Сценарии
материал

А.Я.Филиппов аатынан Хоро орто оскуолата

Сана дьыллаа5ы алын кылаастарга кордоруллэр

представления сценарийа

Нуучча норуотун остуоруйата

«Куобахчаан дьиэтэ»

Остуоруйа5а кыттыыны ылаллар: «Школьный театр» кружокка сылдьар о5олор.

Салайааччы: Николаева Полина Дмитриевна

Оруолларга:

Сказочница - Собакина Нарыйаана

Баабыр- Яковлева Айыына

О5онньор-Винокуров Егор

Эмээхсин - Миронова Катя

Колобок – Абрамов Айтал

Саьыл- Слепцова Мира

Куобах- Меняков Валера

Бере – Петров Ярослав

Эьэ- Ачикасов Максим

Ыт- Данилов Дима

Бетуук- Габышева Кристина

Ахсынньы ый (Тымныы о5онньор курдук, танаьа халлаан куох) – Петров Демьян.

Хаар кыырпахтара (Снежинкалар) – Яковлева Айыына, Майорова Марина, Сафонова Эвелина.

Саас кыргыттара  –1- Тимофеева Аэлита, 2- Яковлева Лия

Остуоруйа музыката фон буолан тыаьыыр. Сказочница кыыс кинигэ тутан сыана ортотугар тахсан кэлэр. Кини кэнниттэн Баабыр тахсар. 

Баабыр (тигр): Утуо кунунэн кунду ыалдьыттар!

Эьигини уорэ-кото корсо кэллим сана кэлэр сыл символа-мин баабыр.

Миигин кытта тиийэн кэллэ сана дьыллаанны супсулгэн.

Оннук диэн туран мин эьигини «Куобахчаан дьиэтэ» диэн кордоруубутун дуоьуйа-сынньана короргутугэр ынырабын.

Сказочница: Утуе кунунэн о5олоор. Мин бугун эьиэхэ нуучча норуотун остуоруйатын кэпсиэхпин ба5арабын.

Былыыр-былыыр олорбуттара уьу о5онньордоох, эмээхсин. Кинилэр сана дьыллаары бэлэмнэнэ сылдьыбыттар.

О5онньор лавочка5а сытар, эмээхсин ыккатыгар баар.

О5онньор: Эмээхсин, сана дьыллаа5ы остуолга колобокта астаа эрэ, уонна Тымныы О5онньору, Хаарчаананы ынырыахпыт.

Эмээхсин: Хантан бурдук ылан астыыбын?

О5онньор: Ампааргын тахсан сиппий.

Эмээхсин: Ээ, чэ соп.

Музыка тыаьыыр. Эмээхсин колобогу сиэтэн киллэрэр (музыка обрывается)

Баабыр: Ээ, хайдах буоллун?! Олох да атыны кэпсээн бардын ди, “Колобок” остуоруйа ди ити.

О5онньордоох эмээхсин, Колобоктарын илдьэ,  соьуйбут курдук тахсан бараллар.

Сказочница: Ээ, кырдьк да5аны, бырастыы гынын! Санаттан!  Былыыр-былыр биир остуоруйа тыатыгар олорбуттара эбитэ уьу Саьыл уонна Куобахчаан.

Сказочница сыана кытыытыгар тахсар. Сыана ортотугар Куобахчаан уьанар инструменнардаах тахсан кэлэр. Кини мастан дьиэ туттан са5алыыр.(Музыка тыаьыыр.Ункулуу 2 дьиэ тутар.) Бу кэмнэ Саьыл ааьан иьэн Куобахчааны керен тохтоон кэпсэтэр.

Саьыл: Дорообо Куобахчаан, тугу оноро сылдьа5ын?

Куобахчаан: Дорообо Саьыл. Дьиэ тутта сылдьабын.

Саьыл: Тугун эмиэ дьиэтэй ол?! (кулэр)

Куобахчаан: Ээ мин наар сыгынах анныгар олорортон сылайдым, ол иьин бэйэбэр дьиэ тутта сылдьабын. Хайа мунун мин хаар быыhыгар олоруохпунуй. Сотору кыьын обургу кэлиэ дии.

Саьыл: Ну-ну, онор - онор. Керен иьиллиэ. Ол эрэн хайдах эрэ мас дьиэ соччото суох, хап-хара…чэ билбэтим… ( куймурус гынан баран, баран хаалар).

Саьыл хонууга тахсан бэйэтин керунэр сиэркилэ5э.

Саьыл:  Акаары… дьиэлэниэн б5арбыт кини…Ха-ха… Куттамсах буо оттон  куттамсах! Дьиэ5э саьан хоройон олороору! !! Киьи кыьыйар! Ол эрэн, эмиэ да сопко этэр. Наьаа учугэй дьиэ туттан эрэр дии, мин эмиэ дьиэлэниэхпин ба5ардым.

Музыка тыаьыыр. Саьыл кылгастык ункуулуур,эргийэр.

Ахсынньы ый тахсаллар.

Ахсынньы :Мин Ахсынньы ый кэллим, сири дойдуну хаарынан буруйдум.

Хаар кыырпахтара, балтыкааннарым тахсын!

хаар кыырпахтара суурсэн тахсаллар

Саьыл: Оо, эьэкээм ычча да наьаа тоннум, миэхэ дьиэтэ тутан кулу.

Ахсынньы ый: Кемелеьен бе5е буолла5а. Хаар кыырпахтара элбэх хаарда муьун, мин муус а5алыам.

 хаар кыырпахтарын  ункуулэрэ(кылгастык ункуулээн ылаллар)

Ахсынньы ый, хаар кыырпахтара, саьыл кемелеен дьиэ туталлар.

Саьыл: Уаай мин наьаа да учугэй дьиэлэнним. Махтал буоллун кемелеспуккутугэр.

Ахсынньы ый, хаар кыырпахтара  тахсан бараллар.

Сказочница: Ити курдук Саьыл уонна Куобахчаан ыаллыы буолан олороллор. Кыьын ааьан, саас кэлэр.

Музыка

Сыана5а Саас кыргыттара тахсаллар. Саьыл дьиэтин тула ункуулууллэр.

Саьыл дьиэтиттэн тахсан кэлэр.

Саьыл: Хайаа, бу тугуй?! То5о мин дьиэм иьэ уу буолла? Тугу гынныгыт?!

Саас кыыс 1: Биьиги кэллибит, кун куускэ сылытар,

Саас кыыс 2: Ол иьин муус ууллан чалбах тахсан эрэр.

Саьыл дьиэтэ ууллан хаалар. Саьыл ере тыынар, хомойор уонна куобахчаанна барар.

Саьыл: Куобахчаан, саас кэлэн кун куускэ керен мин дьиэм ууллан хаалла. Киирэн эн дьиэ5эр иттэрбин кенуллээ эрэ.

Куобахчаан: Киир,киир чэ, сылаас чэйинэн кундулуем.

Куобахтаах, Сакьыл чэй иьэллэр.

Саьыл: Чэйин эчи минньигэьин, дьиэн да сылааьа, Мин манна олоро хаалар эбиппин.Эн Куобахчаан хонууга да сырыттаххына соп курдук. Киэр буол мантан!

Куобахчаан: Эсс, хайдах буоллун?! Бэйэлээх бэйэм дьиэбиттэн уурээри гына5ын да?! Хата бэйэн тахсан бар!

Саьыл: Кор эрэ, оссо этиhэ олорор! Бар, баар, бар диэтим! Ыл та5ыс бар!

Саьыл куобахчааны уурэн таьаарар. Куобахчаан дьиэтин эргийэ сылдьан топтору киирэ сатыыр да, кыаллыбат. Ытыыр, ченечеххе баран олорор.

Бере музыката

Сыана5а бере тахсан кэлэр, кылгастык ункуулуур, сыананы эргийэр..

Бере: Дорообо, Куобахчаан!

Куобахчаан: Дорообо, Бере!

Бере: Хайа куобах, туох буоллун? То5о ытаатын?

Куобахчаан: Хайдах ытыам суо5ай?! Мин масс дьиэлээх этим, Саьыл муус. Саас буолбутугар Саьыл дьиэтэ ууллан хаалбыта. Миэхэ иттэ, чэй иьэ киирэн баран, бэйэм дьиэбиттэм уурэн ыытта.

Бере: Ытаама Куобахчаан, мин эйиэхэ кемелеьуем, саьылы ууруем.

