Кай чӧрчӧк «Кӧгӱтей»
план-конспект урока (6 класс) на тему

Уроктыҥ этаптары

Уроктыҥ ӧдӧр аайы

1. Ӱренерине ууламjылаганы

Амадузы: ӱренчиктерди jакшы кӱӱн-тапту иштеерине, ӱренерине ууламjылаары.

Сурактарга каруу берери:

• Урок jакшы öтсин деп, кижи кандый кӱӱн-санаалу болор керек?
• Jакшы, элкем-телкем jайым санаалу…
• Урок jакшы öтсин деп, база не керектӱ?
• Керектӱ эдимдер.

– Бисте урокты ӧткӱрер ончо немее белен. Айдарда бис урокто јаҥы билгирлер алага белен.

2. Билгирлер-ди эске алып, чокымдаары

–  Кандый чӧрчӧктӧр слер билеригер?

Тегин ле кай чӧрчӧк.

– Бистиҥ эске алынган чӧрчӧктӧр бой-бойыла тӱҥей бе? Незиле тӱҥей?

Ӱренчиктерге кай чӧрчӧктиҥ темдектери берилет: баатырдыҥ, аттыҥ сӱр-кеберлери, баатыр ӧштӱзиле кожо тартыжат, баатыр сӱрекей тӱрген чыдап јат, чӧрчӧктӧ гиперболалар, эпитеттер тӱҥей, мотивтери тӱҥей ле о.ӧ.

III.        Ӱредӱ амаду тургузары  

- Берилген темдектерди кычырып, јарт эмес оҥдомолго туштадар ба? – деп, сурак амаду тургузарына болушту. Айдарда бу урокто бис кандый оҥдомолло таныжарыс? Биске нени билип алар керек?

Мотив деп оҥдомол јарт эмес.

IV. Амадуга јединер ишти темдектеери

Ӱренчиктер урокто бӱдӱретен ишти пландайт.

План

1. Кай чӧрчӧк керегинде статьяны кычырары
2. Кӧгӱтей деп кай чӧрчӧкти кычырары.
3. Баштапкы бӧлӱкти ылгаары.
4. Мотив деп оҥдомолды јартап алары.
5. Тексттеҥ мотивтерди табары

V. Тургузылган амадуга јединери

Текстле иш:

Амыраар ой:

Ӱренер бичикте кай чӧрчӧк керегинде эки статья ла кай чӧрчӧктиҥ тексти берилген.

Баштапкы статьяны ӱренчиктер кычырып, кай чӧрчӧк керегинде текши билгирлер алат.

Кай чӧрчӧк керегинде бичимелле таныжып, ӱренчиктер бойлорына тӧс мындый шӱӱлтелерди чыгара бичип алар учурлу:

• кай чӧрчӧктиҥ тӧзӧмӧл кӧрӱм-шӱӱлтези - кезерлердиҥ, баатырлардыҥ Алтайыныҥ, элиниҥ јайымы учун тартышкан ат-нерелӱ керектер;
• кай чӧрчӧктиҥ јаҥжыгып калган турумкай композициязы ла сюжеди: кире сӧс, керектиҥ чиймелгени, керектиҥ ӧскӧни, бийик кемине јеткени, тартыжуныҥ чечилгени, учы.
• кай чӧрчӧктӧрдиҥ мотивтери: кайчыныҥ топшуурын алкаганы, Алтайын алкаганы, ол эмезе баатырдыҥ тӧрӧл јериниҥ байлузын кӧргӱскени, баатырдыҥ куулгазын чыкканы, баатырга ат адаганы, баатыр минер адын тапканы, куулгазын ӧскӧни, јол-јорыкка атанганы,  ӧштӱге туштаганы, маргаандарга турушканы,  айбыга барганы,  алтыгы ол эмезе ӱстиги ороонго ол эмезе ӧскӧ алыс јерге барганы, баатыр бойы ла оныҥ ады кубулганы,  ӧштӱле тартышканы, оны јеҥгени, баатыр кыс бала сӧстӧгӧни,  той эткени,  амыр-энчӱ јуртай бергени. 

