З. Биишева
методическая разработка

Тема

Кластан тыш уҡыу.З. Биишева. “Дуҫ булайыҡ”

Маҡсат

Әҫәрҙең идея-тематик йөкмәткеһе менән таныштырыу;  художестволы әҫәрҙе анализларға өйрәтеү; әңгәмә ваҡытында үҙ фекереңде аныҡ әйтә һәм яҡлай белергә өйрәтеү; юғары әхлаҡ сифаттары, дуҫлыҡ тойғоһо тәрбиәләү.

Планлаштырыл
ған һөҙөмтә

Әҫәрҙең йөкмәткеһен аңлау, мәғәнәле йәшәү өсөн дуҫлыҡ, тырышлыҡ, ғәҙеллек кеүек сифаттарҙы үҫтереү, үҙ телеңде һәм илеңде
хөрмәт итеү, аралашыуҙы мәҙәниәттең әһәмиәтле бер өлөшө
итеп таныу

Предмет-ара
бәйләнеш

География фәне менән бәйләү

Ресурстар: - төп - өҫтәмә

Хажин В.И., Вилданов Ә.Х. 6-сы класс өсөн дәреслек
Компьютер, экран, презентация, З.Биишева портреты,
“Дуҫ булайыҡ” китабы

Эште ойоштороу
төрҙәре

Фронталь, индивидуаль эшләү.

Үткәреү
технологияһы

Һәр этаптың өйрәтеү
һәм үҫтереү биремдәре.
Уҡытыусы  эшмәкәрлеге.

Уҡыусылар эшмәкәрлеге

I этап.
Ойоштороу.
Маҡсат:
белем алыуҙы
мотивлаштырыу.

I этап. Ойоштороу.

1-се слайд

-Бер-беребеҙҙе сәләмләп китәйек!

-Әңгәмәләшкәндә ниндәй ҡағиҙәләрҙе иҫтә тоторға кәрәк!

2-се слайд

I этап. Ойоштороу.

-Һаумы, ҡояш, һаумы, дуҫым,һаумыһығыҙ, уҡытыусым! Мин сәләмәт, мин матур, Салауат кеүек батыр!

1. Иғтибар менән тыңла!
2. Тәүҙә ни әйтереңде эстән уйла!

3. Яуаптарың тулы булһын!

4. Кеше фекерен ҡабатлама, үҙ
фекереңде әйт!

II этап.
Актуалләштер
еү.
Маҡсат:
алдағы дәрестә
алған
белемдәрҙе
иҫкә төшөрөү

II этап.    Актуалләштереү

3 -сө слайд

-Таҡтала бирелгән һөйләмдәрҙе ҡарағыҙ, ниндәй һүҙҙәр төшөп ҡалған.

II этап.    Актуалләштереү

1.Йөҙ һум аҡсаң булғансы, йөҙ ...  булһын.

2.Кейемдең яңыһы, ... иҫкеһы яҡшы.

Балалар яуап бирә, дөрөҫ, тасуири уҡыу  күнегеүҙәре

(Шәхси, рефлексив, универсаль
уҡыу эшмәкәрлеген
формалаштырыу).

III этап.
Уҡыу
мәсьәләһе
ҡуйыу.

III этап. Уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу.

• Балалар, һеҙ дуҫ тигән төшөнсәне нисек аңлайһығыҙ?
  – Әйтегеҙ әле, ошо һүҙ менән бәйле каникул ваҡытында ниндәй һоҡланғыс әҫәрҙе уҡып сыҡтыҡ әле?
• Бөгөн был кластан тыш сарала З. Биишеваның ижадына ҡыҫҡаса байҡау яһарбыҙ. “Дуҫ булайыҡ” повесын өйрәнеүҙе тамамлап, әҫәрҙә күтәрелгән проблемалар тураһында һөйләшербеҙ. Геройҙарҙың эш-ҡылыҡтарына үҙ фекерҙәребеҙҙе әйтербеҙ.

