Пояснительная записка

Рабочая программа разработана в соответствии с основными положениями Федерального государственного образовательного стандарта начального общего образования Федерального государственного образовательного стандарта начального общего образования  (утвержден приказом Минобрнауки России от 6 октября 2009 г. №373, зарегистрирован 22 декабря 2009 г. № 17785, с Концепцией духовно-нравственного развития и воспитания личности гражданина России, планируемыми результатами начального общего образования;

•  Федерального  Закона РФ «Об образовании в РФ» (от 29.12.2012 №273-Ф3); Закона Республики Татарстан «Об образовании» (в действующей редакции);
• Учебного плана МБОУ «Больше-Фроловская  ООШ Буинского  муниципального района Республики Татарстан» на 2015-2016 учебный год
•  Образовательной программы  МБОУ«Больше-Фроловская  ООШ Буинского  муниципального района Республики Татарстан» ;
• Федерального перечня учебников, рекомендованных (допущенных) к использованию в образовательном процессе в образовательных учреждениях, реализующих программы общего образования и имеющих государственную аккредитацию на 2015-2016 учебный год;
• Санитарно-эпидемиологическими правилами и нормативами (СанПиН 2.4.2. 2821-10 «Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения в общеобразовательных учреждениях» (зарегистрированными в Минюсте России 3 марта  2011 года, регистрационный №19993
• примерной программы по предмету «Окружающий мир» и на основе авторской   программы. А. А. Плешакова, М. Ю. Новицкой  «Окружающий мир», 4 класс.

Цели изучения предмета «Окружающий мир» в начальной школе:

• формирование целостной картины мира и осознание места в нём человека на основе единства рационально-научного познания и эмоционально-ценностного осмысления ребёнком личного опыта общения с людьми и природой;
• духовно-нравственное развитие и воспитание личности гражданина России в условиях культурного и конфессионального многообразия российского общества.

Основной задачей реализации содержания предмета является формирование у ребёнка:

• уважительного отношения к семье, к городу или деревне, а также к региону, в котором проживают дети, к России, её природе и культуре, истории;
• понимания ценности, целостности и многообразия окружающего мира, понимание своего места в нём;
• модели безопасного поведения в условиях повседневной жизни и в различных опасных и чрезвычайных ситуациях;

• психологической культуры и компетенции для обеспечения эффективного и безопасного взаимодействия в социуме

Информация  об используемом учебнике.

Плешаков А. А., Новицкая М.Ю. Окружающий мир. Учебник. 4 класс. В 2 ч. Ч.1, Казань. Татарское книжное издательство, 2014

 Плешаков А. А., Новицкая М.Ю. Окружающий мир. Учебник. 4 класс. В 2 ч. Ч.2, Казань. Татарское книжное издательство, 2014 год

Обоснование  выбора примерной или авторской программы для разработки рабочей программы.

Программа

Окружающий мир. Рабочие программы. 1-4 классы. –М.: Просвещение (А.А. Плешаков, М. Ю. Новицкая)

- Соответствует Федеральному государственному образовательному стандарту начального общего образования  

- Рекомендована Министерством образования и науки РФ к использованию в образовательном процессе в образовательных учреждениях.

Информация  о внесенных изменениях в примерную или авторскую программу

Распределение часов  по темам курса

Общая характеристика учебного предмета

Основные методы работы на уроке:  беседа, объяснение, устный опрос, взаимопроверка;  самоконтроль.

Формы организации деятельности обучающихся:    парная, индивидуальная.

Логические связи данного предмета с другими предметами: литературное чтение, литературное чтение (тат)., ИЗО, технология

Описание места учебного предмета в учебном плане

Всего 6 8 часов;   в неделю 2 часа.

Плановых контрольных уроков (тест) – 4 часа

 Промежуточная  аттестация  (тест) – 1 час.

Ценностные ориентиры содержания учебного предмета «Окружающий мир»

      Специфика предмета Окружающий мир состоит в том, что он, имея ярко выраженный интегративный характер, соединяет в равной мере природоведческие, обществоведческие, исторические знания и даёт обучающемся материал естественных и социально-гуманитарных наук, необходимый для целостного и системного видения мира в его важнейших взаимосвязях.

      Особенность подхода УМК «Окружающий мир», предложенного А.А. Плешаковым и М.Ю. Новицкой, состоит в гармоничном соединении естественнонаучных сведений и опыта гуманитарных наук. Ведущей идеей становится объединение мира природы и мира культуры. С этой позиции окружающий мир рассматривается как природно-культурное целое, а человек как часть природы, как создатель культуры и как ее продукт. Включение в содержание курса компонентов культуры (норма, ценность, идеал) создает условия для формирования личности ребенка, помогает понять и принять гуманистические ценности общества, определить свое место в мире природы и человеческого бытия. Культурологическая составляющая курса позволяет активно использовать в учебнике литературные произведения, фольклор, художественное и музыкальное наследие.  

      Таким образом «Окружающий мир» как предмет может выполнять интегрирующую роль в системе обучения младшего школьника и создать целостное восприятие окружающего мира. Содержание курса охватывает широкий круг вопросов, при этом природа, человек и общество рассматриваются в их неразрывном, органичном единстве. Это обеспечивает целостное восприятие окружающего мира, создает условия для присвоения новых знаний, формирования и осознания правил, обязанностей и норм взаимодействия человека и природы, человека и общества. Важно отметить, что авторы создают систему восприятия окружающего мира, отправной точкой, центром которого является сам ребенок. Этот прием позволяет активизировать деятельность ученика на уроке. Познание окружающего мира осуществляется через призму личностного восприятия каждым ребенком образов, красок и звуков природы и культуры. Наблюдая и исследуя окружающий мир, обучающийся делает для себя открытия многогранных связей человека и природы, закономерных связей живой и неживой природы, связи всего живого на Земле. Более глубоко по сравнению с жизненным опытом ребенка познается мир ближнего социального окружения: роль школы, самоценность семьи, семейных традиций и культурного наследия народа как составляющих духовное богатство человека.  Значение курса состоит в том, что в ходе его изучения школьники овладевают основами практико-ориентированных знаний о человеке, природе и обществе, учатся осмысливать причинно-следственные связи в окружающем мире, что обеспечивает широкое внедрение регионального компонента , содержащий многообразный материал о природе и культуре Татарстана. Существенная особенность курса состоит в том, что в нём заложена содержательная основа для широкой реализации межпредметных связей всех дисциплин 3 класса.

    Предмет Окружающий мир использует и тем самым подкрепляет умения, полученные на уроках чтения, русского языка и математики, музыки и изобразительного искусства, технологии и физической культуры, совместно с ними приучая детей к рационально-научному и эмоционально-ценностному постижению окружающего мира.

     Знакомство с началами естественных и социально-гуманитарных наук в их единстве и взаимосвязях даёт ученику ключ (метод) к осмыслению личного опыта, позволяя сделать явления окружающего мира понятными, знакомыми и предсказуемыми, найти своё место в ближайшем окружении, прогнозировать направление своих личных интересов в гармонии с интересами природы и общества, тем самым обеспечивая в дальнейшем как своё личное, так и социальное благополучие.

    Предмет Окружающий мир представляет детям широкую панораму природных и общественных явлений как компонентов единого мира. В основной школе этот материал будет изучаться дифференцированно на уроках различных предметных областей: физики, химии, биологии, географии, обществознания, истории, литературы и других дисциплин. В рамках же данного предмета благодаря интеграции естественнонаучных и социально-гуманитарных знаний могут быть успешно, в полном соответствии с возрастными особенностями младшего школьника решены задачи экологического образования и воспитания, формирования системы позитивных национальных ценностей, идеалов взаимного уважения, патриотизма, опирающегося на этнокультурное многообразие и общекультурное единство российского общества как важнейшее национальное достояние России. Таким образом, курс создаёт прочный фундамент для изучения значительной части предметов основной школы и для дальнейшего развития личности.

Результаты изучения курса

Результатами освоения программы «Окружающий мир являются личностные, метапредметные и предметные результаты.

Личностные результаты

1. Формирование основ российской гражданской идентичности, чувства гордости за свою Родину, российский народ и историю России, осознание своей этнической и национальной принадлежности; ценности многонационального российского общества, становление гуманистических и демократических ценностных ориентаций.

2. Формирование целостного, социально ориентированного взгляда на мир в его органичном единстве и разнообразии природы, народов, культур и религий.

3. Формирование уважительного отношения к иному мнению, истории и культуре других народов.

4. Овладение начальными навыками адаптации в динамично изменяющемся и развивающемся мире.

5. Принятие и освоение социальной роли обучающегося, развитие мотивов учебной деятельности и формирование личностного смысла учения.

6. Развитие самостоятельности и личной ответственности за свои поступки, в том числе в информационной деятельности, на основе представлений о нравственных нормах, социальной справедливости и свободе.

7. Формирование эстетических потребностей, ценностей и чувств.

8. Развитие этических чувств, доброжелательности и эмоционально-нравственной отзывчивости, понимания и сопереживания чувствам других людей.

9. Развитие навыков сотрудничества со взрослыми и сверстниками в разных социальных ситуациях, умения не создавать конфликтов и находить выходы из спорных ситуаций.

10. Формирование установки на безопасный, здоровый образ жизни, наличие мотивации к творческому труду, работе на результат, бережному отношению к материальным и духовным ценностям.

Метапредметные результаты

1. Овладение способностью принимать и сохранять цели и задачи учебной деятельности, поиска средств её осуществления.

2. Освоение способов решения проблем творческого и поискового характера.

3. Формирование умения планировать, контролировать и оценивать учебные действия в соответствии с поставленной задачей и условиями её реализации, определять наиболее эффективные способы достижения результата.

4. Использование знаково-символических средств представления информации для создания моделей изучаемых объектов и процессов, схем решения учебных и практических задач.

5. Активное использование речевых средств и средств информационных и коммуникационных технологий (далее — ИКТ) для решения коммуникативных и познавательных задач.

6. Овладение навыками смыслового чтения текстов различных стилей и жанров в соответствии с целями и задачами, осознанно строить речевое высказывание в соответствии с задачами коммуникации и составлять тексты в устной и письменной формах.

7. Овладение логическими действиями сравнения, анализа, синтеза, обобщения, классификации по родовидовым признакам, установления аналогий и причинно-следственных связей, построения рассуждений, отнесения к известным понятиям.

8. Овладение начальными сведениями о сущности и особенностях объектов, процессов и явлений действительности (природных, социальных, культурных, технических и др.) в соответствии с содержанием конкретного учебного предмета.

9. Овладение базовыми предметными и межпредметными понятиями, отражающими существенные связи и отношения между объектами и процессами.

10. Умение работать в материальной и информационной среде начального общего образования (в том числе с учебными моделями) в соответствии с содержанием конкретного учебного предмета.

Предметные результаты

1. Понимание особой роли России в мировой истории, воспитание чувства гордости за национальные свершения, открытия, победы.

2. Уважительное отношение к России, родному краю, своей семье, истории, культуре, природе нашей страны, её современной жизни.

3. Осознание целостности окружающего мира, освоение основ экологической грамотности, элементарных правил нравственного поведения в мире природы и людей, норм здоровьесберегающего поведения в природной и социальной среде.

4. Освоение доступных способов изучения природы и общества (наблюдение, запись, измерение, опыт, сравнение, классификация и др. с получением информации из семейных архивов, от окружающих людей, в открытом информационном пространстве).

5. Развитие навыков устанавливать и выявлять причинно-следственные связи в окружающем мире.

Содержание программного материала.

Распределение часов  по темам курса

В процессе изучения проводятся экскурсии в природу, экскурсии научно-просветительного характера, практические работы в классе, различного рода наблюдения, осуществляемые детьми под руководством учителя или самостоятельно.

