Омоним
план-конспект урока (5 класс) на тему

тема: Омонимнар.  5 нче сыйныф

Максат:

1. Укучыларны омоним сүзләр белән таныштыруны дәвам итү.

2. Омонимнарны сөйләм телендә аера белүгә, куллана белергә өйрәтү.

3. Омонимнарның төрләре белән таныштыру, аера белергә өйрәтү.

4. Телгә кызыксыну уяту.

Җиһазлау:         

1.        Карточкалар

2.         Таблица

3.         С.Г. Вагыйзов “Кызыклы грамматика”

4.         Ш.Галиев.  Сайланма әсәрләр.

Дәрес барышы.

I. Оештыру өлеше.

 – Исәнмесез, балалар!

-        Исәнмесез, саумысез!

-        Хәерле көн, балалар!

        - Имин үтсен көнегез.

        - Кәефләрегез ничек соң?

- Кояшлы иртә кебек.

Тукай телен – анам телен

Өйрәнергә дип килдек.

II.        Актуальләштерү.

- Балалар, бүген безгә кунаклар килә.

- Кунаклар? Кемнәр?

- Кем икәнен хәзер белербез. Кичә миңа телеграмма китерделәр. Әйдәгез әле, укып карыйк, нәрсә язылган икән анда? Кем укый?

Хат уку:Чистай шәһәре, 1 нче урта мәктәбенең 5 сыйныф укучыларына Кызганыч, исемнәрен яшерен формада язганнар. Без чишә алсак, кемнәр килүен белербез. (слайд № 1 . “Хат” бүлеге.) (укучылар белән ребус чишү)

Димәк, безгә кунакка омонимнар киләчәк. Әйдәгез, бергәләп искә төшерик әле. Омонимнар нинди сүзләр ул?

Укучы: Омонимнар дип, әйтелешләре һәм язылышлары бер үк, ә мәгънәләре төрле булган сүзләрне атыйлар.  (слайд № 2. “Болар нинди сүзләр?”)

“Татар теленең аңлатмалы сүзлеге”ннән омоним сүзенә аңлатма карыйк. Омоним- грек сүзе, бертөрле әйтелешле сүзләр дигән төшенчәне аңлата. Татар телендә омонимнар бигрәк тә исем, фигыль, сыйфат сүз төркемнәрендә очрый.  (слайд № 3. “Омонимнар” бүлеге).

-Такта янына һәр рәттән бер укучы бирелгән сүз белән  җөмлә яза.

1 команда – басма,

2 команда -  тиен.

Икенче бала чыгып икенче җөмлә яза. Омонимнарның астына сыза.

        Балалар такта янында эшләгәндә калган балалар белән “Бер сүз белән әйт” уены уйнала (телдән) (слайд № 4 . “Бер сүз белән әйт”  бүлеге).

Алтын куллы – оста

Ут йоту – кайгыру

Эттән алып эткә салу – ачулану

Уртак тел табу – килешү

Баш вату – уйлану

Балавыз сыгу – елау

Тир түгү – эшләү

Тактадан җавапларны тикшерү.

-III.  Яңа теманы аңлату

Дәрелекнең 97 нче битеннән кагыйдәне һәм грамматик аңлатманы уку.

Менә кунакка омонимннар килде дә инде. 188 нче күнегү- телдән, шигырьдә ничә без бар? (ике без – алмашлык, исем)

189 нчы күнегү- кемгә нинди сан – шул номерлы шигырьдән бертөрле әйтелешле сүзләрне табарга, мәгънәләренә төшенергә. Алар кайсы сүз төркеменә карый. (слайд № 5. “Бу нинди сүз төркеме” бүлеге)

Омонимнар 4 төргә бүленәләр: Омонимнарның төрләре таблицада бирелгән. Таблицага игътибар итик. (слайд № 6. “Бер итеп күрсә дә күзләр, бу – төрле сүзләр”)

Татар телендә омонимнарның 4 төрен күрсәтеп була.