Бере, куобахчаанныын дьиэ5э чугаьыыллар.

Бере: Саьыл, Саьыл диэтим…куобахчаан дьиэтиттэн киэр буол! Туох диэтим, та5ыс тургэнник!

Саьыл: Дьэ Бере, билигин дьиэттэн тахсыам да, сирэйгин -хараххын хайыта тыытан кэбиьиэм! Оссо комускэhэ кэлбит буола –буола! Куобахчаан да, тугу унсэ сылдьа5ын?! Олох тахсыам суо5а!

Бере куттанан куотан хаалар.Куобахчаан ченечегер теннен кэлэн олорор.

Эьэ музыката тыаьыыр .

Тыаттан эьэ тахсан кэлэр. Кылгастык ункуулуур, сыананы эргийэр.

Эьэ: Дорообо, Куобахчаан!

Куобахчаан: Дорообо, Эьэ!

Эьэ: Хайа Куобахчаан, то5о ытаатын?

Куобахчаан: Хайдах ытыам суо5ай?! Мин масс дьиэлээх этим, Саьыл муус. Саас буолбутугар Саьыл дьиэтэ ууллан хаалбыта. Миэхэ иттэ, чэй иьэ киирэн баран, бэйэм дьиэбиттэм уурэн ыытта. Бере уурэ сатаата да кыайбата.

Эьэ: Ытаама Куобахчаан, мин эйиэхэ кемелеьуем, саьылы ууруем.

Эьэ, куобахчаанныын дьиэ5э чугаьыыллар.

Эьэ: Саьыл, куобахчаан дьиэтиттэн киэр буол!

Саьыл: Оодьэ, бу да Куобахчаан, аны кими а5аллын, унсэн да буппэт! Дьэ Эьэ сэрэн, билигин дьиэттэн тахсыам да, сирэйгин -хараххын хайыта тыытан кэбиьиэм!

Эьэ: Тыый туох ааттаах бугун кыыьырбытай. Чэ кэбис мин барыым. Сурдээх-сурдээх!

Эьэ куттанан куотан хаалар.Куобахчаан ченечегер теннен кэлэн олорор.

Сказочница: Ким ессе куобахчаанна кемелеьуен себуй?

Баабыр: Дьэ сурдээх саhыл эбит! Хайдах инник буолуохха собуй! Куобахчаан барахсаны аhынным да5аны!

Ыт музыката тыаьыыр

Сыана5а ыт тахсан кэлэр, кылгастык ункуулуур, сыананы эргийэр..

Ыт: Дорообо, Куобахчаан!

Куобахчаан: Дорообо, Ыт!

Ыт: То5о ытаатын?

Куобахчаан: Хайдах ытыам суо5ай?! Мин мас дьиэлээх этим, Саьыл муус. Саас буолбутугар Саьыл дьиэтэ ууллан хаалбыта. Миэхэ иттэ, чэй иьэ киирэн баран, бэйэм дьиэбиттэм уурэн ыытта. Бере, Эьэ уурэ сатаатылар да кыайбатылар.

Ыт: Ытаама Куобахчаан, мин эйиэхэ кемелеьуем, саьылы ууруем.

Ыт, куобахчаанныын дьиэ5э чугаьыыллар.

Ыт: Саьыл, куобахчаан дьиэтиттэн киэр буол! Билигин са5а5ыттан соьон таьаарыам!

Саьыл: Хайа, аны бу ыты а5албыт. Ыт, эн дьиэ5ин харабыллаабакка, атын дьон дьиэтин кэрийэ сылдьыма! Дьэ  сэрэн, билигин дьиэттэн тахсыам да, сирэйгин -хараххын хайыта тыытан кэбиьиэм!

Ыт: Тыый туох ааттаах бугун кыыьырбытай. Мин кыайан ууруе суохпун…

Ыт баран хаалар.Куобахчаан ченечегер теннен кэлэн олорор.

Сказочница: Ыт саьылтан куотан иьэн тыа5а Бетуугу керсе туьэр. 

Бетуук муузыката

Сыана5а ботуук тахсан кэлэр, кылгастык ункуулуур, сыананы эргийэр..

Бетуук: Тыый ыт бу ханна ыксаан а5ай баран эрэ5ин?

Ыт: Саьылтан куоттум.

Бетуук: То5о Саьылтан куоттун?

Ыт: Саьыл обургу куобахчаан дьиэтин былдьаан ылан, онно киирэн хаьаайыннаа5ынан олорор эбит. Киирэн уурэ сатаатым да, сирэйбин –харахпын хайа тардыах буолан уурэн ыытта.

Бетуук: Тыый , ол хайдах буолбутуй?

Ыт: Хата Бетуук эн баран уурэн керууй.

Бетуук: Чэ бээ, баран уурэн да керуум. Куобахчаанна кемелеьуум.

Сказочница: Ити курдук Бетуук Куобахчаан дьиэтиттэн Саьылы уурэ барар.

Бетуук куобахчаанна кэлэр ,куобахчаан ченече5ер олорор буолар. Музыка тыаьыыр

Бетуук:Дорообо, Куобахчаан!

Куобахчаан: Дорообо, Бетуук!

Бетуук: То5о ытаатын?

Куобахчаан: Хайдах ытыам суо5ай?! Мин мас дьиэлээх этим, Саьыл муус. Саас буолбутугар Саьыл дьиэтэ ууллан хаалбыта. Миэхэ иттэ, чэй иьэ киирэн баран, бэйэм дьиэбиттэм уурэн ыытта. Бере, эьэ, ыт уурэ сатаатылар да кыайбатылар. ОО, эн да кыайарын саарбах.

Бетуук: Ытаама Куобахчаан, мин эйиэхэ кемелеьуем, саьылы ууруем.

Бетуук, куобахчаанныын дьиэ5э чугаьыыллар.

Бетуук: : Куобахчаан дьиэтиттэн саьыл киэр буол. Санныбар сыты хотуур сугуулээх сылдьабын, албын саьыл тебетун быьыахпын ба5арабын.

Саьыл: Уаай, тохтоо тохтоо , оьохпуттан туьэн эрэбин.

Бетуук: : Куобахчаан дьиэтиттэн саьыл киэр буол. Санныбар сытыы хотуур сугуулээх сылдьабын, албын саьыл тебетун быьыахпын ба5арабын. Ыл, тахса о5ус тургэнник!

Саьыл: Уаай, тохтоо тохтоо , танаспын таннан эрэбин..

Бетуук: : Куобахчаан дьиэтиттэн саьыл киэр буол. Санныбар сытыы хотуур сугуулээх сылдьабын, албын саьыл тебетун быьыахпын ба5арабын.

Саьыл тахсан тыа диэки куотан хаалар.

Куобахчаан: Хорсун бетуук махтал буоллун эйиэхэ Саьылы уурбуккэр. Миигин кытта бииргэ олоруоххун ба5ара5ын дуо?

Бетуук: Бииргэ олоруохха да5аны.

Фоновай музыка

Баабыр: Дьэ ити курдук хорсун Бетуук Куобахчаан дьиэтиттэн Саьылы уурэн ыытар. Онтон ыла куобахчаан Бетууктуун иллэхтик олороллор.

Сказочница: О5олоор, хаьан да5аны бэйэ5иттэн кыра киьини ата5астааман, дьону албыннааман! Куруутун уорэ-кото сылдьын, дьонно куьа5аны оноруман, элэккэй буолун!  Кербуккут иьин махтал. Оруолларга оонньоотулар:

Сказочница- Собакина Нарыйаана

Баабыр-Габышева Аэлита

Саьыл- Слепцова Мира

Куобах- Меняков Валера

Бере- Петров Ярослав

Эьэ- Ачикасов Максим

Ыт- Данилов Дима

Бетуук- Габышева Кристина

Ахсынньы ый- Петров Демьян

Хаар кыырпахтара- Яковлева Айыына, Майорова Марина, Сафонова Эвелина.

Саас кыргыттара  –1- Тимофеева Аэлита, 2- Яковлева Лия

Баабыр: О5онньор- Винокуров Егор

Эмээхсин – Миронова Катя

Уонна Сказочница- Собакина Нарияна

                 Барыгытын кэлэн иьэр Саргылаах Сана Дьылынан!

