Родной язык - наше богатство
статья

Төрөөбүт тыл сайыннарар кыа5ын туһанан

киһилии киһини иитии уонна үөрэнэргэ үөрэтии

Саха республикатыгар Национальнай оскуолалары санардан сайыннарыы концепцията киириэ5иттэн ыла, оскуола5а торообут тылы, литератураны уорэтии суолтата улааппыта, сана ирдэбил турбута.

«Торообут тылын билэр эрэ киьи бэйэтин норуотун таптыыр, ытыктыыр, кининэн киэн туттар кыахтанар уонна атын омук дьонун кытта тэннээьин билинэн, интернациональнай тыынна иитиллэр», - диэн концепция5а суруллар. Торообут тылынан санарыы, кинини таптааьын о5о торообут-уоскээбит дьиэтиттэн, ийэ-а5а иитиититтэн бэриллэр уонна оскуола5а киириэх иннинээ5и о5о тэрилтэлэригэр, оскуола5а сал5анар.

О5о саныыр санаатын, тугу билбитин-корбутун сааьылаан, уустаан-ураннаан, бэргэн хомо5ой тылларынан кэпсиир, суруйар уоруйэ5и сайыннарыы, торообут тылы диринник биллэрии, ийэ тыл имэнин инэрии учуутал иннигэр турар соруктартан биирдэстэрэ. Саха тылын инники кэскилэ билинни кэмнэ уунэр колуонэ ийэ тылын хайдах баьылыырыттан тутулуктаах. Оскуола5а торообут тылы уорэтиигэ бол5омто билигин хаьааннытаа5ар да кууьурэрэ наада диэн тыл уорэхтээхтэрэ сопко бэлиэтииллэр. Уорэнээччи барыта, маннайгы кылаастан са5алаан, маннык кэрэ, баай торообут тылын уорэтэн, ону сатаан туттар-туьанар буоларын ситиьэр наада.

Саха оскуолатын сайыннарыы уонна бар5ардыы улэтэ са5аланыа5ыттан уорэх анала, ис хоьооно, коруннэрэ балачча сэргэхсийдилэр. Уорэтии ньыматын тупсарыы, санаттан сана хайысхалары кордооьун, булуу, бэйэ опытын туьаныы, ону тупсарыы- билинни уйэ ирдэбилэ. Бу программа5а биьиги уруогунан эрэ мунурдаммакка торообут тылы диринэтэн уорэтэр сыалтан араас коруннээх, киэн хабааннаах улэлэри аттаран киллэрдибит. Ол курдук, дойду урдунэн Биир кэлим экзамен киирэн эрэринэн сибээстээн, алын кылаас уорэнээччилэригэр эмиэ маннык коруннээх хонтуруоллуур улэ ыытыллара наадатын ойдоон тестэри онордубут. Дьо5урдаах о5олору кытта улэни кодьуустээхтик ыытар сыалтан саха тылыгар олимпиада5а бэлэмниир сорудахтар киирдилэр. О5ону торообут кыраайыгар, дойдутугар сыьыаран уорэттэххэ, кини ийэ тылын ордук диринник, чинник баьылыан соп.

«Торообут тылбыт-бар5а баайбыт» бырайыак бырагыраамата

Бырайыак информационнай картата

Бырайыак аата: «Торообут тылбыт-бар5а баайбыт»

Бырайыак автордара: Шапошникова М. Г., Ноговицына М.П., Кривошапкина С.С.-Е.Е. Эверстов аатынан агроэкологическай хайысхалаах Кэбээйи орто уорэхтээьинин оскуолатын алын суьуох кылаас учууталлара.

Бырайыакка кытталлар: учууталлар, уорэнээччилэр, тороппуттэр, нэьилиэк общественноьа, олохтоохторо, тэрилтэлэрэ уо.д.а.

Бырайыак сыала: Уорэнээччи торообут тылын диринник баьылаан сайдар эйгэтин тэрийии.

