруу

Сыала:

Уруок тематыгар тахсыы

1.Уруок тематыгар таьаарар тугэн

- Ааспыт уруоктарга Өксөкүлээх Өлөксөй диэн кимин билбит, айымньыларын кытта билсиспит буолуохтааххыт.

- Оҕолор,  Өксөкүлээх Өлөксөй толору аата ким диэний?

- Кини тугу ордук суруйар эбитий?

-  Өксөкүлээх Өлөксөй хоһоонноругар тугу ордук хоһуйар эбит дии санаатыгыт?

-  Өксөкүлээх Өлөксөй хоһоонноругар дьоҥҥо дьолу, үтүөнү баҕарарын хоһуйар.

Сорудах:

- Оҕолор, бары харахпытын симэбит, болҕойон истин.

Аудиозапись тыаһыыр (барабыайдар ыллыыллара)

- Тугу иһиттигит?

- Хараххытыгар туох ойуу көһүннэ?

2.Уруок соругун туруоруу  

- Алексей Елисеевич Кулаковскай

- Хоһооннору суруйар

- Ордук айылҕаны хоһуйар

- Чыычаахтар ыллыылларын иһиттибит

- Оҕолор санаалара

- Чыычаах ырыата

- Оҕолор санаалара

- “Чыычаах ырыата” хоһоон ис хоһооно, иэйиитэ тугуй?

Фронтальнай опрос

Бары бүттүүн

- аудиозапись истии

Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл:

- уруок соругун ейдуур

3. Уэрэнэр соругу толоруу

Сыала:

Айымньыны ылыныыга бэлэмнээьин

3.1 Тиэкси кытта айымньыны аа5ыах иннинэ улэ 

Сорудах

1. Ааҕабыт
2. Ырытабыт
3. Түмүк оҥоробут

Бары бүттүүн

Былааннааһын

3.2.Тиэкси кытта айымньыны аа5а олорон улэ

Сыала:

Айымньы ис хоьоонун эйдээьун

.1Айымньыны кытта билсиьии 

Сорудах

2.Айымньыны хайдах ылыммыттарын бэрэбиэркэлээьин

Сорудах

 3.Айымньыны строфаларынан аа5ыы, ырытыы

- Оҕолор, бу хоһооҥҥо туох дьиктини көрдүгүт?

1 строфа Аа5ыы

2 строфа Аа5ыы

3 строфа Ааҕыы

5Айымньы ис хоьоонун эйдээбуттэрин бэрэбиэркэлээьин

Сорудах

- Оҕолор истэригэр хоһоону ааҕаллар

- Оҕолор санаалара

- Тардыы көмүс табыталлаах

  Тардыыы ырыаһыттара

  Көмүс түөстээх

  Күндү ырыаһыттар

  Алтан түөстээх

  Алыптаах айахтаахтара

- Сылаас, ыраас...

- Хоһоон бастаан Т дорҕоонтон саҕаланар, онтон К дорҕоонтон уонна А дорҕоонтон.

- Т, оҕолор ааҕаллар

- Тардыы көмүс табыталлаах

Талыы ырыаһыттара

- Талах ойууларга

- Чаргыһаллар

- К дорҕоон, оҕолор ааҕаллар

- Сарсыарда уонна күнүс

Икки строфа баар

- Күөх тыаларга

- Көмүс түөстээх

  Күндү ырыаһыттара

- Күн айыыга үөрэллэр

- Оҕолор санаалара

Элбэх саҥа-иҥэ

- Күөх көбүөр хонууларга

- Күөмэйдээх үтүөтэ

  Күөрэгэйдиир барахсан

- Күн үчүгэйигэр үөрэллэр

- А дорҕоон, оҕолор ааҕаллар

- Киэһээ

- Арыы тыаларга

- Алтан түөстээх

  Алыптаах айахтаахтара

- Айбыт айыыны санаан

- Оҕолор санаалара,

Аптаах диэн эбит

- Түөрт строфалаах

- Оҕолор строфаларга аат толкуйдууллар

- Күөрэгэй

- Тыынар тыыннааҕы харыстаатыннар...

Биирдиилээн ааҕыы

Бары бүттүүүн

Бары бүттүүн

Бары бүттүүн

Бары бүттүүн

Бары бүттүүн

Билэр-керер сатабыл:

Хоьоон тылын-еьун ырытыы;

Бодоруьар сатабыл:

-Бэйэ санаатын толору этии

Ытык өйдөбүлү иҥэрии

3.3. Тиэкси кытта айымньыны аа5ан баран улэ

Сыала:

Айымньы сурун санаатын эйдээьун

Хоьоонноохтук аа5арга бэлэмнэнии

Сорудах

Айар улэ

Сорудах

- О5олор хоьоону ейдебуллээхтик хоьоонноохтук аа5аллар

Бары бүттүүн

Биирдиилээн улэ

Бэйэни салайанар-дьаьанар сатабыл

Бэйэ дьарыгы хонторуолланыы

4.Сыаналаныы

1.О5олор бэйэлэрин эйдэбуллэрин сыаналаныылара

2. О5олор бэйэлэрин дьарыктарын сыаналаныылара

- Мин бүгүн уруокка... ситэриии

- Мичээр туруораллар

Биирдиилээн

Этиини ситэрии

Мичээринэн сыаналаныы

Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыл

Бэйэ улэни сыаналаныы