Тувинские национальные игры
классный час по физкультуре (5 класс) по теме

1.Белеткелдиг кезээ:

а) Чыскаалдырары.

б) "Деннежинер!", "Томаанныг"

"Суладанар" деп команданы бээри.

в) Кичээлдин сорулгазын дамчыдары

4.-Он тала эргил! Солагай тала эргил!

( чангыс черге эргилиглер).

 5. "Кадыкшылга кокпазы"

а) чиик кылаш

б) оожум ман.  

в) "чудуктар

г) "Тулаа

д) "Дамырактар"

 (ман-биле ажа халыыры)

е) " Шыргай арга" буттар дорт,

холга шимчээшкиннер.

ж)" Шырыштарлыг арга"

з) "Хуулгаазын пош"

и) "Тооруктарны чыыры"

й) "тенниг чавыс хараганнар"

 й) "тенниг чавыс хараганнар"

ж)Оожум ман, кылаш.  "Кокпанын тонгени"

 5. Чыскаалыры.

3 санга санажыры.

б) Сула шимчээшкиннер.

" Кадыкшылга оо"

1) Буттар дорт, Холдар куду.

2. Холдарны баш кыры-биле

Долгандырар

 3.Бирээ,ийи: Он талазынче

эргилгеш, холдарын ору,

3,4- солагай талаже эргилип

кылыр.

4.1,2,3,4-буттарны олуй,солуй

базар, адыш часкаар.

5.1,2- он талаже эргил, он бут

кырынга олурар, солагай бут

дорт. Холдар ору, баш кырында.

3,4- солагай талаже катап-

таар.

6. 1,2-холдар хорек мурнунда

эгинге херлиишкиннер;

3,4-он талаже бут кырынга.

7. 1,2,3,4- бутка базымнар

8. Холдар быгында, буттарны

бурунгаар октаары

9. Эргилделиг базымнар.

10.Шураашкыннар.

2-ги кол кезээ.

    Маргылдаалар

1.Эртемнер оо

А) Чыскаалыры.

Б)2 шеренгага чыскаалыры.

В)чаа теманы тайылбырлаары

Г) Тайылбырлап коргузери.

д)Оюн «Кара адары»

Туннел: бот-боттарынга байыр чедирери.

А) «Согур аза»

Б) «Аржыыл какчып ойнаары»

Туннээри.

В) Тевектээри.

Туннээри.

3. Туннел кезээ:

1. «Уделге оо»

Оожум шимчээшкиннге оюннар.

А) Ок чугуртуру.

Б)Уннер ундуруп ойнаары: 2 хевири.

В)Шагаа оглеринден унери:

3.Куштар болуп хуулары

-Сайлыктар

-тааннар

-страустар

-шиленнер

-дуруяалар

-пингвиннер

-бора-хокпештер

-каарганнар

    Залдан унери.          

Уруглар, удавас кандыг улуг  байырлал болурул?

Шын-дыр. Ынчангаш бис бо ки

 чээлде Хуулгаазын шагаа огле

ринге аян-чорук кылыры-биле

кадыкшылга кокпазы" эртер бис»

Кичээлдин чаа темазы "Тыва

оюннар". Ча-биле часпайн ада-

 рын шенеп коор бис. Шаандагы

 тыва оюннар кадык-шыырак,

чиик-сергек болурунга дузалаар.

 Оларны ойнап тургаш кадык-

 шылывыс быжыглап алыр бис.

Шагаа оглеринче киргеш, бот-

боттарын хундулээр, найыралдыг

 аажы-чанга база ооренип алыр  бис. Тыва чон хундулээчел   дузааргак, эп-найыралдыг чон.

-шагаа  оглеринге че-дир хуулгаазын кадыкшылга кокпазын эртп  чоруптаалынар.

- Дурген чедери-биле ке-

зек чиик ман-биле маннажып олураалынар!

-чангыс линия-биле кылаштаары.          - Мурнувуста чудуктар

келди. Чинге дамырактарны чудук кырлап кежинер.

-Мурнувуста тулаа келди. Ону бичии дончугештерни таварты ажа халыыр бис.

Мурнунда эжинин изи-биле

эртер.Оон башка тулааже

 дуже бээр.

