Конспект урока по бурятскому языку
план-конспект урока

                   ТЕМЭ: ХЭЛЭЛГЫН ХУБИНУУД

ЗОРИЛГОНУУД:

1) Хэлэлгын хубинууд тухай ойлгосо шалгаха, хэлэлгэ соо зүбөөр илгажа шадаха дадал hайжаруулха, аман хэлэлгэдээ хэрэглэхэ шадабари бэхижүүлхэ.

2) Хэлэлгэ хүгжөөлгэ ажал үргэлжэлүүлхэ, буряад зоной нүхэр болохо морин эрдэнидэ ханалгатай ябахые ойлгуулха, hургаха.

3) Һурагшадай анхарал хүгжөөхэ, хоорондоо эбтэй hайн ябахын hургаал хүмүүжүүлхэ.

ХЭШЭЭЛЭЙ ЯНЗА: үзэhэнөө дабталга.

ХЭШЭЭЛЭЙ ТҮХЭЛ: мүрысөөн – урилдаан.

МЕТОДЫНЬ: диалогическа арга.

ХЭШЭЭЛЭЙ БАЙГУУЛГА:

I    Эмхидхэлэй үе.

II   Урид үгтэhэн мэдэсыень hэргээн онсодхолго:

           а)  оролто үгэ;

           б)   хэшээлэй девиз (психологическа бэлэдхэл).

III  Мэдэсэ, дадал бэхижүүлэн гүнзэгырүүлхэ, hайжаруулга:

            а)   мүрысөөнэй дүрим;

            б)   мүрысөөн урилдаан;

            в)   урилдаанай дүн;

ХЭРЭГСЭЛНҮҮД:  морин эрдэни тухай планшет, зурагууд, ребусуудтэй карточканууд, таблицанууд, оньhон үгэнүүд, таабаринууд.

I    ЭМХИДХЭЛЭЙ ҮЕ.

II   УРИД YГТЭhЭН МЭДЭСЫЕНЬ hЭРГЭЭЖЭ, ОНСОДХОЛГО:

    а) ОРОЛТО  ҮГЭ. (Багша планшет хэрэглэнэ).

Сагаалган Буряад орондо гүрэнэй hайндэр гэжэ баталагданхай. Тиимэhээ энэ жэлдэ февралиин 13-да, Сагаалганай үдэр, гаража ерэhэн Морин жэлые бүгэдэ угтаhан байнабди. Сагаалганда зон булта удаан саг соо бэлэдхэл хэдэг. Бүхы гэр байраяа, газаахияа арюун сэбэр болгодог, олон үдэртэ хүрэхөөр заншалта эдеэ хоолоо hайнаар бэлдэдэг гэжэ мэдэнэбди.

Сагаалганай удаадахи үдэрнүүдтэ мори урилдаан, hээр шаалган болодог байгаа. Үни холын сагhаа нааша манай монгол угсаатан агта мориной жолоо барижа, али бүхы ажал хэрэгээ бүтээжэ эхилhэн гээшэ ааб даа. Морин эрдэни болбол буряад зоной хайра ехэтэй хахасашагүй хани нүхэрынь, холо ойрын аян замда мордохо, адуу малаа манаха, аюулта дайсадhаа бэеэ хамгаалха арга боломжонь болодог юм. Иимэл хадань буряад зон аман зохёолнууд соогоошье, аялга дуунуудтаашье тон түрүүн агта мориёо магтан түүрээдэг. Мориной урилдаан монгол, буряад үхибүүдэй  эгээл дуратай мүрысөөн  болоно. Түрүүлэн ерэhэн агта мориие ехээр магтадаг, хүндэлдэг, гамнадаг hэн. Урилдаанай эгээл hүүлшын мори унаhан хүбүүе наадалдаггүй, харин иигэжэ найдуулдаг байгаа: «Энэ морин ерэхэ жэлдэ магтаалда хүртэхэл байха, унааша хүбүүн тон баахан, харгынь бэрхэтэй байгаа».

           б) ДЕВИЗ – ХЭШЭЭЛЭЙ УРЯА.

