Татар теленнән эш программасы 9 нчы сыйныф
рабочая программа (9 класс) по теме
Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары салынды, “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телеукыту программалары”на нигезләнеп төзелде.
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 9999999999999999_rrrrrrrrword.docx | 259 КБ |
Предварительный просмотр:
Татар теленнән эш программасы
9 нчы сыйныф
(68 сәг)
Аңлатма язуы
Эш программасы статусы.
Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары салынды, “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телеукыту программалары”на нигезләнеп төзелде.
Эш программасы структурасы.
Татар теленең эш программасы өч өлештән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.
Эш программасының эчтәлеге.
Яңа стандарттагы иң мөһим таләп мондый: мәктәпне тәмамлаганда, «укучы үз алдына максат куярга һәм аны тормышка ашыру юлларын үзе таба алу дәрәҗәсенә күтәрелергә тиеш”. Бу – яңа стандартта эшлекле белем дип атала. Эшлекле белем – стандарт керткән яңалыкның әһәмиятле эчтәлеген ачып бирүче иң гомуми төшенчә. Белем алу гамәлләренең структурасын һәм принцибын стандарт үзе аңлата
Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укытуның төп максаты һәм бурычлары.
-укучыларның башлангыч мәктәптә үзләштергән белемнәрен һәм сөйләм күнекмәләрен камилләштерү;
-татар теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грассатик нигезләрен системалы рәвештә үзләштерү;
-укучыларның иҗади һәм мөстәкыйль фикерли алу мөмкинлекләрен үстерү, үз фикерләрен дәлилләргә күнектерү;
-укучыларда тел сиземләү күнекмәләре булдыру;
-татар теленең башка телләр арасындагы урыны, татар дөньясы турында мәгълүмат бирү;
-халыкларның үзара аңлашып һәм хезмәттәшлек итеп яшәвенә омтылыш тәрбияләү;
-укучыларның татар телен өйрәнүгә ихтыяҗын арттыру.
-кучыларның фикерләү сәләтен үстерү, тел чараларын аралашуның эчтәлегеннән чыгып билгели белү, балаларның ана телендә аралашу күнекмәләрен камилләштерү;
-телнең фонетика, лексика, грамматикасы буенча башлангыч белем алу, өйрәнелә торган тел берәмлекләрен тикшерә белү күнекмәләрен булдыру,
-дөрес уку һәм дөрес язу күнекмәләрен булдыру, диалогик сөйләмдә катнашу, гадирәк итеп төзелгән монологик сөйләм оештыру;
-укучыларда ана теленә хөрмәт һәм ярату тәрбияләү, телнең чисталыгын, дөреслеген саклау, тел өйрәнүгә кызыксыну өйрәтү.
Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы.
Тыңлап аңлау. Эчтәлеге һәм күләме ягыннан укучыларның яшь үзенчәлекләренә туры килгән бәйләнешле сөйләмне тыңлап аңлау һәм, үз фикереңне белдереп, төп мәгълүмат турында хәбәр итү; җанлы аралашу барышында сөйләмнең эчтәлегенә төшенү һәм фикер алышуда катнашу.
Сөйләү. Коммуникатив максатларны аңлап, аралашу ситуацияләренә бәйле диалог яки монолог төзү; тәкъдим ителгән тема буенча эзлекле һәм аңлаешлы монологик сөйләм (тасвирлау, хикәяләү, фикер йөртү) булдыру; татар сөйләм этикасы гыйбарәләреннән файдаланып, әңгәмә кору.
Уку. Танышу, эзләнү, өйрәнү, карап чыгу максаты белән уку төрләреннән файдаланып, аңлап уку һәм кирәкле мәгълүматны табу; укылган текстның эчтәлеген кыскача яки тулы итеп сөйләп бирү; вакытлы матбугат язмаларын аңлап уку.
Язу һәм язма сөйләм. Аралашу темаларына бәйле язма сөйләм булдыру. Диктант язу. Бәйләнешле текстларны рус теленнән татарчага язмача тәрҗемә итү. Рәсми аралашу кәгазьләре (белдерү, хат, тәрҗемәи хәл, гариза) язу.
Укыту планында 9 нчы сыйныфта татар теленнән атнага 2 сәгать вакыт бирелә. Татар теленнән тематик планны “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен укыту программалары”на (Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2003) нигезләнеп төзедем. Программада 68 сәгать каралган.
№ | Сәгать саны | Тема | Лексика | Грамматика |
1 | 8 | Без Татарстанда яшибез |
| |
2 | 14 | Белем һәм китап
| Уку-язу әсбаплары исемнәре; сәнгать, Һөнәр, мәгълүмат, фән, фәнни, мәсь- әлә, мөстәкыйль, мисал, балчык, гарәп, кульязма, һәйкәл, Кытай, борынгы, пыяла, тарих, тарихчы, тәрҗемәче, телче, көтүче, киңәш, гыйлем, төзегән, киләчәк, эндәшү, төштән соң, сынлыра, күтүк, шөреп, төш, бүләк, мактана, пөүтә, әйбер, нәтиҗә, зарлану, иске, маҗаралы, вакыт, киштә, пычратма, ертма |
|
3 | 7 | Һөнәр сайлау
| Белгеч, абруй, юри,чынында исә, көзән җыера, борчый, нәтиҗә, хәрәкәт, суларга, көрәнсу, бораулаучы, калышмый, ни йомыш?, ышанычлы, сынашу,буразналар, уелып кала, рәнҗемә, куаныч, чиксез,сайламак булды, эшкә тотынса, начар булмастыр, һөнәрләр турында, әрәмтамак. |
|
4 | 14 | Ата-анага хөрмәт мәңгелек.
| Вәзир, гәүһәр, өянке, шәүлә, нәшрият, әдәби хезмәткәр,мөлдерәмә килеш, тоела, дела, кое, изге теләк, аякка басу.агарынган,хәрәкәтчән, каплады, уңайлады, иңбаш, сыенды, чыланган, бәгърем,култыклап алып, җитәкләде, аңлатма, аптырашта калдырып, сискәндереп җибәрде, кочагына кысты, сыеды, тумыштан, ятим, шактый, сукырлар җәмгыяте, сагыну, лаек,йөрәк өзелеп төште, баш тарту, |
|
5 | 7 | Тирәбездә яхшы кешеләр
| Янәшә, куандырырлар, чуалалар, хуҗалык, минем карамакта, сулган, көгән, саргаешкан, изге күңелле, шиңә башлагач, ашым аш, йокым йокы түгел, ут йоту, харап булган, көр күңелле, рәхмәт яугырлары, ялт иткән, хәл керде, тартма, пыяла, үпкәләшү, төрткәләшү, әрепләшү,әләкләшү, алдашу, шаулашу, югыйсә, шәбрәк, капшау, алдашырга, ярым үле, таяк, юнәлеш, өметләнергә, |
|
6 | 7 | Кеше һәм мохит
| Элек-электән, ташландык, чүп үләне, караш, изге, читлек, хыял, чияләнгән төен,хикмәт, нәсел тамыры, аптырыйлар, тау итәге,шифа, сырхау, уртаклашалар, ис китү, дөньяга килү, азаплана, ычкынырга, таба, куандым, тары, әрле-бирле йөренү, талпыну, сындыргандыр, бераз, солы, ашау кайгысы юк, |
|
7 | 8 | Беренче хисләр
| Көзге, аударырга,аның иркенә булса, уфылдап, болгый-болгый, моңаеп,ял, ашык –пошык, утлар кабынды, пышылдарга, чыркылдап, үткен, иләс- миләс,балкый, талпыну, көлтә чәчле, сарыласы килә, моңсу, җиңеп булмас көч, үксеп еларга, үзгәреш, кан җибәрергә, шелтә, үртиләр, иң әһәмиятлесе, жәлләмәс иде, комачаулый алмый, өмет уянган, ышанмыйча, чынлап, сыйпыйсы килә, җитмәсә, сизгер, язмыш, оялып кына, киртә,күңелгә кереп урнашу,өзлексез, таң калу, шәфкатьле, шаян, хәтле,көнләшү, иркә, эчке, юньле, сурәтлә, рөхсәт, рух, чыгыш, хәбәр, сугыш, кушамат |
|
10 | 3 | Кабатлау | ||
68 | Барлыгы | |||
5 – 9 нчы сыйныфны тәмамлаган рус телендә сөйләшүче балалар үзләштерергә тиешле белем –күнекмәләр.
1. татар теленең башка телләр арасында урынын белү;
2. татар һәм рус телләрендә уртак булган, ләкин әйтелешләре белән аерылган авазлы сүзләрне дөрес әйтә белү;
3. авазларны сүзләрдә, сүзтезмәләрдә, җөмләләрдә дурес әйтүгә ирешү һәм сингармонизм законының асылына төшенү;
4. тамыр, ясалма, кушма, парлы сүзләрнең әйтелешен һәм язылышын белү;
5. сөйләмне орпфоэпик һәм орфографик яктан дөрес оештыра белү;
6. татар һәм рус телләренең сүзлек составындагы аермаларны белеп, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрне сөйләмдә куллануга ирешү;
7. телара, антонимнар, синонимнар, фразеологик һәм башка төр сүзләрдән файдалана белү;
8. сөйләм культурасы, әдәби тел, сөйләм ситуациясе кебек төшенчәләрне аңлап эш итә белү;
9. гади һәм кушма җөмләләрнең сөйләмдә кулланылыш үзенчәлекләрен белү;
10. татар әдәби теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грамматик, пунктацион нормаларына нигезләнеп һәм татар җөмләсендә сүз тәртибе үзенчәлекләрен белеп, телдән яки язма дөрес сөйләм оештыруга ирешү;
11. тыңланган яки укылган текстның эчтәлеген сөйләп бирә белү;
12. коммуникатив максатларны аңлап, диалогик аралашуда катнаша һәм үз фикерләрен эзлекле итеп белдерә белү;
13. тәкъдим ителгән тема буенча әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлеклә монологик сөйләм төзи алу;
14. төрле аралашу сфераларыннан чыгып, телдән яки язмача үз фикерләрен белдерүгә ирешү;
15. эш кәгазьләрен (белдерү, хат, тәрҗемәи хәл, гариза) яза белү;
16. тиешле (2000 сүз) күләмдә татар сүзләрен яттан белү.
Укыту – методик комплекты
Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен укыту программалары” (Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2003)
2. Рус мәктәпләрендәге рус төркеме укучыларына татар теленнән гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты
3. Р.З. Хәйдәрова, Р.Л. Малафеева,З.М.Шаһвалиева. Татар теле. Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәктәпнең 9 нчы сыйныфы өчен дәреслек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен).
4. Татар теле морфологиясе. /Ф.М. Хисамова. - Казан, “Мәгариф” , 2005.
5. Хәзерге татар әдәби теле. / Ф.С. Сафиуллина, М.З.Зәкиев.- Казан, “Мәгариф” , 1994.
6. Урта мәктәп һәм гимназияләрдә татар телен укыту методикасы. / Ф.С.Вәлиева, Г.Ф. Саттаров. – Казан: “Раннур”.
Тематик план
Татар теле буенча
Сыйныф: 9____
Укытучы:
Сәгатьләр саны:
Барлыгы: 68 сәг; атнага: 2 сәг
Планлаштырылган язма эшләр саны:
Сүзлек диктанты -2(28-33сүз); диктант-1( 95-105, 105-125 сүз); сочинение – 1; изложение -1(105-160, 165-175 сүз).
Административ контроль эшләр саны: 4сәг.
Планлаштыру түбәндәгеләргә нигезләнеп төзелде:
1.Программа “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен укыту программалары”на (Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2003)
2. Дәреслек: Татар теле , 9 нчы класс. Р.З.Хәйдарова, Р.Л. Малафеева,З.М.Шаһвалиева. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2009
- Өстәмә материал:
1. Хайдарова Р.З. , Гиниятуллина Л.А. Сборник ситуативных упражнений по татарскому языку для русскоязычных учащихся. Набережные Челны, 2004.
2.Учебное пособие и фонохрестоматия «Лингва» для ускоренного изучения татарского языка. Набережные Челны, 1999.
3.Л.Ә.Гыйниятуллина, Р.З.Хәйдәрова. Татар теленнән эш дәфтәре. Рус телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 9 нчы сыйныфы өчен (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). Казан, “Мәгариф”, 2010.
4.Мультимедийная обучающая программа «Татар Телле заман».
5. Р.З. Хайдарова, Р. Л.Малафеева. Татарский язык в таблицах: Таблицы по татарскому языку для работы с русскоязычными учащимися.
№ | Дәрес темасы | Сәгать саны | Дәрес тибы | Коммуникатив максат | Контроль төре | Үзләштерергә яки камилләштерергә тиешле белем һәм күнекмәләр | Өй эше | Дата | |||
Лексика | Грамматика | ||||||||||
План | Факт | ||||||||||
Без Татарстанда яшибез | |||||||||||
1 | Яңа уку елы белән! | 1 | БСҮ | Әңгәмәдәш белән кон -такт урнаш- тыра белү. | Күз ачып йомганчы, мөстәкыйль,икътисади, килешү, ңәмгыять, хокук, максат, төбәк, әверелү. | Яза белә, язар- га өйрәнде төзелмәләре | 5 нче бит 5 нче күнегү, “Мин татарча өйрәнәм” дигән темага кечкенә сочинение язарга | ||||
2 | Исем фигыль. Инфинитив | 1 | Катнаш дәрес | Исемнәрнең тартым бе -лән төрләне- ше темасын ныгыту. | илче, җай-рәхәт, җиһан,галәм, туганлык,иминлек,ватанпәрвәр,качкын, | Инфинитив +ярый, мөмкин | 6 нчы бит3 нче күнегү, сүзләрне таблицага урнаштырырга | ||||
3 | Теләк фигыль.
| 1 | Яңа теманы аңлату | Фонема үз- енчәлекләреавазларны дөрес әйтер- гә өйрәтү. | Сәнгать Һөнәр Мәгълүмат Фән Фәнни | Транскрипция билгеләре. | 7 нче бит 5 нче күнегү, | ||||
4 | Әйтү максаты ягыннан җөмлә төрләре.
| 2 | Яңа теманы аңлату | Тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнешен истә калды- ру,сөйләмдә куллана бел | җан, моң, нигез салучы,хисапчы, язма, кадер, җыр көйләп йөри, көч җитми, | Чөнки теркә- гече белән җөмләләр төзи белү. | 8 нче бит 7 нче күнегү, 13, 14 нче күнегүләрне телдән эшләргә | ||||
5 | Юнәлеш килешен тәлап итүче бәйлек: -га + кадәр Фонетиканы кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Авазларны дөрес әйтергә өйрәнү. | Балчык Кулъязма Гарәп | Транскрипция билгеләре | 10 нчы бит 3 нче күнегү, җөмләләрне киңәйтеп язарга | ||||
6 | Исемнәрнең тартым белән, тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнеше. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сөйләм те -лен үстерү. | Борынгы ПыялаТарихи | Исемнәрнең тартым белән, тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнешен кабатлау. | 14 нче бит 9 нчы күнегү,күчереп язарга, тартым һәм килеш белән төр- ләнгән исемнәрне табарга, кушымча- ларын билгеләргә | ||||
7 | Ия белән хәбәр арасында сызык куелу очрагы. | 1 | Яңа теманы аңлату | Исем фигыль. ясагыч кушымчалар-ны истә калдыру. | остаз,рәсми, тамаша, хаклы рәвештә. | Ия белән хәбәр арасында сызык куелу очрагы. | 17 нче бит 6 нчы күнегү, бирелгән сүзләрдән яңа сүзләр ясарга | ||||
8 | Үткән материалны ныгыту. (Исем) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Өйрәнелгән сүзләрне бәйләнешле сөйләмдә куллану. | “Минем яраткан китабым” темасы- на кечкенә сочи- нение язарга | ||||||
Белем һәм китап | |||||||||||
9 | Алмашлык. Билгеләү алмашлыклары. | 1 | Яңа теманы аңлату | Билгесез үт- кән заман хи кәя фигыль- не башка фигыль фор- маларыннан аера белү күнекмәләре булдыру. | Уку-язу әсбаплары исемнәре; сәнгать, Һөнәр, мәгълүмат, фән, фәнни, | Билгеләү алмашлыклары | 26 нчы бит 4 нче күнегү, күчереп язарга, Билгеләү алмашлыкларының асларына сызарга | ||||
10 | Алмашлык. Алмашлык төркемчәләре. | 1 | Яңа теманы аңлату | Үтенү, бел- дерү фигыль формаларын сөйләмдә куллана белү. | мәсьәлә, мөстәкыйль, мисал, балчык, гарәп, кульязма, һәйкәл, | Алмашлык төркемчәләре | 29 нчы бит 4 нче күнегү, 6 нчы күнегүне язмача эшләгез | ||||
11 | Сан. Сан төркемчәләре. | 1 | Катнаш дәрес | Бәйлек сүз- ләрне танып –белү ысул- рын төшен . | Кытай, борынгы, пыяла, тарих, тарихчы, тәрҗемәче, телче, көтүче, | Сан төркемчәләре. | 31 нче бит 4 нче күнегү, нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп, дәфтәргә язарга | ||||
12 | Хәл фигыльнең 3 төр формасы. | 1 | Яңа теманы аңлату | Укучыларда хәл фигыль кушымчала-рын гамәли куллана бе- лү күнекмә- ләре булды ру. | Көрәшкәч Урнашкач Туктагач | Хәл фигыльнең 3 төр формасы. . . | 35 нче бит 8 нче күнегү, җөмләләрне дәвам итегез, тәрҗемә итегез | ||||
13 | Җөмлә кисәкләре. Баш кисәкләр. Иярчен кисәкләр.
| 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Өйрәтелгән кагыйдәләр-не практика да куллана белү. | киңәш, гыйлем, төзегән, киләчәк, эндәшү, Аңлау Беркөнне Соңрак Озак | Тезмә кушма җөмлә Фигыль. | 37 нче бит 3 нче күнегү, җөмләләргә сораулар куегыз | ||||
14 | Мөстәкыйль эш. | 1 | Контроль эш дәресе | Укучылар-ның язма һәм сөйләмә телләрен үстерү | Диалог/ монолог | Өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | 38 нче бит 11 нче күнегү, җөмләләр төзегез | ||||
15 | Кушма җөмлә. | 1 | Яңа теманы аңлату | Кереш сүз- ләрне сөй- ләмдә кулла на белү. | Иярченле кушма җөмлә. Катлаулы кушма җөмлә. | Иярченле кушма җөмлә. Катлаулы кушма җөмлә. | 40 нчы бит 4 нче күнегү, Җөмләләрне дәвам итеп, кушма җөмләләр төзергә. | ||||
16 | Кушма җөмлә. Инфинитив | 1 | Яңа теманы аңлату | Җөмләләрдә сыйфат дәрә җәсе булган сүзләрне аера белергә өйрәнү. | төштән соң, сынлыра, күтүк, шөреп, төш, бүләк, Олы, сайла, каты | Кушма җөмлә. Инфинитив | 41 нче бит 4 нче күнегү, 5 нче күнегүне язмача эшләгез | ||||
17 | Контроль эш.Йомгаклау. Ныгыту күнегүләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади актив лыкларын үстерү. | Өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | Кагыйдәләрне кабатларга | |||||
18 | Хикәя фигыль. | 1 | Яңа теманы аңлату | Хикәя фи -гыльләрне сөйләмдә дөрес кул- лана белү. | Көри Төзәтә | Хикәя фигыль. Барлык-юклык формасы. | 47 нче бит 5 нче күнегү, җөмләләргә тиешле фигыльләрне өстәп язарга. | ||||
II чирек | |||||||||||
19 | . Тезмә кушма җөмлә | 1 | Яңа теманы аңлату | Укучыларның танып-белү актив- лыгын һәм мөстәкыйль-леген үстерү. | Сәбәп Җыя Түгәрәк | Җөмлә кисәкләре. Баш кисәкләр. Иярчен кисәкләр. | 48 нче бит 10 нчы күнегү, күнегүне язмача эшләгез | ||||
20 |
Сыйфат фигыль. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Җөмлә кисәкләрен тану, белү ысулларын билгеләү. | мактана, пөүтә, әйбер, нәтиҗә, зарлану, | Җөмлә кисәкләрен тану, белү ысулларын билгеләү. | 51 нче бит 4 нче күнегү, җөмләләрдән сыйфат фигыльләрне табарга..