Мы – граждане единого Отечества (12 ч)

Духовно-нравственные и культурные ценности – основа жизнеспособности российского общества. Значение понятий «гражданин», «гражданское общество», «соотечественник»

Российский народ как сообщество граждан, связанных едиными целями и интересами. Факторы, объединяющие граждан России между собой: память о прошлом, созидательный труд в настоящем и надежды на будущее. Государственный язык и символика России (герб, флаг, гимн)

Конституция РФ как документ, раскрывающий вопросы государственного устройства страны, свободы, прав и обязанностей её граждан. Статьи Конституции РФ и нравственные правила, выработанные в отечественной и мировой культуре

Формирование представления о Конвенции о правах ребёнка, о её главной идеи. Важность Десятого принципа Декларации прав ребенка ООН. Специальная лексика Федерального закона о правах ребенка, Всеобщей Декларации прав человека и Декларации прав ребенка ООН

Особенности государственного устройства РФ как независимой демократической республики и Конституция страны. Президент Российской Федерации – глава государства. Три ветви государственной власти

Особенности субъектов РФ в зависимости от принадлежности к той или иной группе. Устройство региональных органов государственной власти. Республики РФ как субъекты Российской Федерации. Субъекты РФ на карте России

Устройство государственной границы в настоящее время и в старину. Цель обустройства государственной границы. Ближайшие соседи России в мире

Путешествия в Беларусь и Монголию. Добрососедство разных стран на Земле как культурная ценность

Творческое сотрудничество как общественно значимая ценность в культуре народов России и мира. Родные языки и творчество народов России как источник сведений о прошлом и носитель нравственных норм и идеалов. Жизнь и деятельность создателя национальной письменности как хранителя культурного наследия своего народа и всей России

Диалог культур народов России как способ взаимного духовного и культурного обогащения. Роль русского языка и культуры в творчестве выдающихся деятелей культуры народов России, в сложении общенациональных российских нравственных норм и идеалов. Жизнь и творчество выдающихся деятелей культуры народов России (в том числе своего края) как создателей общего культурного наследия нашего Отечества

Выполнение проектной работы – групповая деятельность

По родным просторам (20 ч)

Физическая карта России. Россия – самая большая по территории страна мира. Общее представление о природе России (с опорой на физическую карту)

Формы земной поверхности: равнины, горы, низменности, возвышенности, холмы, балки, овраги. Равнины и горы России. Особенности поверхности родного края (краткая характеристика на основе наблюдений)

Полезные ископаемые России, их роль в хозяйстве страны, условные обозначения на карте. Нефть и природный газ – важнейшие подземные богатства России. Бережное отношение к полезным ископаемым

Реки России, из значение в жизни людей, обозначение на карте. Части рек. Разнообразие рек России. Крупнейшие и наиболее известные реки нашей страны

Озёра России, их значение в жизни людей, обозначение на карте. Разнообразие озёр России. Крупнейшие и наиболее известные озёра нашей страны.

Моря, омывающие берега России, их принадлежность к трем океанам, роль в жизни людей. Сравнительная характеристика Белого и Чёрного морей

Природные зоны России: общее представление, основные природные зоны, порядок их смены в направлении с севера на юг. Карта природных зон России. Причины смены природных зон. Представление о высотной поясности

Зона арктических пустынь. Природные условия, растительный и животный мир арктических пустынь. Экологические связи в зоне арктических пустынь. Научные исследования на островах Северного Ледовитого океана

Зона тундры. Природные условия, растительный и животный мир тундры. Экологические связи в тундровом сообществе. Оленеводство – основное занятие северных народов

Лесотундра как переходная зона между тундрой и лесами. Лесные зоны России: зона тайги, зона смешанных и широколиственных лесов. Природные условия, растительный и животный мир лесных зон. Экологические связи в лесных сообществах

Лесостепь как переходная зона между лесами и степями. Зона степей. Природные условия, растительный и животный мир степей. Экологические связи в степном сообществе. Сельскохозяйственная деятельность людей в зоне степей и ее экологические последствия

Полупустыня как переходная зона между степями и пустынями. Зона пустынь. Природные условия, растительный и животный мир пустынь. Экологические связи в пустынном сообществе.

Черноморское побережье Кавказа. Субтропическая зона. Природные условия. Растительный и животный мир Черноморского побережья Кавказа, экологические связи в природе этих мест. Город-курорт Сочи – главная здравница страны

Особенности хозяйственной жизни народов России. Зависимость ее от особенностей природных зон обитания. Ландшафт, растительный и животный мир родного края в загадках, пословицах, сказках, преданиях, местных названиях

Особенности кочевого и оседлого образа жизни некоторых народов Сибири, различия бытового уклада, основных занятий и обычаев в соответствии с характерными чертами природных зон их традиционного обитания

Экологические проблемы и охрана природы в разных природных зонах России

Растения и животные из Красной книги России, обитающие в различных природных зонах, и меры по их охране

Заповедники и национальные парки России, расположенные в различных природных зонах, их вклад в охрану природы страны

Составление «Альбома путешествий», организация выставок этих альбомов

Путешествие по реке времени (26 ч)

Героико-эпические песни, предания. Сказания, легенды как форма устной памяти о прошлом до изобретения письменности. Два значения понятия история: как науки. Исследующей события, происшедшие в мире человеческих сообществ, и как последовательности и причинно-следственной взаимосвязи этих событий во времени. Традиции счета исторического времени и схематичное представление хронологии (схема «Река времени», лента времени). Роль и место Геродота и летописца Нестора в мировой и отечественной исторической науке

Роль археологии в изучении прошлого. Особенности работы археологов. Олень – золотые рога: археологические находки из скифских курганов и в Сибири. Российские ученые-археологи, их вклад в мировую и отечественную историческую науку«Повесть временных лет» - древнерусская летопись. Многообразие славянских и неславянских племен, обитавших на Восточно-европейской равнине. Связь названий славянских племён с особенностями мест обитания и именами предполагаемых родоначальников

Древние торговые пути, их значение в объединении разных племён в единое Древнерусское государство. Роль городов в создании и распространении единой древнерусской культуры. Берестяные грамоты в археологических раскопках Великого Новгорода как доказательство грамотности населения Древней Руси

Важнейшие деяния княгини Ольги, князей Владимира Святого и Ярослава Мудрого, их роль в развитии древнерусской культуры и государственности. Последствия для истории и культуры России выбора князя Владимира, крестившего Древнюю Русь: вхождение страны в ряд христианских государств мира, принятие славянской письменности, утверждение духовно-нравственных ориентиров христианства

Роль князей Владимира Святого, Ярослава Мудрого, Владимира Мономаха, Юрия Долгорукого, Андрея Боголюбского в расширении границ Древнерусского государства на северо-восток, в становлении и развитии Владимирско-Суздальской Руси

Эпоха княжеских междоусобиц и монголо-татарское нашествие на Древнюю Русь. Военная угроза стране со стороны Запада. Древнерусские князья Александр Невский, Даниил Московский и их потомки в борьбе за независимость и объединение разрозненных княжеств вокруг Москвы. Идея единства в композиции иконы Андрея Рублёва, написанной по благословению Сергия Радонежского, и объединение войск русских княжеств на Куликовом поле

Эпоха укрепления и расширения Московского княжества во время правления князя Ивана III. Деятельность Ивана Грозного – первого царя Московской Руси

Деяния соотечественников в XVI – XVII вв. Развитие самых разных направлений деятельного творчества людей: летописание, книгопечатание, открытие новых земель, строительство новых городов, забота о благоустройстве материальной и духовной жизни человека

События Смутного времени в жизни страны. Борьба за независимость и единство Отечества. Князь Дмитрий Пожарский гражданин Козьма Минин как выдающиеся носители базовых национальных ценностей. Поволжские города, объединившиеся для второго народного ополчения под руководством князя Дмитрия Пожарского и гражданина Козьмы Минина

Преобразования в жизни страны во времена первых царей династии Романовых и в эпоху Петра I. Создание отечественных армии и флота, промышленности, науки и образования. Санкт-Петербург – новая столица обновлённой России

Деятельность великих соотечественников в послепетровское время. Преобразования в жизни страны в послепетровскую эпоху. Вклад М.В. Ломоносова, А.В. Суворова, Ф.Ф. Ушакова в развитие науки, образования, промышленности, в укрепление авторитета России в мире. Память о великих соотечественниках В России и за рубежом. Понятия «честь учёного, воина, гражданина», «достоинство Отечества», «общее благо» как культурная ценность

Отечественная война 1812 г. и народная историческая память. Ход войны, ее народный характер. М.И. Кутузов как национальный полководец, истинный сын Отечества. Сохранение памяти об Отечественной войне 1812 г. в России и за рубежом. Деятельность военно-исторических клубов современной России как факт живой исторической памяти народа

Российская империя в XIX в. Развитие промышленности и торговли. Строительство первых железных дорог в России. Транссибирская магистраль – крупнейшая железная дорога в мире. Достижения России, представленные на всемирной выставке в Париже 1900 г. Наши соотечественники в созидательной работе российской промышленности XIX в.

Развитие театрального и музыкального искусства в России в XIX – начале XX в. Создание Санкт-Петербургской и Московской консерваторий. Российские достижения, признанные во всем мире: вокальная школа басов Ф.И. Шаляпина, Дягилевские сезоны в Париже начала XX в.

Мы строим будущее России (17)

Особенности периода перестройки, образования Российской Федерации в 1991 г. и жизни страны в первом десятилетии  XXI в. Преобразования в экономической, политической, социальной жизни страны за этот период

Продовольственная безопасность страны – важнейшая задача современности. Положительный опыт Белгородской области в развитии современного сельского хозяйства. Виды сельскохозяйственной деятельности, которые благотворно влияют на благополучие природы и здоровье людей

Сотрудничество науки и промышленности, развитие городского хозяйства и гражданских инициатив в стране – важнейшая задача нашего времени. Социальная ответственность граждан – залог благополучия России

Выдающиеся явления в современной культурной жизни России, их значение для нашей страны и для других стран мира. Творческая работа современных народных мастеров, деятелей искусства и др. Сохранение традиционного наследия.

Положительный опыт развития творческих способностей и лучших человеческих качеств сверстников, отличившихся в разных видах деятельности. Связь между личностным совершенствованием и успешным строительством будущего России, между достижением достойных целей ради собственного блага и процветанием России

Критерий оценок:

Специфичность содержания предметов, составляющих образовательную область «Окружающий мир», оказывает влияние на содержание и формы контроля. Основная цель контроля - Проверка знания фактов учебного материала, умения детей делать простейшие выводы, высказывать обобщенные суждения, приводить примеры из дополнительных источников, применять комплексные знания.

 Классификация ошибок и недочетов, влияющих не снижение оценки

Ошибки:

.        неправильное определение понятия, замена существенной характеристики

,        понятия несущественной;

.        нарушение последовательности в описании объекта (явления) в тех случаях, когда она является существенной;

.        неправильное раскрытие (в рассказе-рассуждении) причины, закономерности, условия протекания того или иного изученного явления;

.        ошибки в сравнении объектов, их классификации на группы по существенным признакам;

.        незнание фактического материала, неумение привести самостоятельные примеры, подтверждающие высказанное суждение;

.        отсутствие умения выполнить рисунок, схему, неправильное заполнение таблицы; неумение подтвердить свой ответ схемой, рисунком, иллюстративным материалом;

.        ошибки при постановке опыта, приводящие к неправильному результату;

.        неумение ориентироваться на карте и плане, затруднения в правильном показе изученных объектов (природоведческих и исторических).

Недочеты:

.        преобладание при описании объекта несущественных его признаков; О неточности при выполнении рисунков, схем, таблиц, не влияющие отрицательно на результат работы; отсутствие обозначений и подписей;

.        отдельные нарушения последовательности операций при проведении опыта, не приводящие к неправильному результату;

.        неточности в определении назначения прибора, его применение осуществляется после наводящих вопросов;

.        неточности при нахождении объекта на карте.

 Характеристика цифровой отметки (оценки) при устном ответе:

"5" /отлично/ выставляется, если учебный материал излагается полно, логично, отсутствуют ошибки или имеется один недочет, ученик может привести примеры из дополнительной литературы.

"4" /хорошо/ - ответ полный, но имеются незначительные нарушения логики изложения материала.

"3" /удовлетворительно/ - ответ раскрыт не полно, осуществляется по наводящим вопросам, имеются отдельные нарушения в логике изложения материала.

"2" /плохо/ - ответ не раскрывает обсуждаемый вопрос, отсутствует полнота и логика изложения учебного материала.

Нормы оценок при письменном контроле соответствуют общим требованиям.

Для письменного контроля используются письменные проверочные работы, не требующих развернутого ответа с большой затратой времени, проверочные практические работы с картами, приборами, моделями, лабораторным оборудованием.

Календарно-тематическое планирование

Материально-техническое обеспечение образовательного процесса:

Программа

Окружающий мир. Рабочие программы. 1-4 классы. –М.: Просвещение (А.А. Плешаков, М. Ю. Новицкая)

Учебники:

 Плешаков А. А., Новицкая М.Ю. Окружающий мир. Учебник. 4 класс. В 2 ч. Ч.1, Казань. Татарское книжное издательство, 2014

 Плешаков А. А., Новицкая М.Ю. Окружающий мир. Учебник. 4 класс. В 2 ч. Ч.2, Казань. Татарское книжное издательство, 2014 год

Рабочие тетради:

• А.А.Плешаков, М.Ю.Новицкая. Рабочая тетрадь «Окружающий мир» в двух частях, 4 класс, Ч 1. М.: «Просвещение», 2014 год.
• А.А.Плешаков, М.Ю.Новицкая. Рабочая тетрадь «Окружающий мир» в двух частях, 4 класс,  Ч 2. М.: «Просвещение», 20124год.

