Ожъ Аскэрбый итворчествэ заом итемэ ч1ып1эу щиубытырэр.
методическая разработка по теме

      Лъэбэкъуш1ухэр адыгэ литературэм хэзыдзагъэхэм атхыгъэ произведениехэу мы аужырэ илъэсхэм Адыгэ тхылъ тедзап1эм къыдигъэк1ыгъэхэм Ожъ Аскэрбый ирассказхэр,ипоэмэхэр, ипьесэхэр, иусэхэр зыдэт иапэрэ тхылъэу «Гугъэ» зыфи1орэр 2008-рэ илъэсым къыдигъэк1ыгъ. ЗэкI пIоми хъунэу ащ къыдэхьагъэхэр къоджэ дэсхэу, мафэ къэс  зыхэсхэм, зыдэлажьэхэрэм, ахэм  ягупшысэхэм, шIум, дэхагъэм,   цIыфыгъэ  – Iадэбныгъэм афэгъэхьыгъэх.   Мы тхылъым   гъыбзэхэри, кIэлэцIыкIумэ апае усэхэри,  сэмэркъэухэри   къыдэхьагъэх.

      2009 – рэ илъэсым усэхэр зыдэт сборникэу «Мэзэгъо чэщ»  зыфиIорэр, а илъэс дэдэм кIэлэцIыкIумэ апае тхылъ цIыкIоу  «Жалость» зыфиIорэр урысыбзэкIэ къыдигъэкIыгъэх. ЦIыфхэр зыгъэгумэкIырэ Iофыгъоу, Аскэрбый ытхыгъэхэм  къащиIатрэр бэ. Джащ фэдэу усэхэр зыдэт тхылъэу «Мэзэгъо чэщ» ыIуи зэджагъэр цIыфыгъэм укъыфэзгъэущырэ  тхыгъэхэмкIэ ушъагъэ.

      ЯплIэнэрэ тхылъэу «БлэкIыгъэ заом  иджэрпэджэжь» зыфиIорэр 2011 – рэ илъэсым къыдэкIыгъ. Ащ рассказхэри ,  зы поэми, зы пьеси къыдигъэхьагъэх.

      2012 –рэ илъэсым кIэлэцIыкIумэ  апае  усэхэр зыдэт тхылъыкIэ къыдигъэкIыгъ. «Сэ лъытакIэ зэсэгъашIэ» ащ цIэу фишIыгъэр.

       2013 – рэ илъэсым итхылъыкIэхэу «Тыгъугъэ  шIулъэгъумрэ», «Алло,сыпсэ закъу» зыфиIорэмрэ къыдэкIых. «Тыгъугъэ шIулъэгъум» рассказхэмрэ, повестьрэ дэтых. «Алло, сыпсэ закъу» зыфиIорэ тхылъым лакъырдышъом  итхэу рассказхэр къыдигъэхьагъ.Ожъ Аскэрбый мы тхылъхэр ытхыхэ зэхъум анахь инэплъэгъу итыгъэр ныбжьыкIэхэу апэрэ лъэбэкъухэр щыIэныгъэм щызышIыхэрэр, ахэм ядунэе  еплъыкI, яшIулъэгъу, янасып зызэриушхурэр,  е зэрар къафэхъурэр ары.

       Тхак1ом ытхыгъэ пэпчъ игъэк1отыгъэу лъэпкъ шэн-хабзэхэр къащетых,сабыйхэм абзэ нахь хахъо ыш1ынымк1э тхылъхэр 1эрыфэгъух. Къытэш1эк1ыгъэ дунаимрэ обществэмрэ тиныбжьык1эхэр хэщэгъэнхэмк1э 1эпы1эгъош1ух.

      « Егъэджэн 1офыри, тхэн-гупшысэхэр л1эужык1эхэм гъэсэныгъэ, нэхъой,1эдэб ахэлъхьэгъэнымк1э амалыш1оу зэрэщытхэр ыгъэунэфэу игъаш1э зэратыригъэк1одагъэр ык1и адыгэ тхыгъэ литературэм ежь фэлъэк1ырэр хилъхьэу,зыхэт щы1эныгъэм хилъагъорэ гузэхаш1эр къыри1отык1эу Ожъ Аскэрбый  зэрэтхагъэр».  Адыгэ Республикэм изаслеженнэ журналистэу Мамырыкъо Нуриет итхыгъэу  «Аскэрбый иш1уш1агъэ к1одыщтэп» зыфи1орэм къыщыре1отык1ы.