| ||||
21 | Ярый, ярамый, тиеш (тиеш түгел, мөмкин, кирәк (кирәк түгел) хикәя фигыль. Иярченле кушма җөмлә. Катлаулы кушма җөмлә. | 1 | Катнаш дәрес | Исемнәрнең килеш белән төрләнешен истә калды- ру, сөйләм- дә куллана белү. | Тыйнак Алдакчы Тәрбиясез | Ярый, ярамый, тиеш (тиеш түгел, мөмкин, кирәк (кирәк түгел) хикәя фигыль.. | 52 нче бит 7 нче күнегү, язмача эшләгез | ||||
22 | Хикәя фигыль. Сыйфат фигыль. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | иске, маҗаралы, вакыт, киштә, пычратма, ертма | Хикәя фигыль. Сыйфат фигыль | 58 нче бит 6 нче күнегү, нокталар урынына тиешле кушымчалар өстәп язарга | ||||
Һөнәр сайлау | |||||||||||
23 | Теркәгечләр, теркәгеч төркемчәләре; | 1 | Катнаш дәрес | Бәйләнешле сөйләм һәм язма телне үстерү. | Белгеч, абруй, юри,чынында исә, көзән җыера, борчый, нәтиҗә, | Теркәгечләр, теркәгеч төркемчәләре; Сүзләргә аффикслар ялгану тәртибе. | 63 нче бит 6 нчы күнегү, 5нче күнегүдәге теркәгечләр белән җөмләләр төзергә | ||||
24 | Тезмә кушма җөмлә | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән кулланып эш итә белү. | хәрәкәт, суларга, көрәнсу, бораулаучы, калышмый, ни йомыш?, | Лексикография | 64 нче бит. 12 нче күнегү. Тәрҗемә итеп бетерергә | ||||
25 | Баш һәм иярчен җөмләләр. Аналитик һәм синтетик бәйләүче чаралар. | 1 | Катнаш дәрес | Баш һәм иярчен җөмләләрне аера белү. | Яңа өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | Баш һәм иярчен җөмләләр. Аналитик һәм синтетик бәйләүче чаралар. | Кагыйдәне өйрәнергә | ||||
26 | Үтелгән кагыйдәләрне кабатлау. | 1 | Катнаш дәрес | Билгесез үткән заман хикәя фи- гыльне аера һәм сөйләм- дә куллана белү. | ышанычлы, сынашу,буразналар, уелып кала, рәнҗемә, | Билгесез үткән заман хикәя фигыль. | 74 нче бит, 7нче күнегү. | ||||
27 | Кисәкчә. Билгесезлек кисәкчәләре. | 1 | Яңа теманы аңлату | Сүзлек байлыгын арттыру. | Сөенеч Игълан Тигез | Кисәкчә. Билгесезлек кисәкчәләре. | 76 нчы бит 4 нче күнегү, фигыль ләрне үзгәртеп язарга | ||||
28 | Шарт фигыль. Сыйфат фигыль. | 1 | Катнаш дәрес | Сүзлек байлыгын арттыру. | куаныч, чиксез,сайламак булды, эшкә тотынса, | Антонимнар. | 78 нче бит 5 нче күнегү, җөмләләрне дәвам итегез. | ||||
29 | Кереш сүзләр. (Кабатлау) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Кереш сүз- ләрне кул- лана белү күнекмәләре булдыру. | начар булмастыр, һөнәрләр турында, әрәмтамак. | 81 нче бит, 8 нче күнегү, кереш сүзләр кулланып җөмләләр төзеп язарга | |||||
Ата-анага хөрмәт мәңгелек | |||||||||||
30 | Иярчен җөмләләр. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Иярчен җөмләләр. | Иярчен җөмләләр. | 83 нчы бит 4 нче күнегү. Җөмләләрне тәрҗемә итәргә. | |||||
31 | Сыйфат фигыль. | 1 | Яңа теманы аңлату | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади активлыкла-рын үстерү. | Вәзир, гәүһәр, өянке, шәүлә, нәшрият, әдәби хезмәткәр,мөлдерәмә килеш, тоела, | Сыйфат фигыль. | 84 нче бит 2 нче күнегү нокталар урынына тиешле кушымчаларны куярга. | ||||
32 | Иярчен вакыт җөмләле кушма җөмләләр Аваз ияртемнәре Ымлыклар Килешләр | 1 | Катнаш дәрес | Җөмлә төрләрен кабатлау, сорауларга төгәл җавап бирә белү. | дела, кое, изге теләк, аякка басу.агарынган,хәрәкәтчән, каплады, | Иярчен вакыт җөмләле кушма җөмләләр Аваз ияртемнәре Ымлыклар Килешләр | 86 нчы бит 6 нчы күнегү, нокталар урынына бирелгән фигыльләрдән тиешлесен язарга, Җөмләләрдән кушма җөмләләр төзергә. | ||||
33 | Кабатлау. Контроль эшкә әзерлек. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Өйрәтелгән кагыйдәләр практикада куллана бе- лү күнекмә- ләре булды | Өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | Контроль эшкә әзерләнергә | |||||
34 | Контроль эш. | 1 | Контроль эш дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Тест | Кагыйдәләрне кабатларга | |||||
III чирек | |||||||||||
35 | Гомумиләштереп кабатлау. | 1 | Белемнәрне ныгыту дәресе | Өйрәнелгән темаларны сөйләмдә ныгыту. | Татарстан турында белгәннәрне кабатларга | ||||||
36 | Диалоглар төзү. | 1 | Бсү | Сөйләм телен үстерү | Диалог | ||||||
37 | Иярчен вакыт җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Яңа теманы аңлату | Телдән һәм язма күнекмәләр белән ныгыту. | Кадәр | Иярчен урын җөмләле кушма җөмләләр | 91 нче бит 5 нче күнегү. Бирелгән сүзтезмәләрне тәрҗемә итәргә. | ||||
38 | Саннарны кабатлау | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Җөмлә төзү күнекмәләрекамилләштерү, бәйлә- нешле сөй- ләм үстерү. | Мәйдан Югары уку йорты Курчак театры | 95 нче бит 5 нче күнегү, саннарны дөрес итеп укырга һәм алар белән сүзтезмәләр төзеп язарга. | |||||
39 | Мөстәкыйль эш. (Үз-үзеңне тикшер!) | 1 | Контроль дәрес | Диалогик, монологик сөйләмне үстерү. | Тест | уңайлады, иңбаш, сыенды, чыланган, бәгърем,култыклап алып, җитәкләде, | 96 нчы бит, 10 нчы күнегү, тәрҗемә итәргә, аерым сүзләр белән җөмләләр төзергә. | ||||
40 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. | аңлатма, аптырашта калдырып, сискәндереп җибәрде, кочагына кысты, сыеды, | Тема буенча лексиканы кабатларга | |||||
41 | Ныгыту күнегүләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Телдән һәм язма күнек- мәләрне ны- гыту. | тумыштан, ятим, шактый, сукырлар җәмгыяте | Әти-әниләр турында кечкенә хикәя язып килергә | |||||
42 | Аваз ияртемнәре | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Килеш ку- шымчаларын сөйләмдә дөрес кул- лана белү күнекмәләре булдыру. | сагыну, лаек,йөрәк өзелеп төште, баш тарту, | Аваз ияртемнәре | 101 нче бит, 2 нче күнегү, төшеп калган кушымчаларны өстәп язарга | ||||
43 | Ымлыклар | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сөйләм телен үстерү. | ярым үле, таяк, юнәлеш, өметләнергә | . Ымлыклар | 102 нче бит, 6 нчы күнегү,җөмләләрне дәвам итәргә | ||||
Тирәбездә яхшы кешеләр | |||||||||||
44 | “Безнең дуслык”. (Хикәя төзү) | 1 | Бсү | Җөмлә төзү күнекмәләре камилләште | Хикәя язу | Янәшә, куандырырлар, чуалалар, хуҗалык, минем карамакта, сулган, көгән, саргаешкан, | “Безнең дуслык”. (Хикәя төзү) | Хикәяне сөйләргә әзерләнеп килергә | |||
45 | Иярчен урын җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Раслау һәм инкарь итү. | изге күңелле, шиңә башлагач, ашым аш, йокым йокы түгел, ут йоту, | Фигыль. | 108 нче бит 7 нче күнегү, җөмләләрне дәвам итәргә | ||||
46 | Иярчен максат җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Фонетика буенча ал- ган белем- нәрне ныгыт | харап булган, көр күңелле, рәхмәт яугырлары, | Транскрипция билгеләре. | 110 нчы бит5 нче күнегү, тәрҗемә итәргә. | ||||
47 | Иярчен сәбәп җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Билгеләү ал- машлыклар-ын аера белү һәм сөйләмдә куллану. |
ялт иткән, хәл керде, тартма, пыяла, | Иярчен сәбәп җөмләле кушма җөмләләр | 111 нче бит 4 нче күнегү, тәрҗемә итәргә. | ||||
48 | Фигыль юнәлешләре. Фигыльнең барлык-юклык формалары. | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Фигыль юнәлешләре.Фигыльнең барлык-юклык формаларын дөрес ялгап, җөмләләр төзү күнекмәләре булдыру . | үпкәләшү, төрткәләшү, әрепләшү,әләкләшү, алдашу, шаулашу, | Фигыль юнәлешләре. Фигыльнең барлык-юклык формалары. . | 118 нче бит 5 нче күнегү,нокталар урынына тиешле сүзне куеп язарга. | ||||
49 | Иярчен шарт җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сүз төркем- нәрен бер-берсеннән аерып, сөйләмдә куллану. | Янына Бирми Ялкау Юмарт Селтәде | Иярчен шарт җөмләле кушма җөмләләр | 123 нче бит 5 нче күнегү, нокталар урынына тиешле җөмләләр куеп язарга, тәрҗемә итәгрә | ||||
50 | Иярчен җөмләләрне кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Тартымлы исемнәрне сөйләмдә куллану | Авырта Ярдәм Чакыру | 126 нчы бит 6 нчы күнегү, нокталар урынына тиешле җөмләләрне куеп язарга | |||||
Кеше һәм мохит | |||||||||||
51 | Текст, башлам,бетем. | 1 | Бсү | Өйрәнелгән сүзләрне кулланып чакыру язу. | Элек-электән, ташландык, чүп үләне, караш, | Әти-әниләгегезгә мәктәпкә бәйрәмгә чакырк кәгазе языгыз | |||||
52 | Ситуацияләр буенча диалоглар төзү. | 1 | Бсү | Диалогик сөйләмне үстерү. | Диалог | изге, читлек, хыял, чияләнгән төен,хикмәт, | 131 нчы бит 4 нче күнегү, | ||||
53 | Контроль эш. | 1 | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади актив лыкларын үстерү. | Тест | |||||||
IV чирек | |||||||||||
54 | Күнегүләр эшләү. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Күнегүләр ярдәмендә язма һәм телдән сөй- ләмне камил ләштерү. | нәсел тамыры, аптырыйлар, тау итәге,шифа, сырхау | Сүз төркем-нәре. | 132 нче бит 8 нче күнегү, бирелгән сүзләрне килешләр белән төрләндерергә | ||||
55 | Үз-үзеңне тикшер! | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Өйрәнелгән кагыйдәләрне гамәлдә куллану. | Монолог/ диалог | Мактау сүзләрен кабатлау. | 133 нче бит 7 нче күнегү, җөмләләр-не тәрҗемә итеп язарга | ||||
56 | Туган көн уеннары | 1 | бсү | Вакыт бе- рәмлекләренең төрле сөйләм ситу ацияләрендә кулланылы-шы. | Монолог/ диалог | уртаклашалар, ис китү, дөньяга килү, азаплана, ычкынырга, таба, куандым, тары | Вакыт берәм-лекләре | 135 нче бит 5нче күнегү, берәр уенны дәфтәргә язып килергә | |||
57 | Өйрәнгәннәрне гомуми-ләштереп кабатлау. | 2 | Белемнәрне ныгыту дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Әрле-бирле йөренү, талпыну, сындыргандыр, бераз, солы, ашау кайгысы юк Өйрәнелгән сүзләрне ныгыту. | 140 нчы бит, 4нче күнегү, җөмләләрне дәвам итәргә | |||||
Беренче хисләр | |||||||||||
58 | Иярчен кире җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Диалогик һәм моно -логик сөй- ләмне камил ләштерү | Көзге, аударырга,аның иркенә булса, уфылдап, болгый-болгый, моңаеп,ял, ашык –пошык, | Туры сөйләм. Туры сөйләм янында тыныш билгеләре. | 143 нче бит 6 нчы күнегү, баш җөмләләргә аналитик җөмләләр өстәп язарга. | ||||
59 | Туры сөйләм. Туры сөйләм янында тыныш билгеләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Эзлекле фикер йөртү һәм иҗади сәләтне үстерү. | утлар кабынды, пышылдарга, чыркылдап, үткен, иләс- миләс,балкый, талпыну, | Фигыль. Фигыль заманнары. | 146 нчы бит 6 нчы күнегү, җөмләләрнең ахырын сайлап язарга. | ||||
60 | Фигыль.Фигыль заманнары. Теләк белдерү төзелмәсе: барасым килә. | 1 | Катнаш дәрес | Игътибарлы-лыкны, эзләнүне сөйләмдә үстерү. | көлтә чәчле, сарыласы килә, моңсу, җиңеп булмас көч, үксеп еларга, үзгәреш, кан җибәрергә, шелтә, үртиләр, иң әһәмиятлесе, жәлләмәс иде, | Теләк белдерү төзелмәсе: барасым килә. | 147 нче бит 6нчы күнегү, 2 нче күнегүне язмача эшләргә | ||||
61 | Иярчен кире җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Катнаш дәрес | Өйрәнелгән исемнәрне кулланып хикәя төзү күнекмәсен үстерү. | комачаулый алмый, өмет уянган, ышанмыйча, чынлап, сыйпыйсы килә, җитмәсә, сизгер, | Иярчен кире җөмләле кушма җөмләләр . | 152 нче бит 4нче күнегү, Иярчен кире җөмләләрне өстәп язарга. | ||||
62 | Шарт фигыль. | 1 | Яңа теманы аңлату әдресе | Сөйләм телен баету. | язмыш, оялып кына, киртә,күңелгә кереп урнашу,өзлексез, таң калу, шәфкатьле, | Шарт фигыль. | 152 нче бит 8 нче күнегү, шарт фигыльләрне табып, кушымча- ларының асларына сызарга | ||||
63 | Шарт фигыльнең зат-сан белән төрләнеше. | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Фикерләү сәләтен үстерү. | шаян, хәтле,көнләшү, иркә, эчке, юньле, сурәтлә, | Шарт фигыль- нең зат-сан белән төрләне | 155 нче бит 5 нче күнегү, сорауларга җавап бирергә. | ||||
64 | Бәйлек сүзләрне кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сөйләм хәрәкәтенә ситуатив юнәлеш күнегүләре булдыру. | рөхсәт, рух, чыгыш, хәбәр, сугыш, кушамат | 158 нчы бит 8 нче күнегү, бирелгән җөмләләрне язып бетерергә | |||||
65 | Контроль эш. | 1 | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади актив лыкларын үстерү. | Тест | . | ||||||
66- | Йомгаклау. (Гомумиләштереп кабатлау) | 1 | Гомумиләштереп кабатлау дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Кагыйдәләр кабатларга | ||||||
67 | Йомгаклау. (Гомумиләштереп кабатлау) | 1 | Гомумиләштереп кабатлау дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Кагыйдәләр кабатларга | ||||||
68 | Йомгаклау. (Гомумиләштереп кабатлау) | 1 | Гомумиләштереп кабатлау дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Кагыйдәләр кабатларга | ||||||
Татар әдәбиятыннан эш программасы һәм планы
Аңлатма язуы
“ Татарстан Республикасы халыклары телләре турында”гы Законны кабул ителүгә күп вакыт үтте, һәм вакытның шактый өлеше республикабыз мәктәпләрендә рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен дәүләт теле буларак укыту процессы үсеш алуга бирелде.
Мәктәпләрдә рус теле һәм әдәбияты аерым фән буларак укытылган кебек, татар теле дә , аерым тел һәм әдәбият сәгатьләренә бүленеп укытыла башлады. Рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм әдәбияты укытучылары өчен әлеге яңалык күптөрле авырлыклар тудырды. Беренчедән, рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укытуның фәнни-методик нигезләрен һәрьяклап, тирәнтен өйрәнү процессы әле башлангыч этабында .Икенчедән, рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укыту программалары юк дәрәҗәдә. Татарстан Республикасы Мәгариф Министрлыгы тарафыннан рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм татар әдәбияты укытучыларына тәкъдим ителгән ике альтернатив программа ( авторлары – Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; Ә.Р.Мотыйгуллина, И.М.Ибраһимова ; Казан : Мәгариф , 2003 ) да сынап карау укыту программалары булып тора. Өченчедән,уку-укыту процессын оештыруда укытучыга укыту программаларыннан тыш, программаның эчтәлеген тулысынча яктырткан дәреслекләр, методик әсбаплар, дидактик материаллар һ.б. кирәклеге көн кадагында.
Тәкъдим ителә торган программа Татарстан җирендә яшәп, рус мохитендә тәрбияләнеп, татар халкының тормыш-көнкүрешен күреп үсүче, азкомплектлы авыл мәктәбе шартларында белем алучы башка милләт балаларына татар халкының бай әдәбияты үрнәкләре аша татар теленең бөеклегенә инандыру, телне өйрәнү мохитен тудыру, татар телендә аралашырга, сөйләшергә өйрәтүнең сыйфатын яхшырту максатларын күздә тотып төзелде.
Татар әдәбиятын укытуның төп максатлары һәм бурычлары:
- төрле милләт балаларының психо-физиологик яшь үзенчәлекләрен истә тотып, татар әдәбияты һәм сәнгатенең гүзәл үрнәкләрен өйрәнү аша, укучыларның татар теленең грамматик нигезләрен үзләштерүне ныгыту һәм аралашу мөмкинлекләрен киңәйтү
-әдәби әсәрне яки текстны өйрәнеп, тексттагы терәк җөмләләрдән, фразалардан, гыйбарәләрдән файдаланып, аларны сөйләмгә кертеп җибәрүгә эшне юнәлдерү;
-төрле методик ысул-алымнар ярдәмендә укучыларны сөйләм эшчәнлегенә өйрәтү;
-профильле укытуга күчү шартларында рустелле укучыларда
әдәби әсәрләр аша җәмгыятьнең төрле өлкәләренә караган һөнәрләр турында күзаллау тудыру;
-татар халкының тарихына, сәнгатенә, әдәбиятына кызыксыну һәм хөрмәт хисләрен, гомумкешелек сыйфатларын тәрбияләү;
Программаның эчтәлеге һәм төзелеше :
Куелган төп максат һәм бурычларны тормышка ашыру өчен, әдәби әсәрләрне уку өчен эчтәлек сайлау әдәбият белемендә кабул ителгән әдәби һәм эстетик принципларга нигезләнде.
Яшь буынны киләчәк тормышка чын кеше буларак әзерләү – татар әдәбияты укытучысының төп бурычларының берсе булып тора.
Җәмгыятьтә урын алган төрле вакыйгаларны, тормышта кешеләр арасында барлыкка килгән мөнәсәбәтләрне дөрес аңларга ярдәм итә торган, укучыларда белемгә омтылыш, шәфкатьлелек, миһербанлык хезмәт сөючәнлек һәм башка кешелек сыйфатларын тәрбияли алырлык, әсәрнең бала күңеленә үтеп, якты тирән эз калдырырлык, үз фикереңне җиткерә алырлык мөмкинлеге булуга карап , укыту программасының эчтәлек сайлау әдәби принципка таянуны күрсәтә.
Программага эчтәлек сайлау түбәндәге темалар буенча алып барылды: 1.Без Татарстанда яшибез.
2.Белем һәм китап. 3.Һөнәр сайлау. 4.Ата –анага хөрмәт мәңгелек. 5. Тирәбездә яхшы кешеләр. 6.Кеше һәм мохит.7. Беренче хисләр.
Әсәр сайлаганда, иң элек, укучыларның әсәрне үзләштерә алу мөмкинлеге, әсәрнең артык зур күләмле булмавы,балаларның яшь үзәнчелекләренә туры килүе, әсәрнең тәрбияви әһәмияте дә игътибар үзәгендә булды.
Әдәби әсәрләр аша дөнья һәм яшәү ямен, кешеләрнең рухи байлы-гын, татар телендә язылган әсәрнең моңын тоярга, сиземләргә, матурлыкны күрергә ярдәм итә торган әсәләрне сайлап алу эстетик принципка нигезләнгән. Әсәрне яки текстны өйрәнү алдыннан, укучыларны текстны кабул итүгә психологик яктан әзерләү, якынайту сорала.Шул рәвештә эшләгәндә, әсәрне өйрәнү нәтиҗәлерәк үтә.
Программага шулай ук милли-төбәк комненты материалларын өйрәнү дә кертелде. Мәсәлән: К. Насыйри “Хикәят”ләре,Ф. Шәфигуллинның шигырьләре һ.б.
Укучыларны сөйләм эшчәнлегенә өйрәтү максатыннан чыгып, программа әдәбият дәресләрендә төрле формалы язма яки телдән булган иҗади эшләр өстендә эш оештыру үзенең “җимешләрен” күрергә мөмкинлек бирә. Мәсәлән: язма иҗади эшләрдән – “ Кыш “ темасына шигырь язу; “Сөекле әнием” темасына инша язу; төрле темаларга карата ребуслар, кроссвордлар , чайнвордлар төзү һ.б.; телдән башкарыла торган иҗади эшләрдән - әсәрнең эчтәлеген берәр персонаж исеменнән сөйләү; әсәрнең сюжет детален үзгәртеп, яңа әсәр төзеп сөйләү һ.б. Билгеле, иҗади характердагы биремнәрне укучыларның мөмкинчелекләрен һәм теләкләрен истә күздә тотып бирергә кирәк.
Тәкъдим ителә торган программа түбәндәге гамәлдәге укыту программаларына һәм дәреслекләренә нигезләнеп һәм таянып төзелде:
- Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укыту программасы. 1-11 нче сыйныфлар. Төзүчеләр: Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан: Мәгариф, 2003.
-Рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укыту буенча сынап карау программалары. Төзүчеләр: Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; Ә.Р.Мотыйгуллина, И.М.Ибраһимова. Казан: Мәгариф, 2003.
-А.Ш.Әсәдуллин. Татар теле. 6 сыйныф ( дәреслек ). Казан: Мәгариф,1996.
-Р.З.Хәйдәрова, Р.Л Малафеева, З.М.Шаһгалиева. Татар теле. 9 сыйныф ( дәреслек ).Казан:Мәгариф, 2008.
Программа чикләрендә Р.Миңнуллинның Александр Ключарев, София Гобәйдуллина, Мөхәммәт Мәһдиев, Габдрахман Әпсәләмов, Гариф Ахунов, Илдар Юзеев, Резеда Вәлиева, Сибгат Хәким, Ринат Мөхәммәдиев, Мәҗит Гафури, Ибраһим Гази һәм Татарстанның күренекле кешеләрнең тормыш һәм иҗат юллары турында кыскача белешмә дә бирелү карала. Гомумән алганда, программаны төзүдә түбәндәге әдәбияттан материал
файдаланылды:
“Раушан көзгесе”.Татар балалар әдәбиятыннан хрестоматия.- Казан,Мәгариф, 1993.
“Көч Һәм рух тамырлары”.Әдәплек дәресләре.-Казан,Мәгариф,1998.Л.И.Минһаҗева, И.Х.Мияссарова. Татар балалар әдәбияты (3 томлык).-Казан, ТаРИХ, 2003.
Балалар әдәбияты. Хрестоматия. ( төзүчесе : Ф.Ибраһимова ).-Казан,-Мәгариф,2004.
Программа рус телендә сөйләшүче балаларга татар теленең бөеклегенә ышандыру, татар мәдәниятенең төрле өлкәләрен үстерүгә өлеш керткән һөнәр ияләре турында мәгълүмат биреп баруны игътибар үзәгендә тотып эшләнде.
Программаның төп өлешендә 9 сыйныфта татар әдәбияты дәресләре нең гомуми сәгатьләр саны, уку темалары һәм әсәрләр исемлеге, һәр теманы өйрәнүгә бирелгән сәгатьләр саны күрсәтелде.