 -Мурнувуста дамырактарны маннап чорааш ажа

халыылынар!

- Ам шыргай аргада келдвис.

Ону  эртерде  чангыс-даа будук

Сып болбас.  Холдар  дузазы

 биле чайладып чорааш эрттээ-

линер! Чангыс будук-даа сып

 болбас!

"         - Ам мырынай шырыш черде  келдивис, уруглар, олуруп алгаш эртээлинер.

  -Ам арга чугээртей берди. Хуул-гаазын поштерде келдивис.Тооруктарны дужур шаваалынар!

Инчеш чыып алыр бис!

- Дужур шаап алган "тооруувусту"

корзинкаже чыылынар.

-Эн соолгу шаптараазында

 келдивис. Чавыс хараганнарны

 ажа халып чорааш эртээлинер.

  -Эн соолгу шаптараазында

келдивис. Чавыс хараганнарны

ажа халып чорааш эртээлинер.

-Ам кокпанын тончузу. Оожум                                    ман, кылаш-биле тондурээли.

 -Уш санга санажыптаалынар!

 лер 1 базым,3-тер 3базым

 бурунгаар базым марш!

       -Уруглар, бир дугаар кирер

оовус "кадыкшыл оо". Бо огге музыкалыг ритмниг шимчээш-киннер кылыр бис.

- Ам, уруглар, дараазында огнун моорей оюнунга киржиилинер. Дараазында эртемнер, моорейлер оо-дур. Ынаар кирерде 2 аалдын уругларынга уступ алыр бис. Ынчангаш ча адарынын молорейинге киржирде чаны баштай адып ооренип алыылынар.

-Чаны адарда солагай холу-биле ыяжындан туткаш, он холу-биле баандан тыртар. Тырттарда холун эгин дужу-биле тыртар, шыгаагаш адар. Бурунгу тыва улустун ча, согун адарынын дээштиин, кашпагай аваангырын шаанда Тывага чоруп чораан эртемденнер кайгаан. Эки ча адар кижи чангыс тыныш-биле 30 согунну адып четтигиптер. Бурун

Шагда ча адары база бир моорей маргылдаалыг эн солун оюннарнын бирээзи турган. Улуг байырлал болган черлерге экер-эрес дирткен эрлер баг адып азы кара адып маргыжар. Бис ооренип алгаш база моорейге киржир бис.

- Ам ийи аалдын уруглары ча адып маргыжар бис. Караны часпайн кайы аалдын уруглары хой адар эвес, моорейге тиилээн болур.

- Уруглар, бис бо огге тыва улустун ойнап чораан оюннарын ойнаар бис. Бир дугаарында ойнаар оюнувус тыва улустун шимченгир оюну «Согур аза».

- Аржыыл какчып ойнаар оюн тыва улустун шимченгир оюннарынын бирээзи. Аржыылды бир кижи ап алгаш долгандыр олурган улустун бирээзинин хойнунче октаптар, ынчангаш ол кижинин олудунче олуруптарын кызыдар.Кактырыпкан кижи орун дилеп оюнну уламчылаар.

- ам ийи аалдын уруглары маргыжар бис. Уруглары каап бээр, оолдары тевер. Узун санын коор бис. Хой тепкен аалдын оолдары тиилээн болур.

- Долгандыр олуруп алыр. Холдарын ооргазынга тудупалгаш, чускук азы кандыг бир чуулду дамчытчыры.Чангыс кижи тывар. 2 катап тыппаза шиидер.

- Бир кижи хая корнуп алырга оскелери кандыг-бир амытан азы мал-маган оттунер. Хая корнуп алган кижи тывар.

- Ам ийи аалдын уругларын маргыштырайн

1-ги аал: хат оттунер

2-ги аал: чайганган ыяштар

1-ги аал: чаъс оттунер

2-ги аал: оожумнаан чаъс

1-ги аал: шулураан дамырак

2-ги аал: куштар уну.

- уруглар бис шагаа оглеринден делир амгы уеже чанарывыста мындыг айтырыгларны харыылаптынар. Шагаа биле кады чылдын кайы уези кээрил? (час)

-Чазын бойдуска кандыг оскерлиишкиннер болурул?

-Куштар ужуп чанып келир. Ынчангаш куштар болуп хуулуп алыр бис.