Бырайыак соруктара:

1. «Торообут тылбыт-бар5а баайбыт» диэн программа бырайыагын оноруу;
2. Торообут тылга сыьыаннаах уорэх программатын, учебниктарын уорэтии, дидактическай пособиелары ырытыы;
3. Саха тылыгар 1-4 кылаастарга тестэри оноруу;
4. 2-4 кылаастарга саха тылыгар олимпиада5а бэлэмниир сорудахтары оноруу;
5. Торообут тылга аналлаах предметнэй куруьуоктары, олимпиадалары, конкурстары, литературнай бырааьынньыктары уо.д.а. улэлэри тэрийэн ыытыы;

Бырайыак билинни кэмнэ суолтата: Саха тылын инники кэскилэ билинни кэмнэ уунэр колуонэ ийэ тылын хайдах баьылыырыттан тутулуктаах. Оскуола5а торообут тылы уорэтиигэ бол5омто билигин хабааннытаа5ар да кууьурэрэ наада диэн тыл уорэхтээхтэрэ сопко бэлиэтииллэр. Уорэнээччи барыта, маннайгы кылаастан са5алаан, маннык кэрэ, баай торообут тылын уорэтэн, ону сатаан туттар-туьанар буоларын ситиьэр наада.

Бырайыак саба5алааьына: Оското учуутал торообут тылы уорэтиигэ араас хабааннаах сонун улэлэри утумнаахтык тэрийэн ыытта5ына, уорэнээччигэ дирин, чин билиини инэриэн соп.

Улэ сурун ис хоьооно:

• «Торообут тылбыт-бар5а баайбыт» программа бырайыагын барылын оноруу;
• «Торообут тылбыт-бар5а баайбыт» программа бырайыагын иьинэн былааннаахтык куруьуоктары тэрийэн ыытыы; («Тыл баар-бараммат баай», «Торообут ийэ тылым», «Тыл оонньуута»)
• Оскуола5а, кустка, улууска, республика5а ыытыллар саха тылын олимпиадаларыгар кыттыы;
• «1-4 кылаастарга саха тылыгар тестэр» пособиены онорон, бэчээттэтэн таьаарыы; (УоУИУИ изд-та);
• «2-4 кылаастарга саха тылыгар олимиада5а бэлэмниир сорудахтар» хомуурунньугу бэчээккэ бэлэмнээьин; («Бичик» кинигэ кыьатыгар 2010-2017сс. бэчээттэннэ);
• «Торообут тылбыт-бар5а баайбыт» программа бырайыагын чэрчитинэн кылаас таьынан араас оруттээх улэлэри тэрийии.
• Сайынны уорэнэр-сынньанар гуманитарнай хайысхалаах лаа5ыры тэрийии.
• Биир дойдулаахпыт, буойун-поэт, суруйааччы, драматург Т. Е. Сметанин айымньыларынан «Кэнчээри» о5о паркатын бырайыактаан, убун булан, туттаран олоххо киллэрии;
• Уорэнээччилэри чинчийэр улэ5э сыьыарыы; Аа5ыыларга, научнай чинчийэр конференцияларга кыттыы.

Куутуллэр тумуктэр: Уорэнээччи торообут ийэ тылын диринник, чинник баьылыыр кыахтанар.

Бырайыак салгыы сайдар кэскилэ:

Е.Е.Эверстов аатынан агроэкологическай хайысхалаах Кэбээйи орто оскуолатын алын кылааьын учууталларын холбоьуга, Т.Е. Сметанин кыраайы уорэтэр улуустаа5ы музейа, Т.Е.Сметанин айымньыларынан «Кэнчээри» о5о парката, «Торообут тыл-бар5а баайбыт» программа бырайыагын чэрчитинэн торообут тылы диринэтэн уорэтиигэ куст, улуус иьинэн араас оруттээх улэни тэрийиэхтэрин соп