«Алмыс эмегенге айылдаганы»
план-конспект урока (6 класс) на тему

Уроктыҥ этаптары

Уроктыҥ ӧдӧр аайы

1. Ӱренерине ууламjылаганы

Ӱренчиктерле эзендежер. Алтай кӱӱ ойноп јат.

• «Билерге – бир сӧс, билбеске – муҥ сӧс» деп кеп сӧсти кычып ийигер.
• Учуры кандый эмтир?
• Кажы ла урок биске нении берет?
• Чын, билгир.
• Слер билгир аларга белен бе?
• Бӱгӱнги числоны, класстагы иш деп бичип алактар.

2. Билгирлер-ди эске алып, чокымдаары

• Айылдыҥ ижине слерге «Алмыс эмегенге айылдаганы» деп текстти кычырып алзын деп јакылта берилген.
• Эмди текстти канайда кычырганарды ӱренер бичикке тургузылган электронный ресурста берилген тест аайынча кӧрӱп ийектер.

ЭОР «Алтай литература. 6 класс»: Баштапкы бӧлӱк «Калыктыҥ чӱмдӱ сӧзинеҥ». 3-чи тест.

III.        Ӱредӱ амаду тургузары  

Сурактар:

• Текст кандый жанрла бичилген?
• Легенда куучындар.
• Жанрдыҥ темдектерин айдып беригер?
• Нениҥ учун бу суракка каруу берерге кӱчсинип туругар?
• Жанрдыҥ темдектерин билбезис.
• Текстти кычырып кандый жанрга јуук деп санандар?
• Чӧрчӧк, соојыҥ, кеп куучын.
• Бу жанрдыҥ кажызына келижет?

Ӱренчиктер каруу берип болбойт.Айдарда, бис бӱгӱн урокто кандый иш бӱдӱрерис?

Бӧлӱктерле шӱӱжип, план тургузыгар.

IV. Амадуга јединер ишти темдектеери

Ӱренчиктердиҥ текши шӱӱп, тургускан планы:

1. Легенда куучын керегинде кычырары
2. «Алмыс эмегенге айылдаганы» деп текстти ылгаары
3. Тексттеҥ жанрдыҥ темдектерин табары.
4. Чӧрчӧк, соојыҥ, кеп куучын, легенда куучын деп жанрлардыҥ башказын ла тӱҥейин табары.

Бӱгӱн урокто сӱрекей кӧп иш бӱдӱрер эмтирис. Ишти баштап ийектер.

V. Тургузылган амадуга јединери

Амыраар ой:

Јакылталарла иш:

1. Легенда куучындар керегинде јетирӱни бичиктеҥ, сӧзликтердеҥ табып, коштой отурган ӱренчиткреге јарт болзын деп, јартамал бичигер. Бӧлӱкле иш.

Легенда куучындар - ар-бӱткенниҥ тындуларыныҥ, ӧзӱмдериниҥ, кижиниҥ, оок јӱзӱн-јӱӱр сӱнелердиҥ, алмыстардыҥ-кӧрмӧстӧрдиҥ телекейинде, кудайлардыҥ јӱрӱминде болуп турган айалгаларды куулгазын-фантастика кептӱ јартап айткан куучындар. Ондо кандый бир керектиҥ, айалганыҥ, темдектиҥ табылганы јарталып, ол ок ӧйдӧ ӱредӱ айдылат.

2. Кажы ла бӧлӱк јартамалын корулап јат. Эҥ артыгын талдап јадылар.
3. Тексттеҥ јарт эмес сӧстӧрди табып, сӧзликке бичийле, јартамалын табыгар.

Текстле иш:

Легенда куучынды ылгаарында, оныҥ жанровый темдектерине ајару салар: куулгазын сӱр-кеберлер, куулгазын айалгалар, тематиказы, тургузылган аайы.

Сурактар:

– Бу куучында канча сӱр-кебер јуралган? Кажы ла сӱр-кебердиҥ јурамалын тексттеҥ табыгар.

Темдектезе:

Алмыс эмегенниҥ сӱр-кебери: «Бир кулагын тӱрӱп, тӱрӱп, јастанып алган, бир кулагын јазып, јазып, јабынып алган. Јазап кӧрӱп ийзе, коркышту јаан ӱй кижи эмтир. Баатыр кирип ле келерде, байагы эмеен ойгонып, тура јӱгӱрген. Айылдыҥ ортозында ӱч таш бутту очок турган, јаан той балкаштаҥ эткен, алты кулакту казан јанында турган. Байагы ӱй кижи ол казанды очокко тургузып, суудаҥ уруп ийди.»

