Ниити болгаш хуу чуве аттары
план-конспект урока (5 класс) на тему

Ондар Саяна Экер-ооловна

Конспект открытого урока. Использование игровых технологий.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл ниити болгаш хуу чуве аттары22.57 КБ

Предварительный просмотр:

Муниципалдыг бюджет ниити ==редилге албан чери

«Хову-Аксыныё ортумак ниити ==редилге школазы»

 

 

 

 

 

 

Ниити болгаш хуу ч\ве аттары

        

                                           К\\сеткен: Ондар Саяна Экер-ооловна

                                              Муниципалдыг бюджет ниити ==редилге

албан чери «Хову-Аксыныё ортумак ниити

                                                  ==редилге школазыныё» тыва дыл болгаш

       чогаал башкызы

 

2014

Темазы: Ниити болгаш хуу ч\ве аттары.

Сорулгазы:

  1. Ч\ве аттарынга хамаарыштыр уругларныё алган билиглерин быжыглааар. Ниити болгаш хуу деп чаа терминнер-биле таныштырар. Ниити болгаш хуу ч\ве аттарыныё шын бижилгезин ==редир.
  2. Диафильм дамчыштыр уругларны кичээнгейлиг болурунга чаёчыктырар; мергежилгелер дамчыштыр аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр; с=з\глелден хуу болгаш ниити ч\ве аттарын шын тып билиринге ==редир.
  3. Чеди-Х=л кожуунга  хамаарышкан хуу ч\ве аттары-биле бот ажылды чорудуп тура,  т=рээн чериниё хуу аттарын сактып чоруурунга, аёаа ынак болурунга кижизидер.

Дерилгези: слайдылар, карточкалар

Кичээлдиё чорудуу:

  1. Орг.момент.

- Экии, уруглар! Мен силерни к=ргеш, ==р\п тур мен. Бот-боттарывыска эки, ==р\шк\л\г байдалды к\зээлиёер. Мен силерге х\л\мз\р\п тур мен, силерниё арныёардан база х\л\мз\р\г ыравазын, уруглар!

2. Катаптаашкын.

- Уруглар, силер ам кандыг чугаа кезээн ==ренип турар силер?

- Ч\ве ады деп ч\л?

- Б=г\н бис ниити болгаш хуу ч\ве аттары деп чаа билиг-биле таныжар бис.

3. Чаа тема тайылбыры.

- Кыдырааштарыёарга б=г\нг\ ай, х\нн\, чаа теманы бижиёер, уруглар! «Ниити болгаш хуу ч\ве аттары»

а) ажыл

Самбырада с=стер бердинген.

Ш\л\к, Леонид Чадамба, Элегес, хем, Хову-Аксы, суур, чурт.

- Самбырада бижиттинген с=стер кайы чугаа кезээнге хамааржыр-дыр? Бердинген с=стерни деёнеёер.

- Ылгалы ч\л? Кайызын улуг \ж\ктер-биле эгелеп бижээн-дир? Кыдыраажыёарныё арнын ийи аёгылааш, с=стерни б=л\ктеп бижиёер.

(уруглар кыдыраажынга ажылдап кааптарга, башкы хынаар)

- Самбырага с=стерни б=л\ктеп бижиптээлиёер. (2 ==реникчи самбырага ажылдаар)

б) чаа тема тайылбыры

1. Хуу болгаш ниити ч\ве аттары деп чаа билиглерни ==редири.

- Самбырада 1-ги одуругда бижиттинген с=стер бир аймак ч\велерни адап турар. Олар ниити ч\ве аттары болур. А 2-ги одуругда с=стер ч\гле ч\вениё бодунга хамаарышкан аттар болбушаан, чаёгыс ч\вениё адын адап чоруур. Олар хуу ч\ве аттары болур.

Ам «Улуг \ж\к дугайында тоолду» дыёнап к=р\ёерем, уруглар? Кым эё-не кичээнгейлиг эвес. Хынаптаалыёар. Улуг \ж\к кандыг х\лээлгелер к\\седип чоруурун к=рээлиёер.

