Класс җитәкчесенә ярдәмгә
статья (1 класс) по теме

Сине бәләкәй чакта өлкәнрәк малайлар яисә кызлар рәнҗеткәне бар идеме? Белеп торам: бар иде. Үсә төшкәч, шул рәнҗетүләрне онытып, үзең дә сәбәпсез-нисез берәр бәләкәчнең колагын борганың бар, шулаймы? Син үзеңдәге хайвани инстинктны җиңә алмагансың, көчле буласың килгән. Юк икән, әфарин, син табигать аномалиясе. Әйе, көчле кечсөзне түбәнсетеп, тагы да көчле булам дип уйлый инде ул. Әмма андыйларга каршы да чара бар. Ул - Бала хокуклары турындагы конвенция. Бу конвекцияне бозган кешене зур штрафка тарталар яисә төрмәгә үк ябып куялар.

      Бала хокуклары турындагы конвенциянең проектын 1979 елда БМОның кеше хокуклары буенча комиссиясе эшли. Аны Польша Югары Суды рәисе, профессор, олуг юрист Адам Лопатка җитәкли. Ул моңа кадәр гамәлдә булган документлардан /1924 елда кабул ителгән Бала хокуклары турындагы Женева декларациясе, 1959 елда кабул ителгән Бала хокуклары декларациясе/ ни белән аерыла соң? Әлеге конвенция халыкара аренада беренче тулы документ булып тора. 1990 елда әлеге проект нигезендә Бала хокукын яклау буенча конвенция кабул ителә 1993 елда шушы конвенция  инде 132 ил, ягъни Җир шарының 90 процент халкы кушылып тавыш бирә. Россия дә бу илләр арасында бар.

        Менә күптән түгел Татарстан Варислар берлеге рәисе, Мәгариф министрлыгының мәктәптән тыш эшләр бүлеге мөдире Семен Федоров Мәскәүдә шушы конвенцияне кабул итүгә 9 ел тулу уңаеннан үткәрелгән конференциядә булып кайтты. Семен Петрович әйтүенә караганда, бу киңәшмә конвенциянең ни дәрәҗәдә гамәлгә керә алуын тикшергән. Баксаң, әле күп балаларның шушы закон турында ишеткәннәре дә юк икән. Ә бит килешү буенча дөнья илләренең дәүләт җитәкчеләре балалар хокукын яклау эшенә бюджеттан акча бирергә, гамәли чаралар күрергә, бу турыда һәрдаим контроль комитетына хәбәр итеп торырга тиеш.

      Конвенциянең эчтәлеген белмәү хәзерге заман баласына оят булыр иде. һәркайсыгыз күкрәк кагып үз хокукларын яклый алсын өчен без сезне Семен Петрович ярдәмендә аның төп кагыйдәләре белән таныштырырга булдык. 18 яше тулмаган һәркем үзенең нәрсәгә хокуклы булуын белергә тиеш, дип уйлыйбыз.

     - һәр бала яшәүгә хокуклы. Дәүләт баланың сәламәт үсүен һәм исән-имин яшәвен булдыра алган кадәр тәэмин итәргә тиеш.

  - һәр бала туганнан алып исемгә һәм гражданлык алуга хокуклы.

  - Барлык суд, социаль тәэминат оешмалары, административ органнар эшчәнлегендә бала ихтыяҗларын канәгатьләндерү беренче чиратта игътибарга алынырга тиеш.

  - Өлкәннәрнең нинди хокуклары булса, дәүләт баланы да шул хокуклар белән тулысымча тәэмин итәргә тиеш.

  - Тормышына куркыныч янамаса, бала әти-әнисеннән аерылырга тиеш түгел.

  - Гаилә әһелләренең кушылу теләге булса, дәүләт илгә керү-чыгуны тоткарламаска тиеш.

 - Бала тәрбияләүдә төп җаваплылар - ата белән ана, әмма дәүләт аларга тиешле ярдәмне күрсәтергә тиеш.

 - Физик яисә психологик зыян салудан, җитәрлек тәрбия кылмаудан, эксплуатацияләүдән һәм тискәре сексуаль йогынты ясаудан дәүләт баланы якларга тиеш.

- Дәүләт әти-әнисез калган балаларны тәрбияләргә тиеш.

- Җитлекми туган балалар махсус игътибарга, белем һәм тәрбия алуга хокуклы.

- Балалар сәламәтлек саклау системасында иң яхшы чаралардан файдалануга хокуклы.

- Башлангыч белем алу бушлай һәм мәҗбүри булырга тиеш.

- Мәктәп дисциплинасы баланың кешелек дәрәҗәсен ихтирам итүне чагылдыра торган ысулларга нигезләнергә тиеш. Мәктәп баланы тормышка үзара аңлашу, иминлек һәм түземлек рухында әзерләргә тиеш.

- Балалар ялга һәм уенга, өлкәннәр белән беррәттән иҗат эшчәнлегендә катнашыреа хокуклы.

-Дәүләт баланы икътисади эксплуатацияләүдән, сәламәтлеккә зыян китерердәй, белем алуга комачаулардай эштән яклап калырга тиеш.

- Дәүләт баланы наркотик матдәләр кабул итүдән, бу матдәләрне җитештерү һәм сатудан сакларга тиеш.

- Дәүләт балаларны урлау һәм алар белән сату-алуга каршы көрәшергә тиеш.

- Үлем җәзасы яисә гомерлеккә иректән мәхрүм итү 18 яше тулмаганнар өчен каралмый.

- Сак астына алынган балалар өлкәннәрдән аерым булырга тиеш, җәзалауларга, рәхимсез һәм кешелек дәрәҗәләрен түбәнсетә торган мөнәсәбәткә дучар ителмәскә тиеш.