           Бары сыана5а тахсаллар. Сана дьыллаа5ы музыка тыаьыыр

Кыра уонна орто болох группата

Утуе кунунэн кун кубэй ийэлэрбит, эйэ5эс эбээлэрбит! Бугун,н,у ийэлэргэ анаммыт киэ4ээбитигэр кэлэн олорор кун санаалах ийэлэрбитин, эйэ5эс эбээлэрбитин ааспыт бырааьынньыккытынан итиитик - истин,ник э5эрдэлиибит!

Оо, олус да кэрэ

Ийэм уорэн иэйэрэ

Дуу4ам сырдаан чэмэлийэр

Тула оттум чэлгийэр!

Иккис кыра болох о5олорун толорууларыгар хо4оон «Ийэ барахсан»

Ийэ баар буолла5ына,дьиэ иьигэр минньигэс ас сыта дыргыйар,эйэ дэмнээх кэпсэтии дэлэйэр,инникигэ тардыьыы кэниир.Ити саамай сурун хаачыстыбаларын-на5ылын,мындырын,булугас ейдее5ун,кэскиллээх санаалаа5ын- ийэ туоьулуур.

Викторина «День матери»

1. Ийэ кvнэ СР I президенэ М. Николаев 1993 с. бала5ан ыйын 2 к. тахсыбыт анал ыйаа5ынан олохтоммута. «СР Ийэ кvнvн алтынньы ый vhvс баскыhыанньатыгар бэлиэтииргэ» диэн ол ыйаахха этиллэрэ.

2. Россия5а ийэ кvнэ Борис Ельцин 1998 с. тахсыбыт анал ыйаа5ынан сэтинньи ый тиhэх баскыhыанньатыгар бэлиэтэнэр буолбута.

3. 1993 с. алтынньы 14 к. СР президенин ыйаа5ынан СР – гар Ийэ5э махтал vрдvкv бэлиэтэ олохтоммута. Анал балаhыанньа бигэргэммитэ. Сыл аайы бу махтал бэлиэ5э тиксибит ийэлэри на5араадалыыр vгэс олохтоммута.

4. СР президенин ыйаа5ынан 1993 с – тан «Кvн кvбэй ийэ» («Материнская слава») бэлиэтэ олохтоммута. Бу бэлиэнэн 7 уонна онтон элбэх о5ону тороппvт, ииппит, улаатыннарбыт ийэлэр на5араадаланаллар.

5. 2001 с – ха республика5а ждьахталлар хамсааhыннарын ойvvр сыаллаах – соруктаах биллииллэх судаарыстыбаннай общественнай деятель, САССР Vрдvкv Сэбиэтин президиумун салайбыт бастакы дьахтар Софья Сидорова аатынан бочуоттаах бэлиэ олохтоммута. Бу бэлиэнэн республика vлэтигэр – хамнаhыгар. Сайдыытыгар 10 сыл устата бэйэтин биллэр кылаатын киллэрбит дьахтар на5араадаланар. Сыл аайы бу бэлиэни 3 дьахтарга туттараллар. («Кыым» алтынньы 17 к. 2013 с.)

Орто болох о5олорун толорууларыгар хо4оон  «Кунду ийэм»

Кунду ийэлэрбитин,эбээлэрбитин барыгытын ооньууга кохтоохтук кыттаргытыгар ынырабыт!

1. «У4ун су4уох»
2. « Миимикэ»  Сирийдэрин араастаан тутталлар,олорооччулар таайаллар.

1 киьи: Сэн,ээрэр, се5ер, манньыйар, таптыыр, интириэьиргэтэр, эрэнэр, уерэр.

2 киьи: Кыыьырар, кыбыстар,кин,э наара толлор, абааьы керер, ымсыырар, толкуйдуур, санаар5ыыр

3 киьи: Соьуйар, кыбыстар, чун,куйар, куттанар,сэниир, сииргэнэр, ыалдьар

3. «Артыыстар2 1)Кыьын тымныыга автобус куутэн турар киьи, 2) тиис бырааьыгар олорор киьи, 3) уруокка эппиэттии охсуон ба5арар о5о, 4) оргуйа турар чайник, 5) кулумурдэс куннээх кун, 6) куустээх ардахха баттаппыт киьи, 7) тыаллаах утары барар киьи, 8) отоннуу сылдьар киьи.

4.«Симэхтээх ийэ» - оонньуу

Бу ооньууга ийэ барыта миэстэтигэр олорон эрэн оонньуур.

¬        Кимиэхэ ытар5а баарый олор турун.

¬        Кимиэхэ биhилэхтээх олор тураллар, атыттар олороллор.

¬        Кимиэхэ мооньутугар цепочка ду о5уруо ду баарый? Олор тураллар, атыттар олороллор.

¬        Кимиэхэ батта5ар киэргэллээ5ий олор тураллар, атыттар олороллор.

¬        Кимиэхэ браслет, эбэтэр чаhы баарый? Браслета, чаhыта суохтар олороллор.

¬        Кимиэхэ брошь баарый?

Хаалбытийэлэргэ «Элбэх симэхтээх ийэ» аат ицэрэбит.

5.«Хамсанан хардар»

Эьиэхэ билигин боппуруостары биэртэлиибит.Холобура:

-эн белуун туун теье бэркэ утуйдун?Эн бу боппуруоска санарбакка эрэ туттан хаптан эппиэтиэхтээхххин.

-ыллыыргын теье себулуугун?

-Хайдах ку4ун ааста эрэр дии саныыгын?

-Хайдах киинэлэри керергун себулуугун?

- -саамай себулуур еннерун?

-Саамай себулуур кинигэн аата?

-Ханнык атах оонньууларын билэ5ин?

Убаастабыллаах ийэлэрбитин, эйэ5эс эбээлэрбитин оссо тогул ааспыт бьыраа4ынньтыкытынан э5эрдэлиибит!Ба5арабыт э4иэхэ туох баар кэрэни, саха алмаа4ыныы кытаанах доруобуйаны, сырдык, ыраас халлааны, улэ5итигэр урдуктэн урдук сити4иилэри, дьолу-саргыны! Куруук уорэ-кото, мичилийэ сылдьын! Корсуоххэ диэри!

По теме: методические разработки, презентации и

Ийэ кунугэр аналлаах

аралдьытар тэрээhин сценарийа:

Хоьоон …..

- Бугун ийэ кунэ

Куннуун тэннэ куллэ.

Туругурдун сиргэ ийэ,

Олох уонна эйэ.

-  Алаьа дьиэбит сылааьа,

Алаьа дьиэбит ырааьа

Ийэ баар буолла5ына,

Ийэ этэннэ буолла5ына.

-  Кунду комус  ийэлэрбит, эйэҕэс эбээлэрбит, манна баар Ийэлэр! Бастатан туран бука барыгытын Саха Республикатыгар олохтоммут Ийэ  кунунэн итиитик – истинник эҕэрдэлиирбитин конуллээн.

Эьиэхэ ананар этэр тылбыт иьирэх махтала, истин иэйиитэ, у5араабат таптала!

-  Сугуруйэбит эьиэхэ-эйэҕэс эбээлэргэ, кун кубэй Ийэлэргэ! Эйэ уонна дьол тосхойдуннар эьиги дьиэ кэргэттэргитигэр! - диэн туран бугунну  субэ-кэпсэтиибитин са5алыырбытын конуллээн «Ийэ…

Торотор оҕону толколуур,

Алаhа дьиэбитин иччилиир,

Ийэлэр кун кубэй ийэлэр,

Кун тэнэ кунду да эбиттэр.

 - диэн туран эhиэхэ кун кубэй ийэлэригэр анаан оҕолоргут тыастаах – уустаах оркестрга «Оркестрик для мам» оонньоон бэлэхтиэхтэрэ.

- Бу кэрэ куннэ биьиги ийэлэрбит, эбээлэрбит тумсуулээх туьулгэбитигэр  кохтоохтук кыттыахтара  диэн эрэнэбит. Дьэ эрэ са5алыа5ын.

1. Кунуhун улэлээх,

Киэhэтин тубуктээх,

Бэрийэр – харайар,

Биhиэхэ кыhанар

Биhиги маамабыт.

-1.«__________________» ункууну бэлэх ууналлар Тулурхаан ийэтинээн Ася Николаевналыын, корсобут дохсун ытыс тыаhынан.

2.                                       Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт

Истинтэн истин ырыаны,

Эйигин олуhун таптыыбыт,

Таптыахпыт уйэ саас тухары.