«Шаг шаанда \ж\ктер шупту деё-деё, улуг \ж\к, бичии \ж\к деп аёгыланып чорбаан ч\ве-дир. Бир-ле катап номнарныё одуругларынга чамдык \ж\ктер эштеринден улгадып =з\п келген-дир. Арткан бичии \ж\ктер =зе берген эштеринче магадап-даа, кайгап-даа к=р\п турганнар. «Ч\ге? Ч\н\ кылыпкан дээш =зе бергеннери ол?» Олар боттары улуг болуксааш =зе берген эвес, а ол \ж\ктерге эртемденнер даалга берген бооп-тур. Шупту кижилерге домактыё эгези билдингир болзун дээш, домак б\р\з\ улуг \ж\к-биле эгелээр. Оон аёгыда, кижиниё ады, фамилиязы, черлер аттары шупту билдингир, к=ск\ болзун дээш, база-ла улуг \ж\к-биле эгелеп бижиир кылып каап-тыр. Оон эгелээш, кижилерниё аттары, черлер, номнар, т==г\л\г болуушкуннар аттары домактарга дыёзыг болгаш чоргаар дыёналып чоруур апарган-дыр оо. Шак мындыг к\шт\г х\лээлгелиг улуг \ж\ктер-дир.»

- «Улуг \ж\к» кандыг х\лээлгелер к\\седип чоруур-дур, уруглар? (+=реникчилер харыылап турда, самбырага таблица тургузар. Дилиндек саазыннарга

- кижилерниё фамилиязы, ады, адазыныё ады,

- б\г\ географтыг аттар,

- т==г\л\г болуушкуннар аттары,

- кинофильм, шии, чуруктар аттары,

- дириг амытаннарныё шола аттары,

- б\д\р\лге черлериниё тускай аттары,

- ном, чогаал, солун, сетк\\л аттары

деп бижип алыр. Оларны шуптузун дараазында схема езугаар чыпшырар.)

Ч\ве аттары

                                        Хуу                                         Ниити

 

                 Чаёгыс ч\вениё адын адап чоруур            Бир аймак ч\велерниё аттары болур

             

Кижилерниё фамилия,                   Янзы-б\р\             Дириг амытаннарныё

аттары, адазыныё аттары                  аттар                         шола аттары

б\г\-ле                   ном, солун,               Т==г\л\г             Кинофильм,             Б\д\р\лге черлериниё

географтыг            сетк\\л,                болуушкуннар         чуруктар,                       тускай аттары

 аттар                чогаалдар аттары         аттары                шии аттары

- Улуг \ж\к мындыг онзагай х\лээлгелерлиг-дир, уруглар. Шупту ч\ве аттарын ийи улуг б=л\кке аёгылап болур-дур бис: бирээзи улуг \ж\ктер-биле бижиир, =скези бичии \ж\ктер-биле бижиир.

Ч\ве аттары кандыг ийи б=л\кке чарлып турар-дыр, уруглар? Таблицавысче катап эглип кээлиёер. Кандыг ч\ве аттары хуу ч\ве адынга хамааржырыл? Кандыг ч\ве аттары ниити ч\ве аттарынга хамааржырыл? Чижектерден бериёер.

(Таблицага даянып, уругларга теманы тайылбырлаар. Нарын хуу ч\ве аттарыныё шын бижилгезин тайылбырлаар.)

- Хуу ч\ве аттарын шуптузун улуг \ж\к-биле бижиирин билип алдывыс. Ам нарын хуу ч\ве аттарын  к=рээлиёер. Нарын хуу ч\ве аттарыныё ийи дугаар с=з\н\ё эгезин база улуг \ж\к-биле бижиир. Чижээ: Улуг-Хем, Чеди-Х=л, Дажы-Серен.

4. Быжыглаашкын.

1. Одуруг б\р\з\нге кыдырааштарга  дараазында онаалганы кылдырар.

1 одуруг. Хову-Аксы суурда бар кудумчулар аттары бижиир.

