торээн чогаал
рабочая программа (7 класс)

№

№

Кичээлдерниӊ темалары

Шагы

Кичээлге шиӊгээдип алыр кол билиглер

Словарь ажылы

Бажыӊга онаалга

Эрттирер

хүнү, айы

План ёзугаар

Херек кырында эрткени

1-ги улдуң (16 шак)

1

1

Киирилде кичээл

1

Чогаалчының чечен чогаадылгазы болгаш боттуг амыдыралдың чогаалга илерээриниң онзагайлары. Литератураның уран чүүлдүң өске хевирлери-биле харылзаазы. Чечен чогаалды номчууру болгаш ону шиңгээдип, хүлээп алыры.  

Аас чогаалының өөредиглиг болгаш кижизидикчи ужур-дузазы, эстетиктиг шынарлары. Аас чогаалы-биле литератураның сырый харылзаалыы, оларның бот-боттарын байытчып чорууру.

Номчуур, ар.3-4.

01.09

I-ги кезээ

Маадырлыг тоолдар делегейи

2

2

Маадырлыг тоолдар

1

Маадырлыг тоолдарның кол утказы – чөптүг чорук, эки амыдырал дээш демиселчилерниң маадырлыг чоруктарын алдаржыдары. Эпос чогаалында чоннуң тайбың чуртталга дугайында үзел-бодалдары, тɵрээн черинге мɵңге ынакшылы. Оларның идеялары болгаш уран-чечен онзагайлары.

Маадырлыг тоолдар дугайында чүүлдү номчуур, конспектилээр

02.09

3

3

“Ачыты

 Кезер-Мерген”- аас чогаалының кайгамчык тураскаалы

1

1. “Кезер тоожузу” – тибет, моол, кыдат, бурят, калмык улустарның үр үеде демнежип тургускан аас чогаалының кайгамчык тураскаалы. Тайбың, эп-найырал,  чырыткылыг келир үе дээн идеяларның илереттингени.

2. “Кезер тоожузун” Тывага чыып, бижип келгени. Ону тыва тоолчуларның ыдып турганының янзылары.

Сарыг өртемчей, ноян, төлгечи, маңгыс, хаан-төре, тос эртине,

чээрген, куш-кижи, бир кулаш, төш чартыы, алдын кундага аяа, хыйырак, терезин, дошкун маңгыс.

Айтырыгларга харыылаар, ар. 15. Тоолду номчуур.

08.09

4

4

“Ачыты

 Кезер-Мерген”. Кол маадырның овур-хевири. Эпостуң дылының онзагайы

1

Кол маадырның маргылдааларга киржип, мɵɵрейлерге тиилеп ап турары. Тоолдуң дылының уран-чечени, чурумалдыг аргаларының ажыглалы. Катаптаашкыннарның ажыглалы.

Курбусту, Алдыы Ус ораны, түме-сая, хайнак шары, эннежир, 101 кулаш чер, чода, Керээди (Херети) куш, чээрен, чар тарадыр, даржылдырар, суурга

Маадырлыг тоолга хамаарыштыр кроссворд тургузар, тест чогаадыр. Катаптаашкыннар кирген чижектерин ушта бижиир

09.09

5

5

“Танаа-Херел”- тыва улустуң сурагжаан маадырлыг тоолу

1

“Танаа-Херел” – тыва улустуң сурагжаан эпозу. Кол маадырның овур-хевирин тургузар, характеристиказын бээр.

Барыын чүк, хырайланган кызыл дилги кежи бөрт, ара-албаты, ушпа кырган, ак олбук, балдыр-бээжек оол, элчилер, эмдик мал

Тоолду номчуур. Айтырыгларга харыылаар 2, 5 (ар.31).

15.09

6

6

“Танаа-Херел”. Эпостуң дылының онзагайы.

1

“Танаа-Херел”: тургузуу, уран-чечени. Дылының уран-чечени, чурумалдыг аргаларының ажыглаттынганы. Катаптаашкыннарның ажыглалы.

100 лаң, хүмүш чүген, сандан ыяш, боос, кызыр, сырыладып-бириктирип, казылган, чарт, колун-чирим, дээлгиген кежи чагы, чемдик паш

Эпоска хамаарыштыр кыска план тургузар. Чурук чуруур.

16.09

7

7

“Бокту-Кириш, Бора-Шээлей”. Маадырлыг тоолда илереттинген кол темалар.

1

“Бокту-Кириш, Бора-Шээлей” деп тоолдуң тыва улустуң аас чогаалында онзагай туружу. Маадырлыг тоолда илереттинген кол темалар.

Тажы, шуваганчы кадай, Успа далай, алдын, мөңгүн бөскектерлиг, чиң шай, чаңгыс хепке куткан, чүве тоочувас, тевене, адан.

