Проблемниг ооредилгенин технологиязы
статья
Статья о технологии проблемного обучения на тувинском языке
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 problemnoe_obuchenie_na_tuv._yaz.docx | 267.57 КБ |
Предварительный просмотр:
Проблемниг ооредилгениң технологиязы
Мээң педагогиктиг идеяларымнын бирээзи – чаа технологияларны калбаа-биле ажыглаары, чаңчылчаан методиканы сайзырадыры. Ооң-биле катай кол-ла чүүл уруг бүрүзүнге ынак, бүгү сагыш-сеткили-биле бердинери, ону хундулээри чугула.
Мээң кол ажыглап турар педагогиктиг технологияларымның бирээзи – проблемалыг өөредилгениң аргазы.
Бо технологияның автору Дьюн Джон (1859-1952 чч.) американ философ, психолог.
Бистиң чуртувуска проблемалыг өөредилгениң теориязын ажылдап кылырынга А.М.Матюшкин, М.И.Махмутов, Т.В.Кудрявцев болгаш өскелер-даа киришкеннер.
20-ги -30-ги чылдарда бо технология даштыкы болгаш совет школага улуг сайзыралды алган.
Технологияның кол утказы:
- Өөредилге үезинде өөреникчилерниң мээ-медерелин, угаан-бодалын сайзырадыр айтырыгларны башкының шын шилип, өөреникчилерге салыры база олар-биле кады айтырыгга шын харыыларны тып өөредири.
- Өөреникчилерге проблемалыг байдал (айтырыг) тургусканда, ону ханы сайгарып, бодандырып өөредири.
- Айтырыгны сайгарып тура, өөреникчилерниң бот-идепкейин көдүрери, сайзырадыры.
- Өөреникчилерни чогаадыкчы езу-биле ажылдап өөредир.
- Проблемниг айтырыгга харыыны тып тура, өөреникчилерниң билииниң деңнели, угаан-бодалы сайзыраар болгаш ханылаар.
- Дыл-домаа, чугаа-сооду сайзыраар.
Өөредилге-кижизидилге ажылынга проблемниг өөредилге аргазын ажыглаарда кылып чорудуп болур ажылдарнын хевирлери:
- Өөреникчилерни биче бөлүктерге (группаларга, микрогруппаларга) чарып ап болуру.
- Өөреникчилернин ном-биле бот ажылын сайзырадып, ханыладыры.
Бо аргада хой нуруузунда ажыглаар методтар:
Эң чугула чүүлдер:
1.Өөреникчилерге проблемниг байдалды тургузуп, шын тып өөредир.
2.Айтырыгга харыы тыварда, эки боданырын сүмелээр.
3.Биче бөлүктер аайы-биле ажылды чорудар.
4.Өөреникчи бүрузу-биле тускай ажылды чорудар.
Бо технологияда колдап турар аргалар:
Программажыткан тургузуг (программирование).
Айтырыгга шын харыыны тывары, элзедири(вербальный метод).
Технологияның сорулгалыг уг-шии:
- Өөреникчилернин билиг, мергежил, угаан-бодал сайзырадырының сорулгазынче кичээнгей салыр;
- Айтырыг салдынганда, өөреникчилерниң билигни шингээдип алырының деңнелин ханыладыр;
- Өөреникчилерниң бот-идепкейин көдүрери (боттарының бодалдарын шын илередип билир кылдыр өөредир);
- Өөреникчилерни дилеп-тывар, шинчилээр ажылдарга, аргаларга өөредири;
- Өөреникчилерни чогаадыкчы езу-биле ажылдаарынга чаңчыктырары;
- Кандыг-даа таварылгада айтырыг салдынган байдалдан шын туңнелди үндүрүп өөредири.
Технологиянын утка-шынары
Проблемниг өөредилгенин аргазы өөреникчилерге башкының дузазы-биле чөрүлдээлиг айтырыгларны сайгарып өөредир арганы бээр. Айтырыгны шын салып, анаа харыыларны шын тып өөредири– башкының кол сорулгазы. Кандыг-даа чогаал кандыг-бир проблемниг айтырыгны тургузуп келир магадылалдыг.
Чижээ, С.Сүрүң-оолдуң«Авазынга дангырак» деп чогаалынга хамаарыштыр «Араганың кырынга чам үнер» деп улегер домакта кандыг утка сиңгенил? деп проблемниг айтырыг туруп болур.