№ | Төп темалар | Сәг. | Белем һәм күнекмәләр |
1 | Без Татарстанда яшибез. | 9 | - Без Татарстанда яшибез. -Казан –тарихи башкала. -Татар музыка сәнгате. -Александр Ключарев. -София Гобәйдуллина. -Татар театры. |
2 |
Белем һәм китап. | 9 | -Саумы, китап! -Әбугалисина. -Мөхәммәт Мәһдиев. -Колаямбу плантациядә эшли.( 1нче кисәк) -Колаямбу плантациядә эшли.( 2нче кисәк) -Ләбибә Ихсанова -Бер маҗара 1 -Бер маҗара 2 |
3 | Һөнәр сайлау. | 9 | -Габдрахман Әпсәләмов -Ак чәчәкләр. -Гариф Ахунов. -Хәзинә. -Илдар Юзеев. -Таныш моңнар. -Резеда Вәлиева. -Гомәр һәм һөнәр. |
4 | Ата –анага хөрмәт мәңгелек. | 9 | - Алтын алмалар. -Зирәк карт. -Сибгат Хәким. -Әнкәй. -Госпитальдә. ( 1нче кисәк) -Госпитальдә. ( 2 нче кисәк) -Ана. |
5 |
Тирәбездә яхшы кешеләр. | 9 | -Күңелләрдә гөл үсә. -Урам ул нинди? -Роберт Миңнуллин. -Ә ни өчен? -Солтангәрәйнең язмышы. |
6 | Кеше һәм мохит. | 9 | - Чишмәләр. -Минем дустым. -Ринат Мөхәммәдиев. -Беренче умырзая. -Мәҗит Гафури. -Кыр казы. -Табигатьне саклау. -Авыру урман. |
7 | Беренче хисләр. | 9 | -Ибраһим Гази. -Ак сирень (1нче кисәк) -Ак сирень Ике кояшым бар, Илсөя. (2 нче кисәк) -Минем героем.
|
8 | Сыйныфтан тыш уку | 4 | |
9. | Татар халык әкиятләрен уку | 1 |
|
Тематик план
Татар әдәбияты буенча
Сыйныф: 9____
Укытучы: Сафина Роза Идрис кызы
Сәгатьләр саны:
Барлыгы: 68 сәг; атнага: 2 сәг
Планлаштырылган язма эшләр саны:
Контроль дәресләр: тестлар-5сәг.
Административ контроль эшләр саны: 4сәг.
Планлаштыру түбәндәгеләргә нигезләнеп төзелде:
1.Программа Рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм татар әдәбияты укытучыларына тәкъдим ителгән альтернатив программа . Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; Ә.Р.Мотыйгуллина, И.М.Ибраһимова ; Казан : Мәгариф , 2003
2. Дәреслек: Татар теле һәм уку китабы , 9 нчы класс. Р.З.Хайдарова, Р.Л. Малафеева, З.М.Шаһгалиева. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2008
Өстәмә материал:
1. Учебное пособие и фонохрестоматия «Лингва» для ускоренного изучения татарского языка. Набережные Челны, 1999.
2 .Мультимедийная обучающая программа «Татар Телле заман».
Тематик план Әдәбият- 9 класс рус төркеме
№ | Дәрес темасы | Сәгать саны | Дәрес тибы | Коммуникатив максат | Контроль төре | Үзләштерергә яки камилләштерергә тиешле белем һәм күнекмәләр | Өй эше | Дата | ||
Лексика | Грамматика | |||||||||
План | Факт | |||||||||
I. | Без Татарстанда яшибез. | |||||||||
1. | Без Татарстанда яшибез. | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Беррәттән, мәдәният | Транскри -ция | Диалогны өйрәнергә | |||
2. | -Казан –тарихи башкала. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Интернет белән эшләү алымна -рын үстерү | Көнләшү, әхлакый, икътисад, | Текстның эчтәлеген сөйләргә тәрҗемә итәргә һәм планын | ||||
3. | -Татар музыка сәнгате. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Укучыларның фикерләү сәлә- тен үстерү, сүз -лек байлыгын арттырү | Сүзтезмә | Тәрҗемә итәргә һәм план төзергә | ||||
4. | Дсү дәресе | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Бер диалогны ятларга | |||||
5. | -Александр Ключарев. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Укучыларның фикерләү сәлә- тен үстерү, сүз -лек байлыгын арттырү | Сүзтезмә | Тәрҗемә итәргә һәм план төзергә | ||||
6. | - -София Гобәйдуллина.
| 1 | Дсү | Сөйләм күнекмәләрен камилләштерү | Зачет | Олы буын, махсус | Диалогларның берсен ятларга | |||
7. | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү | Тест | Сүзлекне кабатларга | ||||
8. | Дсү дәресе | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Бер диалогны ятларга | |||||
9. | -Татар театры. | 1 | Дсү | Сөйләм күнекмәләрен камилләштерү | Зачет |
| Диалогларның берсен ятларга | |||
II | Белем һәм китап. | |||||||||
10. | -Саумы, китап! | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Әһәмиятле, кушылма, әверелә, укымышлы | Сорауларга җавап бирергә | ||||
11. | -Әбугалисина. | 1 | Тәрҗемә дәресе | Текст өстендә эшләү, күтәрел- гән мәсьәләгә үз карашыңны күнекмәләрен камилләштерү | йөк ташучы, көтәргә, мөс- тәкыйль рә- вештә, ятим- нәр йорты, хезмәттәш, матдә, буын, | Сорауларга нигезләнеп эчтәлеген сөйләргә | ||||
12. | -Әбугалисина. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Карар, халык авыз иҗаты, матди һәм рухи мирас, мөстәкыйль | Сүзен сүзгә тәрҗемә итәргә | ||||
13. | -Мөхәммәт Мәһдиев. | 1 | Тәрҗемә дәресе | Текст өстендә эшләү, күтәрел- гән мәсьәләгә үз карашыңны күнекмәләрен камилләштерү | тест | юнәлеш, әзер -ләү, гыйльми дәрәҗә, тынгысыз | Сөйләргә әзерләнергә | |||
14. | Колаямбу плантациядә эшли.( 1нче кисәк) | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | Диалогик һәм монологик сөй -ләм күнекмәлә- рен камилләште | Кытыклый торган, әчкелт ис, кабара, хуш исле, сизеп тора, тоярга, хәл итәләр, | Сорауларга нигезләнеп сөйләргә | ||||
15. | Колаямбу плантациядә эшли.( 2нче кисәк) Дсү дәресе. | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Шулаймыни | Бер диалогны ятларга | ||||
16. | . Ләбибә Ихсанова | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Читекче, тор -мыш чыгана -гы, күн кисәкләре, сафлык, җөй, | Укырга, тәрҗемә | ||||
17. | Бер маҗара -1 | 1 | Тәрҗемә дәресе | Текст өстендә эшләү, күтәрел- гән мәсьәләгә үз карашыңны күнекмәләрен камилләштерү | Көрәш сәнга -те, кул көрә -ше, ихтыяр көче | Укырга, тәрҗемә | ||||
18. | Бер маҗара -2 | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | “Минем булачак һөнәрем” сочинение | |||||
III | Һөнәр сайлау. | |||||||||
19. | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү | Тест | Сүзлекне кабатларга | ||||
20. | -Габдрахман Әпсәләмов | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | Диалогик һәм монологик сөй -ләм күнекмәлә- рен камилләште | Сүзлекне кабатларга | |||||
21. | -Ак чәчәкләр. Дсү дәресе | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Бер диалогны ятларга | |||||
22. | . Гариф Ахунов. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Тукланырга, таләп, даими, җилләтергә, чыныктыру, истә тотарга, | Сорауларга җаваплар әзерләргә | ||||
23. | Хәзинә. | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | Логик фикерләү күнекмәләрен үстерү | Уңышка ире -шү, түземле -лек, берләште -рә, хәрәкәтлә -нергә, гади- лек, буын, ма- выктыргыч, тигез | Бер уен төре турында сөйләргә | ||||
24. | Илдар Юзеев. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Төгәлләү, ур- так, көндәш, бил, егарга, арка, тәкә, тастымал, шома колга, табын | Текстның планын төзергә һәм план буенча сөйләргә | ||||
25. | Таныш моңнар. | 1 | Дсү | Сөйләм күнекмәләрен камилләштерү | Бер диалогны ятларга | |||||
26. | Резеда Вәлиева. | 1 | Аңлап уку дәресе | Күпдәлилле фи -керләү тибын- дагы текстка үз өстәмәләрен кер- теп, әңгәмә үткәрү. | Яңа буын | Тәрҗемә итәргә | ||||
27. | Гомәр һәм һөнәр. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Казанның бер театры турында реферат язарга | |||||
IV. | Ата –анага хөрмәт мәңгелек. | |||||||||
28. | - Алтын алмалар. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Качкын, яңгырый, чегән кызы, алпавыт, күчәчәк | Сорауларга җавап бирергә | ||||
29. | Зирәк карт. | 1 | Тәрҗемә итү дәресе | Укучыларның фикерләү сәләтен үстерү, фикерне төгәл һәм дөрес итеп әйтә белү күнекмәләрен камилләштерү | Текстның эчтәле -ген сөйләргә | |||||
30. | Сибгат Хәким. | 1 | Тәрҗемә итү дәресе | Тәрҗемә итү күнекмәләрен үстерү | Тәрҗемә итеп бетерергә | |||||
31. | Әнкәй. | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | Күпдәлилле фи -керләү тибын- дагы текстка үз өстәмәләрен кер- теп, әңгәмә үткәрү. | Дулкынландыргыч, мәнфә- гать,хуш килә | Сорауларга җавап бирергә | ||||
32. | -Госпитальдә. ( 1нче кисәк) | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Чор, каза -ныш, якынча, җитәкче | Сорауларга җавап бирергә | ||||
33. | -Госпитальдә. ( 2 нче кисәк) | 1 | Интернет белән эшләү дәресе | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Анык, гамәл. тетерәндерү, мизгел, сулыш | Бер тапшыру турында чыгыш (сообщение) әзерләргә | ||||
34. | Дсү дәресе | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Бер диалогны ятларга | |||||
35. | -Ана. | 1 | Дәрес-сәяхәт (Интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Туган якны өйрәнүче, тупланма, каен тузы, чуен | Текстны сөйләргә | ||||
36. | Дсү дәресе Татар әдәбияты сәхифәләре. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Сәхифә, ашъ- яулык, катлам | Аңлап укырга | ||||
V. | Тирәбездә яхшы кешеләр | |||||||||
37. | -Күңелләрдә гөл үсә. | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | . Текстны анализ -лап укып, мәгъ -лүмат алу бурычын кую | Хәтер, шәҗәрә, нәсел, хезмәткәр | Аңлап укырга | ||||
38. | Дсү дәресе Габдулла Тукайның әдәби-мемориаль музее. | 1 | Дәрес-сәяхәт (Интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Дулкынланып, хөкүмәт карары. җитлеккән. яңгыраш. йогынты | Текстны сөйләргә | ||||
39. | Дсү дәресе Салих Сәйдәшев музее. | 1 | Дәрес-сәяхәт (Интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Мәңгеләш-терү, тәшкил итә, җанлан- дыра, остаз | Сорауларга җавап әзерләргә | ||||
40. | Урам ул нинди? | 1 | Аңлап уку дәресе | Күпдәлилле фи -керләү тибын- дагы текстка үз өстәмәләрен кер- теп, әңгәмә үткәрү. | Ау, игенче -лек, тукучы -лык, яу | Укырга, тәрҗемә итәргә | ||||
41. | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү | Тест | Сүзлекне кабатларга | ||||
42. | Роберт Миңнуллин. | 1 | Аңлап уку дәресе | Укучыларның аңлап укуларына ирешү, күтәрел- гән мәсьәләләргә үз карашын булдыру. | Багланышлар, уртак, сәед, балкып | Укырга, тәрҗемә итәргә | ||||
43. | Ә ни өчен? | 1 | Аңлап уку дәресе | Укучыларның аңлап укуларына ирешү, күтәрел- гән мәсьәләләргә үз карашын булдыру. | Өяз, әмер, ни- гез, корыла, | Укырга, сораулар- га җавап бирергә | ||||
44. | Солтангәрәйнең язмышы. | 1 | Аңлап уку дәресе | Укучыларның аңлап укуларына ирешү, күтәрел- гән мәсьәләләргә үз карашын булдыру. | Афәт, басу, каһарман, тармак, куе. | Текстның эчтәлеген сөйләргә | ||||
45. | Теманы йомгаклау. | 1 | Йомгаклау дәресе | Тест | ||||||
VI. | Кеше һәм мохит. | |||||||||
46. | - Чишмәләр. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Күпдәлилле фи -керләү тибын- дагы текстка үз өстәмәләрен кер- теп, әңгәмә үткәрү. | Йөк, чыгары -ла, кертелә, килешү, ышанычлы, мәгълүмат | Текст буенча диалог әзерләргә | ||||
47. | Татарстанның табигате. | 1 | Уку һәм сөйләм үсте -рү дәресе | Укучыларның фикерләү сәлә -тен үстерү, фи -керне төгәл һәм дөрес итеп әйтә белү күнекмәлә- рен камилләште | Серле, төз, өрәңге, кара- гай, куаклык, кушылдык, шифалы, бөрлегән | Текстны сөйләргә | ||||
48. | Минем дустым. | 1 | Дәрес-сәяхәт, (интернет) сөйләм үсте -рү дәресе | Казан шәһәрендә -турында мәгълү -мат биреп, уку -чыларны яңа белемнәр белән коралландыру. | Яр, төбәк, көрәштәш, мәшһүр, хакимият, мәһабәт | Текст буенча диалог төзергә | ||||
49. | Ринат Мөхәммәдиев. | 1 | Дәрес-сәяхәт, (интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Рухи, мәркәз, капка | Текстны сөйләргә | ||||
50. | Беренче умырзая. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Текстны анализ -лап укып, мәгъ -лүмат алу бурычын кую | Чолганыш, әсир, яшерен оешма | Сорауларга җавап рәвешендә эчтәлек -не сөйләргә | ||||
51. | Мәҗит Гафури. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Парлап һәм кол- лективта эшләү күнекмәләрен ныгыту | Үзешчән, кыллы | Укырга, тәрҗемә итәргә | ||||
52. | Кыр казы. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Укучыларның күзаллауларын киңәйтү | Юкә, җилкән, көнкүреш | Планын төзеп. план буенча сөйләргә | ||||
53. | Табигатьне саклау. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Уку һәм сөйләм күнекмәләрен камилләштерү | Таң калү, лаек булу, тасфирлау | Бер рәссам турында чыгыш әзерләргә | ||||
54. | Авыру урман. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Укучыларның күзаллауларын киңәйтү | Чын, вазифа. утын, тал, кал –кулык, туры. мохит, күңел-дән | Текстның эчтәлеген сөйләргә | ||||
VII. | Беренче хисләр. | |||||||||
55. | Ибраһим Гази. | 1 | Күзәтү дәресе | Укучыларның күзаллауларын киңәйтү | Ашамага кереште, кунакча, түшәк | “Кораб” шигырен ятларга | ||||
56. | Ак сирень (1нче кисәк) | 1 | Күзәтү һәм сәнгатьле уку дәресе | Сәнгатьле уку күнекмәләрен үстерү | Хәсрәт, фарыз. хак итү | Шигырьләрен сәнгатьле укырга | ||||
57. | -Ак сирень Ике кояшым бар, Илсөя. (2 нче кисәк) | 1 | Белгәннәрне системалаштыру дәресе | Укучыларның фикерләү сәләтен үстерү,фикерне төгәл һәм дөрес итеп әйтә белү күнекмәләрен камилләштерү | Биографиясен сөйләргә | |||||
58. | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү | Тест | Сүзлекне кабатларга | ||||
59 | ДСҮ. Галиәсгар Камал. «Беренче театр.» | 1 | Драма әсәрләрен уку дәресе | Драма әсәрләрен аңлап уку алым -нарын ныгыту | Аңлап укырга | |||||
60-61. | Класстан тыш уку. Кәрим Тинчурин. «Сүнгән йолдызлар.» | 1 | Драма әсәрләрен уку дәресе | Драма әсәрләрен аңлап уку алым -нарын ныгыту | Эчтәлеген русча сөйләргә | |||||
62. | Минем героем. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Өйрә, киндер мае, кыйланыш | Тәрҗемә итәргә | ||||
63. | ДСҮ Ибраһим Гази. «Ак сирень». | 1 | Укучыларның фикерләү дәрәҗәсен үстерү дәресе | Текстны анализ -лап укып, мәгъ -лүмат алу бурычын кую | Аудара, ашык-пошык. котырышып. балкышып | Эчтәлеген сөйләргә | ||||
64. | Татар халык әкиятләрен уку. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Гөрелте, түземсезлек, култыкса, яра, ташлама, фөҗдан | Сорауларга җавап бирергә эчтәлеген русча сөйләргә | ||||
65. | Сыйныфтан тыш уку Аяз Гыйләҗев. «Ягез, бер дога!» | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Арык, ятак, бөркет, очкын. шыксыз, пәйгамбәр, табынырга | Эчтәлеген русча сөйләргә | ||||
66. | Сыйныфтан тыш уку Шәүкәт Галиев. | 1 | Сәнгатьле уку дәресе | Сәнгатьле уку күнекмәләрен үстерү | Сөеп-сөеп, чөеп-чөеп, биеп-биеп, сыйпап-сый- пап, сыйлап-сыйлап, сынап-сынап | 5 нче бирем, тәрҗемә | ||||
67 | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | |||||||
68 | Йомгаклау дәресе | 1 | Йомгаклау дәресе | |||||||
Татар теленнән эш программасы
9 нчы сыйныф
(68 сәг)
Аңлатма язуы
Эш программасы статусы.
Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары салынды, “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телеукыту программалары”на нигезләнеп төзелде.
Эш программасы структурасы.
Татар теленең эш программасы өч өлештән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.
Эш программасының эчтәлеге.
Яңа стандарттагы иң мөһим таләп мондый: мәктәпне тәмамлаганда, «укучы үз алдына максат куярга һәм аны тормышка ашыру юлларын үзе таба алу дәрәҗәсенә күтәрелергә тиеш”. Бу – яңа стандартта эшлекле белем дип атала. Эшлекле белем – стандарт керткән яңалыкның әһәмиятле эчтәлеген ачып бирүче иң гомуми төшенчә. Белем алу гамәлләренең структурасын һәм принцибын стандарт үзе аңлата
Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укытуның төп максаты һәм бурычлары.
-укучыларның башлангыч мәктәптә үзләштергән белемнәрен һәм сөйләм күнекмәләрен камилләштерү;
-татар теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грассатик нигезләрен системалы рәвештә үзләштерү;
-укучыларның иҗади һәм мөстәкыйль фикерли алу мөмкинлекләрен үстерү, үз фикерләрен дәлилләргә күнектерү;
-укучыларда тел сиземләү күнекмәләре булдыру;
-татар теленең башка телләр арасындагы урыны, татар дөньясы турында мәгълүмат бирү;
-халыкларның үзара аңлашып һәм хезмәттәшлек итеп яшәвенә омтылыш тәрбияләү;
-укучыларның татар телен өйрәнүгә ихтыяҗын арттыру.
-кучыларның фикерләү сәләтен үстерү, тел чараларын аралашуның эчтәлегеннән чыгып билгели белү, балаларның ана телендә аралашу күнекмәләрен камилләштерү;
-телнең фонетика, лексика, грамматикасы буенча башлангыч белем алу, өйрәнелә торган тел берәмлекләрен тикшерә белү күнекмәләрен булдыру,
-дөрес уку һәм дөрес язу күнекмәләрен булдыру, диалогик сөйләмдә катнашу, гадирәк итеп төзелгән монологик сөйләм оештыру;
-укучыларда ана теленә хөрмәт һәм ярату тәрбияләү, телнең чисталыгын, дөреслеген саклау, тел өйрәнүгә кызыксыну өйрәтү.
Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы.
Тыңлап аңлау. Эчтәлеге һәм күләме ягыннан укучыларның яшь үзенчәлекләренә туры килгән бәйләнешле сөйләмне тыңлап аңлау һәм, үз фикереңне белдереп, төп мәгълүмат турында хәбәр итү; җанлы аралашу барышында сөйләмнең эчтәлегенә төшенү һәм фикер алышуда катнашу.
Сөйләү. Коммуникатив максатларны аңлап, аралашу ситуацияләренә бәйле диалог яки монолог төзү; тәкъдим ителгән тема буенча эзлекле һәм аңлаешлы монологик сөйләм (тасвирлау, хикәяләү, фикер йөртү) булдыру; татар сөйләм этикасы гыйбарәләреннән файдаланып, әңгәмә кору.
Уку. Танышу, эзләнү, өйрәнү, карап чыгу максаты белән уку төрләреннән файдаланып, аңлап уку һәм кирәкле мәгълүматны табу; укылган текстның эчтәлеген кыскача яки тулы итеп сөйләп бирү; вакытлы матбугат язмаларын аңлап уку.
Язу һәм язма сөйләм. Аралашу темаларына бәйле язма сөйләм булдыру. Диктант язу. Бәйләнешле текстларны рус теленнән татарчага язмача тәрҗемә итү. Рәсми аралашу кәгазьләре (белдерү, хат, тәрҗемәи хәл, гариза) язу.
Укыту планында 9 нчы сыйныфта татар теленнән атнага 2 сәгать вакыт бирелә. Ләкин уку елы башында, сынап карау максатыннан,татар телен – 1сәг, ә әдәбиятны 3 сәг. ясадылар.Татар теленнән тематик планны “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен укыту программалары”на (Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2003) нигезләнеп төзедем. Программада 68 сәгать каралса да, үзгәрешләрне үзебезгә кертергә туры килде. Шуңа татар теле-34 сәг.кенэ калды.
