Ата – әсәләр өсөн кәңәштәр.
материал

Ата – әсәләр өсөн кәңәштәр

Башҡорт теленең үҙенсәлекле өндәрен дөрөҫ әйтергә өйрәтеү

Ҡ өнө

Өнгә характеристика: тартынҡы, һаңғырау, ҡалын.

Ҡ өнөнөң артикуляцияһы: ауыҙ уртаса асыҡ, ирендәр йәйелә, телдең артҡы өлөшө аңҡауға күтәрелеп әйтелә, тел тартыла, яҫы; тештәр асыла.  

Ҡ өнө һүҙ башында, уртаһында, аҙағында ҡулланыла.

1.    Өноҡшаш уйындар.

а) Ҡарға әйтә: ҡар – ҡар –ҡар.

б) Тауыҡ саҡыра: ҡыт – ҡыт – ҡыт.   

2.  Ижектәрҙе әйт:

Ҡа –ҡа – ҡа

Ҡу – ҡу – ҡу 

Ҡо – ҡо -  ҡо 

Ҡы – ҡы –ҡы

Аҡ – аҡ – аҡ

Уҡ – уҡ – уҡ

Оҡ –оҡ –оҡ  

Ыҡ – ыҡ – ыҡ

Ҡа  - ҡо – ҡу – ҡы

Ҡо – ҡу – ҡы – ҡа

Ҡу – ҡы – ҡа – ҡо

Ҡы -  ҡа – ҡу – ҡо

3.    Ижектәрҙе һәм һүҙҙәрҙе әйт:

Ҡа – ҡа –ҡа – ҡаҙ

Ҡа – ҡа – ҡа – ҡалаҡ

Ҡу – ҡу – ҡу – ҡурай

Ҡо – ҡо – ҡо – ҡолон

Аҡ – аҡ – аҡ – ҡалаҡ 

Аҡ – аҡ – аҡ – бысаҡ

Ыҡ – ыҡ – ыҡ – балыҡ

Ыҡ – ыҡ – ыҡ – тауыҡ  

4.    Һүҙҙәрҙе тыңлап, иҫеңдә ҡалдыр. Ҡ өнө булған һүҙҙәрҙе ҡабатлап әйт:

Ҡаҙ, ҡалаҡ, быҙау, ҡымыҙ, ҡурай, ҡумыҙ, ҡыҙ, йондоҙ, тоҙ.

Ҡалаҡ, ҡарбуз, ҡайсы, ҡарға, сыйырсыҡ, ҡуян, алҡа, балдаҡ.

5.    Һөйләмдәрҙе ҡабатлап әйт:

∙        Ҡасим ҡатыҡ  эсә.

∙        Ҡартатай ҡурай тарта.

∙        Әсәй ҡоймаҡ ҡоя.

∙        Ҡалаҡ менән ҡаймаҡ аша.

6.    Тел төҙәткесте ятла:

а) Поезд килә: туҡ – туҡ – туҡ,

Вагондары: тыҡ – тыҡ – тыҡ.

б) Ҡара балыҡ ҡап – ҡап,

Ялтыр балыҡ ҡалҡ, ҡалҡ.

 в)  Ҡара ҡарға ҡарҙан бара,

Ҡанатын ҡаға – ҡаға.

г) Йомабайҙа ҙур йоҙаҡ,

Асҡысын тапмай оҙаҡ.

7.    Мәҡәлдәрҙе  ятла, мәғәнәһен аңлат:

1.    Тырышҡан табыр, ташҡа ҡаҙаҡ ҡағыр.

2.    Ҡырын эш ҡырҡ йылдан һуң да беленер.

Йомаҡтарҙы сис, яуаптары менән һөйләмдәр төҙө:

1.    Еҙ һарайым эсендә  

  Еҙнәм аты көйшәйҙер. ( ҡыңғырау).

2.    Тышы йәшел, эсе ҡыҙыл. (Ҡарбуз).  

Ҡ өнөн нығытыуға шиғырҙар 

1.    Һаумы, ҡояш!

Йоҡонан торҙо Рәсимә,

Сыҡты йүгереп тышҡа.

Ҡулын һуҙҙы ул,  ҡыуанып:

-    Һаумы!- тиеп ҡояшҡа.  ( А. Йәғәфәрова).

2.    Саған

Ҡыҙғылт һары япраҡтарын

Ергә ҡоя аҡ саған.

Ҡаҙҙың ҡыҙыл тәпәйенә

Улар бигерәк оҡшаған. ( С. Муллабаев).

3.    Шауламағыҙ!

Бик матур минең ҡурсағым –

Әсәйемә оҡшаған.

Шауламағыҙ, ныҡ баҫмағыҙ,

Ҡурсағым да, әсәйем дә –

Икеһе лә йоҡлаған.  (Ф. Рәхимғолова).

4.    Ҡурсағым

Ҡулынан тотоп йөрөтһәң,

Ҡурсағым атлай белә.

Бәләкәс булһа ла: “Ма – ма!” –

Тип тә ҡабатлай белә. (Р. Хәйретдинов).

5.    Ат

Һатып алдыҡ миңә ат

Тикшереп сыҡтым ҡат – ҡат.

Атҡайым һүҙ тейгеһеҙ.

Ысын атҡа биргеһеҙ.

Алдым йәйә, алдым уҡ.

Юлға сыҡтым шунда уҡ. ( Г. Юнысова).

6.    Турғай

Алмағастың ботағында

Ҡунып алған да ҡошсоҡ,

“Ҡул ҡаушырып, тик ултырма,

Баҡсаға, -ти, - эшкә сыҡ!”  (Ф. Мөхәмәтйәнов).

7.    Гөлкәй менән тауыҡ

Тауыҡ саҡыра Гөлкәйҙе:

“Ҡыт – ҡыт – ҡыт,

Ҡыт – ҡыт – ҡыт.

Йәһәтерәк бул инде:

Сыҡ – сыҡ -  сыҡ,

Сыҡ – сыҡ – сыҡ!”.

Гөлкәй килә йүгереп:

“Туҡ – туҡ – туҡ,

Туҡ – туҡ – туҡ.

Тары һибәм, ҡошҡайым,

Йот – йот – йот,

Йот – йот – йот.