- 15 яше тулмаган балалар сугыш хәрәкәтләрендә катнашмаска тиеш, хәрби бәрелешләр вакытында алар махсус саклау чаралары белән тәэмин ителергә тиеш.

- Милли азчылыктан яисә җирле халыктан булган балалар үз культураларыннан, диннәреннән һәм телләреннән ирекле файда-ланырга хокуклы.

- Начар мөнәсәбәт, кимсетелүләр, сак астында торулар аркасында зыян күргән балаларга соңыннан тиешле тәрбия алырга, сәламәтлекләрен кайтару өчен алар иң яхшы әзерлекле белгечләр карамагына күчәргә тиеш.

       Җинаять кылган балалараа мөнәсәбәт кешелек дәрәҗәсен үстерә, җәмгыятькә керәклекне тоя, анда тиешле урынны таба алу-еа юнәлдерелгән булырга тиеш. V

      Дәүләт конвенциядә күрсәтелгән хокуклар турында өлкәннәргә да, балаларга да белдерергә тиеш.

.    Семен Петрович әйтүенчә, бездә халык моңарчы дөньякүләм кабул ителгән мондый законнар белән бөтенләй таныш булмаган. Мисал өчен, 1948 елда ук кабул ителгән Кеше хокуклары декларациясе совет халкына 40 елан соң, ә 1959 елгы Бала хокуклары декларациясе 20 елдан соң гына барып ирешкән. Ул гына да түгел, соңгысы аз тираж белән басылган икән. Инде хәзер конвенция куйган таләпләрне үтәү икътисади яктан кыенлашты. Ә бит балаларга кагылышлы проблемалар юкка чыгу түгел, киресенчә, тирәнәя, көчәя бара. Сабыйлар һәм балалар үлеме югары ноктада саклана, авыру, ятим, гарип, акыл һәм физик яктан җитлекмәгән, СПИД йоктырган, наркоман, алкоголик, җинаятьче балалар саны үскәннән-үсә бара. Шул ук вакытта, әти-өниләр тарафыннан аяусыз кырыс мөнәсәбәт, төрле көчләүләр дә юк түгел. Мәктәпләрдә һәм махсус уку йортларында белем бирүнең дәрәҗәсе түбән булу эшсезлек һәм хезмәт урынын табуда кыенлыклар китереп чыгара. Ата-ананың табышы кимү, әйбер бәяләренең котырып үсүе, социаль программаларның тулысынча финансланмавы иң әүвәл чиратта бала өстенә төшә. Балаларның шәһәр яны пионер лагерьлары, мәктәптән тыш өстәмә эш белән тәэмин итүче оешмалар ябыла һәм эшкуарларга сатып җибәрелә, туризм, культура-ял программалары зарар күрә.

    Безнең илдә генә түгел, бөтен дөньяда 100 миллионга якын бала авыр хезмәт, караклык, проституция хисабына яши, 50 миллион бала сәламәтлеккә зыянлы шартларда эшли, 6 яшьтән 11 яшькәчә булган 120 миллион бала мәктәпләрдә укый алмый, ә 35 миллион бала дәваланырга мөмкин булган авырулардан үлә, үсеп килүче илләрдә яшәүче 5 яшькәчә булган 10,5 миллион сабый соңгы чиккә җиткән хәерчелектә яши. Ә ин аянычы - дөньяда һәр атна саен чирек миллион; димәк; һәр-ел саен 13 миллион бала вафат була. Аларның күбесе пуля һәм снарядлардан, җитәрлек тукланмаудан, хәерчелектән һәм төрле авырулардан дөнья куя.

      БМО кабул иткән конвенция - ул бала ихтыяҗын һәм хокукын яклаучы иң зур Закон. Әмма бу законның барлыгын  эчтәлеген белү генә җитми, аны тормышка ашыру өчен бергәләшеп керешергә кирәк,

С.Л. ФЕДОРОВ беләм А. ГЫЙМАДИЕВ сөйләште.

Гаилә программасы

І. Укучыларның гаиләләрен өйрәнү

ІІ. Ата-аналар белән эш

ІІІ. Авыр гаиләләр белән эш

ІV. Класста тәрбия эшендә укытучылар һәм ата – аналар хезмәттәшлеге

V. Өстәмә белем бирү системасында гаиләләр белән эш

VІ. Педагогик кадрлар белән эш

                                                  Раслыйм:

                                                                  Мәктәп директоры:

                                                       /И.Ф. Фаттахов/

                                                                                “05” сентябрь 2011 ел

Актаныш районы  

Богады төп гомуми белем бирү  мәктәбе

2011-2012 ел

Һәр укучы әлеге хокукларга ия:

• Укый һәм фән нигезләрен тырышып үзләштерә ала.
• Кызыксынган тугәрәкләргә һәм факультатив дәресләргә йөри ала.
• Чыгарылыш класс укучылары үзләре кайбер имтиханнарны, ә калган класслар кучеш имтиханнарынын берничәсен класслары белән ала.
• Мәктәп кабинетларында дәрестән соң да шөгыльләнә ала.
• Һәрбер укучы класс активына һәм мәктәп узидарәсенә сайлый һәм сайлана ала.
• Уку чиреге беткәнче аерым фәннәр буенча өстәмә зачет эшләре тапшыра ала.
• Укучылар мәктәптә уткәрелгән бәйрәмдә, ял кичәсендә, ярышта катнаша ала.
• Мәктәптә һәр укучының намусы һәм кешелек дәрәҗәсе закон белән саклана.