№ | Сәгать саны | Тема | Лексика | Грамматика |
1 | 6 | Без Татарстанда яшибез |
| |
2 | 6 | Белем һәм китап
| Уку-язу әсбаплары исемнәре; сәнгать, Һөнәр, мәгълүмат, фән, фәнни, мәсь- әлә, мөстәкыйль, мисал, балчык, гарәп, кульязма, һәйкәл, Кытай, борынгы, пыяла, тарих, тарихчы, тәрҗемәче, телче, көтүче, киңәш, гыйлем, төзегән, киләчәк, эндәшү, төштән соң, сынлыра, күтүк, шөреп, төш, бүләк, мактана, пөүтә, әйбер, нәтиҗә, зарлану, иске, маҗаралы, вакыт, киштә, пычратма, ертма |
|
3 | 2 | Һөнәр сайлау
| Белгеч, абруй, юри,чынында исә, көзән җыера, борчый, нәтиҗә, хәрәкәт, суларга, көрәнсу, бораулаучы, калышмый, ни йомыш?, ышанычлы, сынашу,буразналар, уелып кала, рәнҗемә, куаныч, чиксез,сайламак булды, эшкә тотынса, начар булмастыр, һөнәрләр турында, әрәмтамак. |
|
4 | 7 | Ата-анага хөрмәт мәңгелек.
| Вәзир, гәүһәр, өянке, шәүлә, нәшрият, әдәби хезмәткәр,мөлдерәмә килеш, тоела, дела, кое, изге теләк, аякка басу.агарынган,хәрәкәтчән, каплады, уңайлады, иңбаш, сыенды, чыланган, бәгърем,култыклап алып, җитәкләде, аңлатма, аптырашта калдырып, сискәндереп җибәрде, кочагына кысты, сыеды, тумыштан, ятим, шактый, сукырлар җәмгыяте, сагыну, лаек,йөрәк өзелеп төште, баш тарту, |
|
5 | 3 | Тирәбездә яхшы кешеләр
| Янәшә, куандырырлар, чуалалар, хуҗалык, минем карамакта, сулган, көгән, саргаешкан, изге күңелле, шиңә башлагач, ашым аш, йокым йокы түгел, ут йоту, харап булган, көр күңелле, рәхмәт яугырлары, ялт иткән, хәл керде, тартма, пыяла, үпкәләшү, төрткәләшү, әрепләшү,әләкләшү, алдашу, шаулашу, югыйсә, шәбрәк, капшау, алдашырга, ярым үле, таяк, юнәлеш, өметләнергә, |
|
6 | 4 | Кеше һәм мохит
| Элек-электән, ташландык, чүп үләне, караш, изге, читлек, хыял, чияләнгән төен,хикмәт, нәсел тамыры, аптырыйлар, тау итәге,шифа, сырхау, уртаклашалар, ис китү, дөньяга килү, азаплана, ычкынырга, таба, куандым, тары, әрле-бирле йөренү, талпыну, сындыргандыр, бераз, солы, ашау кайгысы юк, |
|
7 | 3 | Беренче хисләр
| Көзге, аударырга,аның иркенә булса, уфылдап, болгый-болгый, моңаеп,ял, ашык –пошык, утлар кабынды, пышылдарга, чыркылдап, үткен, иләс- миләс,балкый, талпыну, көлтә чәчле, сарыласы килә, моңсу, җиңеп булмас көч, үксеп еларга, үзгәреш, кан җибәрергә, шелтә, үртиләр, иң әһәмиятлесе, жәлләмәс иде, комачаулый алмый, өмет уянган, ышанмыйча, чынлап, сыйпыйсы килә, җитмәсә, сизгер, язмыш, |
|
10 | 3 | Кабатлау |
5 – 9 нчы сыйныфны тәмамлаган рус телендә сөйләшүче балалар үзләштерергә тиешле белем –күнекмәләр.
1. татар теленең башка телләр арасында урынын белү;
2. татар һәм рус телләрендә уртак булган, ләкин әйтелешләре белән аерылган авазлы сүзләрне дөрес әйтә белү;
3. авазларны сүзләрдә, сүзтезмәләрдә, җөмләләрдә дурес әйтүгә ирешү һәм сингармонизм законының асылына төшенү;
4. тамыр, ясалма, кушма, парлы сүзләрнең әйтелешен һәм язылышын белү;
5. сөйләмне орпфоэпик һәм орфографик яктан дөрес оештыра белү;
6. татар һәм рус телләренең сүзлек составындагы аермаларны белеп, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрне сөйләмдә куллануга ирешү;
7. телара, антонимнар, синонимнар, фразеологик һәм башка төр сүзләрдән файдалана белү;
8. сөйләм культурасы, әдәби тел, сөйләм ситуациясе кебек төшенчәләрне аңлап эш итә белү;
9. гади һәм кушма җөмләләрнең сөйләмдә кулланылыш үзенчәлекләрен белү;
10. татар әдәби теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грамматик, пунктацион нормаларына нигезләнеп һәм татар җөмләсендә сүз тәртибе үзенчәлекләрен белеп, телдән яки язма дөрес сөйләм оештыруга ирешү;
11. тыңланган яки укылган текстның эчтәлеген сөйләп бирә белү;
12. коммуникатив максатларны аңлап, диалогик аралашуда катнаша һәм үз фикерләрен эзлекле итеп белдерә белү;
13. тәкъдим ителгән тема буенча әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлеклә монологик сөйләм төзи алу;
14. төрле аралашу сфераларыннан чыгып, телдән яки язмача үз фикерләрен белдерүгә ирешү;
15. эш кәгазьләрен (белдерү, хат, тәрҗемәи хәл, гариза) яза белү;
16. тиешле (2000 сүз) күләмдә татар сүзләрен яттан белү.
Укыту – методик комплекты
Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен укыту программалары” (Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2003)
2. Рус мәктәпләрендәге рус төркеме укучыларына татар теленнән гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты
3. Р.З. Хәйдәрова, Р.Л. Малафеева,З.М.Шаһвалиева. Татар теле. Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәктәпнең 9 нчы сыйныфы өчен дәреслек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен).
4. Татар теле морфологиясе. /Ф.М. Хисамова. - Казан, “Мәгариф” , 2005.
5. Хәзерге татар әдәби теле. / Ф.С. Сафиуллина, М.З.Зәкиев.- Казан, “Мәгариф” , 1994.
6. Урта мәктәп һәм гимназияләрдә татар телен укыту методикасы. / Ф.С.Вәлиева, Г.Ф. Саттаров. – Казан: “Раннур”.
Тематик план
Татар теле буенча
Сыйныф: 9____
Укытучы:
Сәгатьләр саны:
Барлыгы: 34 сәг; атнага: 1 сәг
Планлаштырылган язма эшләр саны:
Сүзлек диктанты -2(28-33сүз); диктант-1( 95-105, 105-125 сүз); сочинение – 1; изложение -1(105-160, 165-175 сүз).
Административ контроль эшләр саны: 4сәг.
Планлаштыру түбәндәгеләргә нигезләнеп төзелде:
1.Программа “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен укыту программалары”на (Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2003)
2. Дәреслек: Татар теле , 9 нчы класс. Р.З.Хәйдарова, Р.Л. Малафеева,З.М.Шаһвалиева. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2009
- Өстәмә материал:
1. Хайдарова Р.З. , Гиниятуллина Л.А. Сборник ситуативных упражнений по татарскому языку для русскоязычных учащихся. Набережные Челны, 2004.
2.Учебное пособие и фонохрестоматия «Лингва» для ускоренного изучения татарского языка. Набережные Челны, 1999.
Тематик план (Татар теле)
№ | Дәрес темасы | Сәг. саны | Дәрес тибы | Коммуникатив максат | Контроль төре | Үзләштерергә яки камилләштерергә тиешле белем һәм күнекмәләр | Өй эше | Дата | ||||
Лексика | Грамматика | |||||||||||
План | Факт | |||||||||||
Без Татарстанда яшибез | ||||||||||||
1 | Яңа уку елы белән! | 1 | БСҮ | Әңгәмәдәш белән кон -такт урнаш- тыра белү. | Күз ачып йомганчы, мөстәкыйль,икътисади, килешү, ңәмгыять, хокук, максат, төбәк, әверелү. | Яза белә, язар- га өйрәнде төзелмәләре | 5 нче бит 5 нче күнегү, “Мин татарча өйрәнәм” дигән темага кечкенә сочинение язарга | 2.09 | ||||
2 | Исем фигыль. Инфинитив | 1 | Катнаш дәрес | Исемнәрнең тартым бе -лән төрләне- ше темасын ныгыту. | илче, җай-рәхәт, җиһан,галәм, туганлык,иминлек,ватанпәрвәр,качкын, | Инфинитив +ярый, мөмкин | 6 нчы бит3 нче күнегү, сүзләрне таблицага урнаштырырга | 6.09 | ||||
3 | Теләк фигыль.
| 1 | Яңа теманы аңлату | Фонема үз- енчәлекләреавазларны дөрес әйтер- гә өйрәтү. | Сәнгать Һөнәр Мәгълүмат Фән Фәнни | Транскрипция билгеләре. | 7 нче бит 5 нче күнегү, | 13.09 | ||||
4 | Әйтү максаты ягыннан җөмлә төрләре.
| 2 | Яңа теманы аңлату | Тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнешен истә калды- ру,сөйләмдә куллана бел | җан, моң, нигез салучы,хисапчы, язма, кадер, җыр көйләп йөри, көч җитми, | Чөнки теркә- гече белән җөмләләр төзи белү. | 8 нче бит 7 нче күнегү, 13, 14 нче күнегүләрне телдән эшләргә | 20.09 | ||||
5 | Юнәлеш килешен тәлап итүче бәйлек: -га + кадәр Фонетиканы кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Авазларны дөрес әйтергә өйрәнү. | Балчык Кулъязма Гарәп | Транскрипция билгеләре | 10 нчы бит 3 нче күнегү, җөмләләрне киңәйтеп язарга | 27.09 | ||||
6 | Ия белән хәбәр арасында сызык куелу очрагы. | 1 | Яңа теманы аңлату | Исем фигыль. ясагыч кушымчалар-ны истә калдыру. | остаз,рәсми, тамаша, хаклы рәвештә. | Ия белән хәбәр арасында сызык куелу очрагы. | 17 нче бит 6 нчы күнегү, бирелгән сүзләрдән яңа сүзләр ясарга | 4.10 | ||||
Белем һәм китап | ||||||||||||
7 | Алмашлык. Билгеләү алмашлыклары. | 1 | Яңа теманы аңлату | Билгесез үт- кән заман хи кәя фигыль- не башка фигыль фор- маларыннан аера белү күнекмәләре булдыру. | Уку-язу әсбаплары исемнәре; сәнгать, Һөнәр, мәгълүмат, фән, фәнни, | Билгеләү алмашлыклары | 26 нчы бит 4 нче күнегү, күчереп язарга, Билгеләү алмашлыкларының асларына сызарга | 11.09 | ||||
8 | Сан. Сан төркемчәләре. | 1 | Катнаш дәрес | Бәйлек сүз- ләрне танып –белү ысул- рын төшен . | Кытай, борынгы, пыяла, тарих, тарихчы, тәрҗемәче, телче, көтүче, | Сан төркемчәләре. | 31 нче бит 4 нче күнегү, нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп, дәфтәргә язарга | 18.09 | ||||
9 | Контроль эш.Йомгаклау. Ныгыту күнегүләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади актив лыкларын үстерү. | Өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | Кагыйдәләрне кабатларга | 25.09 | |||||
II чирек | ||||||||||||
1 | . Тезмә кушма җөмлә | 1 | Яңа теманы аңлату | Укучыларның танып-белү актив- лыгын һәм мөстәкыйль-леген үстерү. | Сәбәп Җыя Түгәрәк | Җөмлә кисәкләре. Баш кисәкләр. Иярчен кисәкләр. | 48 нче бит 10 нчы күнегү, күнегүне язмача эшләгез | |||||
2 |
Сыйфат фигыль. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Җөмлә кисәкләрен тану, белү ысулларын билгеләү. | мактана, пөүтә, әйбер, нәтиҗә, зарлану, | Җөмлә кисәкләрен тану, белү ысулларын билгеләү. | 51 нче бит 4 нче күнегү, җөмләләрдән сыйфат фигыльләрне табарга..
| |||||
3 | Ярый, ярамый, тиеш (тиеш түгел, мөмкин, кирәк (кирәк түгел) хикәя фигыль. Иярченле кушма җөмлә. Катлаулы кушма җөмлә. | 1 | Катнаш дәрес | Исемнәрнең килеш белән төрләнешен истә калды- ру, сөйләм- дә куллана белү. | Тыйнак Алдакчы Тәрбиясез | Ярый, ярамый, тиеш (тиеш түгел, мөмкин, кирәк (кирәк түгел) хикәя фигыль.. | 52 нче бит 7 нче күнегү, язмача эшләгез | |||||
Һөнәр сайлау | ||||||||||||
4 | Теркәгечләр, теркәгеч төркемчәләре; | 1 | Катнаш дәрес | Бәйләнешле сөйләм һәм язма телне үстерү. | Белгеч, абруй, юри,чынында исә, көзән җыера, борчый, нәтиҗә, | Теркәгечләр, теркәгеч төркемчәләре; Сүзләргә аффикслар ялгану тәртибе. | 63 нче бит 6 нчы күнегү, 5нче күнегүдәге теркәгечләр белән җөмләләр төзергә | |||||
5 | Үтелгән кагыйдәләрне кабатлау. | 1 | Катнаш дәрес | Билгесез үткән заман хикәя фи- гыльне аера һәм сөйләм- дә куллана белү. | ышанычлы, сынашу,буразналар, уелып кала, рәнҗемә, | Билгесез үткән заман хикәя фигыль. | 74 нче бит, 7нче күнегү. | |||||
Ата-анага хөрмәт мәңгелек | ||||||||||||
6 | Сыйфат фигыль. | 1 | Яңа теманы аңлату | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади активлыкла-рын үстерү. | Вәзир, гәүһәр, өянке, шәүлә, нәшрият, әдәби хезмәткәр,мөлдерәмә килеш, тоела, | Сыйфат фигыль. | 84 нче бит 2 нче күнегү нокталар урынына тиешле кушымчаларны куярга. | |||||
7 | Контроль эш. | 1 | Контроль эш дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Тест | Кагыйдәләрне кабатларга | ||||||
III чирек | ||||||||||||
1 | Гомумиләштереп кабатлау. | 1 | Белемнәрне ныгыту дәресе | Өйрәнелгән темаларны сөйләмдә ныгыту. | Татарстан турында белгәннәрне кабатларга | |||||||
2 | Саннарны кабатлау | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Җөмлә төзү күнекмәләрекамилләштерү, бәйлә- нешле сөй- ләм үстерү. | Мәйдан Югары уку йорты Курчак театры | 95 нче бит 5 нче күнегү, саннарны дөрес итеп укырга һәм алар белән сүзтезмәләр төзеп язарга. | ||||||
3 | Мөстәкыйль эш. (Үз-үзеңне тикшер!) | 1 | Контроль дәрес | Диалогик, монологик сөйләмне үстерү. | Тест | уңайлады, иңбаш, сыенды, чыланган, бәгърем,култыклап алып, җитәкләде, | 96 нчы бит, 10 нчы күнегү, тәрҗемә итәргә, аерым сүзләр белән җөмләләр төзергә. | |||||
4 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. | аңлатма, аптырашта калдырып, сискәндереп җибәрде, кочагына кысты, сыеды, | Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||||
5 | Ымлыклар | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сөйләм телен үстерү. | ярым үле, таяк, юнәлеш, өметләнергә | . Ымлыклар | 102 нче бит, 6 нчы күнегү,җөмләләрне дәвам итәргә | |||||
Тирәбездә яхшы кешеләр | ||||||||||||
6 | “Безнең дуслык”. (Хикәя төзү) | 1 | Бсү | Җөмлә төзү күнекмәләре камилләште | Хикәя язу | Янәшә, куандырырлар, чуалалар, хуҗалык, минем карамакта, сулган, көгән, саргаешкан, | “Безнең дуслык”. (Хикәя төзү) | Хикәяне сөйләргә әзерләнеп килергә | ||||
7 | Иярчен сәбәп җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Билгеләү ал- машлыклар-ын аера белү һәм сөйләмдә куллану. |
ялт иткән, хәл керде, тартма, пыяла, | Иярчен сәбәп җөмләле кушма җөмләләр | 111 нче бит 4 нче күнегү, тәрҗемә итәргә. | |||||
8 | Фигыль юнәлешләре. Фигыльнең барлык-юклык формалары. | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Фигыль юнәлешләре.Фигыльнең барлык-юклык формаларын дөрес ялгап, җөмләләр төзү күнекмәләре булдыру . | үпкәләшү, төрткәләшү, әрепләшү,әләкләшү, алдашу, шаулашу, | Фигыль юнәлешләре. Фигыльнең барлык-юклык формалары. . | 118 нче бит 5 нче күнегү,нокталар урынына тиешле сүзне куеп язарга. | |||||
Кеше һәм мохит | ||||||||||||
9 | Ситуацияләр буенча диалоглар төзү. | 1 | Бсү | Диалогик сөйләмне үстерү. | Диалог | изге, читлек, хыял, чияләнгән төен,хикмәт, | 131 нчы бит 4 нче күнегү, | |||||
10 | Контроль эш. | 1 | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади актив лыкларын үстерү. | Тест | ||||||||
IV чирек | ||||||||||||
1 | Туган көн уеннары | 1 | бсү | Вакыт бе- рәмлекләренең төрле сөйләм ситу ацияләрендә кулланылы-шы. | Монолог/ диалог | уртаклашалар, ис китү, дөньяга килү, азаплана, ычкынырга, таба, куандым, тары | Вакыт берәм-лекләре | 135 нче бит 5нче күнегү, берәр уенны дәфтәргә язып килергә | ||||
2 | Өйрәнгәннәрне гомуми-ләштереп кабатлау. | 2 | Белемнәрне ныгыту дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Әрле-бирле йөренү, талпыну, сындыргандыр, бераз, солы, ашау кайгысы юк Өйрәнелгән сүзләрне ныгыту. | 140 нчы бит, 4нче күнегү, җөмләләрне дәвам итәргә | ||||||
Беренче хисләр | ||||||||||||
3 | Иярчен кире җөмләле кушма җөмләләр | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Диалогик һәм моно -логик сөй- ләмне камил ләштерү | Көзге, аударырга,аның иркенә булса, уфылдап, болгый-болгый, моңаеп,ял, ашык –пошык, | Туры сөйләм. Туры сөйләм янында тыныш билгеләре. | 143 нче бит 6 нчы күнегү, баш җөмләләргә аналитик җөмләләр өстәп язарга. | |||||
4 | Туры сөйләм. Туры сөйләм янында тыныш билгеләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Эзлекле фикер йөртү һәм иҗади сәләтне үстерү. | утлар кабынды, пышылдарга, чыркылдап, үткен, иләс- миләс,балкый, талпыну, | Фигыль. Фигыль заманнары. | 146 нчы бит 6 нчы күнегү, җөмләләрнең ахырын сайлап язарга. | |||||
5 | Фигыль.Фигыль заманнары. Теләк белдерү төзелмәсе: барасым килә. | 1 | Катнаш дәрес | Игътибарлы-лыкны, эзләнүне сөйләмдә үстерү. | көлтә чәчле, сарыласы килә, моңсу, җиңеп булмас көч, үксеп еларга, үзгәреш, кан җибәрергә, шелтә, үртиләр, иң әһәмиятлесе, жәлләмәс иде, | Теләк белдерү төзелмәсе: барасым килә. | 147 нче бит 6нчы күнегү, 2 нче күнегүне язмача эшләргә | |||||
6 | Шарт фигыль. | 1 | Яңа теманы аңлату әдресе | Сөйләм телен баету. | язмыш, оялып кына, киртә,күңелгә кереп урнашу,өзлексез, таң калу, шәфкатьле, | Шарт фигыль. | 152 нче бит 8 нче күнегү, шарт фигыльләрне табып, кушымча- ларының асларына сызарга | |||||
7 | Контроль эш. | 1 | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади актив лыкларын үстерү. | Тест | . | |||||||
8 | Йомгаклау. (Гомумиләштереп кабатлау) | 1 | Гомумиләштереп кабатлау дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Кагыйдәләр кабатларга | |||||||
- Өстәмә материал:
1. Хайдарова Р.З. , Гиниятуллина Л.А. Сборник ситуативных упражнений по татарскому языку для русскоязычных учащихся. Набережные Челны, 2004.
2.Учебное пособие и фонохрестоматия «Лингва» для ускоренного изучения татарского языка. Набережные Челны, 1999.
3.Л.Ә.Гыйниятуллина, Р.З.Хәйдәрова. Татар теленнән эш дәфтәре. Рус телендә башлангыч гомуми белем бирү мәктәбенең 9 нчы сыйныфы өчен (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). Казан, “Мәгариф”, 2010.
4.Мультимедийная обучающая программа «Татар Телле заман».
5. Р.З. Хайдарова, Р. Л.Малафеева. Татарский язык в таблицах: Таблицы по татарскому языку для работы с русскоязычными учащимися.
Аңлатма язуы
“ Татарстан Республикасы халыклары телләре турында”гы Законны кабул ителүгә күп вакыт үтте, һәм вакытның шактый өлеше республикабыз мәктәпләрендә рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен дәүләт теле буларак укыту процессы үсеш алуга бирелде.
Мәктәпләрдә рус теле һәм әдәбияты аерым фән буларак укытылган кебек, татар теле дә , аерым тел һәм әдәбият сәгатьләренә бүленеп укытыла башлады. Рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм әдәбияты укытучылары өчен әлеге яңалык күптөрле авырлыклар тудырды. Беренчедән, рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укытуның фәнни-методик нигезләрен һәрьяклап, тирәнтен өйрәнү процессы әле башлангыч этабында .Икенчедән, рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укыту программалары юк дәрәҗәдә. Татарстан Республикасы Мәгариф Министрлыгы тарафыннан рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм татар әдәбияты укытучыларына тәкъдим ителгән ике альтернатив программа ( авторлары – Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; Ә.Р.Мотыйгуллина, И.М.Ибраһимова ; Казан : Мәгариф , 2003 ) да сынап карау укыту программалары булып тора. Өченчедән,уку-укыту процессын оештыруда укытучыга укыту программаларыннан тыш, программаның эчтәлеген тулысынча яктырткан дәреслекләр, методик әсбаплар, дидактик материаллар һ.б. кирәклеге көн кадагында.
Тәкъдим ителә торган программа Татарстан җирендә яшәп, рус мохитендә тәрбияләнеп, татар халкының тормыш-көнкүрешен күреп үсүче, азкомплектлы авыл мәктәбе шартларында белем алучы башка милләт балаларына татар халкының бай әдәбияты үрнәкләре аша татар теленең бөеклегенә инандыру, телне өйрәнү мохитен тудыру, татар телендә аралашырга, сөйләшергә өйрәтүнең сыйфатын яхшырту максатларын күздә тотып төзелде.