      Аскэрбый итхыгъэхэр журналхэу «Зэкъошныгъэм», «Жъогъобыным» ренэу къарыхьащтыгъэх.  Усак1оу Шэк1о Абрек зэритхырэмк1э Ожъ Аскэрбый гущы1эгъу узыфэхъук1э, адыгагъэрэ ц1ыфыгъэрэ лъэшэу зэрэтищык1агъэхэр, ахэр к1одыхэ зэрэмыхъущтыр зэхэош1э, гум нахь зе1эты, гугъэ нэфхэр къэущых. Тхак1ом, усак1ом игупшысэ зэрэлъагэр гъуащэрэп. «Щы1эныгъэр мыжъошъхьалэу къек1ок1ы» зыфи1орэ усэр тинепэрэ мафэ гумэк1ыгъоу къыздихьыхэрэм афэгъэхьыгъ. Сыд фэдизэу ц1ыфым икъинрэ ихьылъэрэ инхэми, хэк1ып1э къызэригъотыщтымк1э ицыхьэ пытэ телъэу тхак1ор къыддэгущы1э.Уц1ыфыным укъызфэзгъэущырэ тхыгъэхэмк1э ушъагъэ исатырхэр.

     Ригъаджэхэрэм ш1эныгъэ куу зэраригъэгъотыщтым ренэу ыуж итыгъ. Ш1эныгъэлэжьхэр,тхак1охэр,журналистхэр,к1элэегъаджэхэр,еджак1охэр хэлажьэхэу ащ литературнэ пчыхьэзэхахьэхэр,хьак1эщхэр,тхылъеджэ конференциехэр зэхищэщтыгъэх, зэхэсыгъоу районми, республикэми зыхэлэжьагъэр бэ.

      Ик1ыгъэ илъэсым къоджэ еджап1эм ипащэрэ, къалэу Мыекъуапэ къик1ыгъэ ш1эныгъэлэжьхэмрэ, тхак1охэмрэ, къызщыхъугъэ  зыщап1угъэ чылэмрэ, иныбджэгъухэмрэ игъо тефэу алъыти тыгъэгъазэм ипш1ык1ут1ум к1элэегъаджэм, журналистым, тхак1ом ыц1эк1э ш1эжь зэхахьэ щызэхащэгъагъ. Ащ хэлэжьагъэх ежь Аскэрбый илитературнэ кружокоу зипэщагъэм иеджак1охэр.Тхак1ом ипьесэхэу: «Алло, сыпсэ закъу», «Миллионным игъэрхэр» зыфи1охэрэр к1элэеджак1охэм къаш1ыгъэх, иусэхэм къяджагъэх. Мы къэгъэлъэгъонхэу ц1ыф жъугъэхэр зэплъыгъэхэм къаушыхьаты Аскэрбый зэрэ1офш1эк1ошхуагъэр.П1уныгъэ-гъэсэныгъэм мэхьанэшхо зэрэритыщтыгъэр.

      Ожъ Аскэрбый зыщыщыр зыдиш1эжьэу, илъэпкъ лъапсэ рыгушхоу, ащ ылъэгъурэри, зэхихырэри, ыш1эрэри хэз имы1эу къытк1эхъухьэрэ ныбжьык1эхэм алъигъэ1асыщтыгъ, и1офш1эгъухэми ренэу ына1э къыттетыгъ, къыддде1эщтыгъ.  

        Исэнэхьат хэш1ык1 ин зэрэфри1эм пае, ар дэгъоу зэригъэцак1эрэр къыдалъыти ш1олъап1эхэу «Урысыем гъэсэныгъэмк1э и1офыш1э гъэш1уагъ», «Адыгэ Республикэм изаслуженнэ к1элэегъадж» зыфи1охэрэр къыфагъэшъошагъэх.

        Л1ыгъэ ш1ап1эр сыдигъуи щы1, хэгъэгур ш1у зылъэгъурэ дзэк1ол1хэмрэ, къэлэмыр зы1эдэкъэ тхак1охэмрэ ар пчъагъэрэ къагъэшъыпкъэжьыгъ.