Онаалга 1,6, ар. 31. Тоолда ажыглаттынган эргижирээн сɵстерни ушта бижиир, утказын тайылбырлаар.

22.09

8

8

“Бокту-Кириш, Бора-Шээлей”. Тоолда кыс кижиниң овур-хевирин кɵргүскени 

1

Эпоста кыс кижиниң-Бора-Шээлейниң овур-хевири. Эпостуң дылының онзагайы, уран-чечени.

Үзүм-чигир (изюм), мээс, аар ий, бээр ий, бурундук, чылапча, шары, эрегей тарак, улуур, маалаар, кукулаа, шажылаа, хожужаар, каңмыыл, бузуттуг багай чүве, көк олбук.

Айтырыгларга харыылаар 1-3, ар.49

23.09

9

9

Маадырлыг тоолдар дугайында билиг

1

Маадырлыг тоолдарның анаа тоолдардан ылгалы, онзагайы, уран-чечени. Чурумалдыг аргаларның, катаптаашкыннарның ажыглаттынганы, ужур-дузазы.

Конспект, ар.50-51. Презентация чогаадыр.

29.09

10

10

КДНК

«Каӊгывай-Мерген»

1

Кол маадыр Кангывай-Мергенде бɵдүүн  чоннун идеалының сиңгени. Эпостуң дылының онзагайы, уран-чечени.

Кожалаӊ, багана, үш үеэ угдунмас

Сɵзүглелден уран-чечен аргаларга чижектер тып ажылдаар

30.09

11

11

ААС ЧОГААЛЫНЫҢ САЛДАРЫ-БИЛЕ

В.Серен-оол “Каң-кыс”.

1

Чогаалчының эпостуң тема-идеязын, сюжет-композициязын база фольклорлуг уран аргаларын чедимчелиг ажыглааны.

Каптагай, сүрүг, шиглээр, ямбылдыг, кудай, албаты чон, суспарадыр

Онаалга 7,8.

Арын 63.

06.10

12

12

В.Серен-оол “Каң-кыс”

1

Каң-кыс биле Бора-Шээлейниң овур-хевирлеринде дɵмей талалары. Маадырлыг тоожу тоолда Каң-кыстың (Бора-Шээлей-биле деңней кɵɵр) тɵрээн черинге болгаш ынакшылынга бердингенин, мɵзү-шынар, арын-нүүр, ат-алдар, адаан-мɵɵрей темаларын чедингир дамчытканы.

Чогаалды тɵндүр номчуур. Каң-кыстың овур-хевирин кɵргүскен одуругларны ушта бижиир. Чурук чуруур.

07.10

13

13

В.Серен-оол “Каң-кыс”. Уран-чечен дылы, онзагайы.

1

Чогаалда эпостуң тема-идеяларының илереттингени. “Каң-кыстың” уран-чечен дылы, онзагайы.

Уран-чечен аргаларга чижектер ушта бижиир.

13.10

14

14

М. Кенин-Лопсан “Хайыралыг Калчан-Шилги”. Чогаалдың аас чогаалы-биле харылзаазы

1

Кол маадыр

Эртине кырганның овур-хевири. Аът – көшкүн чоннуң хөлгези, эр кижиниң идегелдиг эжи.

Чогаалдың аас чогаалы-биле харылзаазы.

Сыгыр даң бажы, чакпыыл ыт, таалың, колхоз, дазыл аяк

Айтырыгларга харыылаар, ар. 70.

14.10

15

15

М. Кенин-Лопсан “Хайыралыг Калчан-Шилги”. Дылының уран-чечени.

1

Чогаалдың тема-идеязы, дылының уран-чечени. “Эки аът ээзинге шынчы” деп темага чогаадыг

бижиир.

Хол дээрбези, сакпың, хииктелдир, нүгүл, сирти, төжек, кокпа

1вар – чогаалда бойдус чурумалын кɵргүскен одуругларны ушта бижиир, 2вар – тест чогаадыр. Ребус тургузар.

20.10

16

16

Чогаал теориязы. Чогаалдың темазы болгаш идеязы.       

1

Чогаалдың тема, идеязы дугайында билигни бээр. Тема биле идея чогаалдың утказыныңэң чугула тургузукчу кезектери болуру.

Номчуур, конспектилээр. Ар.80-81.

21.10

2-ги улдуң (16 шак)

17

1

Аас чогаалы-биле харылзаалыг чогаалдарның сайгарылгазы

1

Аас чогаалының салдары-биле бижиттинген чогаалдарда аас чогаалының салдары, мɵңгези, чечн сɵстүң ɵлүм чогу. Уран сɵстүң салгалдарның ɵнчүзү бооп артканын угаатканы. Уран-чечени, эстетиктиг ужур-дузазы.

Аас чогаалынга үндезилеп тоол чогаадырын шенээр.