Татар әдәбиятын укытуның төп максатлары һәм бурычлары:
- төрле милләт балаларының психо-физиологик яшь үзенчәлекләрен истә тотып, татар әдәбияты һәм сәнгатенең гүзәл үрнәкләрен өйрәнү аша, укучыларның татар теленең грамматик нигезләрен үзләштерүне ныгыту һәм аралашу мөмкинлекләрен киңәйтү
-әдәби әсәрне яки текстны өйрәнеп, тексттагы терәк җөмләләрдән, фразалардан, гыйбарәләрдән файдаланып, аларны сөйләмгә кертеп җибәрүгә эшне юнәлдерү;
-төрле методик ысул-алымнар ярдәмендә укучыларны сөйләм эшчәнлегенә өйрәтү;
-профильле укытуга күчү шартларында рустелле укучыларда
әдәби әсәрләр аша җәмгыятьнең төрле өлкәләренә караган һөнәрләр турында күзаллау тудыру;
-татар халкының тарихына, сәнгатенә, әдәбиятына кызыксыну һәм хөрмәт хисләрен, гомумкешелек сыйфатларын тәрбияләү;
Программаның эчтәлеге һәм төзелеше :
Куелган төп максат һәм бурычларны тормышка ашыру өчен, әдәби әсәрләрне уку өчен эчтәлек сайлау әдәбият белемендә кабул ителгән әдәби һәм эстетик принципларга нигезләнде.
Яшь буынны киләчәк тормышка чын кеше буларак әзерләү – татар әдәбияты укытучысының төп бурычларының берсе булып тора.
Җәмгыятьтә урын алган төрле вакыйгаларны, тормышта кешеләр арасында барлыкка килгән мөнәсәбәтләрне дөрес аңларга ярдәм итә торган, укучыларда белемгә омтылыш, шәфкатьлелек, миһербанлык хезмәт сөючәнлек һәм башка кешелек сыйфатларын тәрбияли алырлык, әсәрнең бала күңеленә үтеп, якты тирән эз калдырырлык, үз фикереңне җиткерә алырлык мөмкинлеге булуга карап , укыту программасының эчтәлек сайлау әдәби принципка таянуны күрсәтә.
Программага эчтәлек сайлау түбәндәге темалар буенча алып барылды: 1.Без Татарстанда яшибез.
2.Белем һәм китап. 3.Һөнәр сайлау. 4.Ата –анага хөрмәт мәңгелек. 5. Тирәбездә яхшы кешеләр. 6.Кеше һәм мохит.7. Беренче хисләр.
Әсәр сайлаганда, иң элек, укучыларның әсәрне үзләштерә алу мөмкинлеге, әсәрнең артык зур күләмле булмавы,балаларның яшь үзәнчелекләренә туры килүе, әсәрнең тәрбияви әһәмияте дә игътибар үзәгендә булды.
Әдәби әсәрләр аша дөнья һәм яшәү ямен, кешеләрнең рухи байлы-гын, татар телендә язылган әсәрнең моңын тоярга, сиземләргә, матурлыкны күрергә ярдәм итә торган әсәләрне сайлап алу эстетик принципка нигезләнгән. Әсәрне яки текстны өйрәнү алдыннан, укучыларны текстны кабул итүгә психологик яктан әзерләү, якынайту сорала.Шул рәвештә эшләгәндә, әсәрне өйрәнү нәтиҗәлерәк үтә.
Программага шулай ук милли-төбәк комненты материалларын өйрәнү дә кертелде. Мәсәлән: К. Насыйри “Хикәят”ләре,Ф. Шәфигуллинның шигырьләре һ.б.
Укучыларны сөйләм эшчәнлегенә өйрәтү максатыннан чыгып, программа әдәбият дәресләрендә төрле формалы язма яки телдән булган иҗади эшләр өстендә эш оештыру үзенең “җимешләрен” күрергә мөмкинлек бирә. Мәсәлән: язма иҗади эшләрдән – “ Кыш “ темасына шигырь язу; “Сөекле әнием” темасына инша язу; төрле темаларга карата ребуслар, кроссвордлар , чайнвордлар төзү һ.б.; телдән башкарыла торган иҗади эшләрдән - әсәрнең эчтәлеген берәр персонаж исеменнән сөйләү; әсәрнең сюжет детален үзгәртеп, яңа әсәр төзеп сөйләү һ.б. Билгеле, иҗади характердагы биремнәрне укучыларның мөмкинчелекләрен һәм теләкләрен истә күздә тотып бирергә кирәк.
Тәкъдим ителә торган программа түбәндәге гамәлдәге укыту программаларына һәм дәреслекләренә нигезләнеп һәм таянып төзелде:
- Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укыту программасы. 1-11 нче сыйныфлар. Төзүчеләр: Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан: Мәгариф, 2003.
-Рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укыту буенча сынап карау программалары. Төзүчеләр: Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; Ә.Р.Мотыйгуллина, И.М.Ибраһимова. Казан: Мәгариф, 2003.
-А.Ш.Әсәдуллин. Татар теле. 9 сыйныф ( дәреслек ). Казан: Мәгариф,1996.
-Р.З.Хәйдәрова, Р.Л Малафеева, З.М.Шаһгалиева. Татар теле. 9 сыйныф ( дәреслек ).Казан:Мәгариф, 2008.
Программа чикләрендә Р.Миңнуллинның Александр Ключарев, София Гобәйдуллина, Мөхәммәт Мәһдиев, Габдрахман Әпсәләмов, Гариф Ахунов, Илдар Юзеев, Резеда Вәлиева, Сибгат Хәким, Ринат Мөхәммәдиев, Мәҗит Гафури, Ибраһим Гази һәм Татарстанның күренекле кешеләрнең тормыш һәм иҗат юллары турында кыскача белешмә дә бирелү карала. Гомумән алганда, программаны төзүдә түбәндәге әдәбияттан материал
файдаланылды:
“Раушан көзгесе”.Татар балалар әдәбиятыннан хрестоматия.- Казан,Мәгариф, 1993.
“Көч Һәм рух тамырлары”.Әдәплек дәресләре.-Казан,Мәгариф,1998.Л.И.Минһаҗева, И.Х.Мияссарова. Татар балалар әдәбияты (3 томлык).-Казан, ТаРИХ, 2003.
Балалар әдәбияты. Хрестоматия. ( төзүчесе : Ф.Ибраһимова ).-Казан,-Мәгариф,2004.
Программа рус телендә сөйләшүче балаларга татар теленең бөеклегенә ышандыру, татар мәдәниятенең төрле өлкәләрен үстерүгә өлеш керткән һөнәр ияләре турында мәгълүмат биреп баруны игътибар үзәгендә тотып эшләнде.
Программаның төп өлешендә 9 сыйныфта татар әдәбияты дәресләренең гомуми сәгатьләр саны, уку темалары һәм әсәрләр исемлеге, һәр теманы өйрәнүгә бирелгән сәгатьләр саны күрсәтелде.
№ | Төп темалар | Сәг. | Белем һәм күнекмәләр |
1 | Без Татарстанда яшибез. | 11 | - Без Татарстанда яшибез. -Казан –тарихи башкала. -Татар музыка сәнгате. -Александр Ключарев. -София Гобәйдуллина. -Татар театры. |
2 |
Белем һәм китап. | 16 | -Саумы, китап! -Әбугалисина. -Мөхәммәт Мәһдиев. -Колаямбу плантациядә эшли.( 1нче кисәк) -Колаямбу плантациядә эшли.( 2нче кисәк) -Ләбибә Ихсанова -Бер маҗара 1 -Бер маҗара 2 |
3 | Һөнәр сайлау. | 15 | -Габдрахман Әпсәләмов -Ак чәчәкләр. -Гариф Ахунов. -Хәзинә. -Илдар Юзеев. -Таныш моңнар. -Резеда Вәлиева. -Гомәр һәм һөнәр. |
4 | Ата –анага хөрмәт мәңгелек. | 14 | - Алтын алмалар. -Зирәк карт. -Сибгат Хәким. -Әнкәй. -Госпитальдә. ( 1нче кисәк) -Госпитальдә. ( 2 нче кисәк) -Ана. |
5 |
Тирәбездә яхшы кешеләр. | 12 | -Күңелләрдә гөл үсә. -Урам ул нинди? -Роберт Миңнуллин. -Ә ни өчен? -Солтангәрәйнең язмышы. |
6 | Кеше һәм мохит. | 15 | - Чишмәләр. -Минем дустым. -Ринат Мөхәммәдиев. -Беренче умырзая. -Мәҗит Гафури. -Кыр казы. -Табигатьне саклау. -Авыру урман. |
7 | Беренче хисләр. | 19 | -Ибраһим Гази. -Ак сирень (1нче кисәк) -Ак сирень Ике кояшым бар, Илсөя. (2 нче кисәк) -Минем героем.
|
Тематик план
Татар әдәбияты буенча
Сыйныф: 9____
Укытучы:
Сәгатьләр саны:
Барлыгы: 102 сәг; атнага: 3 сәг
Планлаштырылган язма эшләр саны:
Контроль дәресләр: тестлар-5сәг.
Административ контроль эшләр саны: 4сәг.
Планлаштыру түбәндәгеләргә нигезләнеп төзелде:
1.Программа Рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм татар әдәбияты укытучыларына тәкъдим ителгән альтернатив программа . Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; Ә.Р.Мотыйгуллина, И.М.Ибраһимова ; Казан : Мәгариф , 2003
2. Дәреслек: Татар теле һәм уку китабы , 9 нчы класс. Р.З.Хайдарова, Р.Л. Малафеева, З.М.Шаһгалиева. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2008
Өстәмә материал:
1. Учебное пособие и фонохрестоматия «Лингва» для ускоренного изучения татарского языка. Набережные Челны, 1999.
2 .Мультимедийная обучающая программа «Татар телле заман».
Тематик план Әдәбият- 9 класс рус төркеме
№ | Дәрес темасы | Сәгать саны | Дәрес тибы | Коммуникатив максат | Контроль төре | Үзләштерергә яки камилләштерергә тиешле белем һәм күнекмәләр | Өй эше | Дата | ||
Лексика | Грамматика | |||||||||
План | Факт | |||||||||
I. | Без Татарстанда яшибез. | |||||||||
1. | Без Татарстанда яшибез. | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Беррәттән, мәдәният | Транскри -ция | Диалогны өйрәнергә | |||
2. | -Казан –тарихи башкала. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Интернет белән эшләү алымна -рын үстерү | Көнләшү, әхлакый, икътисад, | Текстның эчтәлеген сөйләргә тәрҗемә итәргә һәм планын | ||||
3. | -Татар музыка сәнгате. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Укучыларның фикерләү сәлә- тен үстерү, сүз -лек байлыгын арттырү | Сүзтезмә | Тәрҗемә итәргә һәм план төзергә | ||||
4. | Дсү дәресе | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Бер диалогны ятларга | |||||
5. | -Александр Ключарев. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Укучыларның фикерләү сәлә- тен үстерү, сүз -лек байлыгын арттырү | Сүзтезмә | Тәрҗемә итәргә һәм план төзергә | ||||
6 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
7 | - -София Гобәйдуллина.
| 1 | Дсү | Сөйләм күнекмәләрен камилләштерү | Зачет | Олы буын, махсус | Диалогларның берсен ятларга | |||
8 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
9. | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү | Тест | Сүзлекне кабатларга | ||||
10 | Дсү дәресе | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Бер диалогны ятларга | |||||
11 | -Татар театры. | 1 | Дсү | Сөйләм күнекмәләрен камилләштерү | Зачет |
| Диалогларның берсен ятларга | |||
II | Белем һәм китап. | |||||||||
12 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
13. | -Саумы, китап! | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Әһәмиятле, кушылма, әверелә, укымышлы | Сорауларга җавап бирергә | ||||
14. | -Әбугалисина. | 1 | Тәрҗемә дәресе | Текст өстендә эшләү, күтәрел- гән мәсьәләгә үз карашыңны күнекмәләрен камилләштерү | йөк ташучы, көтәргә, мөс- тәкыйль рә- вештә, ятим- нәр йорты, хезмәттәш, матдә, буын, | Сорауларга нигезләнеп эчтәлеген сөйләргә | ||||
15 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
16. | -Әбугалисина. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Карар, халык авыз иҗаты, матди һәм рухи мирас, мөстәкыйль | Сүзен сүзгә тәрҗемә итәргә | ||||
17. | -Мөхәммәт Мәһдиев. | 1 | Тәрҗемә дәресе | Текст өстендә эшләү, күтәрел- гән мәсьәләгә үз карашыңны күнекмәләрен камилләштерү | тест | юнәлеш, әзер -ләү, гыйльми дәрәҗә, тынгысыз | Сөйләргә әзерләнергә | |||
18 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
19. | Колаямбу плантациядә эшли.( 1нче кисәк) | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | Диалогик һәм монологик сөй -ләм күнекмәлә- рен камилләште | Кытыклый торган, әчкелт ис, кабара, хуш исле, сизеп тора, тоярга, хәл итәләр, | Сорауларга нигезләнеп сөйләргә | ||||
20 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
21. | Колаямбу плантациядә эшли.( 2нче кисәк) Дсү дәресе. | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Шулаймыни | Бер диалогны ятларга | ||||
22 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
23. | . Ләбибә Ихсанова | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Читекче, тор -мыш чыгана -гы, күн кисәкләре, сафлык, җөй, | Укырга, тәрҗемә | ||||
24 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
25. | Бер маҗара -1 | 1 | Тәрҗемә дәресе | Текст өстендә эшләү, күтәрел- гән мәсьәләгә үз карашыңны күнекмәләрен камилләштерү | Көрәш сәнга -те, кул көрә -ше, ихтыяр көче | Укырга, тәрҗемә | ||||
26 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
27. | Бер маҗара -2 | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | “Минем булачак һөнәрем” сочинение | |||||
III | Һөнәр сайлау. | |||||||||
1. | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү | Тест | Сүзлекне кабатларга | ||||
2. | -Габдрахман Әпсәләмов | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | Диалогик һәм монологик сөй -ләм күнекмәлә- рен камилләште | Сүзлекне кабатларга | |||||
3 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
4. | -Ак чәчәкләр. Дсү дәресе | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Бер диалогны ятларга | |||||
5 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
6. | . Гариф Ахунов. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Тукланырга, таләп, даими, җилләтергә, чыныктыру, истә тотарга, | Сорауларга җаваплар әзерләргә | ||||
7 | Хәзинә. | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | Логик фикерләү күнекмәләрен үстерү | Уңышка ире -шү, түземле -лек, берләште -рә, хәрәкәтлә -нергә, гади- лек, буын, ма- выктыргыч, тигез | Бер уен төре турында сөйләргә | ||||
8 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
9. | Илдар Юзеев. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Төгәлләү, ур- так, көндәш, бил, егарга, арка, тәкә, тастымал, шома колга, табын | Текстның планын төзергә һәм план буенча сөйләргә | ||||
10 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
11 | Таныш моңнар. | 1 | Дсү | Сөйләм күнекмәләрен камилләштерү | Бер диалогны ятларга | |||||
12 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
13 | Резеда Вәлиева. | 1 | Аңлап уку дәресе | Күпдәлилле фи -керләү тибын- дагы текстка үз өстәмәләрен кер- теп, әңгәмә үткәрү. | Яңа буын | Тәрҗемә итәргә | ||||
14 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
15 | Гомәр һәм һөнәр. | 1 | Дәрес-сәяхәт (интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Казанның бер театры турында реферат язарга | |||||
IV. | Ата –анага хөрмәт мәңгелек. | |||||||||
16 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
17. | - Алтын алмалар. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Качкын, яңгырый, чегән кызы, алпавыт, күчәчәк | Сорауларга җавап бирергә | ||||
18 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
19 | Зирәк карт. | 1 | Тәрҗемә итү дәресе | Укучыларның фикерләү сәләтен үстерү, фикерне төгәл һәм дөрес итеп әйтә белү күнекмәләрен камилләштерү | Текстның эчтәле -ген сөйләргә | |||||
20 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
21. | Сибгат Хәким. | 1 | Тәрҗемә итү дәресе | Тәрҗемә итү күнекмәләрен үстерү | Тәрҗемә итеп бетерергә | |||||
22. | Әнкәй. | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | Күпдәлилле фи -керләү тибын- дагы текстка үз өстәмәләрен кер- теп, әңгәмә үткәрү. | Дулкынландыргыч, мәнфә- гать,хуш килә | Сорауларга җавап бирергә | ||||
23 | -Госпитальдә. ( 1нче кисәк) | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Чор, каза -ныш, якынча, җитәкче | Сорауларга җавап бирергә | ||||
1 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
2 | -Госпитальдә. ( 2 нче кисәк) | 1 | Интернет белән эшләү дәресе | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Анык, гамәл. тетерәндерү, мизгел, сулыш | Бер тапшыру турында чыгыш (сообщение) әзерләргә | ||||
3 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
4. | Дсү дәресе | 1 | Дсү | Парлап һәм коллективта эшләү күнекмә -ләрен ныгыту | Бер диалогны ятларга | |||||
5. | -Ана. | 1 | Дәрес-сәяхәт (Интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Туган якны өйрәнүче, тупланма, каен тузы, чуен | Текстны сөйләргә | ||||
6. | Дсү дәресе Татар әдәбияты сәхифәләре. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Сәхифә, ашъ- яулык, катлам | Аңлап укырга | ||||
V. | Тирәбездә яхшы кешеләр | |||||||||
7. | -Күңелләрдә гөл үсә. | 1 | Сөйләм үстерү дәресе | . Текстны анализ -лап укып, мәгъ -лүмат алу бурычын кую | Хәтер, шәҗәрә, нәсел, хезмәткәр | Аңлап укырга | ||||
8. | Дсү дәресе Габдулла Тукайның әдәби-мемориаль музее. | 1 | Дәрес-сәяхәт (Интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Дулкынланып, хөкүмәт карары. җитлеккән. яңгыраш. йогынты | Текстны сөйләргә | ||||
9. | Дсү дәресе Салих Сәйдәшев музее. | 1 | Дәрес-сәяхәт (Интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Мәңгеләш-терү, тәшкил итә, җанлан- дыра, остаз | Сорауларга җавап әзерләргә | ||||
10 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
11 | Урам ул нинди? | 1 | Аңлап уку дәресе | Күпдәлилле фи -керләү тибын- дагы текстка үз өстәмәләрен кер- теп, әңгәмә үткәрү. | Ау, игенче -лек, тукучы -лык, яу | Укырга, тәрҗемә итәргә | ||||
12. | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү | Тест | Сүзлекне кабатларга | ||||
13. | Роберт Миңнуллин. | 1 | Аңлап уку дәресе | Укучыларның аңлап укуларына ирешү, күтәрел- гән мәсьәләләргә үз карашын булдыру. | Багланышлар, уртак, сәед, балкып | Укырга, тәрҗемә итәргә | ||||
14 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
15. | Ә ни өчен? | 1 | Аңлап уку дәресе | Укучыларның аңлап укуларына ирешү, күтәрел- гән мәсьәләләргә үз карашын булдыру. | Өяз, әмер, ни- гез, корыла, | Укырга, сораулар- га җавап бирергә | ||||
16 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
17. | Солтангәрәйнең язмышы. | 1 | Аңлап уку дәресе | Укучыларның аңлап укуларына ирешү, күтәрел- гән мәсьәләләргә үз карашын булдыру. | Афәт, басу, каһарман, тармак, куе. | Текстның эчтәлеген сөйләргә | ||||
18. | Теманы йомгаклау. | 1 | Йомгаклау дәресе | Тест | ||||||
VI. | Кеше һәм мохит. | |||||||||
19 | - Чишмәләр. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Күпдәлилле фи -керләү тибын- дагы текстка үз өстәмәләрен кер- теп, әңгәмә үткәрү. | Йөк, чыгары -ла, кертелә, килешү, ышанычлы, мәгълүмат | Текст буенча диалог әзерләргә | ||||
20 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
21. | Татарстанның табигате. | 1 | Уку һәм сөйләм үсте -рү дәресе | Укучыларның фикерләү сәлә -тен үстерү, фи -керне төгәл һәм дөрес итеп әйтә белү күнекмәлә- рен камилләште | Серле, төз, өрәңге, кара- гай, куаклык, кушылдык, шифалы, бөрлегән | Текстны сөйләргә | ||||
22 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
23. | Минем дустым. | 1 | Дәрес-сәяхәт, (интернет) сөйләм үсте -рү дәресе | Казан шәһәрендә -турында мәгълү -мат биреп, уку -чыларны яңа белемнәр белән коралландыру. | Яр, төбәк, көрәштәш, мәшһүр, хакимият, мәһабәт | Текст буенча диалог төзергә | ||||
24 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
25 | Ринат Мөхәммәдиев. | 1 | Дәрес-сәяхәт, (интернет) | Интернет белән эшләү алымна- рын үстерү | Рухи, мәркәз, капка | Текстны сөйләргә | ||||
26 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
27. | Беренче умырзая. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Текстны анализ -лап укып, мәгъ -лүмат алу бурычын кую | Чолганыш, әсир, яшерен оешма | Сорауларга җавап рәвешендә эчтәлек -не сөйләргә | ||||
28 | Мәҗит Гафури. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Парлап һәм кол- лективта эшләү күнекмәләрен ныгыту | Үзешчән, кыллы | Укырга, тәрҗемә итәргә | ||||
29 | Кыр казы. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Укучыларның күзаллауларын киңәйтү | Юкә, җилкән, көнкүреш | Планын төзеп. план буенча сөйләргә | ||||
1 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
2 | Табигатьне саклау. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Уку һәм сөйләм күнекмәләрен камилләштерү | Таң калү, лаек булу, тасфирлау | Бер рәссам турында чыгыш әзерләргә | ||||
3 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
4. | Авыру урман. | 1 | Уку һәм сөйләм үстерү дәресе | Укучыларның күзаллауларын киңәйтү | Чын, вазифа. утын, тал, кал –кулык, туры. мохит, күңел-дән | Текстның эчтәлеген сөйләргә | ||||
VII. | Беренче хисләр. | |||||||||
5 | Ибраһим Гази. | 1 | Күзәтү дәресе | Укучыларның күзаллауларын киңәйтү | Ашамага кереште, кунакча, түшәк | “Кораб” шигырен ятларга | ||||
6 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
7 | Ак сирень (1нче кисәк) | 1 | Күзәтү һәм сәнгатьле уку дәресе | Сәнгатьле уку күнекмәләрен үстерү | Хәсрәт, фарыз. хак итү | Шигырьләрен сәнгатьле укырга | ||||
8. | -Ак сирень Ике кояшым бар, Илсөя. (2 нче кисәк) | 1 | Белгәннәрне системалаштыру дәресе | Укучыларның фикерләү сәләтен үстерү,фикерне төгәл һәм дөрес итеп әйтә белү күнекмәләрен камилләштерү | Биографиясен сөйләргә | |||||
9. | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү | Тест | Сүзлекне кабатларга | ||||
10 | ДСҮ. Галиәсгар Камал. «Беренче театр.» | 1 | Драма әсәрләрен уку дәресе | Драма әсәрләрен аңлап уку алым -нарын ныгыту | Аңлап укырга | |||||
11 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
12-13. | Класстан тыш уку. Кәрим Тинчурин. «Сүнгән йолдызлар.» | 1 | Драма әсәрләрен уку дәресе | Драма әсәрләрен аңлап уку алым -нарын ныгыту | Эчтәлеген русча сөйләргә | |||||
14 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
15. | Минем героем. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Өйрә, киндер мае, кыйланыш | Тәрҗемә итәргә | ||||
16 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
17. | ДСҮ Ибраһим Гази. «Ак сирень». | 1 | Укучыларның фикерләү дәрәҗәсен үстерү дәресе | Текстны анализ -лап укып, мәгъ -лүмат алу бурычын кую | Аудара, ашык-пошык. котырышып. балкышып | Эчтәлеген сөйләргә | ||||
18 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. |
| Тема буенча лексиканы кабатларга | ||||
19 | Татар халык әкиятләрен уку. | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Гөрелте, түземсезлек, култыкса, яра, ташлама, фөҗдан | Сорауларга җавап бирергә эчтәлеген русча сөйләргә | ||||
20. | Сыйныфтан тыш уку Аяз Гыйләҗев. «Ягез, бер дога!» | 1 | Аңлап уку дәресе | Текстны аңлап уку алымнарын ныгыту | Арык, ятак, бөркет, очкын. шыксыз, пәйгамбәр, табынырга | Эчтәлеген русча сөйләргә | ||||
21 | Сыйныфтан тыш уку Шәүкәт Галиев. | 1 | Сәнгатьле уку дәресе | Сәнгатьле уку күнекмәләрен үстерү | Сөеп-сөеп, чөеп-чөеп, биеп-биеп, сыйпап-сый- пап, сыйлап-сыйлап, сынап-сынап | 5 нче бирем, тәрҗемә | ||||
22 | Контроль тест. | 1 | Контроль дәрес | |||||||
23 | Йомгаклау дәресе | 1 | Йомгаклау дәресе | |||||||
Аңлатма язуы
“ Татарстан Республикасы халыклары телләре турында”гы Законны кабул ителүгә күп вакыт үтте, һәм вакытның шактый өлеше республикабыз мәктәпләрендә рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен дәүләт теле буларак укыту процессы үсеш алуга бирелде.
