Открытый урок «Бәәлһнә нернә II-гч баг үгмүдиг киискврмүдәр киисклһн. Герин мал болн зерлг аңгуд»
план-конспект урока (3 класс)

МБОУ «Элст балһсна Очра Номтын нертә нәәмдгч тойгта дундын школ»

Ил кичәл

3класс

Төр: 

«Бәәлһнә нернә II-гч баг үгмүдиг киискврмүдәр киисклһн. Герин мал болн зерлг аңгуд»

                                                                   Хальмг келнә багш

                                                                                             Леляева С. Ю.

Элст-2013 җ.

  Кичәлин төр: «Бәәлһнә нернә II-гч баг үгмүдиг киискврмүдәр киисклһн. Герин мал болн зерлг аңгуд»

 Кичәлин күцл:

1) 2-гч багин бәәлһнә нернә үгмүдин туск медә күүкдт тодлулҗ, тедн яһҗ киискврмүдәр киискгднә, дамшлһд  күцәллһн.

2) күүкд ямаран герин мал болн зерлг аңгуд меддгинь сурх,  келлһнь өргҗүлх.

3) Мана теегт бәәх аңгуд ямаранинь «Улан дегтрт» орулсин тускар келх. Күүкд эврәннь бәәсн һазр усндан, төрскн келндән дурта болх, эргндкән харх уха зүүлһх.

Кичәлин дөңцлмүд: Онц ахр тольмуд (күн болһнд), компьютер (слайдс үзүлх),

Магнитофон («Һурвн Дәрк»).

Кичәлин йовуд.

1. Кичәлд белдлһнә агчм.

- Мендвт, күүкд!

- Мендвт багш!

II. Фонозарядк:

-суутн. Эндр цугтан бәәнәт. не, сән, ода келлһән ясад, цуһар эн  дарҗң  дара-даранднь түргәр келлтн. (күүкд 1-гч слайдт бичәтә дарҗңгуд умшцхана).

 III. Лингвозарядк: (2-гч слайд секх)      

- Сән, күүкд. Иим сурврт хәрү өгтн нанд, ода ямаран җилин дөрвн цаг?

             -Ода үвлин цаг. (3-гч слайд- үвлин сармуд)

             - Үвлин цаг ямаран болна?

- Үвлд киитн болна.

-Теңгр үүлтә болна.

- Өдр ахр, сө ут.  

-Шүрүн салькн үләнә.

- Дару-дарунь цасн орна.

- Әмтн үвлин, дулан күлт, девлән өмснә..

- Шовуд, зерлг аңгуд йир гидгәр түрцхәнә, зәрмнь ичәндән кевтнә.

- Үвл догшн болвчн, сәәхн байрта цаг!    

- Юңгад үвл байрта болна?

             - Юңгад гихлә үвлд күүкд цанар эргәс дошлдна. (4-гч слайд)

- Цасн кү кенә.

- Шин җилин байр тосна.

- Цасн долдаһар шивлдәд наадна.

             - Э, йир сән. Ода эндрк теңгрин бәәдл шинҗлтн. Эн таблиц таднд дөң болх.

              (5-гч слайд)

Герин даалһвр шүүлһн.

Бәәлһнә нерд баг багарнь толь олзлад бичх.

- Тегәд, негдгч багин бәәлһнә нерд ямаран үзгәр төгснә?

- Негдгч багин бәәлһнә нерд «н» гидг хадврар төгснә.

- Хойрдгч багин бәәлһнә нерд ямаран үзгәр төгснә?

- Хойрдгч багин бәәлһнә нерд цуг наадк хадврмудар төгснә.

- Һурвдгч багин бәәлһнә нерд ямаран үзгәр төгснә?

- Һурвдгч багин бәәлһнә нерд эгшгүдәр төгснә.

V. Шин төр хаһллһн.

-   Эндрк өдрин диг- дара болн кичәлин төр девтрмүдтән бичҗ авцхатн. (күүкд бичҗәнә

Кичәлин дуудвр: 

«Мал асрхла, амн тоста».