Методическое пособие:

• М. Ю. Новицкая, Н. М. Белянкова, Е. В. Мартинкова, Ю. В. Саркисян.  Уроки по окружающему миру. 4 класс. Пособие для учителей общеобразовательных учреждений. Москва, «Просвещение», 2013 год

Печатные пособия:

• Таблицы природоведческого, обществоведческого содержания в соответствии с программой обучения.
• Географичские исторические настенные карты.
• Иллюстративные материалы

Готовые учебно-методические разработки, цифровые образовательные ресурсы (ЦОР), наглядные дидактические материалы, презентации, физкультминутки на Интернет-сайтах:

http://www.it-n.ru/

http://festival.1september.ru/ 

http://www.nachalka.com/                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

http://www.4stupeni.ru/                                                            http://www.uroki.net/docnach.htm

http://www.pedsovet.su/load/100                                              http://www.openclass.ru/node/324

Технические средства обучения

• Аудиторная доска с набором магнитов для крепления карт и таблиц
• Персональный компьютер
• Мультимедийный проектор

ПРИЛОЖЕНИЕ

Итоговая аттестационная   работа

1 вариант

А1. Как называется основной закон нашей страны?

1)федеральный закон,                        3)декларация

2)конституция                                    4)конвенция

А2.Кто является главой нашего государства?

1)император                                       3)президент

2)король                                             4)султан

А3.Что означает выражение «до нашей эры»?

1)в прошлом веке                               3)до Рождества Христова

2)в прошлом тысячалетии                 4)после Рождества Христова

А4. Какая характеристика относится к тундре?

1. солнце никогда не поднимается высоко над горизонтом; из растительности на камнях встречаются лишайники; животные питаются рыбой
2. короткое лето; земля оттаивает на 1,5 м в глубину; вода не впитывается, поэтому там много болот; растения стелются по земле
3. лето теплое, но зима суровая; преобладают хвойные растения, так как они менее требовательны к теплу; животный мир разнообразен
4. леса образованы теплолюбивыми широколиственными растениями; растительный и животный мир богат и разнообразен

А5. Какая равнина раскинулась от западных границ России до Уральских гор?

1. Восточно-Европейская
2. Приволжская
3. Среднесибирское плоскогорье 4)Западно-Сибирская

А6. Какое животное называют «кораблем пустыни»?

1. сайгака        3) корсака
2. верблюда        4) варана

А7. Какое полезное ископаемое обладает плавкостью?

1. глина        3) нефть
2. песок        4) железная руда

А8. Какая почва самая плодородная?

1. тундровая почва        3) подзолистая почва
2. луговая почва        4) чернозем

А9. Какое степное растение имеет корни-луковицы?

1)типчак        3)ирис

2) ковыль        4)осока

А10. Что такое балки?

1)скопление холмов                                           2) углубления с поросшими растениями склонами

3)склоны высоких гор                                        4)горы, расположенные рядами

А11. Кто вошел в историю как креститель Руси?

1. князь Владимир        3) Александр Невский
2. Ярослав Мудрый        4) Петр Великий

А12. Как звали мастера, создавшего в Москве первую типографию?

1. Кирилл        3) Иван Федоров
2. Мефодий        4) монах Нестор

А13. Какой князь разбил шведское войско на Неве?

1. князь Олег        3) князь Ярослав
2. князь Владимир        4) князь Александр

В1.        Какой заповедник был создан в пустынях?

1. Таймырский        3) Приокско-террасный
2. «Черные земли»        4) Баргузинский

В2.        Что такое суверенитет?

1. независимость государства                                           2)отсутствие товаров народного потребления на рынке

3)открытая критика недостатков в жизни общества       4)резкий спад в экономической жизни страны

В3.        Что такое гражданская война?

1. решительные действия с целью глубоких изменений в обществе              2)война между гражданами одной страны

3)война граждан за свое отечество                                                                      4)военные действия против царя

В4.        Почему война 1812 г. осталась в истории под названием Отечественная?

1. русские люди защищали границы Отечества                                     2)на борьбу за Отечество поднялся весь народ

3)русская армия дошла до самого Парижа                                             4)Наполеон напал только на наше Отечество

В5.        Какое утверждение относится к продовольственной безопасности страны?

1. для того чтобы урожай был богаче, необходимо использовать как можно больше удобрений

1. страна сама должна произюдить для себя продукты питания
2. чтобы прокормить наше многочисленное население, необходимо закупать продукты питания за рубежом
3. население страны должно обеспечивать себя продуктами из личных подсобных хозяйств

С1. Какие объекты Всемирного природного наследия находятся на территории России?

1. водопад Виктория                                2)Большой Барьерный риф

3)Алтай                                                      4)озеро Байкал

С2. Какие полезные ископаемые используют как топливо?

1. нефть        3) каменный уголь
2. известняк        4) природный газ

СЗ. Какие достижения принадлежат Михаилу Ломоносову?

1) открытие атмосферы на Венере                                        2)строительство фабрики цветного стекла

3)организация химической лаборатории                              4)открытие первого музея в России — Кунсткамеры

С4. Какое значение имело крещение Руси?

1. люди быстро избавились от старых верований                    2)новая вера сплотила русских людей

3)окрепли связи Руси с другими странами                               4)стали развиваться грамотность, просвещение

Ответы: А1 - 2, А2 - 3, A3 - 3, А4 - 2, А5 - 1, А6 - 2, А7 - 4,

А8 - 4, А9 - 3, А10 - 2, All - 1, А12 - 3, А13 - 4, В1 - 2, В2 - 1, ВЗ - 2, В4 - 2, В5 - 2, С1 - 3,4, С2 - 1, 3,4, СЗ - 1,2, 3, С4 - 2, 3,4

II вариант

А1. Как называется документ, который защищает права юных жителей планеты?

1. Всеобщая декларация прав человека
2. Конституция Российской Федерации
3. Конвенция о правах ребенка
4. указ Президента Российской Федерации

А2. Каким государством согласно Конституции РФ является наша страна?

1. демократическая республика
2. монархия
3. президентская республика
4. социалистическая республика

A3. Какое летоисчисление принято в России в наше время?

1. со дня Рождества Христова
2. со дня основания Рима
3. со дня правления фараонов
4. со дня правления президентов

А4. Какая характеристика относится к зоне арктических пустынь?

1. солнце никогда не поднимается высоко над горизонтом; из растительности на камнях встречаются лишайники; животные питаются рыбой
2. короткое лето; земля оттаивает на 1,5 м в глубину; вода не впитывается, поэтому там много болот; растения стелются по земле
3. лето теплое, но зима суровая; преобладают хвойные растения, так как они менее требовательны к теплу; животный мир разнообразен
4. леса образованы теплолюбивыми широколиственными растениями; растительный и животный мир богат и разнообразен

А5. Какие горы России самые высокие?

1. Кавказские        3) Саяны
2. горы Камчатки        4) Уральские

А6. Какое колючее растение охотно поедают верблюды?

1. джузгун        3) верблюжью колючку
2. колосняк        4) кактусы А7. Что такое исток?

1. начало реки
2. место впадения реки в море
3. река, впадающая в другую реку
4. песчаная отмель на берегу

А8. Какой вид почвы на Всемирной выставке в Париже назвали «черным алмазом»?

1. серую лесную почву        3) подзолистую почву
2. луговую почву        4) чернозем

А9. Какое полезное ископаемое обладает пластичностью?

1. глина        3) известняк
2. песок        4) гранит

А10. Почему в субтропиках теплее, чем в умеренных поясах?

1. солнечные лучи там падают отвесно
2. пояс всегда обращен к Солнцу
3. там много вулканов

1. из-за вращения Земли вокруг Солнца

А11. Какой город стал столицей Древней Руси?

1. Константинополь        3) Москва
2. Киев        4) Новгород

А12. Кто создал славянскую азбуку?

1. Ярослав Мудрый
2. Владимир Красное Солнышко
3. Кирилл и Мефодий
4. Юрий Долгорукий

А13. Кто возглавил русское войско в борьбе против польских захватчиков?

1. Козьма Минин
2. Дмитрий Пожарский
3. Александр Невский
4. Иван Грозный

В1. Почему война 1914 г. называется мировой?

1. Россия воевала со всем миром
2. в войну вступили многие государства мира
3. Россия попросила мира
4. весь мир был вовлечен в эту войну

В2.        Какое явление в общественной жизни страны в 1980-х гг.
назвали перестройкой?

1. независимость государства от других государств во внешних отношениях и внутренних делах
2. реформы, направленные на качественное изменение развития страны
3. открытая критика и обсуждение недостатков в жизни общества

1. резкое ухудшение экономического состояния страны

В3.        Какое мероприятие не относится к социально ответственной деятельности предприятия?

1. внедрение в производство научных разработок
2. сохранение экологической среды региона
3. забота о ветеранах производства
4. ликвидация неприбыльных производств

В4.        Кто написал слова гимна России?

1. А.С. Пушкин        3) С.В. Михалков
2. С.А. Есенин        4) С.Я. Маршак

В5.        Когда новый закон в России вступает в силу?

1. когда его одобрило Федеральное собрание
2. когда его приняла Государственная дума
3. когда он был составлен
4. когда его подписал президент

С1. Какие объекты Всемирного культурного наследия находятся на территории России?

1. афинский Акрополь
2. Московский Кремль
3. исторический центр Санкт-Петербурга
4. Кижи

С2. Какие проблемы в экономике возникли в нашей стране в 1980-е гг.?

1. из магазинов практически исчезли продукты питания
2. сельское хозяйство страны находилось в упадке
3. отечественные товары были низкого качества
4. велась борьба с неграмотностью людей

СЗ. Как растения степи приспособились к продолжительному засушливому лету?

1. узкие листья испаряют мало влаги
2. многие растения цветут весной, пока в почве много влаги
3. листья растений степей в виде колючек
4. летом надземные части растений отмирают, а в почве остаются корни-луковицы

С4. Назовите государственные праздники России.

1)День России                                                      3)День Конституции

2)День Государственного флага РФ                 4)День милиции

Ответвы:  А1 – 3,  А2 – 1,  А3 – 1,  А4 – 1,  А5 – 1,  А6 – 3,  А7 – 1,  А8 – 4,  А9 – 1,  А10 – 2,  А11 – 2,  А12 – 3,    В1 – 2,  В2 – 2,  В3 – 4,  В4 – 3,  В5 – 4,  

С1 – 2, 3,4,                         С2 – 1, 2,3,                       С3 – 1,2, 4,                          С4 – 1,2,3.

Оценивание работ

Аңлатма язуы.

Укыту программасы урта гомуми  белем  мәктәбенең 4 нче сыйныфына адреслана.  

Программа түбәндәге дәүләт документларына нигезләнеп язылды:

 - Россия Федерациясендә мәгариф турында”  Россия Федерациясенең федераль Законы (29.12.2012 №273-ФЗ)

 - “Мәгариф турында” Татарстан Республикасы Законы (гамәлдәге редакциядә);

.-“Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында” Татарстан Республикасы Законы   (2004 ел,  1 июль);

  - РФ Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан расланган “Гомуми башлангыч белем бирү федераль дәүләт стандартын гамәлгә кертү” турындагы боерыгы (06.10.2009, приказ №373);

               - Федеральный государственный образовательный стандарт начального общего образования: текст с изм. и доп. на 2011 г. / Мин-во образования и науки РФ. – М.: Просвещение, 2011. – 33 с. – (Стандарты второго поколения).

              - Санитар-эпидемиологик кагыйдәләр һәм нормативлар (СанПиН 2.4.2.2821-10 «Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения в общеобразовательных учреждениях» (зарегистрированный в Минюсте России 3 марта  2011 года,  регистрационный №19993).

   - “Татарстан Республикасы Буа муниципаль районы Зур Фролово төп гомуми белем  мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесенең 2015 – 2016 нчы уку елына педагогик совет утырышында каралган укыту планы

Программа, Федераль дәүләт стандартларына туры китерелеп, үстерешле укыту принциплары белән традицион ныклы белем үзләштерү принциплары үзара тыгыз бәйләнештә торган “Перспектив башлангыч мәктәп” концепциясенә нигезләнеп эшләнде. Ул, татар мәктәпләрендә укытыла торган “Татар теле”программасының төп өлеше буларак, алга таба белем алуга нигез булып тора.

Эш программасының төп идеясе – татар теленнән белем бирү процессын планлаштыру, оештыру һәм идарә итү өчен шартлар булдыру.

     Актуальлелек:

“Перспектив башлангыч мәктәп” системасының иң мөһим үзенчәлеге мондый: мәктәпне тәмамлаганда, «укучы үз алдына максат куярга һәм аны тормышка ашыру юлларын үзе таба алу дәрәҗәсенә күтәрелергә тиеш». Бу – яңа стандартта эшлекле белем дип атала. Эшлекле белем – стандарт керткән яңалыкның әһәмиятле эчтәлеген ачып бирүче иң гомуми төшенчә. Белем алу гамәлләренең структурасын һәм принцибын стандарт үзе аңлата.