10.11

18

2

М.Доржу

 «Аас чогаал»

1

Шүлүкте улустуң аас чогаалының мөңгезин, өгбелеривистиң чечен сөзүнүң өлүм чогун, салгалдарның өнчүзү бооп артканын чеченчидип угаатканы.

Уран-чечени, стиль талазы-биле онзагайы, эстетиктиг ужур-дузазы.

Ыткан өгбелер, оттуг чүрек, чүглежи бээр

Шүлүктү чедир сайгарар.

Е.Танованың “Бора-Шээлей” деп шүлүүн номчуур.

11.11

II-ги кезээ

Чаа Тыва тɵлү болдум...

19

3

С.Тока «Араттың сөзү». “Чаа ужуражыышкыннар”Романның тыва чоннуң тɵɵгүзү-биле тудуш холбаалыы.

1

Тыва чоннуң төөгүлүг салым-чолунуң өскерилгенин, ооң феодализмден чаа амыдыралче шилчилгезин уран-чечен көргүскени.

Деревня, казанак, өг-чадыр, орду, чеңги паш, уру аяк, тос одуштар, айлаар озук, изиг-демир, дээрбе, помещик, каторга, балан, хомут, шлея, седёлка,  супонь, сноп, вознесение (воскресенье).

Чогаалды номчуур. Айтырыгларга харыылаар, ар. 97.

17.11

20

4

С.Тока «Араттың сөзү». “Кайнаар баарыл?”, “Чер-бажыңга”. Чогаалда овур-хевирлер.

1

Романда хөлечиктерниң бир мөзүлеш овур-хевирлери.

Дарлакчыларның бир мөзүлеш овур-хевирлери.

Чер-бажың, бозага кыры, мыкылааш, чунар-демир, саваң, Ус хем, эки шаг, чигзинер, сапык.

Маадырларны бɵлүктээр, характеристиказын бээр.

18.11

21

5

С.Тока «Араттың сөзү». “Одаглар хып тур”. Тывыкының салым-чолунга орус партизаннарның салдары.

1

Чогаалда хɵлечиктерниң бир мɵзүлеш овур-хевирлери. Тывыкының салым-чолунга орус партизаннарның салдары.

Партизаннар, Сарыг-Сеп, Белбей суур, Щетинкин, Хем-Белдири, кулак бай.

Айтырыгларга харыылаар1-3, ар.

24.11

22

6

С.Тока «Араттың сөзү»(түңнел кичээл)

1

“Араттың сөзүнүң” кезек эгелеринге түңнел кичээл. Чогаалдың уран-чечени. Маадырларның овур-хевири: мɵзүлүг болгаш мɵзү чок маадырлар.

Чогаадыг бижииринге белеткенир: 1вар – чогаалга хамаарыштыр ребус чогаадыр, 2вар – кроссворд чогаадыр.

25.11

23

7

ХЧС. Чогаадыг “Араттың сɵзү” деп романдан эң-не сонуургаан эгем”

1

Бердинген теманы ажыдары, уран-чечен сɵстер-биле бодунуң бодалын чиге илередири.

С.Сарыг-оол “Аңгыр-оолдуң тоожузу” деп чогаалды номчуп эгелээр.

01.12

24

8

С.Сарыг-оол “Аңгыр-оолдуң тоожузу” (романдан эгелер). “Дагаа чылдыг мен”. “Бажым кыргытканым”.

1

“Аңгыр-оолдуң тоожузу” – С. Сарыг-оолдуң кол чогаалдарының бирээзи..

Өскүс оолдуң салым-хуузу, улуг амыдыралче баштайгы базымнары, ɵɵрүшкүзү болгаш муңгаралы.

Кол маадыр Аңгыр-оолдуң овур-хевири.

Сай чаъш, шавы, хелиң, эрээ, доң берге, бурундук, албараан, күдүрээлиг пөш, авыралы, кош-адыш, алаңгыыш,  хары кижи

Номчуур, ар. 106-111.

“Мээң чылым” деп кыска чогаадыг бижиир.

02.12

25

9

С.Сарыг-оол “Аңгыр-оолдуң тоожузу” (романдан эгелер). “Шагаа” деп эгелер.

1

 Улусчу ёзу-чаңчылдарның, байырлалдарның, оюннарның бичии Аңгыр-оолга ужур-дузазы.

Сай чаш, шавы, хелиң, эрээ, доң берге, бурундук, албаараан, күдүрээлиг пɵш, авыралы, кош-адыш, алангыыш.

Номчуур, ар. 112-129.

Чуруктар чуруур. Уран-чечен аргаларга чижектер тып бижиир.

