А.А.Даржай Хемнер бирде сыыгай-даа бээр, дажый-даа бээр
план-конспект урока (11 класс)

Кызыл-оол Сырга Борисовна

Кичээлдин сорулгалары:
        1.Шулуктун утказын ханы сайгарбышаан,уругларнын хостуг угаап бодаашкынын сайзырадыр, боттарынын бодалдарын чиге илередип билир кылдыр чанчыктырар;
        2.Кижинин мозу-шынарын, кузел-чуткулун, оон амыдыралда туружун илередип тывары;
        3.Аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр;

Кичээлдин дерилгези: компьютерде коргузуп каан таблица, А.А.Даржайнын чуруу, А.А.Даржайнын чогаалдарынга хамаарышкан чуруктар.

Скачать:

ВложениеРазмер
Microsoft Office document icon hemner_birde_syygay-daa_beer_dazhyy-daa_beer.doc67 КБ

Предварительный просмотр:

Кичээл – угаадыг.

Темазы: Александр Александрович Даржай
 «Хемнер бирде сыыгай-даа бээр, дажый-даа бээр…»

Кичээлдин сорулгалары:
       
1.Шулуктун утказын ханы сайгарбышаан,уругларнын хостуг угаап бодаашкынын сайзырадыр, боттарынын бодалдарын чиге илередип билир кылдыр чанчыктырар;
       2.Кижинин мозу-шынарын, кузел-чуткулун, оон амыдыралда туружун илередип тывары;
       3.Аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр;

Кичээлдин дерилгези: компьютерде коргузуп каан таблица, А.А.Даржайнын чуруу, А.А.Даржайнын чогаалдарынга хамаарышкан чуруктар.

Кичээлдин планы:

  1. Организастыг кезээ.
  2. Онаалга хыналдазы.
  3. Чаа теманын тайылбыры.
  4. Быжыглаашкын.
  5. Кичээлдин туннели.
  6. Бажынга онаалга.

Кичээлдин чорудуу:

  1. Организастыг кезээ.

Экии, уруглар. Олуруп алынар. Богунгу кичээливисте чаа тема ооренир бис.  А.А. Даржайнын « Хемнер бирде сыыгай-даа бээр, дажый-даа бээр…» деп шулуунун утказын сайгарып коор бис. Ынчангаш богунгу кичээливисте чуну чедип алыр ужурлуг бис, билип алыылынар.  

( Кичээлдин сорулгалары-биле башкы уругларны таныштырар).

  1. Онаалга хыналдазы.

-Бистин богунгу кичээливис анаа эвес  -  кичээл-угаадыг, уруглар. Баштай чаа темаже киреривис бетинде А.А.Даржайнын чогаадыкчы ажылынын кокпазын улам ханы катаптаары-биле телевивидениеде эрттирип турар Максим Галкиннин

« Кым миллионер болуксаарыл?» деп оюнунга ундезилээн  « А.А.Даржайны кым  « 5» - ке чедир билирил?»  деп оюннун айтырыгларынга харыылаптаалынар.  

- Ынчангаш ам оюнувусче кириптээлинер. Айтырыгларнын харыызын мурнай тып каапкан кижи холун дораан кодурер. Бо оюнда силерге А.Даржайнын дугайында айтырыгларны М. Галкин эвес, а мерген угаанныг угу салыр.

1- ги ээлчег.

- А.Даржайнын торуттунген чери? ( Суг-Аксы Сут-Хол кожуун).

- Чогаалчынын шулуктеринин баштайгы номунун ады? ( « Торээн черим»)

- Кандыг темага хой чогаалдар бижээнил? ( « Ава» )

- Мозу- шынар темазынга бижиттинген бир чогаалын адаар. ( «Он рубль»)

- Эр-хейлер, ам бо салдынган айтырыгларга хой харыыны тыпкан одуруг дараазында ээлчегге ойнаар эргени чаалап алган. Чугле  ол арткан одуруг айтырыгларга харыылаар.

2-ги ээлчег. Чуруктар-биле ажыл.

    - А.Даржайнын чогаалдарынга хамаарышкан чуруктарны коргузеримге, ол чурук чуу деп чогаалынга хамаарышканыл тывар силер. Моон соонда хой шын харыыны тыпкан чугле чангыс оореникчи артып каар.

1. « Авамга чечээм» деп шулуунге хамаарыштыр чурукту тыптырар.

2.  « Он рубль» деп чогаалынга хамаарышкан чурук.

