Методик семинар
материал по теме

Методик семинар

Тема.  Федераль белем бирү стандарты кабул ителү шартларында кече яшьтәге мәктәп балаларының сәнгатьле сөйләм телен үстерү.

Максат. Федераль белем бирү стандарты һәм сәнгатьле сөйләм телен үстерү алымнары белән  таныштыру.

Үткәрү урыны:  «Зур Кукмара авылы гомуми урта белем бирү, аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнү мәктәбе» муниципаль бюджет белем бирү учреждениясе

Үткәрү вакыты:  25.11.2014

Көн тәртибе.

1. Хакимуллина Раилә Фаик кызы -  «Зур Кукмара авылы гомуми урта белем бирү, аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнү мәктәбе» муниципаль бюджет белем бирү  укытучысы.  Доклад. “Федераль дәүләт стандарты кабул ителү шартларында башлангыч сыйныфларда сөйләм телен үстерү. ”

2. Хаматдинова Мөршидә Габделхай кызы  –   «Зур Кукмара авылы гомуми урта белем бирү, аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнү мәктәбе» муниципаль бюджет белем бирү учреждениясенең Янсыбы авылындагы филиалы укытучысы. Доклад. “Кече яшьтәге мәктәп балаларын сәнгатьле сөйләмгә өйрәтү.”  

3. Башлангыч сыйныфларда  Сингапур структуралары кулланылган дәресләр карау.

1) Ахметзянова Руфия Ришат кызы – «Зур Кукмара авылы гомуми урта белем бирү, аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнү мәктәбе» муниципаль бюджет белем бирү учреждениясе укытучысы.Әдәби уку дәресе. [җ] авазы, Җ, җ хәрефләре.

2) Галимуллина Илзия Раифовна – «Зур Кукмара авылы гомуми урта белем бирү, аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнү мәктәбе» муниципаль бюджет белем бирү учреждениясе укытучысы. Әдәби уку дәресе. . [Ч] авазы, Ч, ч хәрефләре.

3) Халилова Тәнзилә Мөдәрис кызы. –  «Зур Кукмара авылы гомуми урта белем бирү, аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнү мәктәбе» муниципаль бюджет белем бирү учреждениясе укытучысы. Сыйныфтан тыш чара. “Әнием – күз нурым”

4. Түгәрәк өстәл артында сөйләм телен үстерү алымнары буенча фикер алышу.

Кече яшьтәге мәктәп балаларын сәнгатьле сөйләмгә өйрәтү.

  1 слайд Кече яшьтәге мәктәп балаларын сәнгатьле сөйләмгә өйрәтү.

        Балаларны матур, дөрес, төгәл итеп сөйләргә өйрәтү татар теле һәм әдәби уку дәресләренең төп бурычларыннан санала. Бер яктан, сөйләм – аң, фикерләү үсеше белән тыгыз бәйләнгән,чөнки сөйләм ярлылыгы фикер үсешен тоткарлый. Икенче яктан, телне яхшы белми торып сүз сәнгате булган әдәбиятны да аңлап, тоеп, кичереп булмый. Шуңа күрә укучыларның телен баету һәм камилләштерү  һәр  дәрестә игътибарга алынырга, аның өстендә махсус эш алып барылырга тиеш.

       Мин, бәйләнешле сөйләм үстерүдә иҗади (сәнгатьле) укуның әһәмияте зур, дип саныйм. Сөйләмнең мәгънәсе сүзләрдә генә түгел, мимика-хәрәкәтләрдә, сөйләүченең йөз-кыяфәтендә, бигрәк тә интонациядә чагыла. Сәнгатьле укый белү, автор фикерен аңлап, нәкъ ул теләгәнчә башкаларга җиткерү, аерым сүзләрне билгеләп үтү, басымнарны дөрес кую, ачык һәм төгәл , тиешле тон белән әйтү – болар барысы да  сәнгатьле уку вакытында өйрәнелә, шомартыла торган нәрсәләр. Сәнгатьле уку серләренә төшенү, үз чиратында, сөйләмнең сәнгатьлелеге өстендә эшләргә ярдәм итә.