08.12

26

10

С.Сарыг-оол “Аңгыр-оолдуң тоожузу” (романдан эгелер). “Пɵш бажынга”. “Оттуг-терге”

1

Аал-чуртунче чанып бар чыткан бичии оолдуң аажы-чаңында шынарларын тодарадыр. Аңгыр-оолдуң аңчылар-биле ужуражылгазы. Бир дугаар машинаны оолдуң кɵргени, ол үеде ооң психологтуг байдалы. Баштайгы машиналарны чоннуң хүлээп алганы.

Дүне боорга, дүктүг сыртык, хүндүс боорга, мадар аяк; дагыыр, аспан шартылаа, хөл-шыдыраа, мыйыс-шыдыраа, даалы, хорул, молдурук, бүүректиг даштар.

Карта-биле ажыл, оолдуң оруунга чижек карта тургузар.

09.12

27

11

С.Сарыг-оол “Аңгыр-оолдуң тоожузу” (романдан эгелер). Түңнел кичээл.

1

Чогаалдың уран-чечени. Маадырларның овур-хевири. Кол маадырның овур-хевирин дамчыштыр тыва чон болгаш ооң амыдыралы, ɵртемчей билиишкини, кижиниң хуу-салымы дугайында бодалдарны авторнуң номчукчуга уран-чечени-биле дамчытканы.

 “Кижи - оран төлү” деп кыска чогаадыг бижип эккээр

15.12

28

12

Чугаа сайзырадылгазы. Тыва улустуң ёзу-чаңчылдары: амгы үе.

1

Шаандагы болгаш амгы үениң чаңчылдарын чогаалдарда чырыдып турарының дугайында чугааны чорудары.

Б.Хɵвенмей “Чүү болганыл?” номчуур.

16.12

29

13

Б. Хөвеңмей “Чүү болганыл?”

1

Чечен чугаада мөзү-бүдүш айтырыгларын Монгуш-оолдуң овур-хевирин дамчыштыр көргүскени. Ооң туруштуу, төлептиг аажы-чаңы болгаш шынчызы. Чогаалдың кижизидикчи ужур-дузазы.

Чес көпеектер, ишкээр, фестиваль, чөп, “үүлгеткен херек”

Онаалга 3, ар. 134

Е.Танованың “Иениң салым-хуузу” деп тоожузун номчуур.

22.12

III-кү кезээ

Оожургал чок сагыш-сеткил...

30

14

Класстан дашкаар номчулга. Е.Танованың “Иениң салым-хуузу” деп тоожузу

1

Делегейде сураглыг бичии чурукчу Надя Рушеваның авазы тыва баштайгы балериналарның бирээзи Наталья Ажыкмаа дугайында чугааны чорудары.

Танцы, балет дугайында дыңнадыг кылыр, чурук чуруур.

23.12

31

15

С.Сарыг-оол «Соругга» деп чечен чугаазында чайгы пейзажты болгаш анчынын психологтуг байдалын чурааны  

1

Кижи биле бойдустуң сырый харылзаазы. Кол маадыр Дукарның аңнаашкынга сонуургалдыы, ооң психологтуг байдалы.

Соруг, хайыр, дая, чиӊгис, шет мургулай, кооргал, боо хөлдээр, оңгу, ожук, аялыг, нугуттунуп

Онаалга 6, ар. 142. Номчуур.

28.12

32

16

 С.Сарыг-оол «Соругга» деп чечен чугаазында чайгы пейзажты болгаш анчынын психологтуг байдалын чурааны  

1

Чогаалга хамаарыштыр кроссворд тургузар.

29.12

3-кү улдуӊ (22 шак)

33

1

Аянныг номчулга кичээли

1

Аянныг номчулга мɵɵрейи: эң эки аянныг номчулгалыг уругларны тодарадыры

О.Сувакпит “Ыылар” номчуур.

12.01

34

2

Чогаал теориязы.

Чечен чугаа дугайында билиг.

1

Чечен чугаада пейзажты чуруп көргүзерде ажыглаан уран-чечен аргалар.

Чечен чугаа дугайында билиг. Баштайгы тыва чечен чугаалар, ол жанрның мастерлери.

Чечен чугаа, жанр, тема, эстетиктиг негелделер

Номда чүүлдү номчуур, конспект, ар.142

13.01

35

3

О.Сувакпит «Ыылар». Чогаалда экология темазының илереттингени

1

Бойдус камгалалынга бижиттинген өөрлеш шүлүктер. Төрээн чериниң бойдузун камгалаарын уран-чечен илереткени. Бойдус камгалалының (экология) темазын бир янзы кылдыр көргүскени. Чогаалдың ханы уткалыы, сеткил-сагышка дээштии.

Ыы-сыы, харам бастыгар, чиргилчинней көстүр, хай чок, буянчыыр, сегиртир, чиңчерлей бээр, салам аар-аар, суксун, төре, аймак чон

Онаалга №5, ар. 146

Күзели-биле бир кезээн шилип алгаш шээжилээр.

