Проектная работа на тему:"Числительное"
план-конспект урока (6 класс) на тему

1. Дарсны мураты: Охувчуланы « Санавлукъ» деген теманы гьакъындагъы   билимин теренлешдирмек, авуз ва языв тилин оьсдюрмек, ана тил дарсгъа бакъгъан агьамиятын артдырмакъ.
2.  Масъала: Санавлукъ деген тил гесимни оьр даражагъа  яратмакъ, санавлукълар булан байлангъан тапшурувланы чечмек; гечилген орфограмманы и пунктограмманы такрарламакъ оьр даражагъа етдирмек, санавлукъланы тюрлюлерин айырып билмек; яшланы билимин генглешдирмек.

Муратгъа етишмек: Яшланы оьз башына ишлетмек,оюн къайдаланы къоллай туруп яшланы билимин генглешдирмек оьзлени оюн айтдырмакъ. Ана тил дарсгъа  бакъгъан сюювюн артдырмакъ,къурдашлыкъ юрютме тарбия берив.

3. Къураллар: (слайды) экран,презентация по теме « Числительное», китап «къумукъ тил» 6 – 7 класс

                                   Къурум  бёлюк.

1. Бир,эки,уьч!

Бизге берген гюч.

Гьали жымчыкъ болайыкъ

Йыракълагъа учайыкъ.

Йыракълардан къайтгъан сонг

Гёрген иштагьланы,санама да башлайыкъ.

Оланы санавларын ер-ерине салайыкъ.

Санавлукъ тил гесимни билимин артдырайыкъ

Гиришив лакъыр:Салам яшлар!  Бугюнгю дарсыбызны мурады,  

Санавлукъ деген тил гесимни  эсгермек,предметни несин англатагъанын,къайсы соравгъа жавап берегенин,жумлада къайсы уьюрю болуп гелегенин, оланы тюрлюлерин,эсгерейик.            

2. Доскада санав,дарсны темасы.
3. Уьйге ишни тергев. « Мени класым» деген темагъа гиччирек хабар къурув, хабарда уьлюш,бёлюм,жыйылыш ,санав, гезик,санавлукъланы къолламакъ. ( санавлукълагъа тергев берив.)
4. Сёзлюк диктант: дерт,алты,етти,он бир, « Санав санавлукълар»,он уьч,он дёрт,он беш,он етти,йигирма,элли алтмыш,етмиш,сексен,токъсан,юз элли,бир минг тогъуз юз етмиш эки,миллион.

А) Сёзлюк диктантдагъы сезлерден сёз тагъымлар къурмакъ ,жумлалагъа айландыртмакъ,санавлукъланы тюз язылышын беклешдирмек.

Б) Сёзлюк диктант: дёрт, алты, етти, он эки, он уьч, о дёрт, он беш, он етти, йигирма, элли, алтмыш, етмиш, сексен, токъсан, юз элли, бир минг тогъуз юз етмиш эки, миллион.

В) Сёзлюк диктантдагъы сёзлерден сёз тагъымлар къуруп, жумлалагъа айландырыла, санавлукъланы тюз язылышы беклешдириле.

Г) Сёз тагъымланы къоллап, сочинение языла. «Язбашны бир гюнюнде»

Бир жума, он гюнлер, бир сыйырткъыч, беш йымырткъа, дёрт сыйырткъыч бала , эки яш, уьч де бала, бир хораз, он-он беш тавукълар, бир гюн,бир гиши, уьч гече, уьч гюн, сексен  йыллыкъ тамаза, эки къарлыгъач, токъсан хурт, эки къонгузакъ, беш бузавтиш.

а) охувчулар гьар жумланы охуп, сёзлени тюз язылышын англата , токътав белгилени неге шолай салма тюшегенин айта;

б) Муаллим гьар сочинениеге авуздан къыймат бере, къыйматлар сала;

в) Муаллим оьзю язгъан сочинениени охуй, тарбиялав янына яшланы тергевюн  бакъдыра.

Яшлар дарслыкъдагъы тапшурувланы оьзлер ушатгъанын эте, охуп санавлукъланы тюз язылышын айта. Муаллим хабардан гесеклер берилген тапшурувланы охутуп, охуйгъан кююне тергев бере.

5. Дарсны такрарлав.Гиришив  лакъыр.

Яшлар,биз санавлукъларсыз тил сёзде  нечик болар эдик? Биз санавлукъланы кеп къоллайбузму?  (  Яшлардан  соравлагъа жаваплар).

а)  Яшлагъа соравлар :

     Сагъа нече йыл бола?

     Къайсы йылда тувгъансан?

     Къайсы йыл школагъа охума тюшдюнг?

     Гьали къайсы класдасан?

    Сизин класда нече яш бар?