•  Саф омонимнар (төрле грамматик формаларны алганда да аваздаш булып калалар)   туп-туп, бәпкә- бәпкә.
•  Омоформалар: (билгеле бер грамматик формада гына омонимлаша)  

яз (исем) – яз (фигыль)

ал (сыйфат) – ал (боерык фигыль)

• Омографлар: (бертөрле языла, төрлечә ишетелә). (Басымга игътибар ит!)

басма – басма

бүлмә – бүлмә

алма – алма

• Омофоннар: (әйтелеше бер, язылышы төрле)

Гөлүсә (кеше исеме) – гөл үсә (сүзтезмә)

Балавыз (исем) – бал авыз (сүзтезмә)

Парад (исем) – пар ат (сүзтезмә)

Үтелгән күнегүдә омонимнарның нинди төрләре бар? (төрләрен билгеләү)

-Дәфтәрләрне ачтык, язабыз. Бүген егерме беренче сентябрь.Омонимнар. (слайд №7) “Егерме беренче гыйнвар.Омонимнар” бүлеге). 

I. 190 нчы күнегү. Җөмләләрне күчереп языгыз, омонимнар астына сызыгыз.

Физкультминутка. ( cлайд № 8 “Физкультминутка” бүлеге).

Су өстендә бакалар

Баталар да калкалар,

Баталар да калкалар.

Уңга да иеләләр,

Сулга да иеләләр 

Һәм бер урында сикерешеп алалар.

II. “Миннән берсе – сездән икенчесен” уены

(слайд № 9 “Май” бүлеге). Май белән икмәк ашады. Май – чәчәкләр ае.

(слайд № 10.  “Юа” бүлеге). Юа (үсемлек) –битен  юа (фигыль). Бирелгән сүзләр белән җөмлә төзергә.

“Сүзләрдә нинди аерма  бар” уены.

Утка өрү- .... ( эт өрү)

Арыш серкәсе - .....   (аш серкәсе)

Күз кабагы - ... ( кабак бәлеше)

Кәгазь табагы -  ……табак (савыт)

Агач күркәсе - …. (күркә -кош)

3.Карточкалар белән эш.

№ 1.  Печән чабарга чык,                                 № 2. Сүндермәс өчен утын,

               Чык кибеп өлгермәгән.                                      Өстә учакка утын

4.        191 нче күнегү.  М.Әхмәтҗановның  “Булат ята төш күреп” шигырен сәнгатьле итеп укыгыз. Төш сүзенең мәгънәләрен аңлатыгыз.( слайд № 11. “Булат ята төш күреп” шигыре” бүлеге).

IV.  Ныгыту этабы

1.-        Бу сүзләрнең мәгънәләре нинди?

-        Омоним дип нинди сүзгә әйтәбез? (укучылар җаваплары)

2.        “Нинди сүз?” уены.

-        Шул сүз белән кеше битен һәм санны атыйлар, суда хәрәкәт итәргә кушуны шул сүз белән әйтәләр. (Йөз)         Балалар җавап биргәч, укытучы карточка күрсәтә.

-        Алмашлыкларның берсе ул, аның белән итек ямыйлар. (Без)

-        Ат муенында була, эштән аргач була, каникулга, отпускага чыккач була. (Ял)

3.        Сораулар куеп, нинди сүз төркеменнән булуын билгеләгез. (слайд № 12)

КӨЗГЕ – КӨЗГЕ    

АТ – АТ

КӨТҮ – КӨТҮ

ЙӨЗ – ЙӨЗ

БАСМА - БАСМА

4. “Нәрсә диләр ?” уены

Мунчаладан бау ясауны … диләр,

Түбәдән кар төшерсәң… диләр,

Искергән бер стенаны җимерсәң дә.

Һаман да шул – бер үк төрле сүз (ишү)

V.  Йомгаклау, билгеләр кую.

-        Без бүген нинди сүзләрне үттек?

-        Омоним дип нинди сүзләргә әйтәләр?

-        Нинди төрләрен беләсез? Мисаллар китерегез.

VI.  Өй эше. 100 нче биттәге “Белемегезне  тикшерегез”, 4 нче бирем язмача.

(слайд № 13.)