2 одуруг. Ниити ч\ве аттары бижиир

3 одуруг. Географтыг аттар (хоорайлар, хемнер)

Башкы аас-биле хынаар.

  1. Ном-биле ажыл.

Мергежилге 292 бижимел-биле к\\седир.

Ш\л\ктен 3 хуу, 3 ниити ч\ве аттарын ушта бижиир. Бот-боттарын хынаар. Таблицага даянып, уруглар ушта бижээни хуу ч\ве аттары ч\н\ илередип чоруурун чугаалаар.

  1. Физминутка.

Диафильм. Уруглар хуу ч\ве адын дыёнааш, холдарын к=д\р\п алгаш, мурнунче доёгаяр, ниити ч\ве адын дыёнааш, артынче эглир.

  1. С=з\глел-биле ажыл.

Чаа чылдыё (Д,д)\незинде (Ч,ч)еди-(Х,х)аан турбушаан. (П,п)ичоннуё (Д,д)ээрбечилери-биле удавас улуг демисел болур. Ол (У,у)луска орук баштап бээр (К,к)ижи (С,с)агдай. (Ж,ж)арков ону белеткеп ал дээн. Харын (П,п)етр (И,и)ванович (Ж,ж)арков читкен (Ч,ч)ылгы ужун сээё бурууё чок дээрге, (С,с)адап ч\гээр чораан.

  1. Карточка-биле ажыл.

Карточкаларда Тываныё аёгы-аёгы суурларыныё, хоорайларыныё аттары бижиттинген. Силер оларныё аразындан ч\гле Чеди-Х=л кожуунга хамааржыр географтыг аттарлыг карточканы тып алыёар, уруглар.

Алган билиглерин хынаар.

Тест-биле ажыл.

1.Ниити ч\ве аттары

А) бир аймак ч\велерни адаар.

Б) чаёгыс ч\вениё адын адап чоруур.

2. Хуу ч\ве адын

А) бичии \ж\к-биле бижиир

Б) улуг \ж\к-биле бижиир

3. Кайы одуругда с=стер д=гере шын бижиттинген-дир.

А) суур, инек, даг

Б) маша, Москва, Ондар

4. Кайы одуругда частырыг бар-дыр?

А) Ховалыг, Кара-Инек, Гагарина кудумчузу

Б) Хову-аксы, Надя, Артыш

Т\ёнел.

- Бо кичээлде чаа ч\н\ билип алдыёар?

- Силерге ч\н\ к\\седири берге, а ч\н\ к\\седири белен болду?

- Кичээлде эё-не сонуургаан ч\веёер чугаалаёар.

Онаалга бээри.

Мергежилге 295.

- Кичээлге идекпейлиг ажылдааныёар дээш четтирдим, уруглар! Байырлыг!


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Хуу болгаш ниити чуве аттары. 5 кл.

Хуу болгаш ниити чуве аттары. 5 кл....

"Чангыс чугула кежигуннуг домактар дугайында ниити билиг" - Тыва дыл - 10 класс

Ажык кичээл: "Чангыс чугула кежигуннуг домактар дугайында ниити билиг." - 10  класс....

Разработка урока по родному языку для 5 класса "Хуу болгаш ниити чуве аттары"

Разработка урока по родному языку по теме"Хуу болгаш ниити чуве аттары" для 5 класса...

Чангыс чугула кежигуннуг домактар дугайында ниити билиг

Темазы: Чаңгыс чугула кежигүннүг домактар дугайында ниити билиг.Башкының сорулгазыӨөредиглиг: Чаңгыс чугула кежигүннүг домактар дугайында билигни уругларга билиндирер, оларны сөзүглел иштинден ийи чуг...

Чүве адыныӊ ниити утказы болгаш грамматиктиг демдектери

Ɵѳредир:  Эге класска алган билиглеринге даянып, чүве адының грамматиктиг утказын уругларга билиндирер.Кижизидер: Тѳрээн черинге, бойдуска, дылынга ынак болур кылдыр патриотчу үзел-бодалды оттуру...

Хуу болгаш ниити чүве аттары

5-ки класска кичээлдиң технологтуг картазы, презентация...