Сөйләм үстерү дәресе: "Гаиләдәге халык йолалары".
план-конспект урока (6 класс)

Дәрес темасы

Гаиләдәге халык йолалары.

Сыйныф

6

Дәрес төре

Бәйленеше сөйләм үстерү.

Максат һәм бурычлар

1. Укучыларның  татар халкының милли гореф-гадәтләре белән таныштыру эшен дәвам итү.
2. Гаиләдәге сакланган гореф-гадәтләрне истә тоту.
3. Укучыларның милли матурлыкка омтылыш тәрбияләү.
4. Матур милли бәйрәмнәр, йолалар аша балаларны милли рухта тәрбияләү
5. Укучыларның фикер алышу, иҗади эшләү күнекмәләрен үстерү

Төп терминнар, аңлатмалар

Гаилә, гореф-гадәт, йола.

Ресурслар

Презентация, таратма материал

Дәрес этаплары

Укытучы эшчәнлеге

Укучылар эшчәнлеге

1.Оештыру этабы

 Исәнләшү, Уңай психологик халәт яки эш атмосферасы тудыру

2.Яңа белемнәрне үзләштерү

3Укучыларның белеменәрен актуальләштерү,  системалаштыру

-Исәнмесез,балалар!

- Укучылар, кәефләрегез ничек?

 -Яхшы, Утырыгыз, тынычландык.

Бүген дәресне  мин алып барам. Мин –Элиза Фанзилевна булам.

-Ә хәзер сезнең белән дә танышып китик.

-Синең исемең ничек? (Ләлә чәчәкләре таратыла)

-Яхшы исемнәрегез бигрәк матур, кәефләрегез яхшы. Ә хәзер дәрес башында бер эш башкарып алый әле.

- Бүген эшне, мин тараткан, яңа дәфтәр битләрендә башкарырбыз!

-Дәрес башланганчы, кайберегезгә мин рольләрен әйтеп сүзләр тараттым.Әйдәгез әле бер вакыйгадан эпизод күрсәтик.

- Ә мин кем булам икәнен белер өчен табышмак чишик?

Тәмле ашлар пешерә, матур гөлләр үстерә.

Өебезнең нуры ул, барыбыздан олы ул.

-Дөрес! Әфарин балалар!Бик яхшы.

(Күренеш)

-Ярдәмегез өчен рәхмәт!  

Татар теле дәресен башлап җибәрик,таратып биргән карточкаларга датаны язып куегыз!

-Балалар, нинди күренеш сүрәтләнде монда?

-Бер сүз белән әйткәндә ничек була?

-Дөрес, монда гаилә турында сүз алып барылды.

-Балалар, гаилә сүзенең әйтелешенә  һәм язылышына игътибар итегез әле.

-Ул алынма сүз безгә гарәп  теленнән кергән. Әйдәгез әле бергәләп әйтеп карыйк.

-Укучылар! Гаилә сүзе нәрсә аңлата соң ул?

-Чынлапта, гаилә сүзен барыбызда белә, ләкин аны аңлату кыенлык тудыра.

-Татар теленең аңлатма сүзлегендә болай дип бирелгән: “ГАИЛӘ. Ата-ана, ир-хатын һәм балалардан торган, бергә яшәүче кешеләр төркеме.

-Әйе, безнең күренештә тату, зур гаилә күрсәтелде, ләкин республикабызда проблемалы гаиләләр дә бик күп. Шуның өчен быел Башкортстанда –2018 ел гаилә елы дип игълан ителде.

-Бүгенге теманы белер өчен  слайдтагы рәсемнәр белән танышып чыгыйк. Монда кемнәр сүрәтләнгән? Алар нәрсә эшли?

-Әйе, дөрес, балалар! Монда төрле йолаларны башкару мизгелләре сүрәтләнгән.

-Димәк, бүгенге дәреснең темасы ни дип уйлыйсыз?

-Дөрес! Бүгенге темабыз: “Безнең гаиләдәге халык йолалары”

-Дәрес барышында без яңа сүзләр белән сүзтезмәләр һәм җөмләләр төзербез һәм гаиләдәге йолалар турында күбрәк белерсез дип ышанам.

-Дәфтәрләрегезгә  дәреснең темасын язып куегыз!

-Нәрсә була ул йола?

--Бик яхшы, менә татар теленең аңлатма сүзлегендә болай дип бирелгән. Йола-борынгыдан гадәткә кереп киткән милли бәйрәмнәр, тәртип, кешеләр арасындагы мөнәсәбәтләр.

-Йола сүзенең синонимы да бар ул гореф-гадәт сүзе.

- Халык йолаларын икегә бүлеп өйрәнү кабул ителгән: гаилә йолалары һәм ел фасылларына караган йолалар. Гаилә йолаларына бер вакыйга белән бәйле   туй,  бала туу белән исем кушканнар, үлгән кешене күмү, искә алу йолалары керә, ә яз җитү белән язгы чәчү, сабан йолалары, нардуган, аулак өйләр, кич утырулар, каз өмәсе көз үткәрелә,өмәләр, корбан чалу, яңгыр сорау, түгәрәк уеннар һ.б.ел фасылларына караган, чөнки алар елның бер фасылына караган.

-Ә сезнең гаиләдә  нинди йолалар үткәрелә?

-Бик яхшы!

-Алар ничек үткәрелә?