«Зерлг аңгуд – теегин зөөр»  (6-гч слайд)

Тегәд  цааранднь, эндрк кичәлд мадн иим сурврмудт хәрү өгх зөвтәвидн:

Грамматикин әңгәр:  Бәәлһнә нернә 2-гч багин үгмүд ямаран киискврин чилгчс авдгинь медҗ авхмн.

Кел өргҗүллһнә әңгәр: герин мал болн зерлг аңгудын тускар медрлән цааранднь гүүдүлхмн.

          - Эн юмб? (7-гч слайд) 

- Эн темән.

-Темән ю иднә?

-Темән хатханчг иднә.

- Үмсн деер кевтхдән дурта.

           -Эн юмб? ). (8-гч слайд) 

- Эн хөн.

- Хөөнә тускар ю меднәт?

-Хөн мана йир туста мал.

- Эн өвс иднә.

- ноос, арс, мах өгнә.

           - Эн юмб? (9-гч слайд)   

- Эн Үкр.

- Үкр маднд үс өгнә.

          -Эн юмб?   (10-гч слайд)

- Эн мөрн.

- Мөрн хальмгудын ончта мал.

-Эн альд болвчн күүнлә ээлтә болҗ, ик дөңгән күргнә.

-Дәкәд ямаран герин мал меднәт?

- Ноха гер харна.

-Мис хулһ бәрнә.

-Яман бул, үс өгнә.

           -Һаха, мах, өөк өгнә.

-Эн цугтан ямаран ик баг тогтана?

- Эдн герин мал.

-Теегт, ө-шуһу моднд, көдәд бәәршлдг әмтә тоотыг мадн яһҗ нерәднәвидн?

- Эн цуг әмтә тоотыг мадн зерлг аңгуд гиҗ нерәднәвидн.

- Ямаран зерлг аңгудыг тадн меднәт?

- Зара

-Арат

-Туула

-Чон

-Аю

- Бодң

-Ирвсг

-Мана теегин зөөр болсн «Улан дегтрт» орулсн аң ямаран билә?

- Энтн хурдн көлтә, сәәхн өвртә гөрәсд.

-чик, йир сән

VI. Физминутк давуллһн. ).  (11-гч слайд)

-Шар харһа домбриг

Шавдн бәәҗ цокитә!

Сәәхн бичкн ингьгүд минь

Шаһаһарн мульҗитә!

Хәдрис авад од!

Эрвәкә кевтә эрвлзәд од!

Иг мет ээрәд од!

Элә мед эргә од!

Хү-ү мет хурлзад од!

Ээҗиннь өмн сөгдәд од!

 Хәдрис, авад од!

VII. Шин төр цәәлһлһн: (12-гч слайд)

Киискврмүдин  сурврмуд болн чилгчсин таблиц үзүләд цәәлһх.

«ң» гидг хадврар төгссн үгмүдт «г» гидг үзг немгднә, эннь интерфикс гиҗ нерәдгднә: үлгүрнь савң –савңгин, савңгар болн нань чигн.

VIII. Дамшлтын көдлмш - шин төр батллһн:

А) хойр күн чеерүдәр самбрт һарад көдлҗәнә. (онц даалһвр)  (13-гч слайд)

«Мал», «аң» гидг үгмүд киискх.

Нег күн бәәрндән (онц даалһвр) Умшад, харар барлата үгмүдин киисклһинь болн киисквринь заатн.

Һарин тавн хурһн әдл болдго. Хоома күн хойр көдлмштә. Булмгиг захаснь эклҗ иддг. Балг утхар яс мөлҗдго. Эрдмтә күүнд үрлт уга.

Багар көдллһн.

Цугтан күцәх даалһвр.   ( цааснд бичәтә, күн болһнд)

1) Герин мал болн зерлг аңгудыг йлһҗ 2-гч баг киисклһнә нег үг киискврәр киисктн. Нег негнәннь хәрүһинь хәләҗ эндүһинь чиклтн. (взаимопроверка). (көгҗм («Һурвн Дәрк»).

