А.Даржайның "Авамга" деп шүлүүнге кичээл планы
план-конспект урока (8 класс)

Темазы:  Александр Даржайның  чогаадыкчы ажыл-чорудулгазы,  «Авамга» деп ыры болуп «хуулган» шулуунун сайгарылгазы

Сорулгаларыры:  

1) А.Даржайнын чогаадыкчы ажыл-чорудулгазын уругларга билиндирер; чогаалчынын ыры апарган шулуктеринин бирээзи-биле  таныштырар;

2) Оореникчилернин эстетиктиг кижизидилгезин бедидер; уран-чуулге сонуургалын оттурар;

3) уругларнын ниити билиин, литературлуг чугаазын сайзырардыр

Сорулганы чедип алырда ажыглаар методтар: башкынын сөзү, хайгаараар, беседа.

Даяныр принциптер: эртемниинин, медерелдиинин, көргүзүглүүнүн.

Кичээлдин дерилгези: чогаалчынын хөрек чуруу, Тыванын картазы,  ава дугайында үлегер домактар, интерактивтиг доска, ноутбук (слайдылар коргузер).

Кичээлдин планы:

1. Организастыг кезээ.
2. Чаа тема тайылбыры
3. Быжыглаашкын (оюн).
4. Онаалга бээри.
5. Түннел.

Кичээлдин чорудуу:

I. Организастыг кезээ:

- Экии, уруглар! Олуруп алынар.  Номнар, кыдырааштарынарны, демир-үжүктеринерни белеткеп алгаш, эде олуруп алынар. Бөгүнгү кичээлде шупту келген-дир силер бе? (Башкы класстын санитар-гигиеналыг байдалын, уругларнын кичээлге беленин хайгаараар). Кичээлдин темазын уруглар боттары ундуруп келир кылдыр шулук-тывызык-биле эгелээр.

Хенче чаштан эгелээштин

Опей ырын ырлап ора,

Хензигбейин доруктуруп,

Остуруп каар кижи кымыл? (ава, ие кижи)

- Шын-дыр, уруглар.  Богунгу кичээливистин темазы билдинип келди бе? Кандыг-даа кижини чырык черге бодараткаш, азырап остурер буянныг ава кижи-ле болгай. Ынчангаш бис богунгу кичээливисте Тыванын Улустун чогаалчызы А.Даржайнын допчу-намдары-биле чоок таныжып, оон «Авамга» деп шулуунун аянныг номчулгазын болгаш ыры болуп хуулганын дыннаар бис. Сергей Бадыраанын аялгазынга чогааткан ырыны силернин чангыс чер чуртуунар чораан Солун-оол Монгуштун кууселдезинде дыннаар бис.

- Чогаалчынын допчу-намдарын болгаш чогаадыкчы ажыл-чорудулгазын билип алыры-биле силернин эштеринерни бээр мурнувусче чалап аар-дыр бис

А)Чогаалчынын дугайында дыннадыглар (2 оореникчи дыннадыын кылыр)

б) Чогаалчынын чуруун, торуттунген чер-чуртун слайдыларга коргузер

в)  Ыры болуп «хуулган» шулуктерин билиндирер, аттарын бижидер.  («Дагларым», «Сай-Суу», «»Эрткен уем)

д) «Кажан удуп…» шулуктун аянныг номчулгазы.

Словарьлыг ажыл

• Агай (агайлар)- шаандакы бай дужуметтин оонун ишти
• Шыва(тон)- чайгы, чылыг уеде даштындан кедер даштыкы хеп

е) Шулуктун сайгарылгазы

Шулуктун темазы чуу-дур? (ава дугайында)

Шулуктун идеязы чул? (ава кижиге чоргаарал, хундуткел)

Авазынга ынакшылын одуругларны тыпкаш, кым номчуптарыл.

Амгы уеде оттуг суугуу кыдыында эвес-даа болза, бажынында отунун чанында аяк-шайын белеткээн аваларны коруп болур бис бе? (ийе, ава дээрге чечен чогаалда безин монге темаларнын бирээзи деп уруглар шынзыдып болур)

Тыва болгаш орус литературада ава темазынга бижиттинген чогаалдардан ададыр ( М.Горький «Ава» С.Токанын «Араттын созунде» Тас-Баштыг, д.о.о)

Шулуктун канчаар бижиттингени (чадаланчак)

Тыва болгаш орус литературада кым деп чогаалчылар ынчаар бижииринге ынагыл? (С.Пюрбю, В.Маяковский)

Физминутка.

«Хулумзуруг» Уруглар бот-боттарынче коржур, хулумзуржур. Боттарынын аттарын агаарга бажынын шимчээшкиннери-биле бижиир.

IV  Быжыглаашкын

а)  А.Даржайнын шулуунге чогааттынган шулуктун ырызынын кууселдези (ун бижидилгези)

б) Тест-биле ажыл

V  Кичээлдин туннели

Смайлик дузазы-биле уруглар боттарынын кичээл соонда сеткил-сагыжын илередир.

Дыннадыг кылган болгаш эки ажылдаан уругларга демдектерни салыр

VI  Бажынга онаалга

А.Даржайнын  шулуктеринин аразындан сеткилинге таарышканын доктаадыр