19.01

36

4

К.Кудажы «Кызыл-Бөрттүг» деп чогаалында кол маадырнын овур-хевири (1-3 эгелер)

1

Кызыл-Бөрттүгнүӊ бичиизинде амыдыралын көргүскени; ооӊ адыныӊ тыптып келгени; бодунуӊ билии-биле улустарны бурунгаар кыйгырып, бижик-билиг чок чурттаарга, дүмбей караӊгы-биле дөмей деп чүвени Кызыл-Бөрттүгнүӊ кижилерге көргүскени. Кызыл-Бѳрттүгнүң протопиви - кол маадырнын прототиви журналист Маады Кара-Тоннугнун дугайында уругларга таныштырар.

Озалааш казанак, оспаксырак, даш тепкеш чыдыпкан, чаваа, чавааныӊ аксын чайып бээр

А). Кызыл-Бөрттүгнүӊ ачазыныӊ портредин ушта бижиир. Б). “Оол чүү чүвеге муӊгарааныл?” деп айтырыгга харыылаар.  

20.01

37

5

К. Кудажы «Кызыл-Бөрттүг». Маадырның туруштуу, чүткүлдүү (4-7 эгелер)

1

Кызыл-Бөрттүгнүң  мѳзүлүүнүң бир демдээ - кызымаа, эртем-билигже чүткүлдүү. Ооң овур-хевирин, аажы-чаңын, үзел-бодалын дамчыштыр үзел-бодалын автор илереткени.

Соңгу ада, чыышкын, үрен, сугжу, лоцман, шуугай, сургуул, нам школазы, башкы сургуулу,  арэвечи, суртаал

Бичии башкыны чоннуӊ канчаар үнелеп турганын көргүскен домактарны ушта бижиир.  

26.01

38

6

 К. Кудажы «Кызыл-Бөрттүг”деп түңнел кичээл 

1

Тоожунуң уран-чечени, дылының онзагайы.

Ш.Суван “Чээн оол” номчуур.

27.01

39

7

Ш.Суван “Чээн оол”

1

Дириг амытаннар болгаш кижилерниң аразында харылзаа. Аңгыр-оолдуң психологтуг байдалын чуруп көргүскени.

“Кыяр сиген сыя баспас, чүстүг сиген үзе баспас” деп чечен сөстүң утказы.

Чээни, даайлышкылар, дүүрге, чыт кагар, дис бажынга, кулбуруур, элик, хүлбүс, сезинчиг, хараал, молдурукталы берген, тендиш дигеш, дүндүүштелдир окталдыр шурааш, боонуң мажызы, харамдыгып, дүндүгүр дүмбей, эриг баарлыг

1 вар - “Чогаалга хамаарыштыр мээң бодалым” кыска чүүл бижиир.

2вар – утказынга хамаарыштыр үлегер домактар бижип эккээр.

02.02

IV-кү кезээ

Чечен чогаал делегейинде мɵңге темалар

40

8

С.Пюрбюнун «Эргеппей дугайында тоожузунда» чылгычының овур-хевири (1-3 кезээ).

1

Эрги болгаш чаа үелерниң үскүлежии.

Самданның сактыышкыннарын таварыштыр Эргеппейниң овур-хевирин чурааны. Ооң Самданның салым-чолунга киржилгези.

Эргеппей –депшилгелиг арат.

Веранда, диктор, сиилбип каастаан, муңгаш, мээрең, чылгы манаар, шаг эргилдези, чалгын-чакпа, тегерип,  өчүк, торгап, чанчын.

Онаалга 7,8 ар. 167. Чогаалды номчуур.

03.02

41

9

С.Пюрбюнун «Эргеппей дугайында тоожузунда» кол маадырның салым-чолу (4-7 кезээ)

1

Эргеппей – эрес-дидим маадыр, бɵдүүн чоннуң камгалакчызы. Чаа үениң суртаалчызы. Аныяк кижиниң ɵзүлдезинге улуг кижиниң чаагай салдарын кɵргүскени. Октябрь революциязының салдары-биле Тыва черге болган ɵскерлиишкиннерни илереткени.

Мөңге чыргал догуннаар, арбан даргазы, чейзең, ноян- дүжүмет, чагырчы, ужур-төре, дүжүлгеден дүшкен, шавы, номнал.

1вар – тест тургузар, 2вар – уран-чечен аргаларга чижектер ушта бижиир.

09.02

42

10

Чогаал теориязы. Тоожу дугайында билиг

1

Тоожунуӊ романдан ылгалы, тургузуу, кезектери. Хевирлери.

Тоожу, роман, баштайгы тыва тоожу,  Кызыл Армия

Тоожу номчуур, кол маадырны болгаш оон ужуражып, харылзажып турар кол маадырларын бижиир.