Ырыа «Ийэ» - эhиги болҕомтоҕутугар Аделия эдьиийинээн Иялыын, Арылхан ийэтинээн Мария Алексеевналыын, дохсун ытыс тыаhа.

3.                                               Ийэ баар буоланнын

                                                  Ийэ сир киэркэйэр,

                                                   Ийэ баар буоланнын

                                                  Олохпут сарыала мичийэр.

                                                   Ийэ баар буоланнын

                                                  Элбиибит эйэ5эс санаалаах,

                                                  Ийэ баар буоланнын

                                                   Санаабыт олоххо дьулуурдаах.

Флейтаҕа оонньоон иьитиннэриэхтэрэ Святослав ийэтинээн Марина Николаевналыын, Проша ийэтинээн Айталина Прокопьевналыын.

3.                                               Бугун хоhооммун уорэттим

                                                   Ийэбэр этэммин уордээри,

                                                  Бугун хоhооммун уорэттим

                                                  Тапталым тылын этээри.

Хоhоон «Апрель» - ааҕаллар Лена ийэтинээн Лидия Олеговналыын.

4.                                                 Ийэҕэ бу сиргэ

Кэрэттэн кэрэтэ,

Сурэҕин сорҕото

Тороппут оҕото.

Эhиги иннигитигэр «___________________» мода, корсобут дохсун ытыс тыаhынан.

5.                                           Кун сирин урдугэр

Кун курдук саныырбыт,

Кундуттэн кундубут

Кун кубэй ийэбит-

Биhиги маамабыт.

Кунду ийэлэр, эбээлэр! Эhиэхэ тыастаах – уустаах оркестр толоруутугар «Ийэҕэ аныыбыт»диэн музыканы бэлэхтииллэр Ася, Илона, Оксана, Т. Иосиф ийэлэринээн Мария Афанасьевналыын, Зинаида Иннокентьевналыын, Екатерина Евдокимовналыын, Мария Спиридоновналыын, корсобут дохсун ытыс тыаhынан.

7.                                             Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт

Истинтэн-истин ырыаны,

Эйигин олуhун таптыыбыт,

Таптыахпыт уйэ саас тухары.

Ырыа «Чэ, иккиэн оонньуохха» ыллыыллар Нида ийэтинээн ДарияМихайловналыын, О. Иосиф ийэтинээн Екатерина Васильевналыын, корсобут .

8.                                          Кырасыабай да кыргыттар

                                             Кэрэ дьикти бэйэлээхтэр,

                                             Кыталыктыы дайдылар,

                                             Кынталдьыhа коттулэр.

«Аныгылыы тэтимнээх ункуу» - ункуулууллэр Айаана ийэтинээн Мария Алексеевналыын.

9.                                         Мин ийэм ырыатын

                                           Истинэ иэйиитэ

                                           Сырдыкка угуйар.

                                          Мин ийэм ырыатын

                                         Дьиктитэ – кэрэтэ

                                         Дьиэрэйэр, субу баар!

«Кырачаан мин балтым» - истин Максим Туприн ийэтинээн Христина Анатольевналыын толорууларыгар.

 10. Талааннаах тарбахтар, уран иистэнньэннэр, булугас ойдоохтор айбыт кэрэттэн – кэрэ кимиэхэ да майгыннаабат долганскай танастарын эhиэхэ кордоруохтэрэ Кирилл, Максим Ф. уонна бэлэмнэнии болох иитээччи комолоhооччутэ Елена Николаевна, корсун дохсун ытыс тыаhынан.

11.                   Ийэлэр, иhирэх ийэлэр

                        Олуhун, олуhун таптыыбыт

                        Бу сырдык, бу кэрэ тыллары

                        Эhиэхэ, эhиэхэ аныыбыт.

Хоhоон – ааҕаллар Кирилл ийэтинээн Лилия Сергеевналыын.

12.                           Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт

                       Истинтэн – истин ырыаны.

                       Эйиигин олуhун таптыыбыт,

                      Таптыахпыт уйэ саас тухары.

«Ийэм кэлиэн иннинэ» - истин оҕолоргут толорууларыгар.

13.                               Оруутун баар буоллун

                         Ийэбит сылааhа,

                         Оруутун баар буоллун

                         Ийэбит мичээрэ.

Ункуу «Сердца для мам».

- Манан биhиги   «Ийэбин кытта Кэрэ эйгэтигэр» бырааhынньыктааҕы тэрээhиммит тумуктэнэр. Бугунну тэрээhиннэ Ийэлэр кэлэн кохтоохтук кыттыбыккытыгар ис сурэхтэн махтанабыт. Оссо тогул кэлэн иhэр Ийэ кунун бырааhынньыгынан эҕэрдэлиибит,эhиэхэ  или – эйэни, уорууну – котууну эрэ  баҕарабыт. (хаартыскаҕа туhуу).

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Хоринская средняя общеобразовательная школа имени А.Я.Филиппова»

Ийэ кунугэр алын, орто, улахан  кылаас о5олоругар  аналлаах  сценарий.

(саҕаланыытыгар Аэлита уонна Алёша тахсаллар)

Аэлита:

Ийэ – сир үрдүгэр күндү тыл,

Ийэ – күҥҥэ тэҥнээх күндү тыл,

Ийэ – сүрэҕи минньитэр күндү тыл,

Амарах, истиҥ, иһирэх тыл.

Ийэ… Суос соҕотох бу биир тылга

Аан дойду бары кэрэтэ,

Олох салҕанар утаҕа,

Түмүллэн сылдьар быһыыта.

Алёша: Үтүө күнүнэн манна мустубут биһиги тапталлаах ийэлэрбит, кунду оҕолорбут, убаастабыллаах учууталларбыт уонна дьүүллүүр сүбэ.

Аэлита: Ийэ күнэ! Олус да истиҥник иһиллэр! Хас биирдиибит бу орто дойдуга саамай чугастан-чугас киһибитигэр – Ийэбитигэр сүрэхтэн кутуллар истиҥ-иһирэх тыллары этиэхпитин баҕарабыт.

- Күндү ийэлэрбит! Баҕарабыт эһиэхэ барҕа махтал тылларынан, сахабыт сирин алмааһыныы кытаанах доруобуйаны, сырдык ыраас тапталы. Саппаҕырбат ыра санааны, үөрүү-көтүү аргыстаах уһун үйэлээх дьоллоох олоҕу.

Алёша:Бүгүн биһиги олус учугэй бырааһынньыгы бэлиэтээри муһуннубут, кылааһынан курэхтэһиэхпит, ырыа-тойук истиэхпит. Иннэ диэн туран «Күн күбэй ийэҕэ аныыбыт» диэн хор күрэҕин саҕалыаҕыҥ.

 Бастатан туран дьүүллүүр субэбитин кытта билсиэхпит.

1.

2.

3.

1 кылаастар.

Аэлита:

Ыраата сылдьан эйигин саныыбын

Күн сирин көрдөрбүт мин күндү Ийэбин

Ийэ баар буолан биһиги ыллыыбыт,

Ийэ баар буолан биһиги үөрэбит.

Алёша: Билигин эһиги көрүүгүтүгэр  маҥнайгы кылаас о5олоро биһиги тапталлаах ийэлэрбитигэр анаан “Мамочка милая мама моя» ырыаны бэлэхтиэхтэрэ...

( 1 кыл.э5эрдэлииллэр)

2 кылаастар.

Аэлита:

Ийэ мичээрэ искэр иҥэрэн

Олоххо тапталы бар дьоҥҥо махталы

Эр хорсун санааны, эрэллээх буолууну

Ийэ, ийэ мичээрэ истиҥ кэрэ...

Алёша: Күндү ийэлэрбитигэр бэйэлэрин истиҥ эҕэрдэлэрин тиэрдэллэр иккис кылаас үөрэнээччилэрэ . Ырыа “Ийэ баар буолан».( 2 кыл.э5эрдэлииллэр)

3 кылаастар.

Алёша:

Өрүүтүн үөрдэ – көтүтэ, ийэкээм,

Үөрэниэм, үлэлиэм, олоруом,

Күн сирин көрдөрбүт үтүөҕүн,

Күндүтүк, истиҥник саныаҕым.

Аэлита: Бу үөрүүлээх күн биһиги саамай истиҥ, таптыыр ийэлэрбит күннэрэ. “Мама – первое слово» ырыанан эҕэрдэлииллэр үһүс кылаас үөрэнээччилэрэ.

( 3 кыл.э5эрдэлииллэр)

4 кылаастар.