Чедерниң соглуп, агаар-бойдустуң өскерилгенинге кижилер ылап буруулуг бе? Чуге? («Ногаан ортулук») дээн чижектиг айтырыглар.
Тыва чогаал кичээлдеринге кандыг - бир чогаалды сайгарып тура, өөреникчилерге проблемалыг байдалды сайгарып өөрениринге бо технология кончуг ажыктыг. Айтырыгга шын харыыны тып өөренири – бо технологияның кол өзээ.
Проблемалыг айтырыглар боттарынын хевири (характеристиказы, хуваалдазы)- биле аңгы-аңгы хевирлерлиг:
- утказының солунунуң аайы-биле
- билдинмес айтырыглыг утканы илереткени-биле
айтырыгны тургузуп турарынын деңнели-биле
- янзы-буру медээлер дамчыдып турары – биле база өске –даа методиктиг аргалары, янзылары –биле.
Айтырыглыг байдалдар (проблемные ситуации) | ||||||
Утказының солунунуң, ханызының аайы-биле (по интересности) | ||||||
Чаа утканы илереткен | Эрги чуулдерже чаа көруш-биле | Амыдырал- биле холбаазы | Өөреникчилерниң практиктиг хөделииш киннери-биле | Чаа уе-биле харылзаазы- биле | Төөгу-биле холбаазы | Келир уе-биле холбаазы |
Айтырыгның салдынганының деңнели-биле (по уровню проблемности) | ||||||
Аргалардан хамаарылга чок. | Башкының сайгарганы-биле | Башкының салганы,өөреникчиниң харыылааны-биле | Өөреникчилер айтырыглыг байдалды боттары бот–тускайлаң сайгарып өөренир аргалыг. | |||
Методика талазы-биле онзагайы( по методическим особенностям) | |||||
Манавааны таварылгалыг | Сорулгалыг тускай | Айтырыгны ханы сайгарары | Эвристика угланыышкынныг беседалар | Айтырыгны канчаар шиитпирлеп болурун көргүзери | Шинчилел, лабораторлуг ажылдар |
Медээлер берип турарының барымдаазы-биле (по виду рассогласования информации) | |||||
Манаваан чүүлдүг | Чөрүлдээлиг | Даап бодаашкыннарлыг | Буруу шавары, мегезин тывары | Тодаргай эвес, таарышпас чорукту тывар | Эптеш чок чорук (дүүшпези) |
Айтырыгны кижи бурузу тып өөредир эксперимент (шенелде) | Угаан-бодал сайзырадыр, айтырыгны шиитпирлээри | Айтырыглыг бодалгаларны бодаары | Айтырыгны шиитпирлеп өөредир бодалгалар | Айтырыглыг байдалды оюн аргазы-биле шиитпирлээри | |
Айтырыгга харыы тыварда, тускай чорудулгазы-биле. (По типу действий, требующихся для решения) | ||||
Айтырыгга харыыны дилээри, шилиири | Айтырыгны удурланыштырары, деңнештирери | Янзы-буру даап бодаашкыннарны чок кылыры | Шенелделер чорудары | Айтырыгга чогаадыкчы хамаарылга |
Шын шиитпирни ундурери | Харылзааны тургузары | Янзы-буру чуулдерже көрүштү өскертири | Шинчилээшкин, дилеп тыварының ажылдары | |
Проблемниг өөредилгениң 3 хевири бар:
- Эртем-биле холбашкан чогаадыкчы ажыл;
- Практиктиг айтырыгларның шинчилгези (Бар билигни чаа байдалга ажыглап өөренири; бо таварылгада өөредилгеде айтырыгларны дарый шиитпирлээри);
- Чогаадыкчы ажыл(чогаадыкчы ажылдар тургузары).
Проблемниг өөредилгенин онзагайы:
- Өөреникчилерниң бот-идепкейжи, шинчилекчи шынарын сайзырадыр.
- Нарын айтырыгларның утказын ханы медереп билиндирер.
- Янзы-буру фактыларга даянып өөредир.
- Айтырыгны шын сайгарып өөредир.
Проблемниг өөредилгениң схемазы этап аайы-биле аңгы-аңгы:
I-ги этап – педагогикада (башкылаашкын) ажылында айтырыгны шын шилип алыры; өөреникчилер боттары айтырыгны тып өөренири.
II-ги этап – башкы өөреникчилеринге уткуй айтырыгларны салыр болгаш оларның айтырыгның утказын ханыладыр билип, угаап бодаарын сайзырадыр, өөреникчи бүрүзүнүң хууда сайзыралын (угаан-бодалын) өөренип көргеш, айтырыгларны тус-тузунда салып болур.
