С.Сарыг-оол "Алдын-кыс" шулуглел
план-конспект урока (10 класс) на тему

Тыва чогаал  кичээлиниң план-конспектизи

Кичээлдиң планы:

I. Кичээлдиң эгезин организастаары

1. Уругларның сагыш-хɵɵнүн кичээлге белеткээри

II. Бажыңга онаалга хыналдазы (Дыңнадыгны, аянныг номчулга шулукту болгаш чогаадыгны бижип кээр турган)

1. Оюн «Мени таны…» (Кичээлдиң темазын, сорулгаларын тодарадырынче угланган ажыл)
2. Айтырыг-харыы (мурнуку кичээл-биле харылзаа)

III. Чаа тема тайылбыры

1. План тургузары (Уруглар чогаалды рольдап номчуур)
2. Аянныг номчулга.

IV. Быжыглаашкын.

V. Уругларның кичээлге алган билиин хынаары

      1. Тест  

VI. Кичээлдиң түңнели

1. Айтырыг-харыы
2. Демдектер салыр

VII. Бажыңга онаалга

      2. Чогаалга иллюстрация чуруур.

VIII. Рефлексия

Кичээлдиң чорудуу:

I.  Кичээлдиң эгезин организастаары

- Амыр мендээ, экии шупту!Кичээливиске белен бис бе? Кичээливисче кирип, идекпейлиг тура-соруктуг ажылдаарын күзедим, уруглар!

 II. Бажыңга онаалга хыналдазы

-Кандыг онаалгалар бердинген турганыл? Кым чугаалаптарыл?

-Тыва шулук чогаалынын начыны С.Сарыг-оолдун дугайында кыска дыннадыгны дыннаптаалынар.

-Чогаалчывыстын шулуунден аянныг номчулганы кууседип бээрин диледим, уруглар?

-Эр-хейлер, четтирдим, улуу-биле, чогаадыгларны база кичээл уезинде хынаптар мен.

С.Сарыг-оолдун лириказынын онзагайын, делгем ханы уткалыын шулуктеринден коруп, билип танышкан бис, уруглар. Ѳске-даа шулуктерин сонуургап номчуурун дилээн мен, ынчангаш кичээлче кирер бертинде оюн.

Оюн «Мени таны…» (Оюннун сорулгазы силерге мен ангы-ангы чогаалдарнын аттарын коргузер мен, кайызы С.Сарыг-оолдун чогаалы азы шулуу-дур тывар силер, Карточканы кодуруптеримге, С.Сарыг-оолдун чогаалы болза, холун кодурер, ол эвес болза бажын чаяар).

-Эр-хейлер, танып билип, номчуп турган деп чуве коску-дур.

Ам сан кодуруптер мен ол чуну коргузуп турарыл? Кым сактып кээр эвес.

180 хире кижиге шулуктерни тураскаадып бижээн, оларнын хой кезии кандыг кижилер-херээжен чон. Херээжен чонга ынак, оларны хүндулээри- чогаалчының эки аажы-чаңының бирээзи-дир.

Богун чогаалывыста С.Сарыг-оолдун лириказын каастап, онзаландырып чоруур чогаалы -шулуглел Алдын-кыс. Аныяк мерген угаанныг, биче сеткилдиг кыстарга тураскааткан.

План

1.Шулуглелдин бижиттинген тѳѳгузу, тема, идеязы

2. Болуушкуннарның болуп турар чери

3. Алдын-кыстын портредин чурууру

4. Чогаалдың кол маадырлары

Кичээнгейлиг дыннап ап турар силер, силернин ажылынар-мээн тайылбырымдан тема, идеязын тып ундуруп кээр. Бижиттинген тоогузунден кыска тайылбырны бериптейн.

1. Шулуглел «Алдын-кыс» 1946 чылда чырыкты кѳруп, «Тываның аныяктар»солунунга коступ келген. Канчаар тѳрүттунуп келген чогаал дээрзин мен силерге солундан материалды номчуп берейн. Куулар Черлиг-оол чогаалчынын бижээн материалы. (Солундан номчуур)
2. Болуушкуннарнын болуп турар чери

                      Артык ынааң кымыл дизе,

                        Албанчының Алдын кызы

                       Алыс чуртуң кайдал дизе,

                       Арзайтының-Аржаанныг-Хем.