Цар, чон, арат, үкр, аю, ирвсг, арслң, темән, ноха, гөрәсн, мөрн, яман, ялмн, зурмн, зара, һаха, хулһн, хурһн, ботхн, туула, хуц, мис, анаш, туһл, тек, ишк, бодң, белтрг.

күн болһна ширәд толь бәәнә.

Хәрүһинь шинҗлх.

2) Тәәлвртә туульсин тәәлвринь келх. «Зерлг аңгуд», «Герин мал» ).  Элст балһсна 3-гч тойгта школын хальмг келнә болн утх-зокъялын багшин Г.В. Убышеван тогтасн «Тәәлвртә түүльс» гидг электронн дөңцләр көдллһн.

 3) үлгүрмүд келх.

IX. Кичәлин ашлвр:

-Тегәд, эндр мадн юуна тускар күүндвидн?

-Эндр мадн герин малын болн зерлг аңгудын тускар күүндвидн.

- Ямаран гарин мал тадн меднәт?

-  Эннь хөн, мөрн, темән, үкр, яман, һаха, ноха, мис.

- Зерлг аңгудыг келтн?

- Эннь Арат, чон, зара, гөрәсн…

-Бәәлһнә нернә 2-гч баг киисквр яһҗ киискгднә?

- үгин уңгд киискврин чилгчс немгднә.

- «ң» гидг эцүсин хадврта үгмүд «г» гидг үзг немҗ авна. Энүг интерфикс гиҗ нерәднә.  

Эн җилд Нуура Владимирин 75 җилин өөн темдглгдхин тускар келх. (14-гч слайд)

Күүкд  шүлгчин бичкдүдт нерәдсн шүлгүд  чееҗәр умшцхана.

X. Герин даалһвр. (15-гч слайд)

Күнд даалһвр: «Герин мал», эс гиҗ «Зерлг аңгуд» гидг төрәр делгрңгү зәңгс тогтаһад, 2-гч багин үгмүдин киискврин чилгчс темдглх.

Амр: 2-гч баг киисклһнә 3-4 үг киискх .

XI. Темдг тәвлһн.

(Сәәнәр көдлсндн ханлтан өргәд, йөрәл келх)

                    (16-гч слайд-менд – байрта харһҗай!)

Олзлгдсн литератур:

1.  «Цагда». Окна Борис, Әәрстин Нина. Э, 2001җ.

2.  «Умшад, тодл!» Җинцана Екатерина. Э, 2008җ

3.  Хальмг келн. Көдлмшин девтр 3 класс. Хөөчин Э., Шонтан О. Э, 2008җ.

4.  Кел өргҗүллһнә тематическ ахр хальмг-орс толь. 1-4 класс

 Иванова Н.М. Э, 2008г.

5. Элст балһсна 3-гч тойгта школын хальмг келнә болн утх-зокъялын багшин Г.В. Убышеван тогтасн «Тәәлвртә түүльс» гидг электронн дөңцл, Э,2013җ.

                                  Күн болһнд өггдх материал

Толь

Цар- вол

Чон - волк

Арат - лиса

Үкр - корова

Аю - медведь

Ирвсг - тигр

Арслң - лев

темән – верблюд

ноха – собака

гөрәсн – сайгак

 мөрн – лошадь

 яман – коза

ялмн – тушканчик

 зурмн – суслик

зара – ёжик

 һаха – свинья

 хулһн – мышь

 ботхн – верблюжонок

 туула – заяц

 хуц – баран

мис – кошка

анаш – жираф

 туһл – телёнок  

тек – козёл

 ишк – козлёнок

бодң – кабан

 белтрг - волчонок

зерлг – дикий

герин - домашний

                   Киискврмүдин  сурврмуд болн чилгчсин таблиц

 Зокал:

«ң» гидг хадврар төгссн үгмүдт «г» гидг үзг немгднә, эннь интерфикс гиҗ нерәдгднә: үлгүрнь савң –савңгин, савңгар болн нань чигн.