БАГША: Самбарта уншагты: hайн хүн  hанаhан газарта хүргэхэ,

                                                   hайн хүн  хэhэн ажалда туhалха.

hУРАГШАД: (хоороор булта уншана)

БАГША: Энэ оньhон үгын удхые юун гэжэ ойлгобот?

hУРАГШАД: (ХАРЮУСАНА)

БАГША.: Хэн мори урилдаанай мурысоо хаража yзооб? Хэзээ? Хаана?

hУРАГШАД: Зунай hайндэртэ – Сурхарбаанда, тайлганда- хyгшэн эжы абатаяа хyдоодэ хараа hэм, сагаалганай hайндэртэ.

БАГША: Таанар иимэ мурысоондэ хабаадаха  дуратай гут? Хоер команда болое. Команда бухэн мурысоондэ оорын мори табиха. Хэнэй морин урилдаанда туруулхэб , энэ танай хэhэн ажалhаа дулдыдаха. Ухаан бодолоо тургоор гуйлгэбэлтнай,морин хурдан байха. «Хэлэлгын хубинууд» гэhэн темээр харгыдатнай элдэб бэрхэшэлнyyд ушарха. Команда бyхэн капитаниие шэлэгты. Зай, урилдаанда бэлэн болоо гyт?

(hурагшад хоорондоо хэлсэжэ, капитаниие шэлэхэ. Командынгаа урилдаанай мори шэлэжэ, урилдаанай харгыда табина (мориной зураг).

Самбарта урилдаанай харгы ба элдэб даабаритай шатанууд тэмдэглэн зураатай).

III МЭДЭСЭ, ДАДАЛ БЭХИЖУУЛЭН ГУНЗЭГЫРУУЛХЭ, hАЙЖАРУУЛГА  

А) МУРЫСϴϴНЭЙ ДYРИМ:  Команда бухэн даабарияа дуургэбэл зуб, баллнудые абаха, баллнуудай тоогоор урилданай моринтнай урагшаа дабшаха. (Жэшээнь: 1 балл – 1 алхам, 5 балл – 5 алхам). Алдуугуй зубоор даабари дуургэхэдэ – 5 балл, 1 алдуу хэбэл – 4 балл, 2 алдуу хэбэл – 3 балл, 2 – hoo олон алдуу хэбэл – 1 балл)

Б) МУРЫСϴϴН – УРИЛДААН.

1 даабари. Капитаануудай мурысөөн. (Капитаанууд самбарта бэшэнэ)

             1 команда (эрэ)                                               2 команда (эмэ)

                1 унаган                                                           1 унаган

                2 дааган                                                            2 дааган

                3 гунан                                                             3 гунан

                4 уреэ                                                               4 шудэлэн

                5 hоёолон                                                         5 хизаалан

                6 hоёо hунгама                                                 6 гуун.

                7 морин, азарга.

2 даабари.    Самбарта бэшэhэн оньhон угэ сооhоо 1 – дэхи команда юумэнэй нэрэнуудые туужэ бэшэхэ, 2 – дохи команда – глаголнуудые.

                          hайн морин hанаhан газарта хургэхэ,

                          hайн нухэр хэhэн ажалда туhалха.

(1-дэхи команда: морин, газарта, нухэр, ажалда.

2-дохи команда: hанаhан, хургэхэ, хэh^[a]эн, туhалха.

Багша даабариин дун гаргана:1-дэхи команда-5 балл,2 команда-балл)

БАГША: Сээжээр команданууд минии асуудалнуудта харюусаха.

1 команда: Ямар угэнуудые юумэнэй нэрэ гэнэб?

2 команда: Ямар хэлэлгын хубиие глагол гэдэг бэ?

1 команда: Юумэнэй нэрэнууд ямар асуудалнуудта харюусанаб?

2 команда: Глаголнууд ямар асуудалнуудта харюусанаб?

1 команда: Мэдуулэл соо юумэнэй нэрэ ондоо угэнуудтэй удхаараа яажа холболдоноб?

2 команда: Глаголнууд мэдуулэл соо ямар гэшуун болоноб?