10.02

43

11

О.Саган-оол “Найырал”. Тоожуда орус болгаш тыва чоннарның аразында найырал, эп-сеткил

1

Чечен чугааның темазы, идеязы.

Тыва кижиниң аажы-чаңында болгаш психологиязында өскерлиишкиннер. “Найыралдың” барымдаалыг үндезиннери. Тывага кээп турган баштайгы албан-хаакчылар. Тоожуда орус болгаш тыва чоннарның аразында найырал, эп-сеткил билиишкинин кɵргүскени.  

Мээс, чалым,  кашпал, дɵш,  шораан хаялар, сөгедектеп, көшке, дүдүскек, ээрем.

Чогаалды номчуур, ар.201.

16.02

44

12

О.Саган-оол “Найырал”. Тоожуда бойдус чурумалын ажыглааны.

1

Адар-оол биле Марусяның аян-чоруу, бергелерни ажып эрткени. Маадырларның сагыш-сеткилин кɵргүзерде, бойдус болуушкуннарын уран арга кылдыр ажыглааны.

Негей тон, ыжык чер, ижээн, хɵртүктүг, артынчактар, агыына куш.

Айтырыгларга харыылаар 1-4, ар. 204

17.02

45

13

К. Кудажының «Степан Сарыг-оолдуӊ              плантациязы» деп чечен чугаазының  уран-чечени

1

Уран-чечени, стиль талазы-биле онзагайы, эстетиктиг ужур-дузазы. Чогаалчының төрээн черинге ынак, аңаа хумагалыын көргүскени.

Сыын оъду, коъш-дүүрге, жилка, Ногаан-Тарийги, Сагаан-Тарийги, ягаан өңнүг, плантация.

Онаалга №9, ар. 211

23.02

46

14

Класстан дашкаар номчулга кичээли. К.Кудажы “Таңды кежии”

1

Тɵрээн чериниң кежик-байлаан камнап-кадагалап чоруурунга кижизидер. Онзагай, чараш чүүлдерин эскерип, келир салгалга хумагалап, дамчыдып чоруурунуң дугайында сайгарылгалыг чугааны чорудары.

“Тɵрээн черимниң бойдузу” деп кыска чогаадыг бижиир

24.02

47

15

М. Доржу “Дайынныг кино көргеш...”Чогаалдың тема, идеязы., овур-хевирлер.

1

Дайынның коргунчуг уржуун Матрёна угбайның чугаазын дамчыштыр көргүскени. Салгалдар аразында харылзааларның нарыны болгаш улустуң бот-боттарын билчип шыдаары.

Шефтеп, колхоз, аймак-сөөк, интернационалчы, дулгуяк, дөспес, ылчыңнаар, кызыжак, арны хуулар,

коргулчун октар,  хоода чурук, шоглаар, “Анна Каренина”, Лев Толстой, шпион, дайзын, согуг, даңгыраглаар, чалыы.

Онаалга 7, ар. 216. Уран-чечен аргаларга чижектер ушта бижиир.

02.03

48

16

Чогаал теориязы

Композиция болгаш сюжет дугайында билиг

1

Композиция биле сюжет чогаалдың чугула айтырыгларының бирээзи болур. Оларны чедимчелиг ажыглаанындан чогаалдың тема, идеязы тодарап кээр. Сюжеттиң элементилери.  

Композиция, сюжет (дүүшкүн, өөскүдүлге, дыңзыгыышкын, чештиниишкин), тема, идея, чөрүлдээ, шыңгыыраар үе, экспозиция, эпилог, лириктиг киирилде, пейзаж, портрет, маадырның хөделиишкини.

Онаалга 2, ар. 218. Конспект Ар.216.

03.03

49

17

И.Иргит “Эргим Уля угбай”

1

Тоожукчунуң сактыышкынын дамчыштыр бөдүүн орус кадайның овур-хевирин чылыг, чымчак сеткил-биле чуруп көргүскени.

Чылыы кирер, хөлестеп, чөнүп, далдыргай, чөңгээлээр, колдамнажыр патефон, шоо, шорулгактыг, нотариус.

1вар - онаалга 8, ар. 222. 2вар – Ада-чурттуң Улуг дайынының дугайында дыңнадыг белеткээр

09.03

V-ки кезээ

Поэтиктиг одуруглар...

50

18

С.Пюрбю «Төрээн дылымга” 

1

Делегейниң хөй дылдарның аразындан бодунуң төрээн дылынга - тыва дылынга ынаан, чоргааралын дамчытканы.

Аадып ора, арат чон, алгап-йөрээп, өпей ыры.

1вар- Айтырыгларга харыылаар 2,4; ар. 223. 2вар – “Мээң тɵрээн дылым” деп кыска чогаадыг бижиир

10.03

51

19

Класстан дашкаар номчулга кичээли. Тɵлевилел “Ыдыкшылдыг тыва дылым...”