Шолардан нечеси  къызлар? Нечеси уланлар? Шу соравлардагъы сезлер къайсы санавлукълагъа гире? Яшлар,гьали сиз,мен ойлашагъан кюйде,къатты билесиз санавлукъларсыз бизин сёз тилибиз яралмай ,биз санавлукъланы кёп къоллайбыз.

б) Муаллим. Яшлар сиз билемисиз,санавлукълар тил гесимден къайры да иштагьлы кюйде башгъа сез яратыв къайдалагъа ортакъчылыкъ этген кеп башгъа сезлеге яшав берген,башгъа тил гесимлер булан байлангъан .( къоллайбыз интерактивный  досканы ,тюрлю-тюрлю япыракълар,оланы ичинде санавлукълар).

 Муаллимни сезю. ( 1 слайд).

Сари япыракъларда,бир тамурлу санавлукъ сезлер берилген, сезлер башгъа тил гесимлеге гире,санав болуп гелседе,санавлукъгъа гирмей.

в)Санавлукълар предметни  санавун анлатагъан тапшурув булан иш юрютюв.

Тапшурув-№200 бет 106

6.»Эсингне  сакъла».

  а)Яшлар эсге алыгъыз санавлукълар нече бёлюкге бёлюне. Санавлукъланы айырып простой санавлукъланы бир тапкъыргъа ,къошма санавлукъланы башгъа тапкъыргъа  айырып языгъыз.

Он,беш, йигирма,йигирма беш,къыркъ алты,элли эки,юз,алтмыш,етмиш,юз  экинчи,он бешинчи,сексен экинчи,токъсанынчы,минг сегиз юз етмиш, он миллион,эки миллион,бир миллион уьч юз минг,бир минг тогъуз юз.               б) «Мени юртум» деген баш салына .Таблицада тюрлю-тюрлю гьаллар булан  байлавлу сёзлер бериле, сёзлеге санавлукълар къошулуп сёзтагъымлар къурула.  (слайд1).            

Сёз тагъымлар булан жумлалар къурула.Жумлалар къурулуп санавлукълар  гёрсетилине олагъа соравлар салына,оланы маънасы аян этиле.      

в)Оьз башына гёчюрюв иш .Яшлар,русча берилген сёз тагъымланы къумукъчагъа гёчюрюп,къошумчаларын англатыгъыз,санавлукъну къайсы бёлюгю экенни айтыгъыз.

Двое степи-………………………………….

Трое детей.....................................

Четверо ножниц…………………………

Шестеро щенят……………………………

Семеро друзей………………………………

Десять подруг…………………………………

7.Муаллимни  сёзю.

Яшлар санав санавлукълар къайсы соравлагъа жавап бере?Гезик санавлукълар къайсы соравлагъа жавап бере?Эсге алайыкъ санав санавлукълардан,гезик санавлукълар этейик –ынчы,-нчы,аффикслер къайсы къачан къошулагъанын да айтдыра, эки яш доскада ишлей.

Санав санавлукълар.        Гезик санавлукълар.

бир         биринчи

уьч                                                           уьчюнчю

тогъуз            тогъузунчу

алты        алтынчы

етти        еттинчи

йигирма беш        йигирма бешинчи

алтмыш        алтмышынчы

юз он эки        юз он экинчи

а)етти, йигирма беш, элли, алтмыш деген санавлукъланы тюз язылышы беклене

б) – нчы къошумча созукъ авазлардан сонг – нчы тутукъ авазлардан сонг къолланагъаны токъташдырыла.

в) къошма санавлукълардан гезик санавлукълар – нчы, - ынчы афф. Артдагъы санав санавлукъгъа къошулуп  этилегенине тергев бериле.                                                                                                                                                                                                                                                                                        

8. Яшлагъа соравлар.

а) Алтынчы, биринчи, онунчу йимик гезик санавлукълар неге атлыкъларсыз къоллана?

б) Гезик санавлукълар онлукъдан артыкъ санавну герсетегенде нечик алышына?

в) Санав санавлукълар да, гезик санавлукъларда къайсы мекенлиликге ювукъ?

г) Физминутка.

Гьали яшлар бираз ял алайыкъ. Мен санавлукъланы айтаман. Санав санавлукъну айтсам – олтуругъуз, гезик санавлукъну айтсам – эре туругъуз.

Сегизинчи, алты, етти, йигирма экинчи, он, элли биринчи, бешинчи, тогъузунчу, он эки, отуз дерт, къыркъ беш, алты, юз он, онунчу, алтмышынчы, отуз беш, эллий, юзюнчю.

9. «Гелишлеге гере тюрлендирив».( 4 слайд),

Яшлагъа бир нече жыйылыш санавлукълар гелишлеге гере тюрлендирме бериле, гьар гелиш форма булан жумлалар къурула, шолар атлыкълардан не башгъалыгъы барына яшланы тергевю бакъдырыла.