         Къэ1огъэн фаер Ожъ Аскэрбый ригъэджэгъэ нэбгырэ пэпчъ, ежь ш1улъэгъоу ыбзэ фыри1эр хилъхьаным зэрэпылъыгъэр ары. Ащ ипроизведениехэр илъэпкъ къыфэфедэным, ащ хахъо фиш1ыным фытегъэпсыхьагъэу, ар ренэу гук1э тхагъэ ык1и ик1элэегъэджэ сэнэхьат илъэс 40-м ехъу 1оф риш1агъ.

         Аскэрбый игупшысэхэр тхьапэм ригъэк1ущтыгъэх,гъэзетэу « Адыгэ макъэм» ренэу къыригъахьэщтыгъэх. Ар ц1ыф 1ушыгъ, ыпэк1э плъэн ылъэк1ыщтыгъ, ащ къуаджэмк1и лъэпкъымк1и ш1уш1агъэу и1эр бэ.

       Хэгъэгу зэошхом щыфэхыгъэ дзэк1ол1хэу Аскэрбый ытхыгъэхэм къахафэхэрэм афэгъэхьыгъэ саугъэт Улапэ дэт. Ар еджак1эхэмрэ къоджэдэсхэмрэ як1уап1эу зэ1ук1эгъухэр ащырагъэк1ок1ых.  Шъхьафитныгъэр къыдэзыхыгъэ ц1ыф лъэпкъхэм ягукъэк1ыжь лъап1эх.

        Гурыт еджап1эм имузеи Хэгъэгу зэошхом апсэ емыблэжьэу хэлэжьагъэ л1ыхъужъхэм афэгъэхьыъэ сурэт –альбомэу Ожъ Аскэрбый ыугъоигъэр ч1элъ.Ахэр тиеджак1охэм янэрылъэгъух, л1ыгъэмрэ ц1ыфыгъэмрэ ак1уач1э п1уныгъэмк1э гъуазэ нафэу адыгэ лъэпкъым игъэш1э гъогу къыдырэк1о.

        Ожъ Аскэрбый къыдигъэк1ыгъэ тхылъэу «Блэк1ыгъэ заом иджэрпэджэжь» зыфи1орэр Отечественнэ зэошхом хэлэжьэгъэ ятэ ыц1эк1э ытхыгъ. Ар къыдигъэк1ынымк1э 1эпы1эгъуш1у фэхъугъэр Тхьакущынэ Эдуард ары.

     «Блэк1ыгъэ заом иджэрпэджэжь» зыфи1орэ пьесэу Ожъ Аскэрбый ытхыгъэр, ар Улапэ икъоджэдэс пчъагъэу фашист техак1охэм Т1эсхъэбэ гъунэ щаук1ыгъэмэ афэгъэхьыгъ, жъалымыгъэу ахэмэ зэрахьагъэр мы пьесэм  къыще1уатэ. Нэмыцхэм Улэпэ гъунэ  зао зы1уаш1ык1ым, къуаджэр 1офышхо хэфагъ, Хъущтыр аш1эрэпышъ къоджэдэсхэр гугъу-мыгъуаем хэтых.Л1ыжъхэр къызэрэугъоихи, рахъухьагъ Т1эсхъабэ фашистхэм адэжь лъэ1у  я1эу к1онхэу. Сабыйхэмрэ бзылъфыгъэхэмрэ ямы1анхэу, ахэмэ ач1ып1э ежьхэр рагъэуцонхэу. Тыди «1оф щызи1э» к1элэц1ык1ухэри ахэмэ ахэпхъагъ.Нэбгрэ щэк1ым ехъурэ купыр Т1эсхъабэ къэсыгъ. Ау охътэ тэрэзэп  къыхахыгъэр. Нэмыц солдатыр агъэт1ылъэу тефагъэх. Купым ахэтыгъэу К1ушъым як1элэц1ык1оу Аскэрбый ахэлъэти, машэу ат1ыгъэм еплъынэу зэчъэм , нэмыцхэм жъалымыгъэу рахыгъэр, адрэ къоджэдэсхэу к1уагъэхэри нэбгыритф-нэбгырихэу бгым ращэххэзэ зэраук1ыгъэхэр гур ыфырзэу  ыгъэузэу Ожъ Аскэрбый къытхыжьыгъ. Аскэрбый ц1ык1ум натрыфышъхьэу ыгъэжъэнэу хатэм къыхихыгъэр янэ къырити, «Огъэжъэфэк1э сыкъэк1ожьыщт», ы1уи л1ыжъмэ ауж илъэдагъ. Нэужым к1алэм къыритыгъэ натрыфышъхьэр ол1эжьыфэк1э янэу Кыцэ ы1ыгъыгъ, « Сик1алэ иаужырэ тын мыр» ы1озэ къыздрихьак1ыщтыгъэ.Ным ыгу ихъык1эу мы пьесэм тхак1ом къыри1отык1ырэм гур къыхегъэпыджэ, егъэлъэпэрапэ, жьы чъы1эр к1ышъом къырегъачъэ.