Аэлита:

Үтүөкэн тыл аргыстаах

Ичигэс иэйии доҕордоох

Сайаҕас санаа доҕуһуоллаах

Истиҥ илдьит арыаллаах

Эйэҕэс дьоммор – ийэҕэ

Эҕэрдэ бастыҥын ыытабыт!

Алёша: Бүгүҥҥү үөрүүлээх  үтүө күммүтүгэр истиҥник мичээрдээх,эйэҕэс бэйэлээх күн күбэй ийэлэрбитин, үтүө киһи буоларга сүбэлиир – амалыыр эбээлэрбитин эҕэрдэлииллэр төрдүс кылаас үөрэнээччилэрэ. ( 4 кыл.э5эрдэлииллэр)

                     Орто сүһүөх кылаастарга ийэ күнүгэр аналлаах сценарий

        ( ыыталлар Захар уонна Даяна)

Даяна: Ийэ! Саха киһитин сүрэҕэр хайдахтаах курдук ичигэстик ньүөлүйэн киирэр, кулгааҕар минньигэстик иһиллэр тылый!

Захар: Ийэттэн саҕаланр туох баар барыта – олоҕу билии – көрүү, кэрэни өйдөөһүн, төрөөбүт дойдуга таптал. Ону барытын биһиги ийэбит үүтүн кытта иҥэринэбит.

Даяна:

Күндүттэн күндүнү

Кэрэттэн кэрэни,

Күөх сирэм сир күнүн-

Таптыаҕыҥ ийэни!

Захар: Ийэттэн күндү бу күн сиригэр туох баар буолуой, киниэхэ махталларын уонна эҕэрдэлэрин аныыллар бэһис кылаас үөрэнээччилэрэ. Ырыа “Ийэ мичээрэ»

( 5 кылаастар э5эрдэлииллэр)

Даяна: Ийэ барахсан баарын тухары олох баар, ийэ барахсан баарын тухары , орто туруу бараан дойдуга үөрүү- көтүү, дьол-соргу, үрдүк өрөгөй, үтүөҕэ талаһыы, ил, эйэ баар. Туох барыта сайдар, төрүөттэнэр, күндүттэн күндү киһиттэн – Күн- Күбэй Ийэттэн ...

Захар: Истиҥ- иһирэх ырыаны эһиэхэ бэлэхтиэхтэрэ алтыс кылаас үөрэнээччилэрэ“Мама, только будь со мною рядом».( 6 кылаастар э5эрдэлииллэр)

Даяна: Ийэ...төһөлөөх элбэх киһи, оҕо “ийээ» дии- дии киниэхэ сүүрэн тиийбитэй? Ийэ...төһөлөөх элбэх суолта ити быычыкаайык тылга баарый? Ийэтэ суох – киһи суох, ийэтэ суох таптал суох, ийэтэ суох – олох суох.

Захар:

Туохтан да күндү киһибин

Туохха да тэҥниэхпин билбэппин.

Күн күбэй ийэбин. Эйигин,

Көмүскэ, алмааска биэрбэппин.

Эһиэхэ эрэ анаан, тапталлаах ийэлэрбитигэр сэттис кылаастар толорууларыгар “Мама- первое слово». ( 7 кылаастар э5эрдэлииллэр)

Даяна:

Мин ийэм сааскы күн кэриэтэ

Сандаара мичийэр харахтаах,

Мин ийэм,  мин ийэм

Сааскы күн бэйэтэ

Сайаҕас ылааҥы майгылаах

Захар:

Мин туспар кыһаллар, сүүрээхтиир,

Мин туспар санаарҕыыр, үөрээхтиир

Соҕотох, соҕотох киһим

Бу эн бааргын

Солбуйар тугу да булбаппын.

Билигин ахсыс кылаастар толорууларыгар Музыкантова тылларыгар уонна матыыбыгар ырыа “Спасибо, мамы!”.  ( 8 кылаастар э5эрдэлииллэр)

«Мин ийэм» аралдьыйыы

Орто белех «Одуванчик»

Буолар кунэ: 14.10.16г

Эппиэтинэстээхтэр: воспитатели, муз. руководитель.

Сыала: Ийэ5э тапталы, убаастабылы инэрии, о5олорго, ийэлэргэ бырааhынньыктыыр санааны ере кете5уу.

Туттуллар тэриллэр: фото коллаж «Вместе с мамой», «Ийэбэр анаан» о5олор улэлэрин быыстапката, ийэлэргэ подарок - сибэкки.

Аралдьыйыы хаамыыта:

Музыка тыаhыыр. Уолаттар киирэн олороллор. Кыргыттар  «Араас ленталар» мода кердереллер. Онтон ыскамыайка5а олороллор.

Ыытааччы: Салгын оонньуур

                       Алаас кулэр,

                      Дьэргэлгэнэ тустэ,

                      Ийэ кунэ, Ийэ кунэ

                      Ийэ кунэ ууннэ.

Кунду таптааллаах ийэлэрбитин, эбээлэрбитин Ийэ кунунэн итиитик–истинник  э5эрдэлиибит. Ба5арабыт чэгиэн доруобуйаны, улэ5итигэр урдук ситиhиилэри, дьиэ кэргэннитигэр или эйэни, уйгу быйан оло5у.

Ырыа «Котя котик»

Ийэлэргэ барыгытыгар сурэх бэриллибитэ. Бугун о5олордуун, ийэлэрдиин уерэ–кете оонньуохпут.

1. Оонньууга кыттыы – «Ким миэстэтин уларыйбытый?», «О5о5ун таай».
2. Остуоруйа кердеруу .
3. О5о5ун кытта оонньооhун – «Харыйачаан»
4. Оонньуу ыытыы.

Ийэлэргэ э5эрдэлэр:

Ырыа «Лошадка»

Хоhоон «Ийэ мичээрэ»

Ырыа «Дует ветер»

Хоhоон «Моя мама»

Музыкальнай остуоруйа «Эриэппэ».

- Арай биирдэ олорбуттара эбитэ уhу о5онньордоох эмээхсин. Биирдэ о5онньор эриэппэ олордорго санаммыт.

- Эриэппэтэ улааттар улаатан испит. О5онньор эриэппэтин кере барбыт. Эриэппэтэ улахан да улахан буолбут.

- О5онньор эриэппэтин тарпыт да тарпыт, кыайан туура тардыбатах, Кини эмээхсинин ыныра барбыт.

- О5онньордоох эмээхсин эриээппэлэрин тарпыттар-тарпыттар кыайан туура тардан ылбатахтар. Эмээхсин сиэн кыыhын ыныра барбыт.

- О5онньор эриэппэттэн, эмээхсин о5онньортон, сиэн кыыс эмээхсинтэн тарпыттар-тарпыттар кыайан туура тардыбатахтар. Сиэн кыыс ытын ыныра барбыт.

- О5онньор эриэппэттэн, эмээхсин о5онньортон, сиэн кыыс эмээхсинтэн, ыт сиэн кыыстан тарпыттар-тарпыттар кыайан туура тардыбатахтар. Ыт куосканы ыныра барбыт.

- О5онньор эриэппэттэн, эмээхсин о5онньортон, сиэн кыыс эмээхсинтэн, ыт сиэн кыыстан, куоска ыттан тарпыттар-тарпыттар кыайан туура тардыбатахтар. Куоска кутуйа5ы ыныра барбыт.

- О5онньор эриэппэттэн, эмээхсин о5онньортон, сиэн кыыс эмээхсинтэн, ыт сиэн кыыстан, куоска ыттан, кутуйах куоскаттан тарпыттар-тарпыттар туура тардан ылбыттар.

         Чээлэй куех сибэкки

       Кэрэтин таламмын

      Ийэбэр бэлэхтиэм

      Истинник иэйиэм  (сибэкки туттарыы).

Полина Дмитриевна:

Здравствуйте, добрые зрители!

Девчонки, мальчишки и их родители!

Аэлита

 Сейчас мы вам сказку расскажем,

 Спляшем, споём и покажем!

Подружки по-очереди:

1. О летучем корабле,
2. О бестолковом царе!
3. О боярине хитром  Полкане,
4. Да об печнике Иване,
5. Который в Царевну Забаву влюбился и чуть жизнью не поплатился!
6. О Водяном, что в воде ныряет и с лягушками пруд охраняет!
7. Да об бабках Ёжках, что частушки поют под гармошку!
8. Итак, друзья, мы начинаем! Всех в нашу сказку

Все: приглашаем!