– Бу ӱзӱктеҥ нени билип алдыс? Алмыс эмегенниҥ сӱр-кебери кандый эп-аргаларла јуралган?

– Там ла јаанада, коркымчылу эдип.

– Куулгазын деп айдарыс па?

– Алмыс эмегенниҥ кылык јаҥы кандый эмтир?

– Куучынныҥ учында не болгон?

Јакылта: Алмыс эмегенниҥ айыл-јурттын оосло јурагар.

Аҥчыныҥ сӱр-кебери

– Баатыр керегинде кандый јетирӱ алдыс?

– Баатыр кайдаҥ келген?

– Ол Алмыс эмегеннеҥ канайда аргаданды?

– Јалтанбас деп эпитет баатырга нениҥ учун келижет? Тексттеҥ келиштире ӱзӱк табыгар.

«Озодо Ӱйменде јаткан алтай албаты ортодо баатыр кижи болгон. Ол ӧйдӧ Бийдиҥ ары јанында кижи јок, ээн јер болгон. «Акыр, јер барып кӧрзӧ канайдар?» – деп, баатыр сананып, јолго-јорыкка атанган. Бийдиҥ суузыныҥ јарадына келип, кечӱзин табып, адын јӱстирип кечкен. Ол тушта Кебезенде айыл јок, ээн јер болгон. Кебезеннеҥ кичинек суу чыккан, оныҥ бажында кичинек кӧл, сас, сообур јер бар. Баатыр Кебезенниҥ ӱсти јаныла барып, ол ээн јерге једип барды. Карап-шиҥдеп кӧрӧр болзо, ол саска уй-тӧӧдий таманду неме базып салтыр. Ол истерди кӧрӱп, алаҥ кайкап, шиҥдеп турды. Истеп барза, ол састыҥ јанында чадыр айыл турган».

VI. Јаҥы билгирди быжулаары

Иллюстрацияла иш:

Ӱренер бичикте 28 бӱкте берилген јакылтаны бӱдӱригер.

Айсулу Модорованыҥ «Алмыска айылдап јӱргени» деп јуругында куулгазын айалганы кандый эп-аргала кӧргӱскенин јартагар. Сӱр-кеберлер канайда јуралган? Слерге бу сӱр-кеберлер канайда кӧрӱлди?

Ӱренчиктер јурукты јартап, бойыныҥ кӧрӱмин айдадылар.

 Бӧлӱктерле иш.

Ӱредӱчи кажы ла бӧлӱкке  Алмыс керегинде ӧскӧ куучындар берет. Ӱренчиктер тӧс сӱр-кеберди тӱҥдештирет. Бу куучындарда Алмыстыҥ сӱр-кебери тӱҥей јуралган. Ол кижинеҥ јаан ла кӱчтӱ болот.

VII. Таҥынаҥ иш бӱдӱрери 

Ӱренчиктерге јакылта берилет: Берилген схема аайынча «Алмыска айылдап јӱргени» деп легенда куучынды ылгагар.

Схема:

– кире сӧзинде не керегинде айдылган;

– керектиҥ чиймелгенинде кандый сӱр-кеберлер туружат;

– керектиҥ ӧскӧнинде кандый эдилгелер ӧдӧт;

– тартыжуныҥ эҥ бийик кеми кандый эдилгеле кӧргӱзилет;

– адакы сӧстӧ кандый айалга јарталат;

– сӱр-кеберлер канайда кӧргӱзилген: кандый эп-аргаларла јуралат, орток куучын, эткен керектери олордыҥ кандый кылык-јаҥын темдектейт?

– орток куучын сюжеттиҥ ӧзӱмине камаанын јетирет пе?

VIII. Билгирлерди бириктире катап кӧрӧри

Легенда куучындар деп жанрла таныжып, тӱп-шӱӱлте эдип, база катап «соојыҥ», «кеп куучын», «легенда куучындар» деп фольклор жанрлардыҥ аҥылузын темдектеер. Тӱҥейин ле башказын кӧргӱзер. Билгирлерди быжулап тура, ӱренчиктерге таблица толтыртар. Темдектезе:

IX. Бӱдӱрген ишти, билгирлерди кемjиири ле чокымдаары

Айылдыҥ ижи: 28 бӱкте Тил темиктирери деп бӧлӱкте јакылтаны бӱдӱригер.

• Урокто тургускан план бӱткен бе?
• Ајарып эске алынып ийектер.
• Кандый ишти бӱдӱрерге јеҥил болды? Кандый ишти кӱчсиндер?

Кажы ла ӱренчик бойына темдек тургузат. Ӱредӱчи бойыныҥ тургускан темдегин айдып, бӱдӱмјилейт. Шӱӱжип, чокым темдек тургузылат.

Јакшы болзын!