Технологическая карта комбинированного урока в 4 классе по литературному чтению и технологии по теме:" Эр кижинин чангыс состуу" для учителей с родным (тувинским) языком обучения по УМК "Школа России"
план-конспект урока (4 класс) по теме

Кичээлдин дидактиктиг тургузуу

Башкынын ажыл-чорудуу

Оореникчинин ажыл-чорудуу

1. Мооннээшкин кезээ, уругларнын сонуургалын оттурары

2. Кичээлге белеткел (сагыш-сеткил оожургалын алыры)

-Экии, уруглар!

Катап база конга эткеш,

Даштын турган бистерни ол

Номчузун дээш, сайгарзын дээш,

Боданзын дээш кыйгырыпты

--Эптиг олуруп , карактарынарны шийип алгаш, мээн-биле катаптанар.

-- Мен школада кичээлде мен.

--Ам ооренип эгелээр мен.

--Мен анаа ооруп тур мен.

--Ооренген чуулдеримни эки сактып аар мен

--Ажылдап кириптеринге белен мен.

--Мен ажылдап эгелей бердим.

Уруглар мендилежир

Хор-биле чугаалаар

 Башкынын чугаалаан домак бурузун катаптаар.

3. Онаалга хыналдазы

Бис богун номчулга кичээлин куш-ажыл кичээли-биле холбап тургаш эртирер бис, уруглар.

--Эрткен кичээливис чуу деп байырлал хунунге тураскааткан кичээл болган ийик?

--Богунгу кичээливисти база  байырлалга тураскаадып уламчылаар бис.

--Чуу деп шулук ооренген ийик бис?

--Кызыгааржы кижи дээрге кымыл ол?

--Шын-дыр, эрхейлер! Ооренип алган шулуувусту самбыра мурнунче унуп чугаалаары-биле оюндан ойнаптаалынар.

Оюн «Кым аянныг номчуптарыл» ( 3-4 оореникчи номчуткаш оюнну туннээр.)

--Февраль 23—Ада чурттун камгалакчызынын хунунге тураскааткан кичээл болган.

--«Кызыгааржыга»

--Чурттувустун кызыгаарын дун-хун чок хайгаарап кадарып турар, дайзынны чуртувустун кызыгаарынче

Киирбес дээш туржуп турар шериг албанында акыларывыс-тыр.

Оореникчилер доктаадып алган шулуун самбыра мурнунчеунуп шээжи-биле чугаалаар.

4. Чаа билиглерни  ажыдары                  

Богунгу кичээливисте чугаалажыр айтырыгларывыстын бирээзин бо кроссвордту тыпкаш билип алыр бис, уруглар.

Кроссворд-биле ажыл.   Оюн «Чоок уткалыг состерни тып»

Слайд №1

Ёзулуг эр угааныг,эр хиндиктиг кижинин мозу-будужунге хамааржыр состерни адаар мен,а силер ол состерге  чоок уткалыг состерни тыпкаш, доора дургаар 1-6-га чедир дугаарлап каан одуругларже киирер силер. Кроссвордтун ангылаан одуруунга унуп келген сос богунгу кичээливисте номчуур чогаалывыстын авторунун ады болур. Состерни шын тыпканывысты оон билип алыр бис.

 доора дургаар:

 1-ги сос: тутканын салбас, туруштуг кежээ кижини оон оске кандыг кижи дээрил?

2. Шоваа кижини кандыг кижи дээрил?

3. Сагынгыр, тывынгыр кижини кандыг кижи дээрил?

4. Чурумнуг деп состун чоок уткалыг созун чуу дээрил?

5. Эткен созунге ээ болур, мегелевес кижини кандыг кижи дээрил?

6. Бодунга идегелдиг, бергелерге торулбас мен деп бодап чоруур кижини кандыг кижи дээрил?

7. Куштуг, ынчалза-даа бодундан бичиилерни карактаар, улугларны хундулээр кижини кандыг кижи дээрил?

А)Слайд №2

—Эр хейлер, кым деп ат унуп келди?

--Ынчаарга богун кым деп авторнун чогаалы-биле таныжар-дыр бис?  Слайдыда чогаалчынын долу ат-сывын адаптынар, уруглар.

--Каш чылдарда чурттап чораан-дыр?