Мәктәпләрдә рус теле һәм әдәбияты аерым фән буларак укытылган кебек, татар теле дә , аерым тел һәм әдәбият сәгатьләренә бүленеп укытыла башлады. Рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм әдәбияты укытучылары өчен әлеге яңалык күптөрле авырлыклар тудырды. Беренчедән, рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укытуның фәнни-методик нигезләрен һәрьяклап, тирәнтен өйрәнү процессы әле башлангыч этабында .Икенчедән, рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укыту программалары юк дәрәҗәдә. Татарстан Республикасы Мәгариф Министрлыгы тарафыннан рус төркемнәрендә эшләүче татар теле һәм татар әдәбияты укытучыларына тәкъдим ителгән ике альтернатив программа ( авторлары – Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; Ә.Р.Мотыйгуллина, И.М.Ибраһимова ; Казан : Мәгариф , 2003 ) да сынап карау укыту программалары булып тора. Өченчедән,уку-укыту процессын оештыруда укытучыга укыту программаларыннан тыш, программаның эчтәлеген тулысынча яктырткан дәреслекләр, методик әсбаплар, дидактик материаллар һ.б. кирәклеге көн кадагында.
Тәкъдим ителә торган программа Татарстан җирендә яшәп, рус мохитендә тәрбияләнеп, татар халкының тормыш-көнкүрешен күреп үсүче, азкомплектлы авыл мәктәбе шартларында белем алучы башка милләт балаларына татар халкының бай әдәбияты үрнәкләре аша татар теленең бөеклегенә инандыру, телне өйрәнү мохитен тудыру, татар телендә аралашырга, сөйләшергә өйрәтүнең сыйфатын яхшырту максатларын күздә тотып төзелде.
Татар әдәбиятын укытуның төп максатлары һәм бурычлары:
- төрле милләт балаларының психо-физиологик яшь үзенчәлекләрен истә тотып, татар әдәбияты һәм сәнгатенең гүзәл үрнәкләрен өйрәнү аша, укучыларның татар теленең грамматик нигезләрен үзләштерүне ныгыту һәм аралашу мөмкинлекләрен киңәйтү
-әдәби әсәрне яки текстны өйрәнеп, тексттагы терәк җөмләләрдән, фразалардан, гыйбарәләрдән файдаланып, аларны сөйләмгә кертеп җибәрүгә эшне юнәлдерү;
-төрле методик ысул-алымнар ярдәмендә укучыларны сөйләм эшчәнлегенә өйрәтү;
-профильле укытуга күчү шартларында рустелле укучыларда
әдәби әсәрләр аша җәмгыятьнең төрле өлкәләренә караган һөнәрләр турында күзаллау тудыру;
-татар халкының тарихына, сәнгатенә, әдәбиятына кызыксыну һәм хөрмәт хисләрен, гомумкешелек сыйфатларын тәрбияләү;
Программаның эчтәлеге һәм төзелеше :
Куелган төп максат һәм бурычларны тормышка ашыру өчен, әдәби әсәрләрне уку өчен эчтәлек сайлау әдәбият белемендә кабул ителгән әдәби һәм эстетик принципларга нигезләнде.
Яшь буынны киләчәк тормышка чын кеше буларак әзерләү – татар әдәбияты укытучысының төп бурычларының берсе булып тора.
Җәмгыятьтә урын алган төрле вакыйгаларны, тормышта кешеләр арасында барлыкка килгән мөнәсәбәтләрне дөрес аңларга ярдәм итә торган, укучыларда белемгә омтылыш, шәфкатьлелек, миһербанлык хезмәт сөючәнлек һәм башка кешелек сыйфатларын тәрбияли алырлык, әсәрнең бала күңеленә үтеп, якты тирән эз калдырырлык, үз фикереңне җиткерә алырлык мөмкинлеге булуга карап , укыту программасының эчтәлек сайлау әдәби принципка таянуны күрсәтә.
Программага эчтәлек сайлау түбәндәге темалар буенча алып барылды: 1.Без Татарстанда яшибез.
2.Белем һәм китап. 3.Һөнәр сайлау. 4.Ата –анага хөрмәт мәңгелек. 5. Тирәбездә яхшы кешеләр. 6.Кеше һәм мохит.7. Беренче хисләр.
Әсәр сайлаганда, иң элек, укучыларның әсәрне үзләштерә алу мөмкинлеге, әсәрнең артык зур күләмле булмавы,балаларның яшь үзәнчелекләренә туры килүе, әсәрнең тәрбияви әһәмияте дә игътибар үзәгендә булды.
Әдәби әсәрләр аша дөнья һәм яшәү ямен, кешеләрнең рухи байлы-гын, татар телендә язылган әсәрнең моңын тоярга, сиземләргә, матурлыкны күрергә ярдәм итә торган әсәләрне сайлап алу эстетик принципка нигезләнгән. Әсәрне яки текстны өйрәнү алдыннан, укучыларны текстны кабул итүгә психологик яктан әзерләү, якынайту сорала.Шул рәвештә эшләгәндә, әсәрне өйрәнү нәтиҗәлерәк үтә.
Программага шулай ук милли-төбәк комненты материалларын өйрәнү дә кертелде. Мәсәлән: К. Насыйри “Хикәят”ләре,Ф. Шәфигуллинның шигырьләре һ.б.
Укучыларны сөйләм эшчәнлегенә өйрәтү максатыннан чыгып, программа әдәбият дәресләрендә төрле формалы язма яки телдән булган иҗади эшләр өстендә эш оештыру үзенең “җимешләрен” күрергә мөмкинлек бирә. Мәсәлән: язма иҗади эшләрдән – “ Кыш “ темасына шигырь язу; “Сөекле әнием” темасына инша язу; төрле темаларга карата ребуслар, кроссвордлар , чайнвордлар төзү һ.б.; телдән башкарыла торган иҗади эшләрдән - әсәрнең эчтәлеген берәр персонаж исеменнән сөйләү; әсәрнең сюжет детален үзгәртеп, яңа әсәр төзеп сөйләү һ.б. Билгеле, иҗади характердагы биремнәрне укучыларның мөмкинчелекләрен һәм теләкләрен истә күздә тотып бирергә кирәк.
Тәкъдим ителә торган программа түбәндәге гамәлдәге укыту программаларына һәм дәреслекләренә нигезләнеп һәм таянып төзелде:
- Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укыту программасы. 1-11 нче сыйныфлар. Төзүчеләр: Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан: Мәгариф, 2003.
-Рус телендә сөйләшүче балаларга татар әдәбиятын укыту буенча сынап карау программалары. Төзүчеләр: Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева; Ә.Р.Мотыйгуллина, И.М.Ибраһимова. Казан: Мәгариф, 2003.
-А.Ш.Әсәдуллин. Татар теле. 6 сыйныф ( дәреслек ). Казан: Мәгариф,1996.
-Р.З.Хәйдәрова, Р.Л Малафеева, З.М.Шаһгалиева. Татар теле. 9 сыйныф ( дәреслек ).Казан:Мәгариф, 2008.
Программа чикләрендә Р.Миңнуллинның Александр Ключарев, София Гобәйдуллина, Мөхәммәт Мәһдиев, Габдрахман Әпсәләмов, Гариф Ахунов, Илдар Юзеев, Резеда Вәлиева, Сибгат Хәким, Ринат Мөхәммәдиев, Мәҗит Гафури, Ибраһим Гази һәм Татарстанның күренекле кешеләрнең тормыш һәм иҗат юллары турында кыскача белешмә дә бирелү карала. Гомумән алганда, программаны төзүдә түбәндәге әдәбияттан материал
файдаланылды:
“Раушан көзгесе”.Татар балалар әдәбиятыннан хрестоматия.- Казан,Мәгариф, 1993.
“Көч Һәм рух тамырлары”.Әдәплек дәресләре.-Казан,Мәгариф,1998.Л.И.Минһаҗева, И.Х.Мияссарова. Татар балалар әдәбияты (3 томлык).-Казан, ТаРИХ, 2003.
Балалар әдәбияты. Хрестоматия. ( төзүчесе : Ф.Ибраһимова ).-Казан,-Мәгариф,2004.
Программа рус телендә сөйләшүче балаларга татар теленең бөеклегенә ышандыру, татар мәдәниятенең төрле өлкәләрен үстерүгә өлеш керткән һөнәр ияләре турында мәгълүмат биреп баруны игътибар үзәгендә тотып эшләнде.
Программаның төп өлешендә 9 сыйныфта татар әдәбияты дәресләре нең гомуми сәгатьләр саны, уку темалары һәм әсәрләр исемлеге, һәр теманы өйрәнүгә бирелгән сәгатьләр саны күрсәтелде.
№ | Төп темалар | Сәг. | Белем һәм күнекмәләр |
1 | Без Татарстанда яшибез. | 9 | - Без Татарстанда яшибез. -Казан –тарихи башкала. -Татар музыка сәнгате. -Александр Ключарев. -София Гобәйдуллина. -Татар театры. |
2 |
Белем һәм китап. | 9 | -Саумы, китап! -Әбугалисина. -Мөхәммәт Мәһдиев. -Колаямбу плантациядә эшли.( 1нче кисәк) -Колаямбу плантациядә эшли.( 2нче кисәк) -Ләбибә Ихсанова -Бер маҗара 1 -Бер маҗара 2 |
3 | Һөнәр сайлау. | 9 | -Габдрахман Әпсәләмов -Ак чәчәкләр. -Гариф Ахунов. -Хәзинә. -Илдар Юзеев. -Таныш моңнар. -Резеда Вәлиева. -Гомәр һәм һөнәр. |
4 | Ата –анага хөрмәт мәңгелек. | 9 | - Алтын алмалар. -Зирәк карт. -Сибгат Хәким. -Әнкәй. -Госпитальдә. ( 1нче кисәк) -Госпитальдә. ( 2 нче кисәк) -Ана. |
5 |
Тирәбездә яхшы кешеләр. | 9 | -Күңелләрдә гөл үсә. -Урам ул нинди? -Роберт Миңнуллин. -Ә ни өчен? -Солтангәрәйнең язмышы. |
6 | Кеше һәм мохит. | 9 | - Чишмәләр. -Минем дустым. -Ринат Мөхәммәдиев. -Беренче умырзая. -Мәҗит Гафури. -Кыр казы. -Табигатьне саклау. -Авыру урман. |
7 | Беренче хисләр. | 9 | -Ибраһим Гази. -Ак сирень (1нче кисәк) -Ак сирень Ике кояшым бар, Илсөя. (2 нче кисәк) -Минем героем.
|
8 | Сыйныфтан тыш уку | 4 | |
9. | Татар халык әкиятләрен уку | 1 |
|
Татар теленнән эш программасы
9 нчы сыйныф
(105 сәг)
Аңлатма язуы
Эш программасы статусы.
Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары салынды, “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телеукыту программалары”на нигезләнеп төзелде.
Эш программасы структурасы.
Татар теленең эш программасы өч өлештән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.
Эш программасының эчтәлеге.
Яңа стандарттагы иң мөһим таләп мондый: мәктәпне тәмамлаганда, «укучы үз алдына максат куярга һәм аны тормышка ашыру юлларын үзе таба алу дәрәҗәсенә күтәрелергә тиеш”. Бу – яңа стандартта эшлекле белем дип атала. Эшлекле белем – стандарт керткән яңалыкның әһәмиятле эчтәлеген ачып бирүче иң гомуми төшенчә. Белем алу гамәлләренең структурасын һәм принцибын стандарт үзе аңлата
Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле укытуның төп максаты һәм бурычлары.
-укучыларның башлангыч мәктәптә үзләштергән белемнәрен һәм сөйләм күнекмәләрен камилләштерү;
-татар теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грассатик нигезләрен системалы рәвештә үзләштерү;
-укучыларның иҗади һәм мөстәкыйль фикерли алу мөмкинлекләрен үстерү, үз фикерләрен дәлилләргә күнектерү;
-укучыларда тел сиземләү күнекмәләре булдыру;
-татар теленең башка телләр арасындагы урыны, татар дөньясы турында мәгълүмат бирү;
-халыкларның үзара аңлашып һәм хезмәттәшлек итеп яшәвенә омтылыш тәрбияләү;
-укучыларның татар телен өйрәнүгә ихтыяҗын арттыру.
-кучыларның фикерләү сәләтен үстерү, тел чараларын аралашуның эчтәлегеннән чыгып билгели белү, балаларның ана телендә аралашу күнекмәләрен камилләштерү;
-телнең фонетика, лексика, грамматикасы буенча башлангыч белем алу, өйрәнелә торган тел берәмлекләрен тикшерә белү күнекмәләрен булдыру,
-дөрес уку һәм дөрес язу күнекмәләрен булдыру, диалогик сөйләмдә катнашу, гадирәк итеп төзелгән монологик сөйләм оештыру;
-укучыларда ана теленә хөрмәт һәм ярату тәрбияләү, телнең чисталыгын, дөреслеген саклау, тел өйрәнүгә кызыксыну өйрәтү.
Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы.
Тыңлап аңлау. Эчтәлеге һәм күләме ягыннан укучыларның яшь үзенчәлекләренә туры килгән бәйләнешле сөйләмне тыңлап аңлау һәм, үз фикереңне белдереп, төп мәгълүмат турында хәбәр итү; җанлы аралашу барышында сөйләмнең эчтәлегенә төшенү һәм фикер алышуда катнашу.
Сөйләү. Коммуникатив максатларны аңлап, аралашу ситуацияләренә бәйле диалог яки монолог төзү; тәкъдим ителгән тема буенча эзлекле һәм аңлаешлы монологик сөйләм (тасвирлау, хикәяләү, фикер йөртү) булдыру; татар сөйләм этикасы гыйбарәләреннән файдаланып, әңгәмә кору.
Уку. Танышу, эзләнү, өйрәнү, карап чыгу максаты белән уку төрләреннән файдаланып, аңлап уку һәм кирәкле мәгълүматны табу; укылган текстның эчтәлеген кыскача яки тулы итеп сөйләп бирү; вакытлы матбугат язмаларын аңлап уку.
Язу һәм язма сөйләм. Аралашу темаларына бәйле язма сөйләм булдыру. Диктант язу. Бәйләнешле текстларны рус теленнән татарчага язмача тәрҗемә итү. Рәсми аралашу кәгазьләре (белдерү, хат, тәрҗемәи хәл, гариза) язу.
Укыту планында 9 нчы сыйныфта татар теленнән атнага 3 сәгать вакыт бирелә. Татар теленнән тематик планны “Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен укыту программалары”на (Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2003) нигезләнеп төзедем. Программада 68 сәгать каралган.
№ | Сәгать саны | Тема | Лексика | Грамматика |
1 | 8 | Без Татарстанда яшибез | Күз ачып йомганчы, мөстәкыйль,икътисади, килешү, ңәмгыять, хокук, максат, төбәк, әверелүилче, җай-рәхәт, җиһан,галәм, туганлык,иминлек,ватанпәрвәр,качкын, җан, моң, нигез салучы,хисапчы, язма, кадер, җыр көйләп йөри, көч җитми, гореф-гадәтләр, затлы, нәсел,род, мөфти, су басу, аягүрә, тыйнак, остаз,рәсми, тамаша, хаклы рәвештә. |
|
2 | 14 | Белем һәм китап
| Уку-язу әсбаплары исемнәре; сәнгать, Һөнәр, мәгълүмат, фән, фәнни, мәсь- әлә, мөстәкыйль, мисал, балчык, гарәп, кульязма, һәйкәл, Кытай, борынгы, пыяла, тарих, тарихчы, тәрҗемәче, телче, көтүче, киңәш, гыйлем, төзегән, киләчәк, эндәшү, төштән соң, сынлыра, күтүк, шөреп, төш, бүләк, мактана, пөүтә, әйбер, нәтиҗә, зарлану, иске, маҗаралы, вакыт, киштә, пычратма, ертма |
|
3 | 7 | Һөнәр сайлау
| Белгеч, абруй, юри,чынында исә, көзән җыера, борчый, нәтиҗә, хәрәкәт, суларга, көрәнсу, бораулаучы, калышмый, ни йомыш?, ышанычлы, сынашу,буразналар, уелып кала, рәнҗемә, куаныч, чиксез,сайламак булды, эшкә тотынса, начар булмастыр, һөнәрләр турында, әрәмтамак. |
|
4 | 14 | Ата-анага хөрмәт мәңгелек.
| Вәзир, гәүһәр, өянке, шәүлә, нәшрият, әдәби хезмәткәр,мөлдерәмә килеш, тоела, дела, кое, изге теләк, аякка басу.агарынган,хәрәкәтчән, каплады, уңайлады, иңбаш, сыенды, чыланган, бәгърем,култыклап алып, җитәкләде, аңлатма, аптырашта калдырып, сискәндереп җибәрде, кочагына кысты, сыеды, тумыштан, ятим, шактый, сукырлар җәмгыяте, сагыну, лаек,йөрәк өзелеп төште, баш тарту, |
|
5 | 7 | Тирәбездә яхшы кешеләр
| Янәшә, куандырырлар, чуалалар, хуҗалык, минем карамакта, сулган, көгән, саргаешкан, изге күңелле, шиңә башлагач, ашым аш, йокым йокы түгел, ут йоту, харап булган, көр күңелле, рәхмәт яугырлары, ялт иткән, хәл керде, тартма, пыяла, үпкәләшү, төрткәләшү, әрепләшү,әләкләшү, алдашу, шаулашу, югыйсә, шәбрәк, капшау, алдашырга, ярым үле, таяк, юнәлеш, өметләнергә, |
|
6 | 7 | Кеше һәм мохит
| Элек-электән, ташландык, чүп үләне, караш, изге, читлек, хыял, чияләнгән төен,хикмәт, нәсел тамыры, аптырыйлар, тау итәге,шифа, сырхау, уртаклашалар, ис китү, дөньяга килү, азаплана, ычкынырга, таба, куандым, тары, әрле-бирле йөренү, талпыну, сындыргандыр, бераз, солы, ашау кайгысы юк, |
|
7 | 8 | Беренче хисләр
| Көзге, аударырга,аның иркенә булса, уфылдап, болгый-болгый, моңаеп,ял, ашык –пошык, утлар кабынды, пышылдарга, чыркылдап, үткен, иләс- миләс,балкый, талпыну, көлтә чәчле, сарыласы килә, моңсу, җиңеп булмас көч, үксеп еларга, үзгәреш, кан җибәрергә, шелтә, үртиләр, иң әһәмиятлесе, жәлләмәс иде, комачаулый алмый, өмет уянган, ышанмыйча, чынлап, сыйпыйсы килә, җитмәсә, сизгер, язмыш, оялып кына, киртә,күңелгә кереп урнашу,өзлексез, таң калу, шәфкатьле, шаян, хәтле,көнләшү, иркә, эчке, юньле, сурәтлә, рөхсәт, рух, чыгыш, хәбәр, сугыш, кушамат |
|
10 | 3 | Кабатлау | ||
68 | Барлыгы | |||
5 – 9 нчы сыйныфны тәмамлаган рус телендә сөйләшүче балалар үзләштерергә тиешле белем –күнекмәләр.