Программа түбәндәге программаларга нигезләнеп язылды:

Харисова Ч.М., Мияссарова И.Х., Гарифуллина Ф.Ш. “Татар телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбендә ана теле укыту: гомуми программа” 1-4нче сыйныфлар - Казан, 2011.

Мияссарова И. Х., Фәйзрахманова К. Ф.”4 сыйныфта ана телен укыту программасы”. Укытучылар өчен методик кулланма. – Казан: “Мәгариф – Вакыт” нәшр., 2014.

Татар теленә өйрәтүнең максат һәм бурычлары түбәндәгеләр:

• Укучыларның сөйләү һәм фикерләү сәләтен үстерү, аларны татар әдәби телен тормышның төрле өлкәләрендә ирекле куллана алырлык шәхесләр итеп тәрбияләү;  дөрес сөйләм эшчәнлегенең үзара аралашу чарасы икәнен белдерү
• Телне өйрәнгәндә үзләштергән белем һәм күнекмәләрне сөйләмдә дөрес куллана белү.
• Укучыларда татар теленә хөрмәт һәм аны ярату, рухи кыйммәт һәм кешелек дөньясының аралашу, белем алу чарасы буларак  аңлы караш тәрбияләү;
• Укучыларда ана телен өйрәнүгә кызыксыну, омтылыш уяту, үз милләтеңә һәм аның теленә мәхәббәт тәрбияләү.
•  Балаларда татар теленең барлык бүлекләре буенча мәгълүматлылыкны (компетенцияне) булдыру.
• Укучыларда коммуникатив компетенция булдыру. Аралашканда тел чараларыннан урынлы файдаланырга өйрәтү.
• Телдән һәм язма сөйләм осталыгы һәм күнекмәләре булдыру.
• Укучыларда татар мәдәниятенә караган мәгълүматлылыкны үстерү.

Укыту процессының төп характеристикасы

Эш формалары: сыйныф белән, төркемләп, индивидуаль, парлап, фронталь, дифференциаль.

Укыту методлары: сөйләү, күрсәтмәлелек, практик, эзләнү, проблемалы, мөстәкыйль эш, стимуллаштыру, тикшерү.

 Башка предметлар белән бәйләнеше: программа  әйләнә-тирә дөнья, әдәби уку фәннәре белән һәм халык авыз иҗаты, туган як төбәге белән  бәйләнештә төзелгән.  

Предметның укыту планындагы урыны

Татар теле “Татар теле” белем бирү өлкәсенә карый, гуманитар фәннәр циклына керә.

 Программа 2014 – 2015 нче уку елына 102 сәгатькә исәпләнеп төзелгән; атнага 3 сәгать вакыт бирелә.    

Уку предметы эчтәлегенең рухи кыйммәтләре

Татар теле курсын өйрәнү нәтиҗәсендә укучылар телнең аралашуның төп чарасы һәм милли культураның төп күренеше икәненә төшенә; укучыларда туган телгә карата позитив эмоциональ кыйммәтләр формалаша; туган тел укучылар өчен уку процессының нигезе, фикерләү, күзаллау, интелектуаль һәм иҗади сәләтләрен үстерүдә зур таяныч булып тора. Туган телне өйрәнү барышында укучылар үзләренең иҗади сәләтләрен язма һәм сөйләм теле аша тормышка ашыра, телне мөһим мәгълүматны эзләү һәм табу өчен куллана. Укучылар ел дәвамында хатасыз язуның культуралылык билгесе икәнен аңлый, орфография кагыйдәләрен куллана, күчереп язуны, сүзләрдән җөмләләр, җөмләләрдән кечкенә хикәяләр төзи белү күнекмәләрен камилләштерә.

Укыту предметының  эчтәлеге

Бүлек  һәм темаларның исемнәре, сәгатьләр саны

1—3 нче сыйныфларда үткәннәрне кабатлау   (8 сәгать)

4 нче сыйныфта татар теле дәресләре 1—3 нче сыйныфларда алынган белемнәрне искә төшерүдән башлана.

Фонетикадан, мәсәлән, аваз һәм хәреф, алар арасындагы аерма, тартык һәм сузык авазлар, аерым авазларның дөрес әйтелеше, дөрес язылышы өйрәнелә, сингармонизм законы турында беренче күзаллау тудырыла. Морфология буенча башлап сүз төзелеше (тамыр һәм кушымча, кушымчаларның төрләре) һәм аерым сүз төркемнәре (исем, сыйфат, алмашлык, фигыль, кисәкчә, бәйлек) өйрәнелә. Синтаксистан исә җөмлә һәм аның төрләре (хикәя җөмлә, сорау җөмлә, өндәү (боеру) җөмлә, тойгылы җөмлә); җөмлә кисәкләре, җыйнак һәм җәенке җөмләләр, сүзтезмә турында башлангыч мәгълүматлар бирелә.

4 нче сыйныфта үткәннәрне кабатлау өлешендә фонетика, морфология һәм синтаксистан үткәннәрне кабатлау һәм тирәнәйтү күздә тотыла.

Сүз. Телнең сүзлек байлыгы. Сүзнең лексик мәгънәсе (8 сәгать)

Сүзнең лексик мәгънәсе, алынма сүзләр, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләр, тотрыклы сүзтезмәләр, омоним, синоним, антонимнарны искә төшерү. Татарча-русча яки русча-татарчй сүзлек, орфографик сүзлек, аңлатмалы сүзлек, фразеологик әйтелмәләр сүзлеге белән эшләү.

Сүз төзелеше  (11 сәгать)

4 нче сыйныфта кабатлау дәресләренең төп максаты — укучыларның 1—3 нче сыйныфларда алган белемнәрен искә төшерү.

«Сүз төзелеше» темасын кабатлау һәм тирәнәйтү өчен бирелгән күнегүләрдә дә тамыр һәм кушымчаларны аера белү, кушымчаларның ясагыч һәм төрләндергечләргә бүленүен, сүзләрнең ясалыш буенча төрләрен (кушма, парлы сүзләр) искә төшерү бурычы куела.

4 нче сыйныфта «сүз төзелеше» темасы тагын да тирәнәйтелә: ясалма, кушма, парлы, тезмә сүзләрнең ясалышы һәм язылышы; рус теленнән татар теленә кергән алынма кушма сүзләрнең үзенчәлекләре; сүз төзелешенә анализ ясау һ.б. яңа темалар белән баетыла.

Сүз төркемнәре.

 Исем (8 сәгать)

Мәгънәсе, сораулары, формалары, ясалышы, җөмләдәге урыны турында кабатлау. Исемнәрнең хәбәр булып килүләренә күзәтүләр. Ялгызлык һәм уртаклык исемнәр. Берлек һәм күплек сандагы исемнәр. Исемнәрнең килеш һәм тартым белән төрләнеше. Калын һәм нечкә төрләнеш. Сингармонизм законына буйсынмаган сүзләргә кушымча ялгау. Килеш кушымчаларының дөрес язылышы.

Баш килеш. Бу формада исемнәрнең җөмләдә ия, хәбәр, иярчен кисәк була алулары. Төшем килешенең мәгънәсе, җөмләдәге функциясе.

   Исемнәрнең килеш һәм тартым белән төрләнеше. Тартым кушымчаларының исемнәргә нинди мәгънә өстәгәнлекләрен аңлату өчен дәреслектән, 98 нче күнегү тәкъдим ителә. Күнегүдә тартымлы исемнәр калын хәрефләр белән бирелгән. Шул сүзләрне укытучы тамыр һәм кушымчаларга аерырга куша: битләрем, авызым, колач-ым, күз-ләр-ем, теш-ләр-ем, кул-лар-ым.

—        Бу сүзләрдәге -ым/-ем кушымчалары исемнәргә нинди мәгънә өсти?

—        Предметның ничәнче затка караганлыгын белдерә.

—        Битең, авызың; бите, авызы; битебез, авызыбыз; битегез, авыз-ыгыз; битләре, авыз-лары сүзләрендә -ың/-ең; -ы/-е; -ыбыз/-ебез; -ыгыз/-егез; -лары/-ләре кушымчалары предметның ничәнче затка караганлыгын белдерә? кебек сораулар бирелә. Укучыларның җаваплары тыңлангач, билгеләмә укытыла.

Тартым предметның затка караганлыгын белдергәнгә күрә, аның III заты һәм берлек, күплек формалары була. Сузыкка беткән исемнәргә тартым кушымчаларының тартыктан башланганнары, ә тартыкка һәм [у], [ү] авазларына беткән исемнәргә сузыктан башланган кушымчалар ялгана.

  Фигыль — катлаулы сүз төркеме.

Нишли? нишләде? сорауларына җавап булып килгән һәм предметның эшен, хәрәкәтен белдергән сүзләр 1 нче сыйныфта ук өйрәнелә. 2 нче сыйныф дәреслегендә эш-хәрәкәтне белдерә торган сүзләр турында махсус бүлек кертелә һәм сораулар өстәлә: нишли? нишләде? нишләгән? нишләр? нишлиләр? нишләделәр? нишләгәннәр? нишләрләр?

4 нче сыйныфта 1—3 нче сыйныфта үткән материал искә төшерелә һәм хикәя фигыльнең билгеле үткән заман, нәтиҗәле үткән заман формалары; киләчәк заман формалары: билгесез киләчәк заман, билгеле киләчәк заман турында яңа мәгълүмат өстәлә.

Фигыльнең нигезе дифтонгка тәмамланганда, ике сузык арасына туры килгән у урынына в языла: сау        савыйм, савыйк, савыгыз.

Сыйфат  (7 сәгать)

Сыйфат — предметның билгесен белдерә торган сүз төркеме. Ул, нигездә, төрләнми. Тик кайбер сыйфатларны гына дәрәҗәгә куеп була.

Җөмләдә сыйфат исемне ачыклап килә һәм күбесенчә аергыч була.

Алмашлык  (6 сәгать)

  Алмашлык — мөстәкыйль сүз төркеме. Ул сөйләмдә башка сүз төркемнәрен (исем, сыйфат, сан һәм рәвешне) алыштырып килә.  Алмашлык предметны яки билгене белдерми, ул бары тик үзе алыштырып килә торган сүз төркеменең грамматик билгеләренә ия була.

Килеш сораулары сорау алмашлыкларына керәләр. Сорау алмашлыкларына тагын нинди, кайсы, ничек, ник, нигә, ничәнче кебек сүзләр керә.

Сан (6 сәгать)

 Сан предметның исәбен, микъдарын белдерә торган сүз төркеме. Сан исем белән кулланылганда төрләнми. Җөмләдә ул аергыч, хәбәр һәм исемнән башка кулланылганда, җөмләнең бүтән кисәкләре дә була ала. Мәсәлән: Бүген кызларның икесе дә авырып китте. Дәрестә биш укучы шигырь сөйләде. Биш бишең — егерме биш.

Фигыльне ачыклап килгәндә, сан хәл дә була. Бер сорады, ике сорады — Азат чанасын бирмәде.

Кайбер очракларда сан, саналмышы белән, бер җөмлә кисәге тәшкил итә: Су коенырга икешәр мәртәбә барабыз. Мин дүртенче сыйныфта укыйм.

Сүз төркеме буларак, сан 4 нче сыйныфта өйрәнелә башлый. Укучылар санның билгеләмәсе (мәгънәсе, сораулары) белән танышалар. Санның исемне ачыклап килүе, сан белән ачыкланып килгән исемнең саналмыш булуы, кайбер сан төркемчәләре (микъдар саннары, тәртип саннары) турында беренче мәгълүмат алалар.

Рәвеш  (5 сәгать)

Рәвеш — мөстәкыйль сүз төркеме, лексик-грамматик яктан эш-хәлнең билгесен, ничек үтәлүен белдерә.

Морфологик яктан — төрләнми. Тик кайбер рәвешләр генә чагыштыру яки артыклык дәрәҗәсендә килә алалар: Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән... (Г. Тукай). Мин быел чаңгыда шәбрәк йөрим.

Синтаксик яктан — җөмләдә фигыльне, сыйфатны һәм рәвешне дә ачыклап килә.Төп синтаксик функциясе — хәл.

Укучыларга рәвеш турында башлангыч мәгълүмат 4 нче сыйныфта бирелә. Аның ничек? кайчан? кая? кайда? никадәр? күпме? кебек сорауларга җавап булып килүе, эш яки хәлнең билгесен, ничек үтәлүен белдерә торган сүз төркеме булуы аңлатыла.

.

Кисәкчәләр  (2 сәгать)

Кисәкчәләр турында беренче мәгълүмат 3 нче сыйныфта бирелә.