3.Алдын-кыстын овур-хевирин азы портредин чурууру

-Эн-не онзагай, эн-не чараш чечен мерген сѳстерниң дээжизин, уран аргаларын  илип тургаш, чогаалчы Алдын-кыстын овур-хевирин чураан.

 Шупту аянныг номчуп тургаш кѳрээлинер че,

Сыны-

Арны-

Чаагы-

Кирбиктери-

Аажы-чаңы-

Уруг боду-

Бойдустун бугу-ле бар арга-ыяжы, агым суглары, дириг амытаннары, куштары Алдын-кыстын овурун хевирин тургузуп турарын эскерип коор бис. Тоолдарда дег алдын дангына.

Кузели-

                              Алдын-кыстын кузел-соруу

                              Аржаанныг-Хем кырын орта,

                              Аткан даңнын херели дег,

                               Ак-кѳк ѳң бооп кѳстүп келген.

Романтиктиг угланыышкын бары кѳстүп келир.Шулуглелде романтика хѳй таваржып турар-даа болза, херек кырында болуушкуннар амыдыралга болуп тураганы-биле шынныг костур.

Кол маадырлар

Алдын-кыс болгаш Байыр- 2 аныяк кижи бот-боттарынга ынак, кады чурттаар дээрге оларның бодалы чѳрүшкек, дуушпейн турар азы билишпейн турар деп болур)

Алдын-кыс бурунгаар узе-бодалдыг, сууржун чуртталганы тудар, эртем-билиглиг боору чугула деп билип турар, ынчалза-даа болдунмайн турар.Угаанныы коступ турар.

Байыр-шаандагы хевээр чурттаар, дурген ѳгленип алгаш мал-маган тудуп чуртаар бодалдыг.

Сууржун дээрге-ле бугу арат чону чангыс черге чыып, ажыл-агыйны, кушту тудуп тургузары, чоннун амыдыралынын чаагайжыдарынын оруу деп бодалды илеретпишаан,Шулуглелде кандыг тема бар-дыр уруглар?

Темазы: Чуртталганы чаартыр, чаа коруш-биле тура-соруктуг чурттаар.

Идеязы: Сураанын тывар, кузээнин чедер. Чаа амыдырал дугайында бодал.

Быжыглаашкын

1.Тест-биле ажыл

-Кым кайы-хире билип алган эвес, тест-биле ажыл

1. Шеңне чечээ чазылган дег,

Шырай арны чырыткылыг,

……. …..     бышканы дег,

Чымчак кызыл, хоюг чаактыг.

а)  Кызыл-кат               б) Честек-кат            в) Кѳк кат

2. Сууржулганы эгелээр деп

Сувуразы бадылаан

Кымнарыл ол?

а)  Кырганнар      б) Аржаанчылар            в) Аныяктар

3 Чогаалдың идеязы

 а) Күзээнин чедер б) Халас чүве ажык болбас в) Тɵɵгү билбес тɵɵрээр

 4  Эки кижи болурунуң эжик-оруу кайда чүвел?

 а) Алдын-кыста б) бодуңда в) бажыңда

VI. Кичээлдиң түңнели

1. Айтырыглар

Кичээлдиң эгезинде кандыг сорулга салып алган ийик бис?

Сорулгавысты чедип алган-дыр бис бе?

Чүнү билип алдывыс? .

VII. Бажыңга онаалга

      1. «Алдын-кыска чагаа»

      2. Чогаалга иллюстрация чуруур.

VIII. Рефлексия

1. Айтырыглар.

- Алдын-кыстың кандыг бүдүжү силерни бодандырыпты?

- Маадырның кандыг кижизиг аажызын бодуңарга сайзырадыр бодап турар силер?

-Дараазында бодалдарны уламчылаңар:

- Меңээ солун болган чүүл…

- Мен моон сонгаар...

Кичээл тɵнген. Четтирдим. Байырлыг.

Саны-Мөге  Алдын-кыс, Аңгыр-оолдуң

      тоожузу

   Оттуг- Терге

Ол-ла Маскажык

Самбажык

Аныяк Биче-оол, Озалааш хем,    Тараа

 Чечек