1. татар теленең башка телләр арасында урынын белү;
2. татар һәм рус телләрендә уртак булган, ләкин әйтелешләре белән аерылган авазлы сүзләрне дөрес әйтә белү;
3. авазларны сүзләрдә, сүзтезмәләрдә, җөмләләрдә дурес әйтүгә ирешү һәм сингармонизм законының асылына төшенү;
4. тамыр, ясалма, кушма, парлы сүзләрнең әйтелешен һәм язылышын белү;
5. сөйләмне орпфоэпик һәм орфографик яктан дөрес оештыра белү;
6. татар һәм рус телләренең сүзлек составындагы аермаларны белеп, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрне сөйләмдә куллануга ирешү;
7. телара, антонимнар, синонимнар, фразеологик һәм башка төр сүзләрдән файдалана белү;
8. сөйләм культурасы, әдәби тел, сөйләм ситуациясе кебек төшенчәләрне аңлап эш итә белү;
9. гади һәм кушма җөмләләрнең сөйләмдә кулланылыш үзенчәлекләрен белү;
10. татар әдәби теленең орфоэпик, орфографик, лексик, грамматик, пунктацион нормаларына нигезләнеп һәм татар җөмләсендә сүз тәртибе үзенчәлекләрен белеп, телдән яки язма дөрес сөйләм оештыруга ирешү;
11. тыңланган яки укылган текстның эчтәлеген сөйләп бирә белү;
12. коммуникатив максатларны аңлап, диалогик аралашуда катнаша һәм үз фикерләрен эзлекле итеп белдерә белү;
13. тәкъдим ителгән тема буенча әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлеклә монологик сөйләм төзи алу;
14. төрле аралашу сфераларыннан чыгып, телдән яки язмача үз фикерләрен белдерүгә ирешү;
15. эш кәгазьләрен (белдерү, хат, тәрҗемәи хәл, гариза) яза белү;
16. тиешле (2000 сүз) күләмдә татар сүзләрен яттан белү.
Укыту – методик комплекты
Рус телендә сөйләшүче балаларга татар телен укыту программалары” (Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты. 2003)
2. Рус мәктәпләрендәге рус төркеме укучыларына татар теленнән гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты
3. Р.З. Хәйдәрова, Р.Л. Малафеева,З.М.Шаһвалиева. Татар теле. Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәктәпнең 9 нчы сыйныфы өчен дәреслек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен).
4. Татар теле морфологиясе. /Ф.М. Хисамова. - Казан, “Мәгариф” , 2005.
5. Хәзерге татар әдәби теле. / Ф.С. Сафиуллина, М.З.Зәкиев.- Казан, “Мәгариф” , 1994.
6. Урта мәктәп һәм гимназияләрдә татар телен укыту методикасы. / Ф.С.Вәлиева, Г.Ф. Саттаров. – Казан: “Раннур”, 2000
Тематик план
Барлыгы | Теоретик материал | Кабатлау | Бәйләнешле сөйләм үстерү | Мөстәкыйль эш | Контроль эш |
68 | 50 | 3 | 14 | 4 | 4 |
№ | Дәрес темасы | Сәгать саны | Дәрес тибы | Коммуникатив максат | Контроль төре | Үзләштерергә яки камилләштерергә тиешле белем һәм күнекмәләр | Өй эше | Дата | |||
Лексика | Грамматика | ||||||||||
План | Факт | ||||||||||
Без Татарстанда яшибез | |||||||||||
1 | Яңа уку елы белән! | 1 | БСҮ | Әңгәмәдәш белән кон -такт урнаш- тыра белү. | Уку-язу әсбаплары исемнәре. | Яза белә, язар- га өйрәнде төзелмәләре | 5 нче бит 8 нче күнегү, “Мин татарча өйрәнәм” дигән темага кечкенә сочинение язарга | ||||
2 | Инфинитив | 1 | Катнаш дәрес | Исемнәрнең тартым бе -лән төрләне- ше темасын ныгыту. | Уку-язу әсбаплары исемнәре. | Инфинитив +ярый, мөмкин | 4 нче бит3 нче күнегү, җөмләләр- не таблицага урнаштырырга | ||||
3 | Исемнәрнең тартым белән төрләнеше. | 1 | Яңа теманы аңлату | Фонема үз- енчәлекләреавазларны дөрес әйтер- гә өйрәтү. | Сәнгать Һөнәр Мәгълүмат Фән Фәнни | Транскрипция билгеләре. | 8 нче бит 9 нчы күнегү, 7.8 нче күнегүләрне язмача эшләргә | ||||
4 | Тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнеше. | 2 | Яңа теманы аңлату | Тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнешен истә калды- ру,сөйләмдә куллана бел | Мәсьәлә Мөстәкыйль Мисал | Чөнки теркә- гече белән җөмләләр төзи белү. | 13 нче бит 15 нче күнегү, 13, 14 нче күнегүләрне язмача эшләргә | ||||
5 | Фонетиканы кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Авазларны дөрес әйтергә өйрәнү. | Балчык Кулъязма Гарәп Һәйкәл Кытай | Транскрипция билгеләре | 10 нчы бит 8 нче күнегү, җөмләләрне киңәйтеп язарга | ||||
6 | Исемнәрнең тартым белән, тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнеше. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сөйләм те -лен үстерү. | Борынгы ПыялаТарихи | Исемнәрнең тартым белән, тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнешен кабатлау. | 16 нчы бит 3 нче күнегү,күчереп язарга, тартым һәм килеш белән төр- ләнгән исемнәрне табарга, кушымча- ларын билгеләргә | ||||
7 | Исем ясагыч кушымчалар. | 1 | Яңа теманы аңлату | Исем ясагыч кушымчалар-ны истә калдыру. | Тарихчы Тәрҗемәче Телче Көтүче | Исем ясагыч кушымчалар. | 17 нче бит 3 нче күнегү, бирелгән сүзләрдән яңа сүзләр ясарга | ||||
8 | Сүз мәгънәсе. Сүзлекләр. | 1 | Яңа теманы аңлату | Сүзлекләр белән кулла- нып эш итә белү. | Киңәш Гыйлем Төзегән Аңлатмалы сүзлек Киләчәк | Лексикография | 19 нчы бит 6 нчы күнегү, тәрҗемә итеп язарга | ||||
9 | Җөмлә. Тулы һәм ким җөмләләр. | 1 | Яңа теманы аңлату | Тулы һәм ким җөмлә- ләрне аера белү. | Маҗаралы Вакыт Киштә Пычратма Ертма | Тулы һәм ким җөмләләр. | 20 нче бит 6 нчы күнегү, тулы һәм ким җөмләләр кулланып китап басу тарихы турында диалог төзергә | ||||
10 | Туры сөйләм. | 1 | Яңа теманы аңлату | Текстлардан туры сөйләм таба белү. | Эндәшү Төштән соң | Туры сөйләм. | 21 нче бит 3 нче күнегү, схемалар буенча җөмләләр төзеп язарга | ||||
11 | Кабатлау. (Туры сөйләм) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Кабатлау дәресе. Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Яңа өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | 22 нче бит 6 нчы күнегү, туры сөйләмгә 5 мисал табып язарга | |||||
12 | Үткәннәрне кабатлау. (Исем) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сөйләм те- лен үстерү. | 24 нче бит 3 нче күнегү, күчереп язарга, исемнәр- нең кушымчала- рын билгеләргә | ||||||
13 | Контроль эш | 1 | Контроль дәрес | Укучылар-ң фикерләү сәләтен үстерү. | Тест | Кагыйдәләрне кабатларга | |||||
14 | Килешләр. Иялек килеше. | 1 | Яңа теманы аңлату | Килешләң төрләнешен ныгыту. | Сындыра Кәтүк Шөреп Төш | Айдарның дәф тәре төзелмәсе, исемнәрнең тартым белән төрләнеше | 30 нчы бит 6 нчы күнегү, сорауларга язмача җавап бирергә | ||||
15 | Кабатлау. Күнегүләр эшләү. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Тартымлы исемнәрнең төрләнеше, фигыль заманнары формаларын ныгыту. | Бүләк Мактана Пөхтә | 33 нче бит 5 нче күнегү, җөмләләр- гә сораулар куегыз (язма) | |||||
16 | Язуда килеш кушымча-ларын куллану | 1 | Яңа теманы аңлату | Кире кага һәм раслый белү. | Әйбер Нәтиҗә Зарлану Иске | 34 нче бит 3 нче күнегү, җөмләләр- не дәвам итәргә | |||||
17 | Үткән материалны ныгыту. (Исем) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Өйрәнелгән сүзләрне бәйләнешле сөйләмдә куллану. | “Минем яраткан китабым” темасы- на кечкенә сочи- нение язарга (39 нчы бит 8 нче күнегү) | ||||||
Мин – зур ярдәмче | |||||||||||
18 | Фигыль. Билгесез үткән заман хикәя фигыль. | 1 | Яңа теманы аңлату | Билгесез үт- кән заман хи кәя фигыль- не башка фигыль фор- маларыннан аера белү күнекмәләре булдыру. | Бу як Теге як Юл аша Тасма | Фигыль. Билгесез үткән заман хикәя фигыль. | 40 нчы бит 5 нче күнегү, күчереп язарга, билгесез үткән заман хикәя фигыльләрнең асларына сызарга | ||||
19 | Үтенү, белдерү фигыль формалары (фигыльнең йөкләтү юнәлеше) | 1 | Яңа теманы аңлату | Үтенү, бел- дерү фигыль формаларын сөйләмдә куллана белү. | Күтәреш (әле) Кисеш (әле) Чишеш (әле) | Фигыль + әле төзелмәсе | 44 нче бит 7 нче күнегү, 6 нчы күнегүне язмача эшләгез | ||||
20 | Булып бәйлек сүзе. | 1 | Катнаш дәрес | Бәйлек сүз- ләрне танып –белү ысул- рын төшен . | Җыешты-ручы Тәмамлый | Булып бәйлек сүзе. | 46 нче бит 9 нчы күнегү, нокталар урынына тиешле сүзләрне куеп, дәфтәргә язарга | ||||
21 | Хәл фигыльнең 3 төр формасы. | 1 | Яңа теманы аңлату | Укучыларда хәл фигыль кушымчала-рын гамәли куллана бе- лү күнекмә- ләре булды ру. | Көрәшкәч Урнашкач Туктагач | -кач/-кәч -гач/-гәч аффикслары кушылып ясал- ган хәл фигыль формасы. | 48 нче бит 7 нче күнегү, тәрҗемә итегез | ||||
22 | Кабатлау. (Фигыль) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Өйрәтелгән кагыйдәләр-не практика да куллана белү. | Аңлау Беркөнне Соңрак Озак | Фигыль. | 51 нче бит 10 нчы күнегү, җөмләләргә сораулар куегыз | ||||
23 | Мөстәкыйль эш. | 1 | Контроль эш дәресе | Укучылар-ның язма һәм сөйләмә телләрен үстерү | Диалог/ монолог | Өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | 53 нче бит 8 нче күнегү, ситуация- гә татарча җаваплар языгыз | ||||
24 | Кереш сүзләр. | 1 | Яңа теманы аңлату | Кереш сүз- ләрне сөй- ләмдә кулла на белү. | Кереш сүзләр. | Кереш сүзләр | 54 нче бит 5 нче күнегү, кереш сүзләр белән җөмләләр төзеп язарга | ||||
25 | Сыйфат. Сыйфат дәрәҗәләре. | 1 | Яңа теманы аңлату | Җөмләләрдә сыйфат дәрә җәсе булган сүзләрне аера белергә өйрәнү. | Олы, сайла, каты | Сыйфат. Сыйфат дәрәҗәләре. | 55 нче бит 8 нче күнегү, 7 нче күнегүне язмача эшләгез | ||||
26 | Йомгаклау. Ныгыту күнегүләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади актив лыкларын үстерү. | Өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | Кагыйдәләрне кабатларга | |||||
II чирек | |||||||||||
27 | Шарт фигыль. Барлык-юклык формасы. | 1 | Яңа теманы аңлату | Шарт фи -гыльләрне сөйләмдә дөрес кул- лана белү. | Көри Төзәтә | Шарт фигыль. Барлык-юклык формасы. | 57 нче бит 7 нче күнегү, мәсьәләне чишегез | ||||
28 | Шарт фигыльнең зат-сан белән төрләнеше. | 1 | Яңа теманы аңлату | Укучыларның танып-белү актив- лыгын һәм мөстәкыйль-леген үстерү. | Сәбәп Җыя Түгәрәк | Шарт фигыльнең зат-сан белән төрләнеше. | 58 нче бит 7 нче күнегү, 6 нчы күнегүне язмача эшләгез | ||||
29 | Кабатлау. (Шарт фигыль) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Фигыль, сыйфат сүз төркемнәрен тану, белү ысулларын билгеләү. | Елый Терелә Тавыш Ерак | 58 нче бит 5 нче күнегү, шарт фигыльләрне кулланып. җөмләләр языгыз | |||||
30 | Урын-вакыт килеше кушымчалары. | 1 | Катнаш дәрес | Исемнәрнең килеш белән төрләнешен истә калды- ру, сөйләм- дә куллана белү. | Тыйнак Алдакчы Тәрбиясез | Урын-вакыт килеше кушымчалары. | 61 нче бит 1 нче күнегү, тиешле кушымчалар өстәп, җөмләләрне язарга | ||||
31 | Сүз төркемнәрен кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Илт Инеш Вакыт | 64 нче бит 4 нче күнегү, нокталар урынына тиешле кушымчалар өстәп язарга | |||||
32 | Ия белән хәбәр арасында сызык куелу очрагы. | 1 | Яңа теманы аңлату | Җөмлә ки- сәкләрен та- ну белән бәй -ләп, тыныш -билге ләрен дөрес куярга өйрәтү | Сагыну Бит Әле | Ия белән хәбәр арасында сызык куелу очрагы. | Карточкалар өстендә эш | ||||
33 | Сүзләргә аффикслар ялгану тәртибе. | 1 | Катнаш дәрес | Бәйләнешле сөйләм һәм язма телне үстерү. | Туган Төтен Шикелле Исән-сау | Сүзләргә аффикслар ялгану тәртибе. | 70 нче бит 6 нчы күнегү, сүзтезмәләрдә җөмләләр язарга | ||||
34 | Тәрҗемә эше.(“Беренче хикәя”) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән кулланып эш итә белү. | Шома Текә Урта | Лексикография | Тәрҗемә итеп бетерергә | ||||
35 | Раслау һәм инкарь җөмләләр. | 1 | Катнаш дәрес | Раслау һәм инкарь җөмләләрне аера белү. | Яңа өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | Раслау һәм инкарь җөмләләр. | Кагыйдәне өйрәнергә | ||||
36 | Билгесез үткән заман хикәя фигыль. | 1 | Катнаш дәрес | Билгесез үткән заман хикәя фи- гыльне аера һәм сөйләм- дә куллана белү. | Югалткан Тапкан Киңәш Тимә | Билгесез үткән заман хикәя фигыль. | Кагыйдәне өйрәнергә | ||||
37 | Кисәкчә. Билгесезлек кисәкчәләре. | 1 | Яңа теманы аңлату | Сүзлек байлыгын арттыру. | Сөенеч Игълан Тигез | Кисәкчә. Билгесезлек кисәкчәләре. | 76 нчы бит 4 нче күнегү, фигыль ләрне үзгәртеп язарга | ||||
38 | Кереш сүзләр. (Кабатлау) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Кереш сүз- ләрне кул- лана белү күнекмәләре булдыру. | Кунаклар Өлкәннәр Хуҗа Сыйлый | 79 нчы бит, 7 нче күнегү, кереш сүзләр кулланып җөмләләр төзеп язарга | |||||
39 | Фигыльләрнең мәгънәләре. | 1 | Катнаш дәрес | Сөйләмдә һәм язуда фигыль мәгънәләрен аңлату. | Бүлдерү Борчылу Ачулану | Фигыльләрнең мәгънәләре. | 81 нче бит 9 нчы күнегү, 8 нче күнегүне эшләргә | ||||
40 | Антонимнар. | 1 | Катнаш дәрес | Сүзлек байлыгын арттыру. | Шау-шу Тынлык Авыр | Антонимнар. | 84 нче бит 7 нче күнегү, антонимнарны парлап язарга | ||||
41 | Кабатлау. (Фигыль) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Фигыль заманнары формаларын ныгыту. | 86 нчы бит 10 нчы күнегү. төшеп калган кушымча ларны куеп язарга | ||||||
Татарстан - мөстәкыйль дәүләт | |||||||||||
42 | Сыйфат фигыль. | 1 | Яңа теманы аңлату | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади активлыкла-рын үстерү. | Ниһаять Кызганыч Кыен | Сыйфат фигыль. | 89 нчы бит 9 нчы күнегү җөмләләр эчтәлегенә карап үзгәртегез, дәфтәрегезгә языгыз | ||||
43 | Әйтү максаты ягыннан җөмлә төрләре. | 1 | Катнаш дәрес | Җөмлә төрләрен кабатлау, сорауларга төгәл җавап бирә белү. | Төрле Оят Ишетү Атна | Әйтү максаты ягыннан җөмлә төрләре. | 96 нчы бит 3 нче күнегү, җөмләләр төзеп, дәфтәргә язарга | ||||
44 | Кабатлау. Контроль эшкә әзерлек. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Өйрәтелгән кагыйдәләр практикада куллана бе- лү күнекмә- ләре булды | Өйрәнелгән сүзләрне кабатлау. | Контроль эшкә әзерләнергә | |||||
45 | Контроль эш. | 1 | Контроль эш дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Тест | Кагыйдәләрне кабатларга | |||||
46 | Диалоглар төзү. | 1 | Бсү | Диалогик сөйләм үстерү. | Диалог | Бөтенләй Бөек Билгеле | Диалоглар төзү. | “Татарстан – мөс- тәкыйль дәүләт” – диалог төзергә | |||
47 | Гомумиләштереп кабатлау. | 1 | Белемнәрне ныгыту дәресе | Өйрәнелгән темаларны сөйләмдә ныгыту. | Татарстан турында белгәннәрне кабатларга | ||||||
III чирек | |||||||||||
48 | Диалоглар төзү. | 1 | Бсү | Сөйләм телен үстерү | Диалог | ||||||
49 | Юнәлеш килешен тәлап итүче бәйлек: -га + кадәр | 1 | Яңа теманы аңлату | Телдән һәм язма күнекмәләр белән ныгыту. | Кадәр | Юнәлеш килешен тәлап итүче бәйлек: -га + кадәр | 101 нче бит 7 нче күнегү. 3 нче күнегүне язмача эшләгез | ||||
50 | Исемнәрнең зат-сан белән төрләнеше. (кабатлау) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Җөмлә төзү күнекмәләрекамилләштерү, бәйлә- нешле сөй- ләм үстерү. | Мәйдан Югары уку йорты Курчак театры | 104 нче бит 6 нчы күнегү, исемнәрнең зат-санын, килешен билгеләгез | |||||
51 | Мөстәкыйль эш. (Үз-үзеңне тикшер!) | 1 | Контроль дәрес | Диалогик, монологик сөйләмне үстерү. | Тест | Бертавыштан Иң | 107 нче бит, 8 нче күнегү, бирелгән сүзләрне килеш белән төрләндерер -гә, һәрберсе белән 3 җөмлә төзергә | ||||
52 | Тәрҗемә эше. (Сүзлекләр белән) | 1 | Бсү | Сүзлекләр белән күнегүләр эшләү. | Яшьләр Бина Әсәр | Тема буенча лексиканы кабатларга | |||||
53 | Ныгыту күнегүләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Телдән һәм язма күнек- мәләрне ны- гыту. | Кичә Учак | Татарстан турында кечкенә хикәя язып килергә | |||||
Әдәбият - сәнгать дөньясында | |||||||||||
54 | Килешләр. (Кабатлау) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Килеш ку- шымчаларын сөйләмдә дөрес кул- лана белү күнекмәләре булдыру. | Хезмәт Әһәмият Тәм | 112 нче бит, 2 нче күнегү, төшеп калган кушымчаларны өстәп язарга | |||||
55 | Котлау язу. | 1 | Бсү | Өйрәнелгән сүзләрне кулланып котлаулар язу. | Тәбриклим Бәхет Шатлык Чын күңелдән | Бәйрәм белән котлау язып киоергә | |||||
56 | Диалоглар төзү. | 1 | Бсү | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Диалог | Тукран Тегә Шатланабыз | Диалоглар төзү. | Дәрестә төзегән диалогларны ят -лап кил (С. Сәйдә -шев, М. Җәлил) | |||
57 | Тартым һәм килеш кушымчаларының ялгану тәртибе. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сөйләм телен үстерү. | Дус Ярдәм | Тартым һәм килеш кушым-чаларының ялгану тәртибе. | |||||
Иптәшең үзеңнән яхшы булсын | |||||||||||
58 | “Безнең дуслык”. (Хикәя төзү) | 1 | Бсү | Җөмлә төзү күнекмәләре камилләште | Хикәя язу | Һәрвакыт Һәр көн | “Безнең дуслык”. (Хикәя төзү) | Хикәяне сөйләргә әзерләнеп килергә | |||
59 | Фигыльнең барлык-юклык формалары. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Раслау һәм инкарь итү. | Үпкәләшү Тиеш | Фигыль. | 120 нче бит 6 нчы күнегү, бирелгән сүзләрне килеш белән төрләндер | ||||
60 | Киң һәм тар әйтелешле авазлар. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Фонетика буенча ал- ган белем- нәрне ныгыт | Почмак Онытты Акча | Транскрипция билгеләре. | 126 нчы бит11 нче күнегү, “Чын дуслар” дигән те- мага хикәя язарга | ||||
61 | Алмашлык. Билгеләү алмашлык-лары. | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Билгеләү ал- машлыклар-ын аера белү һәм сөйләмдә куллану. | Һәркем Һәркайсы Һәр Һәрбер | Алмашлык. Билгеләү алмашлыклары. | 127 нче бит 4 нче күнегү, сүзләрнең кушымчаларын билгеләргә | ||||
62 | Билгеләү алмашлык-ларының килеш белән төрләнеше. | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Билгеләү алмашлыкларына килеш кушымчаларын дөрес ялгап, җөм- ләләр төзү күнекмәләре булдыру . | Ишегалды | Билгеләү алмашлыкла-рының килеш белән төрләне-ше. | 128 нче бит 10 нче күнегү,9 нчы күнегүдәге сүзләрнең тәрҗемәсен сүзлектән табарга, истә калдырырга | ||||