Звучит народная музыка, открывается занавес, за которым стоят

Царь и Царевна Забава!

Полина Дмитриевна:

Жил да был Царь – превеликий государь!

И была у царя дочка, красива, умна, озорна!

Замуж отдавать пора, так не хочет – вот беда!

А жених богатый, знатный…

Кто? Полкан?! Он злой и жадный! (садятся у трона)

СЦЕНА 2. Ссора (Забава и Царь заходят)

Царь- Илларион

Не оставлю без участия, ждёт тебя, Забава, счастье!

Слава, деньги, деньги, слава!

Это не счастье ли, Забава?

Забава- Айыына

Что вы, батюшка, опять начинаете кричать!

Мы же с Вами в Тронном зале, а не в лес пошли гулять!

Царь- Илларион

Ты дискуссию кончай, ты мне прямо отвечай:

Выйдешь замуж за Полкана?

Забава -

Нет и нет, ещё раз нет! Будет Вам такой ответ!

Царь- Илларион

Как с царём ты говоришь? Я, гляжу, ты мне дерзишь!

Ну, так слушай же сюда: запираю я тебя!

 (уходит, Забава грустит)

Звучит «Песня Забавы» (1-й куплет+припев)  

Поёт под фонограмму

Забава- Айыына

Проучить хочу Полкана, чтоб не сватался так рьяно!

Надоел жених липучий!

Подружка - Аэлита:Ну, так поищи получше!

Погляди хоть на Ивана – он не пролежит дивана!

Забава- Айыына

На Ивана-печника? Не знакомы мы пока!

Во дворце он чистит трубы

Подружка - Аэлита 

Познакомься!

Забава. Фи! Он грубый!

Подружка - Аэлита 

Это ты, Забава, зря!

Забава- Айыына

Не подходит для меня!

Звучит «Песня Забавы» (2-й куплет+припев)

Поет под фонограмму

Выходит Иван, подружка убегают

СЦЕНА 4. Знакомство

Иван- Ленчик

Это что за голос чудный? Что за дивные слова?

У меня от этой песни закружилась голова.

Забава- Айыына

Кто ты, юноша?

Иван- Ленчик

Иван! Кто же ты, мой цвет-купава?

Как тебя зовут?

Забава- Айыына Забава.

Иван - Ленчик Дочка батюшки царя?

Забава- Айыына

              Если, честно говоря, - в замке запер он меня,

              Чтобы не сбежала я.

Иван- Ленчик 

            Как бы мне тебя спасти да подальше увезти?

            Выстрою корабль летучий!

            Чтобы был он выше тучи!

У злодеев на виду тебя, Забава,  уведу!

Забава- Айыына Но, корабль летать не может...

Иван- Ленчик В этом нам любовь поможет:

Звучит Песня «Человек я простой» (1-й куплет)

Человек я простой и скажу не таясь,

Что такой красоты не видал отродясь!

И теперь дня прожить без тебя мне не вмочь!

Это ж надо влюбился в царскую дочь!

СЦЕНА 5. Сватовство

Входят Царь и Полкан

Царь- Илларион Вот, Забава, твой жених! Не найдёшь нигде таких!

Полкан- Вадим

Будешь очень ты богата,

Полкан- Вадим Я тебя осыплю златом!

Все исполню куражи, лишь, Забава, прикажи!

Забава Айыына 

Прикажу. Имей в виду,

Замуж за того пойду,

Построит кто корабль летучий,

Чтоб летал он выше тучи.

 (уходит)

Полкан. Никого не пожалею, но Забаве быть моею!

                Не смогу корабль купить, силою смогу добыть!

СЦЕНА 6. Лес

 (музыка леса, болото)

Иван- Ленчик 

            Ой, какой-то странный лес, полон сказок и чудес.

       Попрошу у леса чуда и корабль здесь раздобуду.

       Я отсюда не уйду, то, что надо, здесь найду!

Пруд

Иван- Ленчик Кто тут прячется в в пруду? Как не прячься, я - найду!

Водяной- Афоня

                     Я не прячусь, я ныряю -

                  Видишь, пруд я проверяю.

Иван. Весь пруд? Ты что больной?

Водяной- Афоня. Нет, я просто - Водяной.

Иван. Может сбился я с пути?

Водяной- Афоня

                    Дальше некуда идти!

                   Тут места у нас глухие да дремучие такие!

Песня водяного с лягушками

Иван- Ленчик И мне охота! Тоже полетал бы я, только нет вот корабля!

 Водяной- Афоня: Понял:  хочешь ты освоить,

                    Как корабль летучий строить?

Иван- Ленчик. Да, хочу! Мы -  не враги,

             Если можешь, помоги.

Водяной- Афоня. Помогу в один момент,

                  Коль удержишь инструмент!

Появляется летучий корабль

Водяной- Афоня. Вот тебе корабль, родной,

                                Ну, а я нырну домой.

Иван- Ленчик. Погодите вы нырять! Как на корабле летать?

Водяной - Афоня. Как летать я, брат, не знаю:

                   Я водою управляю.

Иван- Ленчик. Ну, а кто же это знает?

Водяной- Афоня. Тот, кто по небу летает!

                   Там, средь леса, на опушке

                    В старой, кривенькой избушке,

                    Бабки- ежки проживают и на помеле летают.

                    Вот о них идет молва: знают дивные слова!

                    Чтоб корабль твой поднять и по воздуху летать!

Иван- Ленчик. Ты, кораблик, тут побудь, а мне, видно, снова в путь!

СЦЕНА 8. Колдовство

Выход-танец Бабок Ёжек

Баба Яга 1.- Самира. Наплясалась до икоты, щей горяченьких охота!

                                       Может, пирогов испечь?

Баба Яга 2. – Сардана Починил бы кто нам печь!

Баба- Яга 3 – Аэлита: Сажею труба забилась…

Иван- Ленчик. Я прочищу!

Баба- Яга 3 Аэлита- Сделай милость!

                                      Вон избушка на опушке. Запевайте все частушки!

Частушки (звучит музыка, танцуют, поют частушки)

Иван. Всё! Закончил я работу! Мне теперь узнать охота

           Как на мётлах вы летите? Мне секрет свой расскажите!

Баба Яга - Сардана. 

                    За твоё добро, Ванюша, скажем всё: смотри и слушай!

                    Всё, что дальше замечай. (Садятся на метлы)

                    Сели?

Все: Да! Земля прощай.

         В добрый путь! Слов заветных не забудь! (Улетают)

 Иван. В добрый путь! Земля прощай!

            Все так просто! (уходит)

СЦЕНА 9. Воровство

Под музыку появляется Полкан со стражей

Полкан. Это, знать, корабль-летун? Позавидовал б Нептун!

                Стража!

Полкан. Во дворец тащите судно

СЦЕНА 10. Дворец

с другой стороны появляются Царевна

Под музыку они смотрят вправо-влево

Забава (вздыхает): Нет Ивана!

 (разводит руки, смотрит  вправо-влево)

Забава. Нет Полкана!

Забава. Не было бы тут обмана!

Под музыку появляется Полкан, за ним стража везёт корабль, за ними идёт Царь

Полкан. Всем привет!

Царь. Полкану - слава!

Полкан. Я пришел к тебе, Забава. Встанем вместе под венец,

               Тут и сказочке конец...

Забава. Чувствую, тут всё обман!

               Сознавайся, где Иван?

Царь. Всё, мамзель, забудь Ивана,

           Замуж выйдешь за Полкана!

Под музыку входит Иван

Иван. Словно ветер я летел,

Подружки: Молодец, Иван, успел.

Иван.    Полкан корабль мой украл,

               Тебя чуть замуж не забрал!

Волшебных слов же он не знает,

поэтому на корабле не полетает!

Царь (наступает на Полкана): Я обман не потерплю! (топает, Полкан убегает)

                       Я же дочь свою люблю! (Берёт Забаву и ведет к Ивану и на корабль)

СЦЕНА 11. Конец

Забава. Вот к концу подходит сказка,

          Всех она снова с собою зовёт.

Иван. Совершим мы на прощанье

            Наш волшебный перелёт!

Царь. Слов сказать ты не забудь!

Иван. Земля прощай! И в добрый путь!

            Поздравляем Всех с наступающим Новым годом

Под музыку отвязывают от корабля и отпускают гелевые шары,

Выходят все участники

Подружка: Можно сказку завершать да веселье начинать!