1

Тыва болгаш ɵске-даа нацияның тɵлээлери чогаалчыларның тыва дыл дугайында шүлүктери-биле номчуп таныжары, сайгарылганы кылыры

Тыва дыл дугайында күзели-биле шүлүктү шээжилээр

16.03

52

20

А.Даржай “Авамга”

1

Кандыг-даа литератураларда Ава темазы – мөңге темаларның бирээзи. Шүлүкте аваның ажы-төлүнге ынаан уран-чечен аргалар дамчыштыр илереткени. Шүлүктүң

чоннуң ынак ырларының бирээзи апарганы.

Куураарып оңа берген, өрү депшип, агайлар, хаяаландыр, дээвиир, кударанчыг, шыва тон

Шүлүктү шээжилээр, ар.224. Аянныг чугаалаарынга белеткенир. 1вар – Ава дугайында үлегер домактар тып бижиир. 2вар – Чурук чуруур.

17.03

53

21

Шүлүк дугайында билиг.

1

Шүлүк – чечен чогаалдыӊ онзагай хевири; ооӊ аас чогаалындан укталганы, өске литературадан үлегерлеп алган элементилери, хевирлери; тургузуу, аяны, эстетиктиг ужур-дузазы

Строфа, строка, куплет, стопа, аллитерация, рифма, перифраза

Ава дугайында шүлүктен чогаадып шенээрин сүмелээр.

23.03

54

22

М.Күжүгет “Бак сагыш башка халдаар”

1

Шүлүкте чоннуң ёзу-чаңчылдарын аныяк салгалга йөрээл сөс болгаш каржы-баък чоруктуң тодаргай чижектерин дамчыштыр илереткени, ооң кижизидикчи ужур-дузазы. Шүлүктүң адының утказы. Аас чогаалы-биле харылзаазы. Мɵзү-шынар кижизидилгезинге чаңчылдарның салдары.

Саң, чалбарар, Тос дээрим, Долаан бурган, Хайыракан, чаяаттынган, дооста, хээрек, хугбай, хеңмелендир, үре дамчаан, казырык, сарыылы чок, салгал дамчаан.

Шүлүктү шээжилээр (ар.229).

24.03

4-кү улдуң (16 шак)

55

1

Р.Лудуп “Чавыс-чавыс көжүп чоруур булуттарлыг”

Шүлүктүң адының утказы. Ырак черге чорааш, тɵрээн Тывазын сагынганын уран-чечен аргалар дамчыштыр илереткени

Сагыш-сеткил ядаралы, кударал, Урал даглары, шиглепти.

“Төрээн черим” деп төлевилел кылгаш, бөлүктер аайы-биле камгалаар.

06.04

VI-гы кезээ

Тɵɵгүнү коптарыңар...

56

2

С.Сарыг-оол “Алдан-маадыр”

1

Тыва араттарның XIX чүс чылдың ийиги чартыында тыва байлар болгаш маньчжур дарлалдың адаанга ийи дакпыр дарлалга амыдырап чорааны. Алдан-маадырларның тура халыышкынының сорулгазы, түңнели, ужур-дузазы. Шүлүктүң төөгү-биле холбаазы.

Аймак, адаан, сүлде-чаяан, сүзүглел, өртээл, эзээргек, кежеге,  кул, сүртетпес-даа.

Шүлүктү шээжилээр (ар.232).

07.04

57

3

С.Сарыг-оол “Алдан-маадыр”

1

Оларның демиселиниң Тывага мөңге артканы. Шүлүктүң тургузуу, уран-чечени.

“Алдан-маадырлар аас-кежиктиг амыдырал дээш демиселдиң эгелекчилери” кыска хемчээлдиг чогаадыг бижиир.

13.04

58

4

Р.Лудуп “Улаастайга

1

Алдан-маадырлар дугайында чогаалдарның төөгү-биле холбаазы. Чоннуң  сүлде-сүзүү, сеткил-сагыш кадыкшылының дугайында бодалды илереткени

Тос эрии, сүзүк, сүлде, ажыг суксун тулаазы, дүлнү берген

Алдан-маадырлар дугайында төлевилелдер кылыр.

14.04

59

5

И.Бадра “Ужудукчу Кидиспей” (романдан эгелер)

1

Романда баштайгы тыва ужудукчу Чооду Кидиспейниң амыдыралын чеченчидип чурааны.

Ужар чүүл, курсантылар, ССРЭ, карантин, практиктиг ужудуушкун, элчин чери, аревэ, штаб,  ТК, ТАРН ТК, АРШ, рация, кордакчы, манёвр

Онаалга 4, ар. 244.