63 | Кабатлау (күнегүләр эшләү). 101 нче дәрес. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сүз төркем- нәрен бер-берсеннән аерып, сөйләмдә куллану. | Янына Бирми Ялкау Юмарт Селтәде | 129 нче бит 3 нче күнегү, нокталар урынына тиешле кушымчаларны куеп язарга, тәрҗемә итәгрә | |||||
64 | Исемнәрнең тартым белән төрләнешен кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Тартымлы исемнәрне сөйләмдә куллану | Авырта Ярдәм Чакыру | 130 нче бит 5 нче күнегү, нокталар урынына тиешле кушымчаларны куеп язарга | |||||
65 | Җөмләнең баш кисәкләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сорауларны дөрес куеп, җөмләдә ия белән хәбәр нең урынын билгеләү. | Күтәрелә Балалар табибы | Җөмләнең баш кисәкләре. | 134 нче бит 7 нче күнегү, 6 нчы күнегүне язмача тәрҗемә итәргә | ||||
66 | Барыйм әле, эшлим инде фигыль формалары. | 1 | Катнаш дәрес | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Даруханә Игеннәр Ярдәм итегез | Теләк фигыль формалары. | Кагыйдәне өйрә- нергә 136 нчы бит 8 нче күнегү, җөмләләрне татарча язарга | ||||
67 | Билгеле үткән заман хикәя фигыль. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Билгеле үт- кән заман хикәя фи- гыльне кул- лана белү күнекмәләре булдыру. | Тән әгъзаларын белдерүче сүзләрне кабатлау. | Билгеле үткән заман хикәя фигыль. | 138 нче бит 10 нче күнегү, татарча җавапларны дәфтәргә язарга | ||||
68 | Укыйсым бар, язасым бар төзелмәсе. | 1 | Катнаш дәрес | Фразеоло-гизмнарны сөйләмдә куллану. | Җир Ис Яланаяк Кулъяулык | Укый-сым бар, язасым бар төзелмәсе. | 140 нче бит 9 нчы күнегү, җөмләләр- не үрнәктәгечә киңәйтеп язарга | ||||
69 | Кабатлау. (Фигыль) | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Диалогик, монологик сөйләм үстерү. | 143 нче бит 4 нче күнегү, җөмләләрне дәвам итеп язарга | ||||||
70 | Мөстәкыйль эш. | 1 | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Тест | Өйрәнелгән сүз-ләрне ныгыту. | Кагыйдәләрне кабатларга | |||||
71 | Күнегүләр эшләү. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Күнегүләр ярдәмендә язма һәм телдән сөй- ләмне камил ләштерү. | Түбә Болыт Кинәт Ничек | Сүз төркем-нәре. | 145 нче бит 7 нче күнегү, бирелгән сүзләрне килешләр белән төрләндерергә | ||||
72 | Үз-үзеңне тикшер! | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Өйрәнелгән кагыйдәләрне гамәлдә куллану. | Монолог/ диалог | Мактау сүзләрен кабатлау. | 145 нче бит 5 нче күнегү, җөмләләр-не тәрҗемә итеп язарга | ||||
Туган көн – күңелле бәйрәм | |||||||||||
73 | Чакыру кәгазе төзү. | 1 | Бсү | Өйрәнелгән сүзләрне кулланып чакыру язу. | Чакырам Башлана Рәхим ит(егез)! | Әти-әниләгегезгә мәктәпкә бәйрәмгә чакырк кәгазе языгыз | |||||
74 | Ситуацияләр буенча диалоглар төзү. | 1 | Бсү | Диалогик сөйләмне үстерү. | Диалог | Бәлеш Табын Авыз ит Кыстау | Бер диалогны ятлап килергә (147 нче бит) | ||||
75 | Исемнәрнең сан сүз төркеме белән килүе | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Санлы исемнәрнең җөмләдә дөрес кул- ланылышы. | Кызык Чынлап Милләт | Исемнәрнең сан сүз төркеме белән килүе | 150 нче бит, 7 нче күнегү, “Мин телләр өйрәнергә яратам”- кечкенә сочинение язарга | ||||
76 | Туган көн уеннары | 1 | бсү | Вакыт бе- рәмлекләренең төрле сөйләм ситу ацияләрендә кулланылы-шы. | Монолог/ диалог | Ау Эләккән Ишек Буй | Вакыт берәм-лекләре | 154 нче бит 5нче күнегү, берәр уенны дәфтәргә язып килергә | |||
77 | Өйрәнгәннәрне гомуми-ләштереп кабатлау. | 2 | Белемнәрне ныгыту дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | Өйрәнелгән сүзләрне ныгыту. | Килеш, тартым, исем+сан кабатларга | |||||
IV чирек | |||||||||||
Дүрт аяклы дусларыбыз | |||||||||||
78 | Туры сөйләм. Туры сөйләм янында тыныш билгеләре. | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Диалогик һәм моно -логик сөй- ләмне камил ләштерү | Казылык Бәләкәч | Туры сөйләм. Туры сөйләм янында тыныш билгеләре. | 157 нче бит5 нче күнегү, хикәядән туры сөйләмне табып, тыныш билгеләрен аңлат | ||||
79 | Фигыль. Фигыль заманнары. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Эзлекле фикер йөртү һәм иҗади сәләтне үстерү. | Югал Юкка Ышан | Фигыль. Фигыль заманнары. | 158 нче бит3 нче күнегү, күчереп язарга, фигыль- ләрне табып төрләрен билгелә | ||||
80 | Теләк белдерү төзелмәсе: барасым килә. | 1 | Катнаш дәрес | Игътибарлы-лыкны, эзләнүне сөйләмдә үстерү. | Шәфкатьле Шаян Хәтле | Теләк белдерү төзелмәсе: барасым килә. | 160 нчы бит 6нчы күнегү, 4 нче күнегүне язмача эшләргә | ||||
81 | Исем. Исемгә кушымчалар ялгау. | 1 | Катнаш дәрес | Өйрәнелгән исемнәрне кулланып хикәя төзү күнекмәсен үстерү. | Көнләшү Иркә | Исем. Исемгә кушымчалар ялгау. | 162 нче бит 4нче күнегү, җөмлә- ләрдән исемнәрне табып кушымча- ларын билгеләргә | ||||
82 | Шарт фигыль. (“Рәхәт безнең Акбайга” 143 нче дәрес) | 1 | Яңа теманы аңлату әдресе | Сөйләм телен баету. | Эчке Юньле Сурәтлә | Шарт фигыль. | 163 нче бит 1 нче күнегү, шарт фигыльләрне табып, кушымча- ларының асларына сызарга | ||||
83 | Шарт фигыльнең зат-сан белән төрләнеше. | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Фикерләү сәләтен үстерү. | Рөхсәт Рух Чыгыш | Шарт фигыль- нең зат-сан белән төрләне | 163 нче бит 1 нче күнегү,бирелгән шарт фигыльләрне зат-сан белән төрләндерергә | ||||
84 | Фигыльнең заман формалары. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Заман фор- маларын сөй ләмдә дөрес куллана белү. | Фигыльнең заман формалары. | 167 нче бит 5 нче күнегү, хаттан фигыльләрн заман формаларына куярга | |||||
85 | Билгесез үткән заман хикәя фигыльне кабатлау | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Диалогик, монологик сөйләмне үстерү. | Хәбәр Сугыш Кушамат | 168 нче бит 3 нче күнегү, билгесез үткән заман фигыльләрне юклык формаснда дәфтәргә язарга | |||||
86 | “Минем дүрт аяклы дустым” – хикәя язу | 1 | Бсү | Ишетү һәм сөйләм күнекмәләре формалаш-тыру. | Хикәя | Өйрәнелгән сүзлек байлыгын кабатлау. | Кагыйдәләрне кабатларга | ||||
Сәламәт тәндә – сәламәт акыл | |||||||||||
87 | Сүз төркемнәрен кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Бәйләнешле сүзләрне сөйләмдә оештыра белү сәләтен арттыру. | Еш Йокы Зарарлы | 172 нче биттәге текстның 1 нче абзацын күчереп язарга, сүз төркемнәрен билгеләргә | |||||
88 | Инфинитив + кирәк төзелмәсе | 1 | Катнаш дәрес | Яңа өйрәнел гән төзелмә- не ситуация-гә яраклаш- тырып ирек- ле куллану. | Кирәк Зарарлы Гадәт Саулык Ияләшү | Инфинитив + кирәк төзелмәсе | 175 нче бит 12 нче күнегү. Үзегез йчен сәламәт яшәү кагыйдзләрне төзегез | ||||
89 | Инфинитив + өйрәтте төзелмәсе. | 1 | Катнаш дәрес | Әңгәмәдәш-не сөйләшер гә этәрү. | Су коену Өйрәтте | Инфинитив + өйрәтте төзелмәсе. | 177 няе бит 8 нче күнегү, “Сәламәт тәндә – сәламәт акыл” – сочинение язарга | ||||
90 | Тәрҗемә эше. “Гата Камский – атаклы шахматчы” | 1 | Бсү | Укучыларның тестлар белән эшләү күнекмәләрен үстерү. | Якташым Чын-чынлап Акыл хезмәте | Тәрҗемә итеп бетерергә | |||||
91 | Исем. Грамматик категорияләре. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Темага ка-гылышлы сүзләрне сөйләмдә активлаштыру. | Уңыш Дөнья Тирән | Исем. Грамматик категорияләре. | Кагыйдәләрне кабатларга | ||||
92 | Ныгыту күнегүләре. (Исем + сыйфат). | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Татарча дө- рес, ирекле сөйләмне үстерү. | 182 нче бит6 нчы күнегү, сыфат + исем, җөмләләр төзергә | ||||||
93 | Бәйлек һәм бәйлек сүзләр. | 1 | Яңа теманы аңлату дәресе | Бәйлек сүз- ләрне тоташ текстта тану. | Бәйлек сүзләр. | Бәйлек һәм бәйлек сүзләр. | 183бит 6нчы күнегү, “Безнең бакча” дигән те- мага хикәя язарга | ||||
94 | Аваз һәм хәреф. Транскрипция. | Белемнәрне системага салу дәресе | Яңа сүзләр әйтелешенә игътибарны арттыру. | Сукмак Сәяхәт Табыш Агач төбе | Аваз һәм хәреф. Транскрипция. | 184 нче бит 3 нче күнегү, сүзләрне транскрипция белән язарга | |||||
95 | Кабатлау. (Бәйлек сүзләр). | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Бәйлек сүз- ләрне диа-логик текст- ларда тың- лап - аңлау күнекмәләре булдыру. | Буенда Уң Ашыкма Сул | ||||||
96 | Диалоглар төзү. Юл йөрү кагыйдәләре 160 нчы дәрес | 2 | Бсү | Диалогик сөйләмне ишетеп аңларга өйрәтү. | Онытма Белми | Диалоглар төзү. | Юл йөрү кагыйдәләрен ятларга | ||||
97 | Бәйлек сүзләрне кабатлау. | 1 | Белемнәрне системага салу дәресе | Сөйләм хәрәкәтенә ситуатив юнәлеш күнегүләре булдыру. | Юлчы Эшкуар Эшмәкәр | 186 нчы бит 2 нче күнегү, бирелгән сүзләрдән җөмләләр көзегез | |||||
98 | Контроль эш. | 1 | Укучыларның уйлау-фикерләү сәләтләрен, иҗади актив лыкларын үстерү. | Тест | |||||||
99 | Йомгаклау. (Гомумиләштереп кабатлау) | 3 | Гомумиләштереп кабатлау дәресе | Бәйләнешле сөйләм үстерү. | |||||||
Татар теленнән эш программасы
9 нчы сыйныф
(68сәг)
Аңлатма язуы
Эш программасы статусы.
Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары салынды, “Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына ана теле һәм әдәбият укыту программалары”на нигезләнеп төзелде.
Эш программасы структурасы.
Татар теленнән эш программасы өч өлештән тора: аңлатма язуыннан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.
Эш программасының эчтәлеге.
Яңа стандарттагы иң мөһим таләп мондый: мәктәпне тәмамлаганда, «укучы үз алдына максат куярга һәм аны тормышка ашыру юлларын үзе таба алу дәрәҗәсенә күтәрелергә тиеш”. Бу – яңа стандартта эшлекле белем дип атала. Эшлекле белем – стандарт керткән яңалыкның әһәмиятле эчтәлеген ачып бирүче иң гомуми төшенчә. Белем алу гамәлләренең структурасын һәм принцибын стандарт үзе аңлата:
Татар теле укытуның максатлары:
-Укучыларның фикерләү сәләтен үстерү, тел чараларын аралашуның эчтәлегеннән чыгып билгели белү, балаларның ана телендә аралашу күнекмәләрен камилләштерү;
-Телнең фонетика, лексика, грамматикасы буенча башлангыч белем алу, өйрәнелә торган тел берәмлекләрен тикшерә белү күнекмәләрен булдыру,
-Дөрес уку һәм дөрес язу күнекмәләрен булдыру, диалогик сөйләмдә катнашу, гадирәк итеп төзелгән монологик сөйләм оештыру;
-Укучыларда ана теленә хөрмәт һәм ярату тәрбияләү, телнең чисталыгын, дөреслеген саклау, тел өйрәнүгә кызыксыну өйрәтү.
Белем бирү эчтәлегенең мәҗбүри минимумы.
Тыңлап аңлау. Сөйләмдәге сүз, сүзтезмә һәм җөмләләрне аңлау, аларны бер-берсеннән аеру. әйтелгән фикердәге мөһимрәк булган вакыйгаларың эзлеклелегенә төшенү.
Сөйләү. Диалогик һәм монологик сөйләм күнекмәләрен гамәли үзләштерү. Укуга һәм көндәлек тормышка кагылышлы темалар буенча әңгәмә кору.Укылган текстка сорау кую, аның эчтәлеге буенча бирелгән сорауларга җавап бирү, планын төзү. Укучыларга якынрак булган темалар буенча сөйләшү. Гадирәк җөмләләрдән төзелгән төрле темаларга кагылышлы монологик сөйләм оештыра белү, интонация үзенчәлекләрен үзләштерү.
Сөйләм этикеты үрнәкләреннән дөрес файдалану.
Уку. Әкиятләрне, кечкенә хикәяләрне, дәреслектәге текстларны аңлап, дөрес, йөгерек итеп укый белү. Текстның төп фикерен аңлап, темасын билгели алу, кирәкле урыннарын сайлап уку. Гади план төзеп, текстның эчтәлеген сөйләү һәм укучының текстка мөнәсәбәтен белдерү.
Язу. Язма сөйләм белән телдән сөйләмнең аермасы. Җөмләне тексттан аера белү. Хат һәм төрле котлау текстлары язу.
Укыту – методик комплекты
1.“Рус мәктәпләре өчен татар теле программалары”н (Ф..С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова. Казан. “Мәгариф” нәшрияты, 2003)
2.Рус мәктәпләрендәге рус төркеме укучыларына татар теленнән гомуми белем бирүнең дәүләт стандарты
3. 9 нчы сыйныфта татар теле һәм уку китабы. (Р.З.Хәйдарова. Казан, “Мәгариф” , 2009)
Укыту планында 9 нчы сыйныфта татар теленнән атнага 2 сәгать вакыт бирелә. Татар теленнән тематик планны “Рус мәктәпләре өчен татар теле укыту программалары”на (Ф.С.Сафиуллина, К.С Фәтхуллова. , Казан. “Мәгариф” нәшрияты, 2003) нигезләнеп төзедем. Программада 68 сәгать каралган.
№ | Төп темалар | Сәг. | Белем һәм күнекмәләр |
1 | Без Татарстанда яшибез | 8 | -исемнәрнең кушымчаларын билгеләргә; -фигыль;фигыльнең башлангыч формасы; исем фигыль. -теләк белдерү формасы; -ләкин, чөнки теркәгечләре белән җөмлә төзү; -инфинитив+яратам төзелмәсен кертү; -хәзерге заман хәл фигыльнең юклык формасы; хәзерге заман хәл фигыльнең юклык формасында зат-сан белән төрләнеше. -сан; -тикшерү эшләре. |
2 | Белем һәм китап | 11 | -алмашлык; алмашлык төркемчәләре;-ул алмашлыгының ю.к., т.килештә төрләнүе; - исемнәрнең ю.к, у-в. килешләре белән төрләнеше; -сан төркемчәләре; җыю саны, исемнәрнең ю.к., ч.к.,у-в. килешләре белән төрләнүе; -сүз турында гомуми төшенчә; сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләре; бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләр; -эшли башлады, уйный башлады грамматик тезмәсе; -иялек килешендәге исем +тартымлы исем грамматик төзелмәсе; -билгесез үткән заман хикәя фигыль; -тикшерү эшләре. |
3 | Һөнәр сайлау | 6 | -иялек килешендәге исем+тартымлы исем грамматик төзелмәсе. -сыйфат дәрәҗәләре; -билгесез үткән заман; -тамыр һәм кушымча; тамырдаш сүзләр; сүз ясагыч кушымчалар; бер тамырга берничә төрле кушымча ялгану; -тикшерү эшләре. |
4 | Ата –анага хөрмәт мәңгелек | 16 | - сан төркемчәләре; -парлы сүзләр (исемнәр); -боерык фигыль; - иялек килешендәге исем+тартымлы исем грамматик төзелмәсе. -тартымлы исемнәрнең төшем килешендә килүе; -тикшерү эшләре. |
5 | Тирәбездә яхшы кешеләр | 12 | -үткән заман хикәя фигыль; -чөнки теркәгечләре белән кушма җөмләләр; -ләкин, чөнки теркәгечләре белән кушма җөмләләр; -вакыт берәмлекләре; -тикшерү эшләре. |
6 | Кеше һәм мохит | 12 | -исемнәрнең тартым белән төрләнеше; -фигыль;фигыльнең башлангыч формасы; -исемнең т.к. белән төрләнүе; -чөнки, шуңа, күрә теркәгечләре белән җөмләләр төзү; -тикшерү эшләре. |
7 | Беренче хисләр | 11 | -сыйфат; -саен бәйлеге белән җөмләләр; -тикшерү эшләре. |
8 | Кабатлау | 10 | -кемгә? нәрсәгә? сорауларына җавап булган сүзләр; -укырга ярый укырга ярамый грамматик төзелмәсен кертү; -хәзерге заман,үткән заман хикәя фигыльләр; - фигыльләрне ныгыту; -тикшерү эшләре. |
9. | ! | 10 | -билгесез үткән заман; -тамыр һәм кушымча; тамырдаш сүзләр; сүз ясагыч кушымчалар; бер тамырга берничә төрле кушымча ялгану; -хәзерге заман,үткән заман хикәя фигыльләр; - фигыльләрне ныгыту; -тикшерү эшләре. |
10 . |
| 7 | -билгесез киләчәк заман хикәя фигыль; -исемнең т.к. белән төрләнүе; -чөнки, шуңа, күрә теркәгечләре белән җөмләләр төзү; -тикшерү эшләре. |
11. |
| 8 | -чөнки теркәгече белән җөмләләр төзү; -алдында,артында,янында, эчендә бәйлек сүзләр белән җөмләләр төзү; -сыйфат төркемчәләре; -кушма сүзләр; - фигыльнең зат-сан белән төрләнеше -тикшерү эшләре. |
III нче сыйныфта татар теленнән үзләштерелергә һәм камилләштерелергә тиешле гомумкүнекмәләр
- Сан, килеш, тартым белән төрләнгән исемнәрне сөйләмдә куллану күнекмәләрен тирәнәйтү;
- Күплек сандагы тартымлы исемнәрне гамәли үзләштерү;
- Иң, бик, әле.инде кисәкчәләренең кулланылышын өйрәнү;
- Җыю саннарының сөйләмдә кулланылу үзенчәлекләрен истә калдыру;
- Кебек, шикелле, аркылы, саен бәйлекләрен исемнәр һәм алмашлыклар белән кулланырга өйрәтү;
- Лексик темаларга караган сыйфатларны чагыштыру дәрәҗәсендә дөрес әйтергә өйрәтү;
- Бу, теге күсәтү алмашлыкларын кулланып, җөмләләр төзү эшен активлаштыру;
- Тезмә, кушма, парлы сүзләрнең төзелешен һәм мәгънәләрен татар графикасы үзенчәлекләрен белү;
- Хәзерге һәм билгеле үткән заман хикәя фигыльләрне зат-сан белән төрләндереп, барлыкта һәм юклыкта куллану күнекмәләрен камилләштерү:
- Алдында, артында, өстендә, астында бәйлек сүзләре белән җөмләләр төзергә күнектерү;
- Ләкин, чөнки теркәгечле кушма җөмләләрнең эчтәлеген аңлап, аларны сөйләмдә куллануга ирешү. Аларда басымның беренче иҗеккә куелу үзенчәлеген истә калдыру;
- Раслау, инкяр, сорау, боерык җөмлә төрләрен диалогик һәм монологик сөйләмдә куллануны камилләштерү.
- Сүзләрнең әйтелеш һәм язылыш үзенчәлекләрен аңлау;
- Авазларны, сүзләрне, сүзтезмәләрне һәм җөмләләрне дөрес итеп әйтергә өйрәнү;
- Өйрәнелгән җөмлә төрләрен тиешле интонация белән әйтә белү;
- Өйләнелгән сүз төркемнәреннән исем һәм фигыльләрне дөрес итеп төрләндерү күнекмәләренә ия булу;
- Аваз, сүз, сүзтезмә һәм җөмләләрне дөрес әйтү нормаларын саклау;
- Укучыларның сүз байлыгын укуга һәм тормыш-көнкүрешкә бәйле сүзләрхисабына арттыру;
- Төрле типтагы сүзлекләр белән эшли белү;
- Өйрәнелгән орфографик һәм пунктуацион кагыйдәләрне катлаулы булмаган язма сөйләмдә дөрес куллану;
- Көндәлек аралашуга бәйле рәвештә татарча сөйләм этикеиы формаларын дөрес куллану.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
татар теленнән эш программасы 3 сыйныф
Рус мәктәбенең 3 сыйныфында укучы татар балалары өчен татар теленнән эш программасы...
Рус мәктәпләренең татар төркемнәре өчен татар теленнән эш прогаммасы. 9 сыйныф.
Рус мәктәпләренең татар төркемнәре өчен татар теленнән эш программасы. 9 сыйныф...
Татар теленнән тест биреме. 2 сыйныф (татар төркеме)
Рус мәктәбенең татар төркеме өчен тест биреме.2 сыйныф. 1- вариант...
Татар теленнән тест биреме. 2 сыйныф (татар төркеме) II - вариант
Рус мәктәпләренең татар төркемендә укучы балаларга татар теленнән тест биреме. 2 вариант...
Татар теленнән тест биреме. 2 сыйныф (татар төркеме) II - вариант
Рус мәктәбенең татар төркемнәрендә укучы 2нче сыйныф балалары өчен тест биремнәре....
Татар теленнән тест биреме. 2 сыйныф (татар төркеме) III - вариант
Рус мәктәбенең татар төркемендә укучы 2 нче сыйныф укучыларына тест биреме. 3 вариант...