Б. г.            экев,     бешев,    еттев.

Есл.г.         экевню,

Б.г.             экевге,

Т.г.             экевню,

Ер.г.           экевде,

Ч.г.             экевден,

Бугюн сен экевню ишин этдинг(эки гиши).Бешевге савгъат берилди(беш гишиге).Яшлар мисалда къарагъанда, жыйылыш санавлукъ санав санавлукъ атлыкъ  булан бирче гелеген сез тагъым не бирликни гёрсете?

Яшлардан жавап.

10. Лакъырлашыв иш. Яшлар бир – бирине соравлар бере. Жаваплар мекенли токъташгъанда, жавапланы доскагъа ва тептерлерине язалар.

а) – Сагъа да ,къурдашынга да, байрамда нечешер йымыртгъа  тюшдю?

- Бизге он бешер йымыртгъа тюшдю?

- Нечешер сагъыз?

- Бешер.

- Муаллим  сизге нечешер китап уьлешди?

- Муаллим бизге экишер китап берди.

Доскада ишлев

Шо соравларда бары да бёлюм санавлукълар ва олар байлангъан сезлер доскада айры языла, ва этилиши англатылына.

б) Санавлукъланы сезлер  булан язып, русча  ва къумукъча жутлап языгъыз. Бир тапкъырда простой санавлукълар, биревюсю къошма санавлукълар. .( слайд 5).      

2, 19, 5, 7, 28, 35, 100, 105, 131, 15, 19, 20, 40, 1966, 1846, 62, 69, 80, 1842 .

в) Оьз башына иш, тептерлерде ишлев. ( слайд 6). Санавланы сезлер булан язып гечюрюгюз. Санавлукъланы гелиш къошумчаларын айырып , гелишлерин герсетигиз.

162 тайса 49, къала…………………………….

213 къошса 15, бола………………………...

320 тайса 160, къала…………………………..

480 къошса 180, бола…………………………

                           «Тергевлю бол» 

11.а) Бизин юрт гьар юртну йимик игит уланлар булан бай. Тюрлю – тюрлю игит къоччакъ уланлар шоланы бири, Омар Ханапиев.

Омар Ханапиев тувгъан 1970 йылда Султанянгиюртда, гиччиден берли анасы Сакинат Ханапиевна эс этген. Омар Ханапиев 2000нчи йылда рекорд Гиннеса деген китапгъа гирген. 9 ноябрде 2001 йылда Магьачкъала шагьарда тишлери булан 15 метр 576 т. терветген

Ону ярышда экени 30 йыл бола 2003 йылда дюньягъа рекорд салгъан, 300кг гетерген. Ону савгъатлары 60 ерли бар.

                                                     Муаллим.

Текстде санавлукълагъа агьамият беригиз.                                                        Яшлар уьч         гюп болуп  ишлей  Текстеги санавлукъланы, белюклерин оланы соравларын байланып гелеген тил гесимлерин авуздан айта.

б) Охуп текстге баш салыгъыз. Санавлукъланы сёзлер булан языгъыз. Текстни тили къайсы стилге ювукъдур: илму, авуз тил, китап тил, газет – журнал тил?

       Дагъыстанны лап да уллу оьзени Солакъ Анди Къойсувдан башлана. Ону узуну 332 км. Етише. Сув майданы 13400 квадрат км. Бола. Солакъны бассейини республиканы бары да майданыны 1/4 пайын тута. О йылда орта гьисапда 5,6 мм.  куб. м. сувну Каспий денгизге  теге. Сувуну кеплюгюнден Солакъ Днепрден 10 керен артда къала буса да, гидроэнергия байлыкъларына гёре ондан оза.

в) Яшлагъа тапшурув 226 бет 108 тетрадларда иш юрютюв.

Бешинчи деген сез булан белгилевюч, иеси, хабарлыкъ, толумлукъ, гьал болуп гелген беш жумла тизигиз.

                                               (Слайд 7).

12. Яшлар уьлюш санавлукълар  къайсы соравгъа жавап бере. Тема китапда охула.

Ярты, ярым деген  сезлер булан сез тагъымлар атлыкълагъа къошулуп этиле. Шо сез тагъымланы къоллап жумлалар языла. Маънасы дарслыкъда охула. Экрангъа къарап тапшурув да этиле 213.

13.                                     «Ким кеп»

Оюн къайдада оьз башына иш. Яшланы эки командагъа бёлюп, ким кеп» бир уьч» деген санавлукълагъа  айтывлар язар .

Уьч яман дос буса, уьч гюн гетмей урушар

Уьч дос аз, бир душман кёп.

Игит бир керен оьлер, осал – уьч керен.

Игитге уьч тюрлю гьюнер де аз.