                     Нету ничего чудесней, чем закончить сказку песней!

Песня «А в сказке победило вновь добро»

Ах, в сказке победило вновь добро

Хоть зло коварно было и хитро

Ах, если было б так всегда

Какая жизнь настала бы тогда!

                                                           Морозко

Кэпсээччи: Икки кыргыттардаах о5онньордоох эмээхсин олорбуттар эбитэ уhу. О5онньор кыыhа Настенька, эмээхсин кыыhа Марфушка…

(Ботуук хаьыытыыр, звук деревни).Марфуша эриэхэ шелкайдыы олорор, о5онньор ыккатыгар турар, сахсыр5алары кыйдыыр.(кыыьыран олорор)

Мачеха (киирэр): Марфушенькаа-душенькаа, о5ом сыыьа, хайдах утуйдун? (имэрийэр)

Марфуша: Тыытыма миигин, олох утуйбатым! Сыттыгым, тэллэ5им кыбыс кытаанах, оьоххутун да оттубатаххыт, тонон утуйбатым!

Мачеха: Оо, чыычаа5ым сыыьа, дьэ мин ити Настяны батта5ын ургуом! Наастаа, Наастаа...! (Настенька суурэн киирэр)

Мачеха: Эн, тугуй бу, сатаан оьох оттубат буоллун да?! О5ом сыттыгын тэллэ5ин сымнатан охсубатаххын! Марфушенька- душенька тууну быьа утуйбатах!

О5онньор: Ээ, чэ бут эрэ эмээхсин...кини буруйа суох...

Мачеха: Оссо эрэ, айаххын сап ! (сутуругун кордорор)

Настенька: Балтыкааным, Марфушенькаа...мин барытын сопко гыммытым. Оьо5у оттубутум, тэллэххин сымнаппытым. (Марфуша ытыыр, кыыьырар)

Мачеха: Ытаама – ытаама о5ом барахсан, бу кор, о5обор петушок биэриэм ( петушок биэрэр, Марфуша, ылар, салыыр, кыыьырар, ытыыр...)

Марфуша: Суох, сыста сылдьар, сиэбэппин! (топтору биэрэр)

Мачеха: Чэ-чэ ытаама, мин дьэ, сурах истибитим, эмээххиттэр кэпсээтилэр.

Марфуша (сэнээрбиттии): Тугу ийээ, кэпсээриий!

Мачеха: Тымныы о5онньор, сана дьылга, бэйэтигэр Хаарчаана кордуу сылдьар уьу. Оттон мин о5ом бэйэтэ Хаарчаана курдук. Уп-упун сирэйдээх, кып-кыьыл уостардаах...Дьиннээх Хаарчаана.

Марфуша: Нааста, баран сундуктан о5ом киэргэллэрин барытын а5ал Марфушеньканы Тымныы о5онньорго ыытарга бэлэмниэхпит. (киэргэтэллэр, ол бириэмэ5э музыка тыаьыыр)

Мачеха: Оо, олох прынцесса!

Марфуша: Оо, прынцесса! (дии2 уорэр)

Мачеха: Ээ, суох прынцесса буотах!

Марфуша: Оччо5о кимий?

Мачеха: Королевна!

Марфуша: (киэбирбиттии туттар) Ийээ, Настя батта5а миигиннээ5эр уьун, хойуу...

Мачеха: Эсс, инник диэмэ эйиэнэ рыноктан ылыллыбыта, сыаналаах!

Марфуша: Суох, син биир киниэнэ ордук, быьан кэбис батта5ын!

Мачеха: Ээ, хайдах буоллун, кыыс буолан баран хайдах кылгас баттахтаах сылдьыай, тирээпкэ анныгар кистээн кэбиьиэххэ. (Настя тахсан барар)

Марфуша: Арай ийээ, мин тыа5а харана5а куттанным, арай тоннум...( соьуйбуттуу) Настя мин оннубар маннай бардын, барытын биллин-кордун, онтон кэллэ5инэ мин барыам.

Мачеха: Эмиэ да сопко этэ5ин, Настаа, ыл, кэлэ о5ус! Билигин тургэнник хамын уонна тыа5а Тымныы о5онньору кордуу бар, барытын билэн кэл уонна Марфуша туьунан киниэхэ кэпсээ! Хаарчаана буоларга тугу гыныахтаа5ый ыйыталас!

Настя: Мин суолу билбэппин ээ ийээ, мунан хаалыам дим, таьырдьа харанаран эрэр.

Мачеха: Чэ, булан тиийиэн. ( Настя тахсыбытын кэннэ разбойниктар киирэллэр)

Мачеха:( кулгаахтарыгар сибигинэйэн этэр) Настяны тыа5а ситэн ылан, суон харыйа5а баайан кэбиьин, киниттэн босхолоно сатаабытым ыраатта. Кыыллар-суоллэр сиэтиннэр.

(Настя ырыата тыаьыыр, тыаннан хааман иьэр)

Разбойниктар Настяны ситэн ылаллар   баайаары оностоллор (кутталлаах музыка тыаьыыр)

Настя: Разбойниктар, миигин босхолоон кордоьобун...

Разбойник 1-: Ээ суох, мачехан элбэх харчы биэриэхтээх биьиэхэ.

Настя: баьаалыста, ааттаьабын...босхолоон...(ытыыр)

Разбойник 2-: Ыытан кэбиьиэххэ барахсаны, аьыммаккын да. Ыытыахха.

Разбойник 3 -: Чэ ыытыахха да5аны...уой, ким эрэ кэлэн иьэр куотуохха, Тымныы о5онньор буолуо, оссо уллутэлээн кэбиьиэ (куотан тахсаллар)

(Иванушка ырыата тыаьыыр) киирэр, сиэркилэ5э корунэр, ункулуур. Настяны корор.

Иванушка:  Хайыы, хантан маннык кэрэ кыыс кэлбитэй, хара тыа5а со5отох хантан кэлэн хааллын? Аатын-суолун кимий?

Настенька:  Бары миигин араастаан ааттыыыллар, Мачехам уон кыыьа диир, оттон атыттар Настенька дииллэр.

Иванушка (сиэркилэ5э корунэр): Оттон мин Иванушка диэммин, кор хайдах курдук куустээхпин, хайдах курдук коно-уьун унуохтаахпын, эн миэхэ кэргэн тахсыан дуо Настенька? Эн биьикки икки кэрэ дьоннор дьоллоохтук да олоруохпут!

 Настенька: Ээ, суох, эн биьикки барсыбаппыт бэйэ бэйэбитигэр.

Иванушка: То5оо, оннук буолбатах, кор мин улэьиппин да5аны, ункууьуппун да5аны, балыксыппын, булчуппун!

Настенька: Суох-суох, мин эн курдук киьиргэс буотахпын.

Иванушка: Мин киьиргэс буотахпын, итэ5эйбэт буоллаххына, кор эрэ, оол о5олордоох эьэкээн сылдьар. То5у ытыалаан туьэрэбин да? (Ох саатын ылар, кыныыр)

Настенька: Суох-суох, ытымаа, аьыныый кырачаан о5олорун!

(Иванушка ытаары оностор, истибэт.Настенька Иванушка тоботугэр биэдирэни кэтэрдэн кэбиьэр). Иванушка биэдирэлээх суурэн тахсар, онтон эьэкээн тоболоох суурэн киирэр, Настенька кинини корон, унан туьэр)

Иванушка: Туох буоллун, Настенька? (Онтон сиэркилэни ылын Настенька сирэйигэр да5айар) Тыыннаах эбит. (онтон бэйэтин корунэр, орулуур, кыыьырар) Тугу гыннын миигин ведьма, уон кыыьааа! Тугу гынныын?!  (ытыыр, тобуктаан олорор)

(Баба яга киирэн кэлэр, ункулуур)

Баба-яга: Хайыы, бу кимнээх олороллорууй? Хайа, бу ким эйигин маннык кэбилээтэ? Ээ, дьэ билэбин, истибитим, эйигин наьаа киьиргэс, сиэрэ суох быьыылаах о5о дииллэр дии. Ол иьин да, ол аньыыгар эьэкээн тоболоннун ини!

Иванушка: Дьэгэ бааба абыраа, кордоьобун, топтору киьи онор миигин!