       Т1эсхъэбэ гъунэ щаук1ыгъэмэ апае Мэхъош Бзыу ытхыгъэгъэ гъыбзэр  Ожъ Аскэрбый  ыугъоижьи зэригъэфэжьи ц1эу «Пэ1ухъу» фиш1и  итхылъ къыдигъэхьагъ. Къинэу, гумэк1эу, гухэк1эу, тхьамык1агъоу, нэпсэу тхьапш мы гъыбзэм тхак1ом къыщигъэлъэгъуагъэр.

       Къытк1эхъухьэрэ ныбжьык1эхэр псэемыблэжьхэу п1угъэнхэмк1э Ожъ Аскэрбый ытхыгъэхэм к1оч1э лъэш, мэхьанэ куу ахэлъ.

        Тхылъэу зигугъу къэтш1ыгъэм, ежь Аскэрбый ы1ашъхьэк1э ыш1ыгъэ сурэтхэр къыдэхьагъэх. Тхылъым ык1ышъо тет сурэтым узеплъык1э адыгэ лъэпкъым къырык1уагъэр нэм къык1егъэуцо.Итхылъ нэк1убгъохэр хэгъэгум, лъэпкъым итарихъ, литературэм, бзэм, зэкъошныгъэм, шъыпкъэныгъэм, шъхьафитныгъэм, ч1ыопсым идэхагъэ, ц1ыфхэм ш1улъэгъуныгъэу афыри1эм, насыпымрэ афэгъэхьыгъэх.  

         Ик1эухым зэфэхьысыжьэу къас1омэ сш1оигъор адыгэмэ щы1эк1э къинэу, хьэзабэу ателъыгъэр итхыгъабэмэ къызэращи1отык1ыгъэр ары. Ц1ыфыгъэу, л1ыгъэу ахэлъыгъэр, ахэр псэ емыблэжьэу зэрэщытыгъэхэр, 1офш1энк1э зэрчаныгъэхэр, псыхьагъэхэу, 1ушхэу яхэгъэгу къызэраухъумэщтыгъэр, тыдэ бгъэк1уагъэхэми укъамыгъэук1ытэжьынхэу, адыгэ лъэпкъым  идахэ, идэгъу язгъэ1огъэ ц1ыф пчъагъэмэ атефэрэ ящытхъу икъэлэмыпэ ушъагъэк1э къытфри1отык1ыгъ. Ухэтми узэрэц1ыфын фаер, укъэзыуцухьэрэ ц1ыфхэр зэк1э ш1у зэрэплъэгъунхэр, ахэм ш1у зэрафэпш1эн, зэрапэбгъохын фаем игупшысэхэмк1э уращал1э.Зэк1э зигъаш1э лъэпкъым фэзгъэш1уш1эгъэ Ожъ Аскэрбый  Рамэзанэ  ыкъом щы1эныгъэ гъогоу зытетыгъэр, ащ и1офш1агъэхэр, итхыгъэхэр тэрк1э щысэх. Гуфэбэныгъэшхоу илъэпкъ фыри1агъэр ытхыгъэхэмк1э, и1офш1агъэхэмк1э къытлъигъэ1эсыгъ.

Ожъ Аскэрбый итворчествэ заом илъэхъан ч1ып1эу щиубытырэр.

1офш1эныр зыгъэцэк1агъэр

Улэпэ гурыт еджап1эм

 ик1элэегъаджэу

Шэуджэн С.М.