4 нче сыйныфта кисәкчәләрнең сүз яки җөмләгә төрле төсмер өстәү өчен кулланылуы ачыклана. Димәк, кисәкчәләр, аерым торганда, мәгънә белдерми, бәлки контекст эчендә генә аларның мәгънәләре конкретлаша икән. Бик күп кисәкчә күп мәгънәле була, һәм аларның мәгънә төсмерләре нинди сүзгә иярүләренә, кайсы урында килүләренә, җөмлә төзелешенә, аның интонациясенә карап үзгәрә.

Бәйлекләр (2 сәгать)

Бәйлекнең ярдәмлек сүз төркеме булуы турындагы башлангыч төшенчә 1 нче сыйныфта бирелә, 2—3 нче сыйныфларда ныгытыла, тирәнәйтә лә.

Ярдәмлек сүз булганга, төшенчәдә төп урынны бәйлекнең функциясе, үтәгән хезмәте алып тора: бәйлекләр сүзләрне бәйлиләр икән. Бәйлекләр, сүзләрне бәйләгәндә, килешкә якын мәгънә белдерәләр.

Бәйлекләр үзләреннән алда килгән сүзнең билгеле килештә торуын сорыйлар. Бу килешләр өчәү: баш, юнәлеш һәм чыгыш килеше. Шуңа карап, бәйлекләр дә өч төркемчәгә аерыла.4 нче сыйныфта төрле килешләрдә исемнәрнең һәм зат ал-машлыкларының бәйлекләр белән килүенә йомгак ясала, си-стемалаштырыла, бәйлек төшенчәсе грамматик категория итеп аңлатыла.

Җөмлә. (12 сәг)

Сүзтезмә 

Сүзтезмә турында башлангыч аңлатма 3 нче сыйныфта бирелә.

4 нче сыйныфта сүзтезмәләргә шактый эзлекле мәгълүмат бирү күздә тотыла: сүзтезмә һәм тезмә сүзләр арасындагы аерманы аңлату, сүзтезмәләрнең барлыкка килү юлларын ныгыту, сүзтезмәдәге иярүче һәм ияртүче сүз турында белемнәрне тирәнәйтү һ. б.  

Җөмләнең баш кисәкләре

Ия һәм хәбәр

Бу тема 2—3 нче сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау төсендә бара. Ия белән хәбәрнең билгеләмәсе әйттерелә, хәбәрнең сораулары мисаллар белән ныгытыла.

Җөмләдә бер мөстәкыйль исем яки зат алмашлыгы белән белдерелгән ияне табу. Исем мәгънәсендә килгән сүз яки сүзләр белән белдерелгән ияне табу.

Җыйнак һәм җәенке җөмләләр

Җыйнак һәм җәенке җөмләләр турында 3 нче сыйныфта беренче мәгълүмат бирелде.

4 нче сыйныфта җыйнак җөмләне, тиешле сүзләр өстәп, җәенкеләндерә белү, җәенке җөмлә эченнән баш кисәкләрне генә аерып чыгару кебек күнегүләр эшләнә.

Җөмләнең иярчен кисәкләре.  Аергыч.  

Җөмләнең тиңдәш кисәкләре

Җөмләнең тиңдәш кисәкләрен һәм тиңдәш кисәкләрнең үзара санау интонациясен, теркәгечләр ярдәмендә бәйләнешен төшендерү; тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләренең куелышын аңлату. Тиңдәш ияле һәм тиңдәш хәбәрле җөмләләр. Тиңдәш кисәкләр арасында һәм, я, да/дә, та/тә, ә, ләкин теркәгечләре, тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләре.

Эндәш сүзләр

Укучыларга эндәш сүзләр турында төшенчә бирү. Эндәш сүзләр һәм алар янында тыныш билгеләрен куярга өйрәтү.

.

Гади һәм кушма җөмлә  

Гади һәм кушма җөмләләр турында төшенчә бирү. Составында 2—3 гади җөмлә булган кушма җөмләләр. Андый җөмләләрне тиңдәш кисәкле җөмләләрдән аера һәм аларны тикшерә белү. Тезмә кушма җөмләләрдә һәм, ә, ләкин, әмма теркәгечләре, алар янында тыныш билгеләре.

4 нче сыйныф укучыларының белем дәрәҗәләрендә булачак нәтиҗәләр

• сүзләрдәге орфограммаларны танып, ал арның язылышын кагыйдәләргә нигезләнеп аңлату;
• үтелгән орфограммалар кергән 75—80 сүзле текстны хатасыз, каллиграфик күчереп һәм ишетеп, тиңдәш кисәкләр янында тиешле тыныш билгеләрен дөрес куеп язу;

—        дөнья, болыт тибындагы сүзләргә аваз-хәреф анализы ясау;

• сүзләрне төзелеше ягыннан тикшерү: тамырын һәм кушымчасын табу, кушымчаларның төрен билгеләү, кушма һәм парлы сүзләрне аерып күрсәтү;
• сүзләрне сүз төркеме булу ягыннан тикшерү: исемнең сан, килеш формасын күрсәтү; сыйфатларның асыл, нисби төрен, чагыштыру дәрәҗәсен билгеләү; фигыльнең зат-сан, заманын аера белү; һәр сүз төркеменең җөмләдәге функциясен билгеләү;
• тиңдәш кисәкле гади җөмләгә, составында 2—3 гади җөмлә булган тезмә кушма җөмләгә анализ ясау;
• җөмләләрнең әйтелү максаты, интонациясе буенча төрен икеләнмәстән аеру;
• текстның темасын һәм төп фикерен билгеләү, шулар нигезендә аңа килешле исем кую;
• хикәяләү, тасвирлау, фикер йөртү тибындагы текстларны сөйләмдә куллану;
• әдәпле мөгамәлә таләпләренә туры китереп аралаша белү;
• тасвирлау, фикер йөртү элементлары кергән 90—95 сүзле текстны изложение итеп язу;
• хикәяләү тибындагы сочинение язу;
• сүзләрнең әйтелешен, кулланылышын, язылышын истә калдыру: авыру, аз-маз, ата-ана, ашханә, аңлый, әби-бабай, әверелә, эүвәл, балачак, бәла, берничә, борынгы, вакыйга, ватык, гадәт, гомер, дәвам, җәяү, җепшек, җиләк-җимеш, зинһар, иелә, ихтирам, йомры, кадәр, кием-салым, кулъязма, көнбатыш, көнчыгыш, көрәшче, кыйммәтле, мал-туар, мәйдан, мәкалә, могҗиза, мөстәкыйль, нәкъ, охшаш, очсыз, өем, өчпочмак, пәрәвез, рәссам, савыт-саба, сәнгать, сөңге, сурәт, табиб, табигый, таләп, тәкъдим, тәмам, тирә-як, төер, туп-туры, тынгылык, чүп-чар, шагыйрь, шәфәкъ, шыңшый, эшчән, юеш, юньле, юучы, ямьле, ямъ-яшел, япь-яшь.

Укыту предметын үзләштерүнеӊ шәхси, метапредметлы һәм предметлы нәтиҗәләре

Шәхси, метапредметлы һәм предметлы  нәтиҗәләр

Шәхси нәтиҗәләр:

   - туган илгә карата шәхси караш булдыру;

   - чын кеше сыйфатлары булдыру;

   - мөстәкыйльлелек һөм җаваплылык үстерү;

   - этик хисләр, мөлаемлылык үстерү;

   - рухи-әхлакый идеалларына китерү.

   - олылар белән хезмәттәшлек;

   - аралашу культурасы күнекмәләре .

Метапредметлы нәтиҗәләр:

 - аң -белем  үстерү;

 - проблемаларны мөстәкыйль рәвештә таба алу;

 - эзләнү юлларын һөм нәтиҗәләрен ачыклау;

 - логик фикерләү:чагыштыру, синтез, анализ ясый белү;

 - конфликтлы ситуацияләрдән чыгу юлын табу;

 - укучыларның образлы, логик фикерләвен үстерү;

Предметлы  нәтиҗәләр:

 - Россиядә күп милләт  халыкларының төшенчәсен бирү;

 - татар теленең төп  төшенчәләр буенча башлангыч белем ( фонетик, лексик, грамматик);

 - татарча югары сөйләм культурасы формалаштыру;

 - туган телнең орфоэпик, лексик, грамматик төшенчәләре;

 - сүз турында башлангыч төшенчәләр формалаштыру;

 - уку, язу гамәлләре формалаштыру;

 - сүзгә фонетик анализ ясый белү.

Универсаль уку гамәлләре формалаштыру:

Танып белү универсаль уку гамәлләре:

- дәреслектә ориентлаша белү;

- шартлы билгеләрнең телен белү;

- рәсем һәм схемалар нигезендә биремнәр үтәү;

- төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру;

- материаль объектлар кулланып биремнәр үтәү;

- дәреслек һәм мөстәкыйль эш дәфтәрендәге мәгълүматлар белән эшли белү;

Регулятив универсаль уку гамәлләре:

-кагыйдәләрне, күрсәтмәләрне истә тотып гамәлләр кылу;

- гамәлләрне таләп ителгән вакытта башлау һәм тәмамлау;

- үз эшчәнлегеңне контрольгә алу, биремне үтәүнең дөреслеген тикшерү;

- тормыш тәҗрибәсен куллану;

- эшләнгән эшнең сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү.

Шәхескә кагылышлы универсаль уку гамәлләре:

- дәреслек геройларына, күршеңә ярдәм итүдә танып-белү инициативасы күрсәтү;

- үз уңышларың/уңышсызлыкларың турында фикер йөртү;

- үз мөмкинлекләреңне бәяләү;

- үз эшчәнлегенең нәтиҗәләрен яхшыртуга ихтыяҗ формалаштыру;

- мәгънә барлыкка китерү («Минем өчен моның нинди мәгънәсе һәм әһәмияте бар?» - дигән сорау кую)

Коммуникатив  универсаль уку гамәлләре:

- тормыш тәҗрибәсен куллану;

- күршең белән хезмәттәшлек итү.

Укучыларның белемен бәяләү системасы

Укучыларның эшчәнлеген бәяләү белемнәрне үзләштерүне тикшерүдән аларны гамәлдә куллана белүгә күчерелә. Мәгълүмат чыганаклары:

• укучыларның эшләре;
• танып белү процессының барышы;
• статистикага нигезләнгән мәгълүматлар;
• тестлар уздыру нәтиҗәләре;
• портфолио.

Тикшерү алымнары:

• күзәтүләр;
• мөстәкыйль, контроль эшләр;
• укучыларның әзер җавапны табуы, ирекле кыскача җаваплары;
• ачык җавап;
• үз-үзеңне тикшерү өчен, сораулар куя белү.

Бәяләү критерийлары:

• җавапларның дөрес һәм дәлилләнгән булуы;
• грамматика кагыйдәләрен куллана белүдә шәхси үсеш;

• әйтмә һәм язма сөйләмнең төгәллеге һәм сәнгатьлелеге үсешендә югарырак баскычка күтәрелү;
• җавапның, уку эшчәнлеге нәтиҗәсендә барлыкка килгән продуктның сыйфаты; нигезләмәләрнең уйланган булуы;
• мөстәкыйль әйтелгән гипотезаның, аңлатмаларның, язма сөйләм модельләренең дөрес төзелгән булуы;
• сөйләмнең максатчан оештырылуы.

4 нче сыйныфта язма эшләрнең күләме

контроль диктант — 4;  изложение — 4;        сочинение — 4.

4 нче сыйныфта контроль диктант текстларының сүзләр саны түбәндәгечә алына:

I        яртыеллык — 55—60 сүз;

II        яртыеллык — 65—70 сүз.

(Изложение өчен текстларның күләме 15—20 сүзгә артыграк була.)

          Контроль диктант текстына 1, 2 грамматик бирем дә тәкъдим ителә. Грамматик биремнәр үтелгән материаллардан чыгып төзелә. Сүзлек диктанты өчен якынча норма — 12—15 сүз.      

   Язма контроль эшләрнең саны һәм төрләре программаның әһәмиятле сораулары яисә укучыларның белем, осталык һәм күнекмәләрен зур булмаган бер тулы тема буенча тикшерү кирәклеге белән билгеләнә.    

4 класста контроль диктант түбәндәгечә бәяләнә:

      “5” -  хаталар һәм тәзәтүләр юк, эш пөхтә, ачык язылган.      Язу каллиграфия таләпләренә туры килә. Каллиграфия таләпләреннән бер генә чигенеш яки бер төзәтү булырга мөмкин(төшеп калган хәрефне өстәү яки төгәл язылмаган хәрефне төзәтү һ.б.).

       “4”  -  диктантта 2 орфографик, 1 пунктуацион хата яисә 1 орфографик, 2 пунктуацион хата. Эш пөхтә башкарылган, ләкин каллиграфия таләпләре үтәлмәгән. Шуңа өстәп , берәр “5” билгесендә күзәтелгән төзәтүләр булырга мөмкин.