                  Сөйләм – фикерне телдән әйтү процессы, ягъни тупланган сүз байлыгын гамәлдә куллану. Сөйләмнең бер төре – үзара аралашу. Әлеге процесс даими рәвештә фикер алышудан гыйбарәт. Беренчедән, ул әңгәмәдәшеңнең сөйләмен тыңлап аңлый белү, икенчедән үз уеңны әңгәмәдәшең аңларлык итеп әйтә алу. Сөйләм үстерүнең төп ысулы һәм алымнары булып иҗади уку, сөйләү, әңгәмә тора. Чөнки ул укытучының сөйләвеннән, укучы җавабыннан ук башлана.

      Балаларның сөйләме камил, төгәл, аңлаешлы, сәнгатьле булсын өчен дәресләрдә һәм дәрестән тыш вакытта да сәнгатьле сөйләмгә куелган таләпләрне, нормаларны сөйләмдә үзләштерү һәм ныгыту күздә тотыла.

            Сәнгатьле сөйләүгә карата куелган таләпләр:       (2 слайд)

1. Сөйләм тизлеген (темпын) аерымлый алу.

2. Сөйләм ритмы камиллегенә омтылу.

3. Төп тон – әдәби әсәрләрнең нигез яңгырашы төшенчәсен булдыру.

4. Интонация (аһәң) төрлелегенә ирешү.

   Сөйләү темпы сәнгатьле сөйләүгә тәэсир итә. Текстның эчтәлегенә, анда сурәтләнгән вакыйга һәм күренешләрнең бирелешенә карап, сөйләү темпы я тизләтелә, я әкренәйтелә. Сөйләү тизлеге – йөгерек сөйләүне үстерүдән тыш, сәнгатьле сөйләү чарасы булып та санала.

    Ритм – шигъри сөйләмнең иң әһәмиятле үзенчәлекләренең берсе. Шигырьләрне сөйләгәндә, балалар ритмны төшенсен өчен, аерым такт белән сөйләү нәтиҗәле була.

       Төп тон сөйләнелә торган әсәрнең эчтәлеге һәм сәнгатьчә эшләнеш формасы белән билгеләнә. Балаларны әсәрнең эчтәлегенә карап, аның аерым кисәкләрен төрле тонда сөйләргә өйрәтергә кирәк.

      Интонация – сөйләмнең мәгънәви һәм эмоциональ бизәге. Бу кече яшьтәге мәктәп баласының сәнгать образларын сурәтләүгә ярдәм итә торган тойгыларын һәм уйларын тавышының төрле төсмерләре белән белдерүе.    

   (3 слайд)

            Сәнгатьле сөйләү күнекмәләрен булдыру өчен кече яшьтәге мәктәп балалары белән системалы рәвештә эшләргә кирәк. Ул түбәндәге күнегүләрдән тора

(4 слайд)

1. Әдәби әйтелешне күнектерү.

Сүзләрдә басымны дөрес кую – сөйләм культурасын үзләштерүгә ярдәм итә торган чараларның берсе. Балаларны сөйләмгә өйрәтүдә логик басымның да әһәмияте зур.

2. Сөйләү үрнәге.

   Сөйләргә өйрәтү үрнәге буларак, видео язмалардан файдалану да бик уңышлы. Бу сәнгатьле сөйләү чараларын аңлап куллана белергә өйрәтә.

3. Сөйләү күнекмәләрен үстерү.

   Сәнгатьле сөйләү күнекмәсе булдыруда рольләргә бүлеп сөйләү, сюжетлы-рольле уеннар, әкиятләрне сәхнәләштерү бик әһәмиятле.

  4. Сулыш урнаштыру һәм дөрес дикция булдыру юнәлешендә эшләү. (4 слайд)

      Сөйләү әгъзаларын чыныктыру һәм кече яшьтәге мәктәп балаларның сүздәге һәр авазны ачык, анык итеп әйтү күнекмәләрен үстерү – дикцияләрен яхшырту өчен, тизәйткечләр әйтү, әйтелеше авыр булган авазлардан торган иҗекләр әйтү күнегүләре үткәрелә.

    Балалар сәнгатьле сөйләү күнекмәләрен дәрестән тыш эшләрдә үстерәләр. Аеруча ата-аналар алдында чыгыш ясау өчен бик теләп әзерләнәләр.