3. « Четкер четкизи» деп шиизинге хамаарышкан чурук.

4. « Авамга» деп шулуунге хамаарышкан чурук

Шын тыпкан оореникчи улаштыр ойнаар. Шын вариантыны айтыр.

3-ку ээлчег.

Кайы чогаалындан узунду-дур?

«Ава дээрге Чер дег, Хун дег дын-на чангыс…»
а) «Авамга» деп шулуу
б)  «Чер – ие» деп шулуу
в) «Авамга чечээм» деп сонеди

А.Даржайнын орус дылдан тыва дылче очулдурган чогаалы
а)А.Грибоедов « Горе от ума»
б) М.Горький «Мать»
в) М. Шолохов « Поднятая целина»

Бир эвес билбейн баар болза 3 дузаны ажыглап болур. ( 50/50, эжинче долгаары, корукчулернин дузазы.)

Чогаалчынын бижээн шиизи

а) «Четкер четкизи»
б) «Изиг хуннер»
в) « Кызыл уер»

Бо айтырыгларга шын харыылаан оореникчи « 5» демдекти ажылдап алыр.

- Эр-хейлер, ам чаа темавысче кириптээлинер.

  1. Чаа тема. А.Даржай « Хемнер бирде сыыгай-даа бээр…»

а) Аянныг номчулга. Уругларга аянныг, ыыткыр кылдыр номчудар.

б) Словарь-биле ажыл. Шулукте билдинмес состернин утказын тайылбырлаар.

1.Философчу шулук – бойдус, ортемчей, ниитилел дугайында ханы уткалыг шулук
2. Данды – кезээде
3. Чиирбей – унуштун чаа унуп орар уну
4.Сырызындан – чаштанчызындан

Номчуткаш, кыдырааштарынга бижидер.

Шулуктун утказынын сайгарылгазы.

- Хемнер бирде сыыгай-даа бээр, дажый-даа бээр…

Кезээ шагда олар монге агып чыдар – бо одуругларны алгаш сайгарып корээлинер. Чогаалчы чуге ынча дээнил? Чунун-биле деннеп болур бис?

- Кижинин амыдыралы база чангыс аай  болбас: кадыг-бергелерге-даа таваржып болур, оорушку-мунгарал- даа туруп болур, ынчалза-даа кижилернин амыдыралы база  бодунун агымы-биле уламчылап чоруур.

- Даглар тоглап буступ болур, чавызап боор…

Данды олар тандылар бооп бедип турар

- Даглар чеже-даа буступ, тоглап дужуп турза, олар кезээде быжыг, чалым хаялар, бедик тандылар бооп кезээ монгеде турарлар. Кижи база амыдыралынга чеже-даа моондак- шаптараазыннарга таварышса, анаа торулбайн, чуге-даа дужуп бербейн, оларны шыдажып эртер ужурлуг.

- Бо одуругларга хамаарыштыр кандыг улегер домакты сактып чугаалап болур бис. ( « Тайып ужар, даянып турар»)

Дуруяалар ынак эжин оскунуп боор…

Тулаа, шыктар ээн  куруг черле кагбас

- Дуруяа дээрге кандыг кужул?

-  Эжинге эн-не ынак, бердинген, бузурелдиг куш. Олар торээн черин кажан-даа кагбас, дедир ээп келир. Кижи база бо куш ышкаш эжинге шынчы, бузурелдиг даянгыыш болур ужурлуг. Торээн чуртунга бердинген, ынак болур ужурлуг.

 

Кескен сиген орнун солуй чаа сиген

Келир чылын улам бедип унуп келир.

Кырган терек чыжырт кылдыр ужуп болур…

Кыдыы черден чиирбей тыртып унуп келир.

Сылдыс сыылап, чырыш кыннып ожуп бадар…

Сырызындан чаа сылдыс торуттунер.

- Ортечейде бугу бойдус амылыг, кижилернин чылдан чылче озуп, ковудеп,   салгалдарнын торуттунуп турары ышкаш, бойдустун амыдыралы база шак-ла ындыг,  кезээде дириг чурттап чоруур.

Ортечейде бар-ла чуве догерези

Олуму чок, кезээ монге дириг чоруур…

Оон дээди чаяалгазы – Кижи база

Оюн оя, чигин чире чурттап чоруур.

- Шулукте чунун дугайында чогаалчы коргузуп бижээнил? Оон утказы кандыг бооп турарыл? Чуге ортемчейде бар-ла чуве догерези олуму чок кезээ монге дириг чоруур деп турарыл?