       “3”  -  диктантта 3 тән 5кә хәтле орфографик хата ( 3 орфографик, 2 пунктуацион яисә 5 орфографик һәм 1 пунктуацион хата). Эш җиренә җиткереп башкарылмаган,каллиграфия нормаларыннан җитди тайпылышлар. Төрле характердагы төзәтүләр булырга мөмкин.

      “2”  -  диктантта 6-7 орфографик хата. Эш тырышып башкарылмаган,  каллиграфия нормалары үтәлмәгән.

                                     Грамматик биремнәрне тикшерү һәм бәяләү: 

        “5”  -  биремнәр хатасыз үтәлгән, кагыйдәләрнең һәм билгеләмәләрнең аңлы үзләштерелгәнлеге күренә, алар мөстәкыйль кулланылган

       “4”  -  кагыйдәләр һәм билгеләмәләр аңлы үзләштерелгән,  биремнәрне үтәгәндә кулланылган.

       “3”  -  бплгеле күләмдә өйрәнелгән материал үзләштерелгән,  биремнәрнең яртысыннан азрагы дөрес үтәлгән.

       “2”  -  материалның начар үзләштерелгәнлеге күренә, грамматик биремнәрнең күбесе үтәлмәгән.

            Укучыларның бәйләнешле  язма сөйләм  күнекмәләрен өйрәтү рәвешендәге изложениеләр һәм сочинениеләр ярдәмендә тикшерелә. Алар 1 сәгать дәвамында башкарыла.  

        Изложение текстының күләме һәр сыйныф  өчен күрсәтелгән диктант тексты күләменнән  15-20 сүзгә артык булырга тиеш.  

         Сочинение күләме 3-4 сыйныфларда 0,5  -  1 биткә кадәр; бу якынча 3 сыйныфта 9 – 10 җөмлә (50-60 сүзләп).  4 нче сыйныфта 11-12 җөмлә(70-80 сүз).

         Сочинениеләрнең темасы балаларның тормыш тәҗрибәсенә, мәнфәгатенә якын, сүзлек составы һәм төзелеше ягыннан укучылар башкара алырлык булырга тиеш.

          2-4 сыйныфларда изложение һәм сочинение өчен 1 билге куела.  Хаталар исәбе диктанттагы кебек алып барыла. Аларның эчтәлек һәм сөйләм ягыннан оештырылуы түбәндәгечә тикшерелә:

          Кирәге булмаган фактлар кертү, текстның өлешләре арасында бәйләнеш булмау, җөмләләрнең бер-бер артлы уңышсыз төзелүе, бер үк сүзне кирәксезгә кабатлау, сүзне тиеш булмаган мәгънәдә куллану.

         Иҗади эшләр түбәндәгечә бәяләнә:

     “5”  -  автор текстын дөрес һәм эзлекле итеп чагылдыру (изложениедә),  теманы логик эзлеклелектә ачып бирү, фактик хаталарның булмавы, сүзлекнең бай булуы һәм эшнең сөйләм ягыннан дөрес оештырылуы.   1 сөйләм төгәлсезлеге булырга мөмкин. Өйрәнелгән кагыдәләргә орфографик һәм пунктуацион хаталар юк, 1-2 төзәтү бар.

     “4”  -  автор тексты җитәрлек дәрәҗәдә тулы бирелгән(изложениедә), тема ачылган , ләкин эчтәлек биргәндә, сизелмәслек кенә булса да, эзлеклелек бозылган.  Тулаем алганда сөйләм , шул текстның эчтәлегендә, төзелешендә          3 төгәлсезлек , 2 орфографик , 1 пунктуацион хата , 1-2 төзәтү булырга мөмкин.

     “3”  -  автор текстыннан бераз читкә китү күзәтелә(изложениедә), темадан читкә тайпылыш, нигездә дөрес,  тик эчтәлекне язганда эзлеклелек юк, 2-3 җөмлә дөрес төзелмәгән, сүзлек ярлы.

      “2”  -  эчтәлек бирелмәгән, җөмләләрдә эзлеклелек юк, сүзлек ярлы.  

4 НЧЕ СЫЙНЫФТА ТАТАР ТЕЛЕ ДӘРЕСЛӘРЕНЕҢ КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИК ПЛАН

Кисәкчәләр ( 6 сәг)

                                                                         Укыту-методик әсбаплар исемлеге

Укытучы өчен әдәбият исемлеге

 1. Мияссарова И.Х., Фәйзрахманова К.Ф. “Татар теле” татар башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 4 нче сыйныфы өчен дәреслек, 2 кисәктә,. Казан, “Мәгариф – Вакыт”   нәшрияты, 2014.

2.Мияссарова И.Х., Фәйзрахманова К.Ф. Татар теле – “Мөстәкыйль эш дәфтәре”- татар башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 4 нче сыйныфы өчен - Казан, “Мәгариф – Вакыт”   нәшрияты, 2014

3. Татар телендә башлангыч гомуми белем бирү  мәктәбендә ана теле укыту: гомуми программа. Казан, 2011

Өстәмә:

1. Абдрәхимова Я.Х. Татар теленнән диктантлар.К.:Мәгариф. 2009

2. Вагыйзов С.Г. Кызыклы грамматика.К.: Мәгариф. 2006

3. Газизова А.Н.  Башлангыч сыйныфлар өчен диктантлар җыентыгы. К.:Яңалиф. 2007

4.Мияссарова И.Х., Фәйзрахманова К.Ф. “Татар башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 4 нче сыйныфында эшләүче укытучылар  өчен методик кулланма”. Казан, “Мәгариф – Вакыт”   нәшрияты, 2014.

 Укучылар өчен тәкъдим ителә торган әдәбият исемлеге

1. Мияссарова И.Х., Фәйзрахманова К.Ф. “Татар теле” татар башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 4 нче сыйныфы өчен дәреслек,2 кисәктә,. Казан, “Мәгариф – Вакыт”   нәшрияты, 2014.

2.Мияссарова И.Х., Фәйзрахманова К.Ф. Татар теле – “Мөстәкыйль эш дәфтәре”- татар башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 4 нче сыйныфы өчен - Казан, “Мәгариф – Вакыт”   нәшрияты, 2014

Дидактик материаллар

1. Картиналар, репродукцияләр.

2. Татар теле буенча таблицалар  .

Мәгълүмати-электрон ресурслар

   1. Татар сайтлары: edu.tatar.ru; belem.ru; org.com

   2.tatardeti.blogspot.com/2011/01/blog-post.htm

    3. gzalilova.narod.ru/present_tat.htm

    Укыту процессының матди-техник тәэмин ителеше

    Техник чаралар:

     1.Видеопроектор.

     2.Экран.

     3.Ноутбук.

.

4. нче сыйныфта язма эшләрнең үрнәк текстлары

    1.Грамматик биремле диктант

Күбәләк малае Әлтәфи.

Шәһәрдән ерак түгел урнашкан искиткеч урманда Әлтәфи исемле күбәләк малае яшәгән икән. Аны гади генә Әлфи дип йөрткәннәр. Бу күбәләк малае бик тыйнак булган, канатларының төссез булуыннан бик оялган икән. Шуңа күбәләк-сылулар төнлә йокларга яткач кына, ул өеннән чыгып чиксез болыннарда рәхәтләнеп очып йөргән. Бигрәк тә Әлфи чәчәк бакчалары өстеннән очарга яраткан. Ләкин чәчәкләргә якын килергә курыккан. Шуңа ул аларның матурлыгына ерактан гына сокланып караган.

 (65 суз.) (Люция Закирҗановадан)

Түбәндәге биремнәр буенча тексттан сүзләр тап.

    1.Исем сүз төркеменә караган (I вариант);

2.Сыйфат сүз төркеменә караган (II вариант).

2.Аңлатмалы диктант.

КӨЗ ЯКЫНЛАША

Август ахырында җәйге шат урман моңсулык белән очраша. Куәтле имәннәр, аларның кече туганы өрәңгеләр, калын киемле юкәләр әле ямь-яшелләр, шат һәм көр күңеллеләр. Ә менә бөдрә каеннар, нечкәбил усаклар, зифа миләшләр көз якынлашуын әллә кайдан сизеп алганнар. Каенның нәфис яфраклары арасында алтынсу төскә кергәннәре шактый. Усак күп кенә яфракларын көрәнсу һәм лимон сарысына бизәп өлгергән. Ут тәлгәшле миләшнең телем-телем яфраклары да җимешләре кебек кызарганнар.  (64 сүз.) (Рафаил Төхфәтуллиннан)

 Тиңдәш кисәкләр янында тыныш билгеләре әйтелә.

3. Изложение язу.

УСАК

Усакның яфраклары вак. Алар ботакларга нечкә озын саплар белән беркетелгән була. Шуңа күрә бертуктаусыз хәрәкәтләнеп, бер-берсенә бәрелеп шаулыйлар. Хәтта җилсез көндә дә усак урманында яфраклар өзлексез кыштырдап утыралар.

Кайберәүләр усакны агачка да санамыйлар. Имеш, усак — черек агач. Алай уйлау дөрес түгел. Усактан салынган өй йөз еллап чыдый. Усак агачы гөмбәгә һәм төрле кортларга бирешми. Коры усак агачы җиңел, нык. Өрлек, түшәм һәм идән өчен яхшы. Кое бурасы ясау өчен әйбәт. Усак савыт-сабалар, шырпы эшләүдә, уенчыклар һәм химик әйберләр әзерләүдә кулланыла.

Элек кешеләр, өйләрен яктырту өчен, усак чырасыннан файдаланганнар. Ул якты ялкын чыгарып яна. (93 сүз.) (Гата Насыйров )

План

1. Усак яфраклары өзлексез кыштырдыйлар.   2. Усакны төзү эшләрендә файдаланалар

.3.Аннан төрле әйберләр ясыйлар.              4. Усак чырасы яктылык та биргән.

  4. Контроль диктант.

I        вариант

ХӘЛИМӘ

Кышлакның иң читендә ялгыз бер өй булган. Бу өйдә үзенең Хәлимә исемле кечкенә кызы белән Мәрьям исемле бер хатын яшәгән. Аларның ишегалларына тезелешеп гөлчәчәк куаклары үскәннәр. Хәлимә чәчәкләрне бик ярата торган булган. Иртәсен дә, кичен дә шунда була ул. Хәлимә әлеге куакларның кызыл яфракларын җыя да кояшта киптерә. Аннары шуннан чәй ясый. Бик тә хуш исле була Хәлимәнең ул чәе. (60 сүз) (Дәрҗия Anna-ковадан)

II        вариант

ДУСЛЫК СЕРЕ

Көз якынлашуга тиз генә исе китми торган бер агач бар. Ул — чикләвек агачы. Нигә ул кара көзгә хәтле яфракларын коймый? Тәмле чикләвекләрен кеше күзеннән яшереп саклап калыр өчен икән. Дусты тиен өчен саклый ул чикләвекләрен. Тиен исә аларны бик оста табып ала, шулар белән туенып, кыш чыга. Күпмедер чикләвекне тиен агач куышларында, тамыр төпләрендә онытып калдыра. Яшерелгән ул чикләвекләрдән язын яңа үсентеләр калкып чыга. (64 суз.) (Рафаил Төхфәтуллиннан)

Грамматик биремнәр.     I вариант

1.Бирелгән сүзләрне кертеп, кушма һәм парлы сүзләр ясап яз: көн.бала.

2. Синонимнарын яз: авыр — ... , салкын — ... .
3. Тексттан бер сүзне сайлап алып, сүз төзелеше ягыннан тикшер.

II  вариант       1.Бирелгән сүзләрне кертеп, кушма һәм парлы сүзләр ясап яз: төн, аш

2.Антонимнарын яз: авыр -  ......,   салкын - ........

3.Тексттан бер сүзне сайлап алып, сүз төзелеше ягыннан тикшер

4. Изложение язу.

ХӘЙДӘР КОТКАРДЫ

Хәйдәрнең мине үлемнән коткаруы тимераякта йөргәндә булды.

Кар ятмаган әле. Мәктәптән кайтканда карасак, боз туңган.  Яр читендә — пыяла шикелле.

Төштән соң киттек тегермән буасына. Ә буа киң. Уртасында зур бер утравы да бар. Уртага кергән саен, бозы ныграк кебек.  Шундый тигез, шома! Мин иркенгә — утрау ягына элдерәм генә!

Алга карасам, ни күзем белән күрим, бәләкәйрәк күл кадәр су! Читкә борылып та өлгермәдем — бар да чум!

Боз өстендә Хәйдәр генә. Миңа таба килде дә аяк-кулларын  җәеп, бозга капланып ятты. Шуышып килде. Кулдан тотып  алды да ашыкмый гына тартты.

Кыю дустым Хәйдәр булмаса, чыга алмаган булыр идем.