III этап. Уҡыу мәсьәләһе
ҡуйыу.

1.– Дөрөҫ, балалар. З. Б иишеваның “Дуҫ булайыҡ” әҫәрен каникулда уҡып сыҡтығыҙ 4 -се слайд

2. Бер уҡыусы З. Биишеваның
биографияһын иҫкә төшөрә (4-5-се слайд)

3.Үтелгәндәргә таянып уҡыусылар
менән әңгәмәләшеү.

5-се слайд

а) Уҡыусылар телдән
әҙибәнең төп даталары буйынса яуап бирәләр.

IV этап. Әҫәрҙе
аңлауҙарын тикшереү. Әҫәргә анализ яһау.

Маҡсат:
телмәр
күнекмәләрен
үҫтереү
өҫтөндә эшләүҙе
формалаштырыу

IV этап. Әҫәрҙе аңлауҙарын тикшереү. Әҫәргә анализ яһау.

-50-се йылдар уртаһында донъя күргән “Дуҫ булайыҡ” повесы менән яҙыусы үҙен башҡорт балалар әҙәбиәтенең күренекле оҫтаһы итеп танытты.

-Повесть ниндәй ваҡиғалар менән башланып китә?

- Беренсе кис Юлдаш туғандары менән ултырғанда башҡорт халҡының ниндәй күркәм йолаһы тураһында әйтелеп китә?

Таҡтала яҙылғанды хор менән уҡып сығайыҡ.

• Юлдаш ошо осрашыуҙан һуң ниндәй һығымталар эшләй, ниндәй хәҡиҡәтте иҫтә тоторға үҙ-үҙенә һүҙ бирә? Кем шул юлдарҙы табып уҡый.

• Әйҙәгеҙ сылбырлы уҡыу ойошторайыҡ!

• Ә минең уҡыусыларым араһында кем ошо һүҙҙәрҙе бик хаҡлы тип уйлай? Һәр эштәребеҙҙе нисек эшләргә кәрәк?

8-се слайд – Таҡтаға иғтибар итегеҙ, был фотоларға тап килгән урындарҙы табып уҡығыҙ

• География дәресен иҫкә алайыҡ, Башҡортостан территорияһында ошондай күл бармы икән? 9-сы слайд

• Ошо ғәжәйеп күлдең дауыл ваҡытында үҙгәрешен иҫкә төшөрөп, таҡтанан уҡып китәйек. Был юлдарҙы ниндәйерәк интонация менән уҡыр кәрәк икән?  
• Төп геройҙарға характеристика биреү

а) тышҡы ҡиәфәттәре тураһында нимә әйтә алабыҙ?

б) холоҡ-фиғелдәре тураһ.

- Ҡыҙырас тураһында ауылдағы өлкәндәр ниндәй фекерҙә?

-Ни өсөн Юлдаш уға “турғай” тигән ҡушамат бирә?

-Ә Юлдаштың холҡо тураһында әсәһе ниндәй һүҙҙәр әйтә?

- Уның холҡона тағы ниндәй эпитеттар тура килә?

-Уртаташта балыҡ тотҡанда, дауыл мәлендә, малайҙарҙың ниндәй сифаттары асыла?

в) проблемалы һорауҙар.

- Ҡыҙырас йәй көнө ни өсөн Юлдашҡа “отличникмын” ти?

-Уның тырышып уҡымауының сәбәптрәре нимәлә була?

-Ниндәй ваҡиғаларҙан һуң ул алдынғылар рәтендә булырға маҡсат ҡуя ул?

-Әҫәр ниндәй күңелле ваҡиға менән тамалана?

-Ҡыҙырас менән Ғариф  уйлап табырға теләгән  ҒШЭ- ғәжәп шәп эште- Юлдаш нисек аңлата?

IV этап. Әҫәрҙе
аңлауҙарын тикшереү.