 Онц даалһвр

Умшад, харар барлата үгмүдин киисклһинь болн киисквринь заатн.

Һарин тавн хурһн әдл болдго.

Хоома күн хойр көдлмштә.

Булмгиг захаснь эклҗ иддг.

Балг утхар яс мөлҗдго.

Эрдмтә күүнд үрлт уга.

Герин мал болн зерлг аңгудыг йилһҗ 2-гч баг киисклһнә нег үг киискврәр киисктн.

Цар, чон, арат, үкр, аю, ирвсг, арслң, темән, ноха, гөрәсн, мөрн, яман, ялмн, зурмн, зара, һаха, хулһн, хурһн, ботхн, туула, хуц, мис, анаш, туһл, тек, ишк, бодң, белтрг.

Герин мал болн зерлг аңгудыг йилһҗ 2-гч баг киисклһнә нег үг киискврәр киисктн.

Цар, чон, арат, үкр, аю, ирвсг, арслң, темән, ноха, гөрәсн, мөрн, яман, ялмн, зурмн, зара, һаха, хулһн, хурһн, ботхн, туула, хуц, мис, анаш, туһл, тек, ишк, бодң, белтрг.

Герин мал болн зерлг аңгудыг йилһҗ 2-гч баг киисклһнә нег үг киискврәр киисктн.

Цар, чон, арат, үкр, аю, ирвсг, арслң, темән, ноха, гөрәсн, мөрн, яман, ялмн, зурмн, зара, һаха, хулһн, хурһн, ботхн, туула, хуц, мис, анаш, туһл, тек, ишк, бодң, белтрг.

Герин мал болн зерлг аңгудыг йилһҗ 2-гч баг киисклһнә нег үг киискврәр киисктн.

Цар, чон, арат, үкр, аю, ирвсг, арслң, темән, ноха, гөрәсн, мөрн, яман, ялмн, зурмн, зара, һаха, хулһн, хурһн, ботхн, туула, хуц, мис, анаш, туһл, тек, ишк, бодң, белтрг.

Герин мал болн зерлг аңгудыг йилһҗ 2-гч баг киисклһнә нег үг киискврәр киисктн.

Цар, чон, арат, үкр, аю, ирвсг, арслң, темән, ноха, гөрәсн, мөрн, яман, ялмн, зурмн, зара, һаха, хулһн, хурһн, ботхн, туула, хуц, мис, анаш, туһл, тек, ишк, бодң, белтрг.

Чееҗәр дасх үүдәврмүд:

                                                                           Нуура Владимирин шүлгүд

                Аю

Мал асрхла – амн тоста.                  Аю уснд өөмнә,

                                                                   Альвн болн чиирг.

Малта болхла – махта,                     Балд йир дурта,

Көдлмштә болхла – туста.               Байрлҗ ухран авна.

                Чон

Мал намрт тарһлдг,        Харңһу сөөһәр чон

Хаврт төлән авдг        Хань хәәҗ дуудна.

        Аңхун үрән сурһна,

                                                            Альвлхла, чикнәсньзууна

Мөртә күн җивртәлә әдл

         Яман

Му мөрнд үүлн чигн ацан.         Яман, яман, йовач!

        Ясн толһа мөргәч,

        Яб-яб гинә,

Ямата хөд – йовач,        Ялд эзән үңһана.

Күүктә гер зәңч.

        Арнзл

Ноха угад –һаха хуцдг.        Сүүләрн туг кенә,

        Сүүдрән көөҗ наадна,

Аңһучин амнур        Дөрвн турунь хатурна,

Аң эврән гүүҗ ирнә.        Делднь салькн дуулна.

Арат әдл мектә,        Нохан кичг

Кермнлә әдл һавшун.                              Баср соньн чиктә,

                                                                   Бавһр ут нооста.

Туулад төрскн сөг үнтә.                          Хурһд, хөөдән манна,

                                                                   Хуцад,тарсинь хурана.

Барсин сүүләс бичә бәр,

Бәрхләрн, бичә тәв.

Марһана      дииләчнриг

Йөрәҗәнәвидн!