(95 сүз) (Мәҗит Рафыйковтан)

6. Контроль  диктант      I вариант      ТӨЛКЕ

Төлке куянның иң куркыныч дошманы дип санала. Ул чынлап та куяннарны, бигрәк тә аларның балаларын аулый. Ләкин төлкенең төп азыгы — тычканнар. Башын иеп тыңлагандай еш-еш туктап, ашыкмыйча гына кар өстеннән йөри икән, димәк, төлке тычканнар аулый. Ул шундый сизгер, кар астындагы  тычканның тавышын йөз метрдан ишетә. Сикереп төшә дә, ак тузаннар туздырып, карны казырга тотына, тычканны эләктереп тә ала.

Төлкеләр ачыклыкта кар өстенә ятып ял итәләр. Ачык басуда  кар өстендә яту аларга куркыныч түгел, чөнки тирә-як күренеп  тора. (78 сүз.)

Искәрмә. Өтерләр искәртелә.

Биремнәр

I  вариант

1.Текстта тычкан сүзенең килешләрен билгеләргә.

2.Ачыклыкта, куяннарны сүзләрен сүз төзелеше ягыннан тикшерергә.

II  вариант

1. Калын хәрефләр белән бирелгән җөмләдә исемнәрнең килешләрен билгеләргә.
2. Ачыклыкта, төлкеләрнең сүзләрен сүз төзелеше ягыннан тикшерергә.

II вариант                   БАЙГЫШ

Байгышны мәче башлы ябалак дип тә атыйлар, чөнки aның башы мәченеке кебек түгәрәк, колаклары да бар. Томшыгы  ыргак кебек кәкре. Канатларын җәйсә, кечкенә аэроплан хәтле булыр. Байгыш тавышсыз-нисез оча. Сизгер кошлар да, җирдә  йөгергән тычкан да аның очканын ишетмәс. Өстән шыпырт кына очып төшеп, аларны тырнакларына эләктерә ул. Алардан хәтта куяннар да йөгереп котыла алмый.

Карның аклыгыннан әйтерсең мәче башлы ябалакның күзләре камаша. Ул, гүя, төн килсен, дип утыра. Алар ауга төнлә, башка кошлар йоклаган вакытта чыгалар.

Мәче башлы ябалаклар илле яшькә кадәр яши һәм бала чыгapa. (87 сүз.)

Биремнәр

  I  вариант

1.Түбәндәге сыйфатларны чагыштыру дәрәҗәсенә куеп яз: тирән,
куркак, зәңгәр, кара, олы.

2. Байгыш сүзен килешләр белән төрләндер.
3. Тексттан фигыльләрне табып, заманын билгелә.

II        вариант

1.Түбәндәге сыйфатларны чагыштыру дәрәҗәсенә куеп яз: озын,
хәйләкәр, караңгы, кыек, зифа.

2. Канат сүзен килешләр белән төрләндер.
3. Тексттан фигыльләрне табып, заманын билгелә.

7. Аңлатмалы диктант.

Аны һәркем ярата.

Минем әнине бар кеше дә ярата. Ә мин аны бар кешедән дә артыграк яратам. Яратырлык шул минем әни! Ничек итеп яратмыйсың инде аны. Беркөнне менә нинди хәл булды.

Безнең әнине күршедәге бер апа килеп чакырды. Бик ялынгач, әни мине дә алып барырга булды. Без әни белән икәүләп киттек. Йөгерә-йөгерә бардык. Әни дә йөгерде, мин дә. Шундый ашыккан вакытта комачавы да чыгып тора тагын. Капкаларын ачуга, бер зур эт өстебезгә ташланды. Мин алдарак идем. Ул туп-туры минем өскә килә. Әни эт белән минем арага кермәсенме!

Әни мине эттән саклап калды. Сез тагын аны шуның өчен генә ярата дип уйламагыз. Мин әниемне бигрәк тә кешеләрне авырудан котылдыруы өчен яратам. (Абдулла Алиш)

Бирем. Зат алмашлыкларын табып, өстенә затын һәм килешен күрсәтергә.

  8.Искәртмәле диктант.

ЧӘҮКӘ

   Җыелышта сүз Чәүкәгә бирелде. Ул сөйли башлады:

  — Без бик ишле. Без очканда йөзәрләп, бишәр йөзләп, хәтта меңәрләп очабыз. Без кешеләргә, елгаларга якын урында торырга яратабыз. Безнең ояларыбыз бер-берсеннән беркайчан да ерак булмый. Без бер төп өянке башына утызлап, иллеләп оя ясыйбыз. Безнең бергәләп яшәү корткычларга каршы көрәшү өчен уңай. (Гариф Галиевтән)

Бирем. Саннар һәм саналмышларның астына сыз.

 9.  Изложение язу.               ЯБАЛАК, ТАВЫК, АУЧЫ

Ябалак бик түбән кунаклавын белмәде. Аның күзләре яхшылап күрмәде. Инде яктырган иде. Матур куак сайлап оча торган кошлар да йокыдан уянганнар иде.

Ябалак үзенең тырнаклары арасында тыпырчынган тавыктан көлде:

— Ябалаклар яктыргач йоклыйлар. Көндез күрүнең нигә кирәге бар? Төнлә дисәң, менә әйтсәң дә ярый. Кемнең күзе яхшы күрә, шул сезнең кебек юләр тавыкларны тотып ала. Үзенә тәмле азык таба. Мин сине рәхәтләнеп ашармын...

Оста аучы куакларга посып кына килде. Мылтык тавышы ишетелде. Яфраклар селкенештеләр. Ябалак һәм аның тырнакларындагы тавык җиргә егылып төштеләр.

— Бер атуда ике кошны бәреп төшердем, — дип шатланды аучы.

Зирәк кешенең күзләре көндез дә, төнлә дә яхшы күрә шул. (100 сүз.) (Җәвад Тэрҗеманов)

11.Контроль диктант.

I вариант        СУГЫШ ЬӘМ ЯЗ

Туплар гөрелтесенә кушылып, яз килде. Сугыш һәм яз. Берсе — үтерүче, берсе — тергезүче. Берсен берсе инкяр иткән шугчы ике дошман бергә җитәкләшеп килделәр. Туплар үкерде. Кешеләр үлде. Яз үзенең шифалы сулышы белән табигатьне тергезде. Агачлар бөреләрен ачтылар. Тургайлар һавага күтәрелде. Ояларда кайнар йомыркалар барлыкка килде. Солдатларның талчыккан йөзләре җиңү шатлыгыннан нурланды.

Буш арада без, солдатлар, сандугачларның сайравын тыңлап утырабыз. Өйләребезне сагынабыз. Баласы бары баласын сагынып көрсенә...

Ә сыерчыклар корт ташыйлар, бала туйдыралар...

Иртән... йортыбызның кәрнизе умырылып төшкән. Кәрниздәге сыерчык оясы җирдә кирпеч арасында аунап ята... (84 сүз.) (Ибраһим Газидан )  Искәрмә. Тыныш билгеләре (өйрәнелмәгән) искәртелә.    Инкяр итү — юкка чыгару, кире кагу.

Бирем   1.        Кайнар, шифалы сүзләренә синоним һәмантонимнар уйлап языгыз.  2.        Парлы һәм кушма сүзләргә мисаллар уйлап языгыз.

II вариант

АНА ЙӨРӘГЕ

Беркөнне Сәлимә әби белән Зөфәр мәктәп бакчасына керделәр. Аллы-гөлле чәчәкләр арасына һәйкәл куелган. Монда Сәлимә әбинең геройларча һәлак булган улы Газизнең дә исеме язылган. Сәлимә әбинең йөрәге дөп-дөп типте. Ул кинәт туктап калды һәм күкрәген тотты. Аның аяк буыннары хәлсезләнде. Ал арны зурлап каршы алган мәктәп директоры әбинең хәлен бик тиз аңлады. Ул аңа утырырга урын күрсәтте. Шул арада Зөфәр дә бакча мәйданындагы мәгърур һәйкәлне күреп алды һәм шунда ашыкты. Сәлимә әбигә дә бераз хәл керде. Ул акрын гына башын югары күтәрде һәм улы Газиз янына атлады. (86 сүз.) (Абдулла Әхмәттән )

Бирем.

1. Соңгы җөмләне сүз төркемнәре ягыннан тикшерегез.
2. Геройларча сүзенә морфологик анализ ясагыз.

12. Изложение язу.

КЕЧКЕНӘ УМАРТАЧЫ

Чәй эчеп бетермәгән идек. Хәкимнәр килеп тә җитте. Тубал гына алып килмәгән икән ул. Калайдан ясалган төтен савыты, каен кайрысыннан ясалган кашык, җәтмәдән ясалган битлек, тагын башка нәрсәләр.

Хәким, битлекне кигәч, кулга кашыкны ипләп тоткач, тәмам кечкенә умартачы булды. Атасы янында йөри-йөри шомарган, умартачы булган да беткән икән. Ул төтен савытын кабызды да тубалны җиргә куйды. Аның эченә кортлар сарган ботакларны кертеп, аз гына төтен җибәрде. Ун минут эчендә агач ботагындагы кортлар тубал эченә кереп беттеләр.

—        Беләсезме, ник тиз җыелдылар алар? — диде Хәким. Без бер сүз дәшә алмадык. Соравына үзе җавап бирде:

—        Тубалга лимон мае сөрткән идем. Умарта кортлары аны бик яраталар. (102 сүз.) (Абдулла Алиш)

13. Йомгаклау арадаш аттестция эше.

I вариант

ҖЫРЧЫ КОШ

Көннәр буена ары-бире чапса да, Чи-чи болында үз ишләрен таба алмады. Тагын куаклыкка барып чыкты. Куаклар артында таныш елга шавы ишетелә иде. Тычкан баласына кире борылып йөгерергә туры килде. Төне буе йөгерде дә яктыра башлагач кына ниндидер бер куак төбенә ятып ял итәргә булды.

Кемдер җырлаган тавышка уянып башын күтәреп караса, исе китте. Алсу түшле, соры башлы, кызгылт каурыйлы бер кош икән.*

Җыры бик ошады тычкан баласына. Якыннанрак тыңламакчы булып, өскә үрмәләде. (72 сүз.) (Виталий Бианкидан)

Бирем

1. Йолдызчык белән билгеләнгән җөмләдә сыйфатларның дәрәҗәсен билгелә.
2. Сүз төркемнәре ягыннан тикшер:

I        вариант — өченче җөмләне;

II        вариант — дүртенче җөмләне.

3.Тиңдәш кисәкләр кергән җөмлә төзеп яз:

I        вариант — хайваннар турында;

II        вариант — үсемлекләр турында.

II вариант

ЯМЬЛЕ АГЫЙДЕЛ БУЙЛАРЫ

    Ямьле лә Агыйдел буйлары!

Күк йөзе эреле-ваклы йолдызлар белән тулы. Йолдызларның шәүләләре Агыйдел төбенә алтын багана булып сузылган. Йолдызлар уртасында — тулган ай. Ай үзенең алтын нурларын җиңел генә тирбәлеп торган Агыйдел өстенә сибә. Мондый кичләрдә Агыйдел буйлап юлга чыксаң да күңелле. Син атлыйсың, ә ай синең белән бергә бара.

Менә айны вак кына юка болытлар томалап ала. Мондый чакта Агыйдел өстендәге ай нурлары югала, су өсте моңсулана.

Тирә-якта нинди тынлык! Шундый тыныч — теләсәң, үз йөрәгеңнең типкәнен дә ишетә аласың. (79 сүз.) (Гариф Гобәйдән)

Бирем

1.Кисәкчәләрнең астына сыз:

I        вариант — бишенче җөмләдә;

II        вариант — алтынчы җөмләдә.

2.Җөмләнең баш кисәкләрен билгелә:

I        вариант — өченче җөмләдә;

II        вариант — бишенче җөмләдә.

3.Тексттан алмашлыкларны тап, килешен билгелә. Шул ук килешләрдә
I зат, берлек сандагы алмашлыкны яз.

Диктант түбәндәгечә бәяләнә:

      “5” -  хаталар һәм тәзәтүләр юк, эш пөхтә, ачык язылган.      Язу каллиграфия таләпләренә туры килә. Каллиграфия таләпләреннән бер генә чигенеш яки бер төзәтү булырга мөмкин(төшеп калган хәрефне өстәү яки төгәл язылмаган хәрефне төзәтү һ.б.).

       “4”  -  диктантта 2 орфографик, 1 пунктуацион хата яисә 1 орфографик, 2 пунктуацион хата. Эш пөхтә башкарылган, ләкин каллиграфия таләпләре үтәлмәгән. Шуңа өстәп , берәр “5” билгесендә күзәтелгән төзәтүләр булырга мөмкин.

       “3”  -  диктантта 3 тән 5кә хәтле орфографик хата ( 3 орфографик, 2 пунктуацион яисә 5 орфографик һәм 1 пунктуацион хата). Эш җиренә җиткереп башкарылмаган,каллиграфия нормаларыннан җитди тайпылышлар. Төрле характердагы төзәтүләр булырга мөмкин.