III-ку этап – айтырыгны канчаар шиитпирлеп, харыылаарынын аргазын тывары. Өөреникчилер айтырыгга харыылап тура боттарының бодалдарын илередип, келген айтырыгга медээлерни бээр. Бо таварылгада башкы херек уеде дузаны кадар.
IV-ку этап – айтырыгларга харыыны берип тура, өөреникчилер бир-ле чүүлдү идип ундурер; шын харыыны тып, чаа билигни мээ-медерелинге шиңгээдип алыр.
V-ки этап – айтырыгга шын харыыны тыварда сагыш-сеткил болгаш материалдыг шиитпирни амыдыралга боттандырары. (хам ыяш үрегдевес дээн чижектиг)
VI этап – келир үедеги шиитпирниң түңнелдерин өөренип көөр.
Проблемниг байдалды тургузарының методиказы (канчаар ажыглаарынын аргалары):
- башкы өөреникчилеринге чөрүлдээлиг айтырыгны тургузуп, оларны шын харыылаарының аргаларын өөреникчилерге тыптырар.
- амыдырал кырында чөрүлдээлиг айтырыгларны канчаар үскүлежип болурун өөреникчилерге билиндирер.
- чаңгыс айтырыгга каш янзы харыылар туруп болур деп билиндирер.
- айтырыгны, болуушкунну янзы-бүру мергежилдиң кижилери канчаар шиитпирлээриниң аргазын тыптырар.
- өөреникчилерни деңнеп, мөөңнеп, чөрүлдээлиг байдалдан уштунарының аргаларын тыптырар, ажык чугаалажыышкынны чорудар.
- башкы өөреникчилеринге тодаргай шиитпир үндүрер айтырыгларны салыр.
- шинчилел ажылдары кылып болур аргаларны айтып бээр.
- чөрүлдээлиг айтырыгларны салып, өөреникчилерни бодандырып өөредир.
Проблемниг өөредилгени шын чорудар дизе:
- проблемниг байдалдың системазын шын тургузар (аас болгаш бижимел сөс-биле, мультимедиа аргалары-биле)
- үениң чидиг болгаш утка-шынарлыг айтырыглары сиңген чүүлдерни тывар.
- өөредилге уезинде айтырыглыг байдалды тургузарының бетинде шупту чүүлдү өөренип көөр.
- айтырыгны салып турар башкының арга-дуржулгазындан база өөреникчилерниң идепкейинден шупту чүүл хамааржыр дээрзин утпас.
Айтырыгны шын харыылап өөредириниң бетинде башкы чөрүлдээлиг байдалды өөреникчилерниң билииниң деңнелин өөренип тура салыр, ынчалза-даа салдынган айтырыг өөреникчилерни бодандырар, угаан-бодалын сайзырадыр ужурлуг.
Өөреникчилерниң чангыс айтырыгга каш янзы харыыларын башкы туңнээр.
Айтырыгга шын харыыны тып өөредири, өөреникчилерниң билииниң деңнелин ханыладыры, оларның бот-идепкейин, чогаадыкчы ажылын сайзырадыры – башкы кижиниң бо технологияны ажыглап турар үезинде эң чугула чүүлдер ол.
Улуг педагог башкы Ш.А. Амонашвили «Школада кичээл бурузу – ажыдыышкын. Ажыдыышкын кичээлден эгелээр…» - деп чугаалаан. Кичээл дээрге башкы кижиниң уругларны эртем-билиг делегейинче киире бээр дүлгүүрү, эртеминиң аайы-биле өргээзи. Кичээл- ооң өргээзи (бажыңы, өө) болганда, кандыг ээ дээрзи оон билдине бээр. Тыва улустун «Арга кирген кижи саат дайнаар, аалга кирген кижи аяк эрии ызырар» деп үлегер домаа бар. Кичээлче аалчы кылдыр өөреникчилерни киирип алгаш, оларга кандыг билигни канчаар бергени, моон соңгаар уругларның кичээлче кириксээри, барыксаары башкыдан хамааржыр. Кичээлге алган билииниң азы амзаан чүүлүнүң амданы- ажыг азы чигирзиг, кандыг болуру – башкының ажылының туңнели. «Будуктуг ыяшка куш чыглыр, буянныг өгге чон чыглыр» - дээр бис. Кичээл башкыларывыстын буянныг өө, өргээзи бооп чорзунам!