20.04

60

6

И.Бадра “Ужудукчу Кидиспей” (романдан эгелер)

1

Кидиспейниң баштайгы ужудукчуларны ɵɵреткени, башкызының изин басканы.

Ужар-хеме, аэроплан, кадрлар, тɵрелгетен, мɵңге дириг, мɵчү-боду.

Чогаалды тɵндүр номчуур. Уран-чечен аргаларга чижектер ушта бижиир.

21.04

61

7

И.Бадра “Ужудукчу Кидиспей” (романдан эгелер)

1

Тываның тɵɵгүзүнге баштайгы тыва ужудукчуларның кɵстүп келгени. Чооду Кидиспейниң киирген улуг үлүг-хуузу.

Чогаалга хамаарыштыр тест тургузар

27.04

62

8

О.Сувакпит “Сат Бүрзеккей дугайында баллада”

1

Тыва эки турачыларның овур-хевирин чуруп, оларның бодал-күзелдерин, маадырлыг чоруктарын балладада илереткени. Дайынның чылдарында акы-дуңмалышкы Украинага тыва эки турачы аъттыг-шеригжилерниң эрес-дидим чоруун, дайынчы найыралдың онзагай шынарларын көргүскени. Балладаның идея-тематиказы, маадырларның боттуу болгаш уран-чечени.

Баллада, пулемёт, килең, оңгу-шивээ, бүле, Орус, Тыва кызыгаары, хавыяалар, ыры-хɵглел

Онаалга 5, ар. 246.

Бердинген даалгалардан бир даалганы шилип алгаш, кыска хемчээлдиг чогаадыг бижиир азы дыңнадыг кылыр.

28.04

63

9

К-Э. Кудажы “Он бир”. Шииниң бижиттинген тɵɵгүзү, маадырларның овур-хевири

1

Шииниң  боттуг төөгүге дүүшкээ, персонажтарның амыдыралындан алдынганы.

Килең, өжээн, кызыл мыңгы, сүртенчиг, акы-дуңма, чаңгыс бүле, аңгы чурт, Сурмичи, Дубно, от шугуму

Чогаалды номчуур, маадырларны бɵлүктээр.

04.05

64

10

К-Э. Кудажы “Он бир”. Чогаалдың тɵɵгү-биле холбаалыы.

1

Дайын чылдарында акы-дуңмалышкы Украинага тыва эки турачыларның эрес-дидим чоруун, дайынчы найыралдың онзагай талаларын кɵргүскени.

Эскадрон, ара-амытан, эки турачылар, расчёт, командылал, өргүүдел

Чогаалга тест тургузар.  

05.05

65

11

К-Э. Кудажы “Он бир”.

1

Шииниң боттуг тɵɵгүге дүүшкээ, персонажтарны амыдыралдан алганы. Маадырларның овур-хевирин тургусканы.

Маадырларның овур-хевир ин тургузар, таблицаны долдурар.

11.05

66

12

К-Э. Кудажы “Он бир”. Чогаалдың уран-чечени, дылының онзагайы.

1

Шииде ук теманы ажыдарда, уран-чечен аргаларны, диалог, монологтарны ажыглааны, ооң ужур-дузазы.

М. Эргептиң “Эр кара эзирлер” деп чогаалын номчуур.

12.05

Россия чоннарының литературазы

67

14

С. Р. Элляй “Экии, тыва чонум”

1

Якутияның улустуң чогаалчызы Серафим Романович Элляйның (Кулачиков) чогаалы-биле уругларны  таныштырар. Түрк чоннарның чогаалдарының дугайында таныштырылга кылыр.

Хамнаарактар, кадыргы, үүргенелээр, алмаз, алды-киш, хомус

Айтырыгларга харыылаар 1-3, ар.260. Якутия, Бурятияның дугайында дыңнадыглар белеткээр.

 Викторина тургузар.

19.05

Ц.Г. Шагжин “Хураган”

Бурятияның улустуң артизи, прозачы Цырен Галзутович Шагжинниң чогаалдары-биле уругларны  таныштырар. Тыва амыдырал-биле чоок, ылгалдыг талаларын тодарадыр. ϴске чоннарның чогаалдарының дугайында таныштырылга кылыр.

Хураган, төгерик карактар, дүвү-хар, ирт, сагышсыраар, имиртиңней берген, шоор, хоолулуг чем, чулуккур.

 ϴɵренип эрткен чогаалдарынга тест чогаадып тургузар.

68

15

Литературлуг аян чорук “7 класстың чечен чогаал делегейинче аян чорук.” Түӊнел кичээл.

1

ϴɵренген чогаалдарынга, теория айтырыгларынга хамаарыштыр хыналда кичээл. Билиглерни, мергежил, чаӊчылдарны быжыглаар, хынаар

Номчуттунар. Демдеглелдер кылыр.

26.05