(команда бухэн зуб харюу угэжэ, 55 баллнуудые абаба)

3 даабари.    Ребусуудые тааха (карточканууд  дээрэ угтэхэ)

1 командын харюу: уhан, уудэн, талхан.

2 командын харюу: ухэр,таха,Соном

БАГША: Эдэ угэнууд юугээрээ  адлиб?

hУРАГШАД: (1 команда) Эдэ угэнууд-юумэнэй нэрэнууд.

БАГША: Ямар нэгэ угэ улуу гэжэ hананабта?

hУРАГШАД: ( 2 команда ) Соном гэhэн угэ улуу, хэн? гэhэн асуудалда харюусана.

БАГША: Команда бухэн эдэ угэнуудтээ  удхаараа таараха тэмдэгэй нэрэнуудые hанаха (сэжээр).

hУРАГШАД: Сэбэр, сагаан, тарган, хатуу, сэсэн г.м.

БАГША: Команда бухэн зуб харюу угэжэ, 5-5 баллнуудые абаба

Ребусуудэй угэнуудэй аялганууд ямар дуримэй ёhоор бэшэгдэнэб?

hУРАГШАД:  Аялганай hубарилай ёhоор

БАГША: зуб даа

4 даабари.      

 Мэдуулэл соо юумэнэй нэрэнуудые нэгэ зурлаагаар,

 Глаголнуудые-хоёр зурлаагаар,тэмдэгэй нэрэнуудые долгитуулан  зураха

1 команда: убгэжөөл, шандагаг, сугларба, бишыхан, шандаган, гуйлдэжэ, ерэнэ, хугшэн, шандагад, бэбэрэлдэhээр, ерэнэ.

2 команда: hуниин, эрбээхэй, сарайн, буруул, буланда, орожо, хоргодоод, батаганаае, наадална.

(Хүн бүхэнэй зүбөөр дүүргэhэн даабари – 1 балл, алдуутай – 0 балл абаха.

Дүн: 1 команда – 8 балл, 2 команда – 7 балл).

ЗАБhАРЛАЛГА: hурагшад булта 1охорой нэгэ хүби дуулаңа хатирна.

5 даабари. Буряад зон аман зохёолнууд соогоо агта мориёо магтан түүрэдэг гэлсээ hэмди. Тиимэhээ морин тухай, мориндо хабаатай оньhон үгэ, таабаринуудые хэлсэе.

Жэшээтэ таабаринууд:

Оньhон үгэнүүд:

Дүн: 1 команда – 8 балл, 2 команда – 4 балл.

6 даабари. Творческо хүдэлмэри.

Дахуул үгэнүүдтэй мэдүүлэлнүүдые зохёожо бэшэхэ. Элдэб дахуул үгэнүүдые оруулжа, олон мэдүүлэл зохёоhон командын морин түрүүлхэ. (1 минута үгтэнэ)

hурагшадай зохёоhон жэшээhээ:

1. Мүнөөдэр класс соо олон айлшад байна.

2.Классай сонхо дээрэ hайхан сэсэгүүд табяатай.

3. Бидэ үндэр хада дээрэ гараабди.

4. Харгы уруу хара аялганууд мухариба.

(Дүн: 1 команда – 14 мэдүүлэл, 14 балл;  2 команда – 15 мэдүүлэл, 15 балл).

БАГША: Дахуул үгэнүүд гэжэ юун бэ?

hУРАГШАД:  (1 команда харюусана)

БАГША: Ямар хэлэлгын хубиин хойно ородог бэ?

hУРАГШАД:  (2 команда харюусана)

В) МУРЫСϴϴНЭЙ ДYН.

1 команда                                            2 команда

1) 5 балл                                               1) 5 балл

2) 5 балл                                               2) 5 балл

3) 5 балл                                              3) 5 балл

4) 8 балл                                             4) 7 балл

5) 8 балл                                             5) 4 балл

6) 14 балл                                           6) 15 балл

Хамта: 45 балл                                Хамта: 41 балл

БАГША: 1-дэхи командын морин түрүүлбэ, магтаалда хүртэнэ. Харин 2-дохи командын морин дахин урилдаанда шүүхэ гэжэ найдая.