-Ә хәзер әйдәгез парлап эшләп алыйк. Алдыгызда өч таҗ ята, шулар арасыннан сезгә  гаилә йоласын табырга кирәк. (Тактада түгәрәк, балалар 1 таҗны тактага элеп куялар).

-Әйдәгез, кем башлый?

-Димәк, монда нинди чәчкә килеп чыкты?

-Ә татарча ничек була ул?

-Ә нигә  ак чәчкә килеп чыкты дип уйлыйсыз?

- Әйе, укучылар, 8 июльдә -Гаилә, мәхәббәт һәм  тугърылык көне бәйрәм ителә. Ә ак чәчәк бу көннең  символы.

-Гаиләдә гореф-гадәтләр үтәлсә гаилә ныклы була. Озак күрешми торсак без беребез белән кочаклашып яки кул биреп исәнләшәбез. Ә хәзер без сезнең белән мөселмәнча исәнләшергә тиешбез.

Җавап бирәләр

Җаваплар

Әби

Гаилә

Җаваплар

Йолалардан фотолар.

Сыйныф эше. Тема

Җаваплар бирелә.

Каз өмәсе, яңа ел, исем кушу.

Ромашка

Ак чәчәк

Гаилә символы

4.Ял минуты

Менә  сиңа уң кулым,

Менә сиңа сул кулым,

Уң кулым, сул кулым

Менә сиңа куш кулым.

Балалар кабатлый.

5.Белемнәрне ныгыту

Куш куллап исәнләшү, димәк чын күңелдән изге теләкләр белән исәнләшү.

-Ата-ана, бала мөнәсәбәтләре турында халкыбызда бик күп акыллы фикерләр-мәкаль, әйтемнәр бар.

-Үз аллы укып чыгыгыз әле.

-Бар сүзләрдә аңлашылдымы?

-Әйдәгез әйтеп карыйк.

(әрәм-бушка киткән, “пропащий”

Әдәм-кеше, имгәк-авырлык, йөк)

-Бу мәкальләрне без истә калдырыга тиешбез. Һәр вакыт тормышыбызда кулланырга кирәк.

 -Балалар, экранга карагыз әле, монда сезгә рус телендәге сүзләрне татар теленә тәрҗемә итергә кирәк.

-А “члены семьи” ничек була?

 -Әгъзасе сүзенә игътибар итегез.

Шулай ук бу сүз алынма һәм аны истә калдырырга кирәк.

-Шулай итеп  нәрсә була ул гаилә йолалары?

-Әфарин, укучылар! Тема буенча без яңа сүзләр карадык, шуларның кайберләрен кулланып алдагы текст белән эшләргә тиешбез.

-Төркемнәр белән эшлибез. Төшеп калган сүзләрне язарга кирәк, иң аста кирәкле сүзтезмәләр бирелгән. Азактан бер текст чыгырга тиеш.

-Балалар, текст дөрес төзелгән ме?

-Дөрес, балалар!

-Текстка исемдә кушыйк?

-Һәр бер исемнең үз мәгънәсе бар.

Кызның чибәрлеген күрсәтү өчен аларга Айгөл дип исем кушканнар (Ай гөле)

Көчле, ил башлыгы буласы егеткә Илдар дип, бик кадерле балага Алтынбикә,Алтынбай

Ир бала тимердәй нык булсын дип теләп кушылган-Иштимир.

-Сез үзегезнең исемегезнең нәрсә аңлатканын беләсезме?

Җаваплар:

Гаилә әгъзаләре.

Туган көнне бергә үткәрү, бер берсенә бүләкләр бирү, бергәләп ял итү һ.б Үз арадага вазифаларын башкару

Әйе.

“Исем кушу”

Җавап бирәләр.

6. Рефлексия. Дәрескә йомгак

-Балалар, без бүген нинди теманы  ачыкладык  инде?

-Сез бу йолаларны киләчәктә үткәрергә кирәк дип уйлысызмы?

- Бик  яхшы, балалар!

Бүгенге дәрес барышында нинди яңа белемнәр туплый алдыгыз?

Гаиләдәге йолалар темасын күзалладык.

Әйе, чөнки бу бик кирәк.

Җаваплар бирелә.

7.Өй  эше  бирү

Шушы темаларны  ныгыту өчен сезгә өй эшенә өч төрле  эш тәкъдим ителә:

I нче вариант – үзегезнең,әти-әниегезнең һәм туганнарыгызның  исемнәрен һәм аларның  аңлатмасын язып килегез, ә моның өчен сезгә  Г.Саттаровның “Татар исемнәре ни сөйли” дигән китап ярдәм итер.

II вариант- “Кушамат” шигырен укырга.

III вариант-“Гаиләмдәге бик кызыклы йола” дигән темага хикәя языгыз.

8. Үзбәя. Билгеләр кую

Өстәлегездә сезнең өч төсле ләлә чәчәкләре ята.

1. Барсында аңладым, дусларыма, гаиләмә кайтып сөйли алам дисәгез-яшелен күрсәтегез.
2. Аңладым, ләкин сорауларым калды дисәгез-сарсын күрсәтегез
3. Бер әйбердә аңлашылмади дисәгез кызылны

Мин бик шатмын күпчелегез аңлаган.

Шуның белән безнең дәрес тәмам!

Катнашкан өчен рәхмәтемне белдерәм. Сезгә уңышлар телим.

-Саубылыгыз!

Укучылар чәчәкләрне күрсәтәләр.