6-сы слайд

Уҡыусылар яуаптарынан һуң  тулы яуап күрһәтелә:

“...Бала-сағаның ололар һүҙенә тығылыуы әҙәпһеҙлек һанала, ә тыңлап ултырырға рөхсәт ителә ине. Ололар һүҙгә нисек кенә мауыҡмаһындар, бер ҡасан да үҙ яндарында бала-саға, йәштәр барын онотмайҙар, һәр һүҙҙе улар ҡыҙыҡһынырлыҡ, өлгө алырлыҡ итеп һөйләргә тырышалар ине”

7-се слайд

-“...Һин уҡыйһыңмы, эшләйһеңме йәки йырлайһыңмы, көрәшәһеңме, ни генә эшләһәң дә, уны бына ошо Хәсән, Сәлмән бабайҙар, Хәмит ағайҙар шикелле бөтә йәнең-йөрәгең менән бирелеп башҡар. Шул саҡта ғына ул һинең үҙеңә лә, кешегә лә шатлыҡ килтерер. Күңел һалмай, яратмай, тырышмай, ярты-йорто башҡарылған эштән бер кемгә лә ҡыуаныс та, файҙа ла юҡ”

Уҡыусылар яуаптарынан һуң тағы һығымта эшләү.

-“...Талҡаҫ -гүзәл, төбөнә хәтле үтә күренмәле күл. Ул Ирәндектең ҡеүәтле ҡуйынына һыйынып, тынып ята...”

(Танып-белеү уҡыу эшмәкәрлеген
формалаштырыу, метапредмет бәйләнеш булдырыу)

10-сы слайд

Уҡыусылар яуаптары

Уҡыусылар яуап биреп бөткәс 11-се слайд асыла

Яуаптар: Ҡыҙырас ниндәй яғымлы, үпкә-бауырыңа инеп бара, яратмаҫ ерҙән яраттыра...

-Сөнки күҙҙәре бәләкәс һәм йүгеректәр. Йөрөгәндә лә ырғып осоп ҡына йөрөй. Турғай булып сипылдай белә.

- Эй, был тиклем атайыңа оҡшап, өнһөҙ-һүҙһеҙ булырһың икән?!

- Баҫалҡы, аҡыллы, ғәрсел, түҙемле, ғорур, тәртипле, тоғро ысын дуҫ.

Яҡынса яуаптар:

-алдашырға ярата, уйламай һөйләй, күптән һәйбәт, шәп малай булғыһы килә...

- ихтыяр көсө етмә; һәр һүҙен тыңлап йөрөгән Ғариф менән дуҫлыҡ ҡамасаулай; атаһының тик эшкә мауығып, малайына иғтибары етмәүе...

- Юлдаштың өлгөһө, иптәштәре алдында уны фашламауы; класс етәксеһе һәм вожатый Юлай ағайҙың иғтибарлы булыуы, Бөйөк Октябрь байрамын намыҫлы эш менән ҡаршыларға өндәүҙәре һ.б.

-Малайҙарҙың дуҫлашыуы менән тамамлана.

- Ул дуҫлыҡ, тырышлыҡ, ғәҙеллек, дөрөҫлөк. Кеше ошоларҙан ситкә тайпылмаһа, донъяла бөтә теләгәнен эшләй ала.Уның йәшәүе мәғәнәле, бәхетле була

V этап. Йомғаҡлау

-Бөгөнгө һөйләшеүҙән ниндәй һығымталар эшләнегеҙ?

З.Биишева ни өсөн “Дуҫ булайыҡ” тип атаған икән?

-Юлдаш һоҡланғыс образдарҙың береһе. Тормошта ошондай дуҫың булыуы оло бәхет. Ә Ҡыҙыраста булған булған кире сифаттар күптәрҙә була. Тик һәр кеше үҙ холҡондағы насар ғәҙәттәрҙе танып, ваҡытында хатаһын төҙәтергә ынтылырға тейеш.

VI этап. Баһалар ҡуйыу

• Кем үҙенә “бишле” баһаһын ҡуя ала?
• - Кемгә әле тырышырға кәрәк?