   Сүз –  кешеләр аралашуы өчен иң кирәкле чараларның берсе. Фикерне аңлаешлы, күңелдәге хисне матур итеп әйтеп бирә белү һәрбер зыялы кеше өчен зарури. Бу күнекмәләр мәктәптә бирелергә тиеш. Без  белем бирү белән бергә, балаларны дөрес һәм матур сөйләргә өйрәтергә тиеш.

        Шушы максатны тормышка ашыру йөзеннән, мәктәбебездә сәнгатьле сөйләү буенча түгәрәк  оештырдым. (5 слайд)

Эшкә керешкәнче, бу юнәлештә эшләүче галимнәрнең, сәнгать әһелләренең  хезмәтләре  белән таныштым һәм сәнгатьле сөйләм сәнгатьнең үзенчәлекле бер төре булуына инандым. Бу юнәлештә эшләү дәресләрдә алып барылса да, класстан тыш чараларда эш оештыру отышлырак, дип саныйм. Чөнки әкиятләрне сәхнәләштергәндә бала үз героеның характерына ияләшергә – “ул булып” әйтергә һәм авторның геройга булган мөнәсәбәтен аңларга һәм шуны дөрес әйтеп бирергә тырыша. (6 слайд)

    Мәктәбебездә ел саен театр атналыгы, “Иң оста шигырь сөйләүче” бәйгесе үткәрәбез. Укучыларыбыз районда үткәрелгән бәйгеләрдә дә  катнашып грамоталар белән бүләкләнделәр. 

      Тел ачыла башлагач ук, без балаларыбызны дөрес, матур, төгәл сөйләргә өйрәтәбез. Ә мәктәптә сөйләмне үстерү, баету, дөрес итү укытучының төп бурычына әйләнә.  Укучыларда туган телгә мәхәббәт тәрбияләү, аларның сәнгатьле һәм бәйләнешле сөйләм телен үстерү өчен үз халкының мәдәниятын, гореф-гадәтләрен,иң күркәм йолаларын, җәмгыятьтә тирән эз калдырган шәхесләрен хөрмәт итәргә өйрәтүгә бәйле.Шуңа күрә укучыларны милли-төбәк компонентлары, якташ язучылар иҗаты белән таныштыруны мөһим дип саныйм һәм моны үз эшемдә уңышлы кулланам. Мин 2007 нче елдан “Информацион технологияләр кулланып укыту-тәрбия эшендә укучыларның сөйләм телен үстерү” дигән методик тема өстендә эшлим. Халык авыз иҗаты үрнәкләре дә сәнгатьле сөйләм телен үстерүгә ярдәм итә. Шуңа күрә мин дәресләрне һәм сыйныфтан тыш чараларны кызыклы һәм файдалы итү өчен, халкыбызның рухи мирасын өйрәнүгә нык игътибар итәм. Интернет челтәренә чыгып төрле кызыклы материаллар бастырып алам, дәресләрдә презентацияләр кулланам.

     Дәресне оештыру өлешендә тизәйткечләр, табышмаклар куллануны да отышлы дип саныйм. I сыйныф укучыларын укырга өйрәтә башлаганчы ук авазны ишетергә һәм аны дөрес итеп әйтергә өйрәтәбез. Шушы вакытта тел төзәткеч, тизәөткечләрне кулланам.Татар теле дәресләрендә синоним, антоним, омоним сүзләрне өйрәнгәндә такмазалар кулланам. Балаларның сәнгатьле сөйләм телен үстерүдә аларның әһәмияте зур.

     Балаларның сәнгатьле сөйләм телен камилләштерүнең чиге юк, фәкать эзләнергә, яналыкка омтылырга, билгеләнгән максатка кыю барырга гына кирәк. Йомгак итеп, шуны әйтер идем: әгәр дә без дәрестә күрсәтмәлекне житәрлек дәрәжәдә куллансак, төрле уен ситуацияләре,сөйләм күнегүләре,информацион технология элементларыннан дөрес файдалансак, һичшиксез, эшебездә унышка ирешербез.

   Игътибарыгыз өчен рәхмәт!  (7 слайд)

Әдәби уку дәресенә технологик карта