- Чуге дээрге  бойдуста шупту чувелер дириг чурттап чоруур. Эн- не дээди чаяалгазы Кижи база бодунун амыдыралы-биле салгалдан салгалче улаштыр озуп, ковудеп чурттап чоруур, кижи бурузунун салгалы – ажы-толу, ажы-толунун ажы-толу ада-иезинин чуртун тудуп, оларнын ууле-херээн уламчылап, ортемчейге изин арттырып каар дээш амыдырап - чурттап чоруур.

  1. Быжыглаашкын.

Сайгарган чуулувусту схемага коргузерин оралдажыылы. Оореникчилернин боттарынын билип алганы-биле таблица ёзугаар сайгарылганы кылыр.

Темазы

Кол бодалы

Делегейде удурланышкак болуушкуннарны чогаалда коргускени

    туннел

 Ортемчей болгаш

 КИЖИ

Ортемчей болгаш Кижинин аразында сырый харылзаа база

Амыдырал- чуртталгада боттуг чуулдернин бодарадыкчызы - КИЖИ

Буян биле бачыт

Амыдырал - олум

салгал – огбелер

Частырыг –минниишкин

Амгы  уе–       келир уе

Чуртталгазынын иштинде бойдустун болуушкуннарын, чер кырында болуп турар бугу-ле чуулдерни, амыдырал-чуртталганын эки-даа, бак-даа талаларын коруп,оларга бодунун унелелин берип чурттаар

5.Кичээлдин туннели.

Кичээливисти туннептээлинер.

Бир оореникчиге ыыткыр, тода , аянныг кылдыр номчудар.

«Аскак кижээ даянгыыш бооп,
согур кижээ карак болуп,
дулей кижээ кулак болуп,
Артык шуудел ундурдум дээр сеткили чок,

харам билбес эки КИЖИ – чоннун байлаа!»

                                                            А.А.Даржай.

- Эр- хейлер, уруглар. Ынчангаш кижи – бойдустун эн-не дээди чаяалгазы болганда, амыдыралга, чуртувуска ажыктыг болуп, бот-боттарывысты хундулежип, ортемчейге толептиг салгалды остуруп, кижизидер ужурлуг бис.

Кичээлге эки харыылаан оореникчилерге демдектерни салыр.

  1. Онаалга.

 Чогаадыг  
« Кижи – бойдустун дээди чаяалгазы…»

Барыын-Хемчик кожууннун Кызыл- Мажалыктын муниципалдыг ортумак ниити билигнин №1  школазы

А.А.Даржайнын

« Хемнер бирде сыыгай-даа бээр..»

деп шулуунге

кичээл- угаадыг.

                                                                      Тыва дыл, чогаал башкызы:

                                                                               Топул Алдын-кыс Мукуужуковна

Кызыл-Мажалык – 2010

 

Барыын-Хемчик кожууннуң Кызыл-Мажалыктың МОНБ-ниң №1 школазы

( будалчак кокпа орук)

                                                                   Тыва дыл, чогаал                              

                                                                                башкызы Топул А.М.

Кызыл-Мажалык – 2010

 

Барыын-Хемчик кожууннуң Кызыл-Мажалыктың МОНБ-ниң №1 школазы

«Демдек адының утказы болгаш грамматиктиг демдектери»

                                                                               

                                                                                Тыва дыл, чогаал                              

                                                                                башкызы Топул А.М.

Кызыл-Мажалык 2010ч.


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Гаяз Исхакый иҗаты "Алдым-бирдем" комедиясе

Творческая работа учащиегося по данной тематике....

"Даже будни может труд сделать праздничными днями" Классный час в 8 классе

План-конспект классного часа в форме этического диалога...

Пусть свершится правосодие даже если погибнет мир.

Коррупция сейчас является очень опасным социальным явлением. Она укоренилась в сознании людей. Кому как ни нам-историкам бороться с этим.Предлагаю методическую разработку занятия для старшеклассников,...

правда ли, что растения кормят всех, даже хищников

презентация-сопровождение урока природоведения  5 класс по программе Пономаревой...

Вечер – портрет «И даже через много лет зажженный Вами не погаснет свет», посвященный обобщению опыта работы педагога дополнительного образования

Вечер – портрет «И даже через много лет  зажженный Вами не погаснет свет», посвящен обобщению опыта работы педагога дополнительного образования Диды В.М., работающей по программе «Основы пр...