Гьакъыллы бузав уьч ананы ичер.

Уьч гёзгю, авур сёзлю.

Бир терек авлакъ тюгюл.

Бир ойлу баш уьч башгъа тие.

14. Таблица булан ишлев.

Таблицада берилген санавлукъланы маъналарына гере ерли – ерине языгъыз.

15. Беклешдирив ишлер.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 йимик санавлукъланы санав, гезик, жыйылыш, бёлюм, уьлюш формалагъа салып, атлыкълар булан сез тагъымлар этиле.

а) Санавлукъ савлай китапдан охула.

б) Бир – бир тапшурувлар чечиле. Охувчулар тапшурувлар чечиле. Охувчулар тапшурувланы талапларына гёре оьзлени ойларын айта.

1) Санавлукъ – тил гесим, санавун, гезигин,  пайланагъан кююн герсете.

2) Бешевге, еттевге, онавгъа – бёлюм санавлукълармы?

3)Уьлюш санавлукълар – неченчи? нече? деген соравлагъа жавап береми?

4) Санавлукълар гелишлеге гере тюрленеми?

5) Беш – алты, уьчер – уьчер жут санавлукълармы?

Охувчулар бири – бирини ишин тергей.

в) Соравлар .

1) Санавлукълар деп негер айтыла?

2) Санавлукълар, маъналарына къарап, нечик бёлюклеге бёлюне?

3) Простой ва къошма санавлукъланы не йимик башгъалыгъы бар?

4) Сыпатлыкълар йимик къайсы, атлыкълар йимик къайсы санавлукълар тюрлене?

5) Къошма санавлукълар нечик тюрлене?

6) Санавлукълар жумлада не йимик къуллукъну кюте?

  Муаллим жавапланы охуй,яшлар ишлерин къыйматлай.

Дарсны  жамын чыгъарыв.Яшланы билимин тергев.

Сизге берилген  мини-тест, сиз теманы англагъан кююгюзге натижа салажакъ

Тест  »Санавлукъ».

1.Санав  санавлукъну тап.

а)экев

б)юз

в)еттишер

г)къыркъ биринчи.

2.Гезик  санавлукъну тап.

а)юз

б)юзев

в)юзюнчю

г)бешден бир

3.Простой санавлукъну тап.

а)алты

б)алтмыш

в)алтынчы

г)алтыдан бир.

4.Санав санавланы  гёрсетеген санавлукъланы    тап.

а)етти

б)еттишер

в)еттев

г)еттинчи.

5.Къошма санавлукъну тап.

а)сегиз

б)сегизинчи

в)сексенинчи

г)сегизев.

6.Дробный санавлукъну тап.

а)тогъуз

б)тогъузунчу

в)тогъуз юз.

7.Ер гелишде къоллангъан санавлукъну тап.

а)сексен     уьч

б)сексен уьчюнчю

в)сексен уьчюнчюге

г)сексен уьчюнчюден

8.Бёлюм санавлукъну тап.

а)он бешинчи

б)он бешер

в)он    беш

г)он  бешев.

9.Уьлюш  санавлукъну тап.

а)йигирма бир

б)йигирма бешинчи

в)йигирма бешден

г)йигирма бешев.

10.Нечев? деген соравгъа къайсы санавлукъ     жавап бере.

а)санав санавлукъ

б)уьлюш санавлукъ

в)жыйылыш

г)гезик.

11.Неченчи?деген соравгъа къайсы санавлукъ жавап бере?

а)Гезик санавлукъ.

б)бёлюм    санавлукъ.

в)жыйылыш  санавлукъ.

г)уьлюш санавлукъ.

12.Багъым    гелишде къайсы   санавлукъ къоллангъан.

а)элли

б)эллийинчи

в)эллийге

г)эллийев

 17. Дарсны жамын чыгъарыв.Яшлар бу дарсда сиз билимигизни санавлукъ деген теманы англагъаныгъыз    гёрюнюп тура.

18. Къыйматлар.

19. Уьйге иш. Сочинение «Мени школам». Санавлукъланы къоллай туруп, школагъызны суратлагъыз.

Къоллангъан  адабият.

1.Ж.М.Хангишиев.А.М.Сайитов»Къумукъ тил»6-7 клас. Магьачкъала,2005.

2.Керимов И.А.Ахмедов А.Б. «Къумукъ тил «Педучилищелер учун китап. Магьачкъала,1965.

3.Н.Х.Ольмесов «Къумукъ тилни методикасы»Магьачкъала,2000.

4.Сайитов А. М. «Ана тил –алтын ачгъыч».ДИПКПК.Магьачкъала,2002.

5.Н.Э.Гаджиахмедов «Русча-къумукъча сёзлюк».1991.

6.А.М.Сайитов «Къумукъча-орусча сёзлюк».2011.