--1925 чылдын сентябрь 3-те Танды кожууннун Межегей деп суурунга торуттунген.(Кыска допчу намдары-биле таныштырар). 1942 чылда башкы ажылын эгелээш Тыванын янзы-буру булуннарынга башкылап ажылдааш, РСФСР-нин школаларынын алдарлыг башкызы деп хундулуг атты алган. Биске Эрзинчилерге хамаарыштыр эн солун чуулу чул дээрге, ол Эрзин районнун школаларынга ажылдаап, директорлап-даа чораан. Оон эн баштай бижээн шулуу 1943 чылда «Дайынчы кыйгыга» «Ынак мен»  деп ат-биле унген. Ынчаарга А. Арапчорну номчукчулар шулукчу дээрзин кончуг эки билир (Самбыра мурнунда делгелгеде номнары-биле оореникчилерни таныштырар). Авторнун «Кадарчынын ыры» 1964ч., «Сеткилдин ыры » 1967ч., «Идегелдин отчугажы»1971ч., «Ошпес оттар» 1975ч., « Хайгаарал» 1981ч., «Эр салым» 1991ч., унгулээн. Оларнын иштинде хой-хой шулуктер композиторларнын чогааткан аялгалары-биле сураглыг ырларнын одуруглары болу бергилээн.

Номчулга номунун 102 дуг.арнын ажыдып алынар, уруглар. Бо кичээлде чуну кылырывысты ам чугаалажып таныжар бис.

Б) слайд №3

Алексей Арапчорнун «Эр салым» деп номунда эр кижиге тураскаатканоорлеш шулуктеринин аразындан  богун номчуур шулуувустун адын тып корунерем.

Эр кижинин дидим чоруу

Эр кижинин уран холу

Эр кижининхууда ады

Эр кижинин эрге дужаалы

Эр кижинин холда чепсээ

Эр кижинин эки аъды

Эр кижинин чангыс состуу

--Шын-дыр, уруглар. Богун номчуп таныжар шулуувустун ады «Эр кижинин чангыс состуу». Бо шулуктерден алгаш коорге чогаалчынын эр кижиге тураскааткан шулуктери онзагай черни ээлеп турар.

Ынчангаш богунгу темавыстын адын билип алдывыс, бо кичээлде чуну кылыр ужурлуг бис сорулгазын слайдыда эгелеп каан домактарнын дузазы-биле тургузаалынар. (Самбырага ай-хунун бижээш, теманын адын бижиир.)

В)  слайд №3

1.Таныжар бис…

Бо кичээлде кым-биле танышкан бис, ам чуу- биле таныжар бис, уруглар?

--Шын-дыр, уруглар.

2) Ооренип алыр бис…

Салыр сорулгавыстын ийи дугаарын чуу деп бодап тур силер?

Чуу чувеге ооренип алыр бис?

3) Улаштыр ооренир чуулувус…

Оон ынай чуну ооренир бис уруглар?

Чогаалчынын оске-даа шулуктерин библиотекадан тып номчуп ооренир бис.

--Чогаал-биле таныжарынын мурнунда бис бир дугаарында шулукте кирген билдинмес состернин утказын билип алыылынар.

Слайд №5. (ында словарьдан состер бердинген)

1.Словарь-биле ажыл.

Кээргенчиглер – дуза херек кижилер; соолун коржур – мурнунче чуткувес; даянгыыш боор – бузурелдиг дуза кадар кижи болур.

 2. Шулукту башкы номчуп бээр.

 3. Уругларга шулукту иштинде номчудар.

 4. Уругларга чангыстап шулукту аянныг номчудар.

 5.Шулукте одуруг бурузунун утказы-биле ажыл.

Сайгарылга:

--Шулуктун темазын тодарадыр:

Тема деп чул дээрзин уруглар сактып чугаалаар.

--Шулуктун кол утказы:

Чогаалдын кол утказы деп чул дээрзин уруглар сактып чугаалаар.

        --Созунге шынчы эр кижини чон канчаар унелеп чоруур-дур?

--Силер берген созунерге ээ бооп шыдаар –дыр силер бе?

--Болдунмас таварылгада канчаар ужурлуг бис?

--Кончуг шын-дыр, аазаан аксы-созувуске ээ болур ужурлуг бис.

Эр хейлер!

--Ажылчын

--Эрес

--Угаанныг

--Топтуг

--Шынчы

--Чоргаар

--Эрзиг

--Арапчор

--Алексей Дугерович Арапчор

 --1925—2009 чылдарда чурттап чораан.

--Богунгу номчуур шулуувустун ады

«Эр кижинин чангыс состуу»

--шулуктун автору –биле таныжып алдывыс, ам чогаалчынын  шулуу-биле таныжар бис.

--Шулукту аянныг шын номчуп ооренип алыр бис. Шулукке хамаарышкан айтырыгларга харыылап ооренип алыр бис,база словарьда бердинген состернин утказын билип алыр бис.

-- Онаалгага «Эр кижинин чангыс состуу» деп шулуун доктаадыр бис.

--Эр кижинин шынчы созунун дугайында шулук.

--Автор биске бодунун бо шулуун таварыштыр ооредип чагып сумелээри болза – кижи эткен созунге ээ болур ужурлуг. Кижинин аажы-чанында эн-не кол шынар – шынчы болуру.

--Эртине дег унелиг, деп шулукте бижээн.

--Ийе.

-- Болдунмас таварылгада ужурун чугаалаар, буруузун билингеш дараазында ыяап-ла кууседир ужурлуг бис.