      “2”  -  диктантта 6-7 орфографик хата. Эш тырышып башкарылмаган,  каллиграфия нормалары үтәлмәгән.

                                     Грамматик биремнәрне тикшерү һәм бәяләү: 

        “5”  -  биремнәр хатасыз үтәлгән, кагыйдәләрнең һәм билгеләмәләрнең аңлы үзләштерелгәнлеге күренә, алар мөстәкыйль кулланылган

       “4”  -  кагыйдәләр һәм билгеләмәләр аңлы үзләштерелгән,  биремнәрне үтәгәндә кулланылган.

       “3”  -  бплгеле күләмдә өйрәнелгән материал үзләштерелгән,  биремнәрнең яртысыннан азрагы дөрес үтәлгән.

       “2”  -  материалның начар үзләштерелгәнлеге күренә, грамматик биремнәрнең күбесе үтәлмәгән.

Аңлатма язуы

Укыту программасы урта гомуми  белем  мәктәбенең 4 нче сыйныфына адреслана.  

Программа түбәндәге дәүләт документларына нигезләнеп  язылды:

- Россия Федерациясендә мәгариф турында”  Россия Федерациясенең федераль Законы (29.12.2012 №273-ФЗ)

- “Мәгариф турында” Татарстан Республикасы Законы (гамәлдәге редакциядә);

- “Татарстан Республикасы дәүләт телләре һәм Татарстан Республикасында башка телләр турында” Татарстан Республикасы Законы    (2004 ел,  1 июль);

- РФ Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан расланган “Гомуми башлангыч белем бирү федераль дәүләт стандартын гамәлгә кертү” турындагы боерыгы (06.10.2009, приказ №373);

- “Татарстан Республикасы Буа муниципаль районы Зур Фролово төп гомуми белем  мәктәбе” муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесенең 2015 – 2016 нче уку елына педагогик совет утырышында каралган укыту планы.

- 2015/2016 нче уку елына гомуми белем оешмалары өчен Россия Федерациясенең Мәгариф һәм фән министрлыгы тәкъдим иткән федераль дәреслекләр исемлеге

- Санитар-эпидемиологик кагыйдәләр һәм нормативлар (СанПиН 2.4.2.2821-10 «Санитарно-эпидемиологические требования к условиям и организации обучения в общеобразовательных учреждениях»(зарегистрированный в Минюсте России 3 марта  2011 года,  регистрационный №19993).

Программа, Федераль дәүләт стандартларына туры китерелеп, үстерешле укыту принциплары белән традицион ныклы белем үзләштерү принциплары үзара тыгыз бәйләнештә торган “Перспектив башлангыч мәктәп” концепциясенә нигезләнеп эшләнде

Программа түбәндәге үрнәк программаларга нигезләнеп язылды:

«Татар телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбендә әдәби уку» предметын укытуның программасы” 1-4 сыйныфлар. Сафиуллина Г. М., Гарифуллина М. Я., Мөхәммәтҗанова Ә. Г., Хәсәнова Ф. Ф. Казан – 2011.

Сафиуллина Г. М., Гарифуллина М. Я., Мөхәммәтҗанова Ә. Г., Хәсәнова Ф. Ф. Татар телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 4 сыйныфы өчен әдәби укудан авторлык программасы. Укытучылар өчен методик кулланма. – Казан: “Мәгариф – Вакыт” нәшр., 2014.

«Әдәби уку» фәненеӊ максатлары:

• татар әдәбияты хакында беренчел күзаллау булдыру;
• әдәби әсәрләрне дәрес, сәнгатьле, тиз укырга һәм аңларга өйрәтү;
• әдәби текст белән эшләү, текст эчтәлеген үз сүзләре белен сөйләү күнекмәсен камилләштерү;
• мөстәкыйль рәвештә әсәрләрне укырга һәм үзләштерергә күнектерү, татар әдәбиятына һәм башка халык әдәбиятларына хөрмәт,  китапка кызыксыну булдыру;
• белемгә омтылыш тәрбияләү, укучының иҗади , логик фикерләвен, хәтерен, эстетик зәвыгын  үстерү, үз-үзен тәрбияләвенә  ирешү.

Бурычлары:

Әдәби уку-укыту методик комплекты түбәндә күрсәтелгән гомум дидактик бурычларны чишүгә юнәлтелә: укучы үзенә кирәкле информацияне «Эчтәлек» битенә карап таба белергә; исеме буенча текстның эчтәлеген күзалларга; күзәтү эшчәнлеген формалаштырырга; әдәби һәм сәнгать әсәрләреннән аерым детальләрне табып, барлык ваклыклары белән сөйләп бирергә; аерым детальләргә нигезләнеп, таралган төрле мәгълүматларны берләштереп, бербөтен картина тудырырып гомумиләштерергә; «акыллы өлкәннәр» белән хат аша аралашу ихтыяҗы формалаштырырга өйрәнергә тиеш була.

Сөйләм телен үстерү бурычлары:

Текстта ориентлаша белергә өйрәтү: бүлекләрне өлешләргә бүлү, кирәкле урынны табып укып күрсәтү, хисләр белән белдерелгән өзекнең эчтәлеген ачыклау; әдәби әсәрләргә бәя биргәндә һәм сәнгать әсәрләрен караганда, предметка «синең карашың һәм бәяң — синең әсәрне аңлау идеяң» икәнлеген җайлап төшендерү.

Дәреслек һәм дәреслек-хрестоматия структурасы һәм идея эчтәлеге буенча бер-берсенә бәйләнеп килә. Мәсәлән,дәреслекнең «Белдекле Керпедә кунакта», «Белмәмештә кунакта», «Укымышлы Ябалак янында», «Аю өнендә», «Күрү ноктасы», «Шагыйрь өчен табигать — серле һәм җанлы дөнья», «Кызык һәм көлкеле хәлләр» бүлекләренә дәреслек-хрестоматиянең «Хайваннар турындагы һәм тылсымлы әкиятләр»,«Фантазия һәм ялган», «Чын һәм ялган байлык турында», «Күрү ноктасы», «Табигатьтә һәрнәрсә матур», «Көлкеле хәлләр сере» бүлекләре туры килә.

Әдәби уку курсының төп этик бурычлары:

Әхлак, экология, ватанпәрвәрлык мәсьәләләре дәреслектә турыдан-туры үгет – нәсихәт бирү, махсус кертү юлы белән хәл ителми, ә бәлки баланың табигать, тормыш-көнкүреш һәм яшәү тәҗрибәсенә нигезләнеп хәл ителә. Әдәби уку курсында яхшы булырга, комсызланмаска, көйсезләнмәскә, ялкауланмаска, әләкләшмәскә, өлкәннәргә һәрвакыт булышырга, яхшы укырга дигән төшенчәләр турыдан-туры бирелми, ә бәлки әдәби әсәрләр укып, кирәклене эзләп табып,чагыштырып тормыш тәҗрибәсеннән чыгып, бала үзе нәтиҗә ясый. Укучы беренчел  билгеләргә генә  карап ашыгыч нәтиҗә ясамаска, дөньяның бик катлаулы икәнлеген аңларга өйрәнә. Туган илгә мәхәббәт, Ватан алдында җаваплылык хисләре коры сүзләр аша гына бирелми. Туган як табигатенә соклану, халыкның үткән тарихы белән горурлану, Ватанның тарихи һәйкәлләренә хөрмәт,туган телнең  бихисап мөмкинлекләренә гаҗәпләнү, тарихи шәхесләргә тиңләшергә теләү хисләре аша күрсәтү.

Эш формалары: сыйныф белән, төркемләп, индивидуаль, парлап, фронталь, дифференциаль.

Укыту методлары: сөйләү, күрсәтмәлелек, практик, эзләнү, проблемалы, мөстәкыйль эш, стимуллаштыру, тикшерү.

Башка предметлар белән бәйләнеше: программа  әйләнә-тирә дөнья, татар теле, тарих фәннәре белән һәм халык авыз иҗаты  белән  бәйләнештә төзелгән.

Предметның укыту планындагы урыны

“Әдәби уку” предметы филология өлкәсенә карый.

Программа 2015– 2016 нчы уку елына атнага 3 сәгать  исәбеннән барысы 102 сәгатькә төзелә.

Авторлык программасына кертелгән үзгәрешләр хакында

                Сафиуллина Г. М., Мөхәммәтҗанова Ә. Г., Хәсәнова Ф. Ф. тарафыннан  төзелгән “Татар телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 4 сыйныфы өчен әдәби укудан авторлык программасы” 64 сәгатькә исәпләнгән. Мәктәпнең укыту планында  4 сыйныфта әдәби укуга 102 сәгать каралган( атнага 3 сәг. исәбеннән) .    Шуны исәпкә алып, программага өстәмә дәресләр кертелде.  

                                                                                     Бүлекләр буенча сәгатьләр бүленеше

Уку предметы эчтәлегенең рухи кыйммәтләре:

Патриотизм, гражданлык кыйммәте – Туган якка, татар халкына, Татарстанга мәхәббәт хисе; Ватанга хезмәт итү.

Табигать кыйммәте – туган җир; табигатькә карата мәхәббәт, сакчыл караш хисе.

Матурлык кыйммәте – матурлык, гармония; кешенең эчке дөньясы; эстетик үсеш.

Яхшылык кыйммәте – кайгыртучанлык һәм йомшак мөгамәлә; кешеләрне, тормышны ярату хисе.

Хезмәт, уку процессына иҗади якын килү кыйммәте - хезмәткә хөрмәт; максатчанлык, сакчыллык, сабырлык кебек сыйфатларны булдыру.

       Һәр дәрестә универсаль уку гамәлләрен формалаштыру буенча эш алып барыла.ШУУГ- шәхескә кагылышлы универсаль уку гамәлләре; РУУГ – регулятив универсаль уку гамәлләре; ТБУУГ – танып белү универсаль уку гамәлләре; КУУГ –коммуникатив универсаль уку гамәлләре.

Әдәби уку – башлангыч мәктәптә төп предметларның берсе. Бу фән аша кече яшьтәге мәктәп баласына һәрьяклы белем бирелә. Укучының аңы дөньяны дөрес кузаллый алырлык сизгер була (әдәби әсәрләрне генә түгел, безне чолгап алган тирәлекне - кешеләр һәм  табигать   дөньясын да) Бары тик югары аң тәрбияләп кенә әйләнә-тирәлекне дөрес күзалларга мөмкин.

Федераль дәүләт белем стандарты информацион җәмгыятьтә аралашырлык шәхеснең күпьяклы  үсешен күздә тота.

Әдәби уку дәресләренең эчтәлеге

Халык авыз иҗаты.

Мифлар турында гомуми күзаллау булдыру. Борынгы халыкларның томышы, кеше һәм табигать арасындагы мөнәсәбәт. Тормыш агачы, тотем хайван һәм үсемлекләр, кешеләрнең аларга карашы, борынгы традицияләрнең сакланышы.

Тылсымлы әкиятләр.

Дөнья турында борынгы күзаллаулар чагылышы. Тылсымлы әкият герое. Тылсым дөньясы, тылсымлы предметлар, сихри саннар, сүзләр, тылсымлы булышчылар. Тылсымлы әкият законнары: әкият герое өеннән чыгып китә, максатка ирешү юлы (тылсым дөньясы, карурманнар аша үтүче юл, сынаулар, тылсымлы булышчы ярдәме, җиңү шатлыгы). Халык әкиятләренең мифлар, легендаларда чагылышы.

Риваять һәм легендалар.

Риваять һәм легендаларда сөйләнгән геройлар, аларның кичерешләре. Тарихи бәйләнеш. Төрле атамалар, аларның килеп чыгышы. Риваятҗ һәм легендаларда бирелгән вакыйгаларның әкиятләрдә чагылышы.

Автор әкиятләре.

Автор әкиятләренең халык әкиятләре белән охшашлыгы (ңанр һәм сюңет). Халык әкиятләрендәге тылсым юлы белән җиңүләр, автор әкиятләрендә акыл белән эш итеп уңышка ирешү, ярату һәм яратыла белүнең көче.

Фольклор жанрының тормышта, хәзерге вакытта яшәеше.

Халык традицияләре һәм бәйрәмнәре. Символик төшенчәләр. Гимннар (Татарстан гимны). Халык һәм автор әкиятләре.

Хикәя.

Хикәя жанры турында күзаллау формалаштыруны дәвам итү. Хикәя геройлары, аларның портрет һәм характер үзенчәлекләре, башкарган гамәлләре аша чагылышы. Авторның үз героена мөнәсәбәте. Геройларга чагыштырма характеристика. Герой характерының катлаулылыгы, вакыт белән бәйләнеше. Герой яшәгән тирәлек, пейзаң. Хикәядәге чынбарлык чагылышы. Әдәби тел берәмлекләре.