Берилген мотивтердеҥ таблица тургузып, «Кӧгӱтей» деп чӧрчӧкти шиҥдеер. Ӱренер бичикте 72 бӱкте таблица берилген.

Јакылта аайынча: Таблицаны оноҥ ары улалтып, чӱмдемелдиҥ сюжедин ле композициязын чокымдап јартап алыгар. Кажы ла мотивтиҥ темдегин кожо чыгара бичигер.

VI. Јаҥы билгирди быжулаары

Кӧгӱтей деп текстти кычырары.

Кай чӧрчӧкти ӱзӱктерле кычырып, ээчий-деечий ылгаар.

Баштапкы ӱзӱкти кычырып, ӱренчиктер Кӧгӱтейле таныжадылар.

Ајару салар сурактар:

Кöгÿтейдиҥ тыш кебери канайда jуралганы;

Кӧгӱтейдиҥ jадын-jӱрӱми;

(ол – jажы jаанай берген кижи, азыраган балазы да, малы да jок,  алган ээжи – Алган-Таа деп билип алат).

Баштапкы ӱзӱкке сурактар:

– Кӧгeтей одындап барала, неге туштайт?

– Нениҥ учун Кумдусты айлына экелет?

– Карганактарга Кумдус кандый болужын jетирет?

– Нениҥ учун Кумдус уул jылыйып калды?

– Караты-Каан керегинде Кумдус нени куучындайт?

– Кумдус уул карган Кӧгӱтейге кандый суракла баштанат?

План тургузары

Ӱренчиктер таҥынаҥ кычырган текстке цитатный план тургузат.

Јакылта: Цитатный план тургузып, бӱткӱл ӱзÿкке ат адаар.

Темдектезе, мындый план тургузылар:

1. «Кӧк буканы минип jорткон

Кӧгӱтей ӧбӧгӧн jуртап jатты.»

2. «Кумдустыҥ да балазы болзо,

Кунуктырбас бала биске болгой».

3. «Салган оды ӧчпӧс болды,

Аскан казан сообос болды».

4. «Кӧгӱтей апшыйак калактады,

Кööркий эмегени сыктады».

5.  «Каанныҥ кызын кудалаар – деди.

Кӱӱни jеткен кӧӧркийдиҥ

Кӱӱнин бис кӧрӧр» – деди.

Ӱредeчи бу иш ажыра ӱренчиктерди кай чöрчӧктиҥ тӧс мотивтерин чокымдаарына ууламjылайт, анайда ок кай чӧрчӧктӧ туштап турган jаnжыккан бузулбас jолдыктарды аjарып кӧрӧрине темиктирет.

Бӧлӱктерле иш:

Јакылта:

1. Мотив деп оҥдомолго јартамалды ӱренер бичиктеҥ табып, тетрадька бичигер.

VII. Таҥынаҥ иш бӱдӱрери 

Таблицала иш:

2. Таблицаны толтырыгар. Ӱренчиктер тексттеҥ ӱзӱкти табып, бӱкти темдектейт.

IX. Бӱдӱрген ишти, билгирлерди кемjиири ле чокымдаары

Айылдыҥ ижи: Таблицаны толтыртар.

Темдектезе, таблицаныҥ бӱдӱм-кебери:

• Айдарда, Урокто тургускан план бӱткен бе?
• Ајарып эске алынып ийектер.
• Кандый ишти бӱдӱрерге јеҥил болды? Кандый ишти кӱчсиндер?

Кажы ла ӱренчик бойына темдек тургузат. Ӱредӱчи бойыныҥ тургускан темдегин айдып, бӱдӱмјилейт. Шӱӱжип, чокым темдек тургузылат.

Јакшы болзын!