5. Бирги быжыглаашкын

--Бо шулук кымга  хамааржыр-дыр?

--Эрткен кичээлде чугаалашкан темавыска, Февраль 23-деп хун кымнарга   хамааржыр хун ийик? Ол  кым деп кижинин хунул?

--Оон оске кандыг кижинин хуну деп болурул?

--Шын-дыр, эр хейлер.

Классты олурар аайы-биле болуктерге чарлып алгаш ажылдап турган бис.

Болуктерге карточкалар-биле ажыл

Оюн «Бердинген улегер домактарнын чыдып калган состерин немеп бижээш утказын тайылбырлаар» деп оюн.

Номчуп сайгарган шулуувусту улегер домактарнын дузазы биле туннелин ундуруптээлинер.

1-ги болукке карточка: «Соглээн сос …

2-ги болукке карточка: «Багда дон быжыг…

3-ку болукке карточка: «Шын соске чон ынак…

4-ку болукке карточка: «Шын кучулуг…

5-ки болукке карточка: «Донгурактан дангырак чидиг …

6-гы болукке карточка: «Бижектин чидии херек…

Бо улегер домактардан кандыг туннел ундуруп болур-дур, уруглар?

Шынчы болуру чугле эр кижиге  хамааржыр шынар бе ол, чуу деп бодаар силер?

--Шынчы состуг эр кижиге хамааржыр.

--Ада чурттун камгалакчызынын хуну.

--Ёзулуг эр кижинин хуну деп болур.

--… керткен ыяш»

--… состе шын быжыг»

--… шык черге унуш ынак»

--… шынар ачылыг»

--…тоолайдан таалай чугурук»

--… состун чигези херек»

--Каяа-даа, кажан-даа шын сос ачылыг, шын сос унелиг.

--Кижизиг аажы-чанныг кижи бурузунге хамааржыр.

--Улуг-даа, бичии-даа кижилерге хамааржыр.

--Эр-даа, херээжен-даа кижилерге хамааржыр.

6. Сула шимчээшкин минутазы.

Марш аялгазынга марштаар, гимнастикалар кылыр.

7. Туннел быжыглаашкын

--Бистин школавыста февраль 23-ке хамаарыштыр  чуу деп акция чоруп турар ийик, уруглар?

--Эрткен кичээливисти бистер  Салим Сурун-оолдун «Кызыгааржыга» деп шулуун сайгаргаш,  «Солдатка чагаа» деп акцияга хамаарыштыр хоорайларже шериг заставаларынче чагааларывысты чоруткан бис. Оон ынай куш-ажыл кичээлинде кылып эгелеп алган открыткаларывысты бо кичээлде кылып  тондургеш, анаа бижиир байыр чедириишкинин баштай аас-биле, оон соонда бижээш, школавыстын эр башкыларынга белек кылдыр бээр бис, уруглар.

Чугаа сайзырадылгазынга ажыл.

Болуктерге даалга:

Ынчангаш бо кичээлде ажылдаан болуктерге дараазында даалга: открытага бижиир байыр чедириишкинин болук бурузу  аразында сумележип  аас-биле  чогааткаш,  бирээлеп   самбыра мурнунче унуп  чугаалаар.

Слайд № 6-да байыр чедириишкинин бижип коргускен. Оореникчилер ону открыткаларынче дужуруп бижиир:

                                             Башкынын долу ады

_Силерге  Февраль 23 таварыштыр быжыг кадыкшылды, амыдырал чуртталганарга аас-кежикти, ажылынарга чедиишкиннерни  сеткилим  ханызындан кузеп тур мен.  

                                        4 «в» класстын оореникчизи  ОюнАчыты

                                                        22.02.2013г.

--Февраль айны тондур  «Солдатка чагаа» деп акция чоруп турар.

8. Онаалга

Шулукту бажынга шээжи-биле ооренир. Орустап бижээн улегер домакты тыва дылче очулдургаш бижиир,  номчулга номунун арны 103.

9. Рефлексия.

Слайд №7

--Богунгу кичээливисти сонуургадынар бе, уруглар?

--Бо кичээлден чаа чуну билип алдынар?

--Силерде, столунар кырында оннуг сылдыстарнын дузазы-биле кижи бурузу кичээлде канчаар ажылдаанын, бодун канчаар унелеп турарын сылдыстарнын кайы бирээзин  кодуруп коргузуптер. (Самбырада:  «5»-кызыл беш-адыр,   «4»-кок беш-адыр, «3»-сарыг беш-адыр)

--Кижинин мозу-будужунде шынарлыг аажы-чан—шынчы болур дээрзин билип алдым.

--Авторнун долу адын, торуттунген ай, хунун билип алдым.

--Авторнун допчу намдарын сонуургадым, бистин кожуунувус Эрзинге ажылдап чораанын билип алдым.