Баба- Яга: Дьэ, суох, мин тугу да гынар кыа5ым суох! Кэьэй, киьиргээбэт буол! (тахсан барар, Иванушка кэнниттэн сырсан тахсар)

(“В лесу родилась елочка” тыаьыыр) Морозко киирэр, хааматалыыр, торуоскалаах.

Морозко: Хайыы, бу туох дьиктитэ кэлэн олороруй? Аатын кимий тоойуом?

Настенька: Мин аатым Настенька.

Морозко(эргийэр Настяны, ыйытар): Хайа, тымныы да, тоннун дуо?

Настенька: Суох эьээ, суох, тонмотум.

Морозко(эргийэр Настяны, ыйытар): Хайа, тымныы да, тоннун дуо, хайда5ый?

Настенька: Суох эьээ, суох, ичигэс.

Иванушка киирэр: Тымныы о5онньор Настеньканы тонороору гыннын дии! Тонорумаа!

Морозко: Комускэьээччи кэллэ ду? Оттон эн бу кимниний, туоххунуй ду?

Иванушка: Моруос о5онньор комолос миэхэ, эн барытын кыайа5ын, аптыыгын! Босхолоо миигин, кордоьобун. Уруккум курдук онор, саастаах дьону убаастыам, боростуой дьонно комолоьуом, Настенька туох да буруйа суох. Бырастыы гын миигин Настенька!

Морозко: Чэ буоллун да5аны ( аптыыр, Иванушка эьэкээн тоботун устар). Кэьии биэртэлиир.

(Иванушка Настялыын эргийэллэр, музыка тыаьыыр)

Марфуша ийэтинээн суурэн киирэллэр

Марфуша: Мин Хаарчаана буолуохтаах этим! Кор эрэ бу дьиикэйдэр! Дьэ эрэ о5онньор

( уолуктуур, сахсыйар). А5ал миэхэ суус тогул элбэх кэьиитэ , киэргэллэрдэ уонна кэргэннэ бул миэхэ, эмиэ Иванушка курдугу! Тургэнник о5онньор, тургэнник диэтим!!!

Морозко (кыыьырар, торуоскатынан тонсуйар): Ыл уоскуйун, туох буолбут дьонноруй! Хата билигин тонортоон кэбиьээйэхпин! (торуоскатынан ыйар мачехалаах Марфушаны, тонсуйар)

Мачеха: Суох Тымныы о5онньор тонорума, кыыьырыма, аны инник гыныахпыт суо5а!

О5онньор: (о5онньор киирэр, ата5ынан сиргэ куускэ уктэнэр) Дьэ эрэ!

Мачеха: буттум-буттум.

Иванушка Настенькалыын иннигэр сиэттиьэн киирэллэр. Бары ункулууллэр, буттэ.

 Дьиэ кэргэн  уонна оскуола – о5ону иитиигэ

Тереппуттэр - сурун иитээччилэр

Утуе кунунэн кун кубэй ийэлэрбит, эйэ5эс эбээлэрбит! Бугун,н,у ийэлэргэ анаммыт киэ4ээбитигэр кэлэн олорор кун санаалах ийэлэрбитин, эйэ5эс эбээлэрбитин ааспыт бырааьынньыккытынан итиитик - истин,ник э5эрдэлиибит!

  Саха норуота былыр-былыргыттан Ийэ5э сугуруйэр угэстээх. Тыйыс айыл5алаах, ирбэт тоцноох, уьулуччу ыарахан усулуобуйа5а о5о теретен, улаатыннаран, ус саханы уескэтэн, туерт саханы тэнитэн, норуоту норуот дэтэн, кун бугунугэр тиэрдибит Ийэлэр буоллахтара. Ийэ-эбээ сылаас тыына, истиц иэйиитэ кими ба5арар оло5ун устата арыаллыыр.

Ыал иллээх оло5ор ийэ оруола олус улахан. О5о – ийэ ыйа-кунэ, кэлэр кэскилэ, инники эрэлэ. О5о ыал ымыыта. Ити барыта ийэ буолууну ере тутар, урдуккэ-сырдыкка дабатар, кэрэ5э, кэскилгэ тириэрдэр аналын санатар, соргутун чугаьатар. Ийэ уонна о5о биир утумнаахтар, биир тыыннаахтар. Оннук уустук, уран айыл5алаахтар. О5о чэгиэн айыл5ата ийэнэн бэриллэр. Ийэ тапталын этинэн-хаанынан билбит о5о оло5ун устатыгар угуттана сылдьыа5а, итии тыынынан имигэстик илгийиэ5э.

О5о оскуола иннинээ5и сааьыгар ей-санаа еттунэн ордук сайдар. Бу кэмцэ майгыта-сигилитэ, интэриэьэ, ирдэбилэ сайдарыгар иитиллэр эйгэтэ улаханнык сабыдыаллыыр. Ылынымтыа уонна утуктугэн кэмигэр аттыгар ким баара улахан оруоллаах.

1. О5ону дьиэ кэргэццэ иитии опытын тар5атыы

Хас биирдии ыал иитии боппуруоьугар тус-туспа ньыманы, уерэтиини туттар. О5о хайдах киьи буолан улаатара дьиэ кэргэн культуратыттан тутулуктаах, кыра о5о сааьыттан дьиэ иьигэр, дьоццо-сэргэ5э, тулалыыр эйгэ5э хайдах сыьыан олохтоммута улахан сабыдыаллаах.

Мантан сиэттэрэн, нэьилиэккэ холобур буолар дьиэ кэргэн о5ону иитиигэ уеруйэхтэрин, сатабылларын эьиэхэ тереппуттэргэ, эдэр ийэлэргэ субэ-ама биэрэллэрин бастатан туран оскуола улэьиттэрэ тэрийиэхтээхпит. Ол курдук эдэр ийэлэргэ дьиэ5э-уокка, о5о иитиитигэр сыьыаннаах туьалаах субэлэри биэрэр сыалтан "Ийэ баар буолан…"  диэн тегурук остуолга кэлбиккитигэр махтанабыт.

Манна дьиэни-уоту хайдах оцостуохха себун, бырааьынньыктаа5ы остуолу тэрийии быраабылаларын, о5о бырааьынньыгын интэриэьинэйдик, бэьиэлэйдик тэрийэр туьунан билсиспиттэрэ. Ону таьынан о5уруот уунээйитин олордуу, керуу-харайыы, эргэ тацаьы туьа5а таьаарыы курдук олус туьалаах субэлэри эбээлэр биэрбиттэрэ.

тереппут оскуолата ийэлэри, а5алары тумэн, о5ону иитиигэ бэйэлэрин керуулэрин, санааларын, опыттарын атастаьар сыаллаах маннык дакылааттары, бэсиэдэлэри (аахпыттара) истибиттэрэ:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

                                          Дьиэ кэргэн сынньалацын тэрийии

Дьиэ кэргэн бииргэ тумсэн сынньалацын атаарар, биир боппуруоьу быьаарар, соруда5ы толорор, онно ийэ, а5а, о5о бары кыттыыны ылар буолла5ына бу дьиэ кэргэццэ ейдеьуу, ейеьуу уескуур, . Оскуола5а наар модьуйуу, сорудах буолбакка себун керен сынньалацы тэрийэн ыытар наада. Оччо5уна тереппуттэр оскуола улэтигэр кыттыылара урдуур, ба5алара улаатар.

Дьиэ кэргэн куннээ5и оло5ун, тубугун, уеруутун кердерер, кэпсиир хаартысканан дьуьуйуу быыстапката буолбута. Барыта 22 дьиэ кэргэн кыттыыны ылбыта. Дьиэ кэргэнтэн биирдии киьи хаартысканан дьуьуйуулэрин мустубут дьоццо кэпсээбиттэрэ, билиьиннэрбиттэрэ.

А5алар уонна оскуола уолаттара кулун тутарга «Ис сурэхтэн истиц э5эрдэ» диэн кэрэ ацардарга э5эрдэ концерт кердербуттэрэ. Бу саца, сонун тахсыы буолан, элбэх керееччу биьирэбилин ылбыта.

Кинигэ тереппуккэ иитии боппуруоьугар бастыц кемелеьееччу буолар. Кинигэ – о5о уйул5атын хамсатар, дууьатын улэлэтэр, сайыннарар, кэрэ5э-утуе5э угуйар, уруцу-хараны, утуену-мекуну сатаан араарарга уерэтэр улуу куус. Онон кинигэни аа5ар дьиэ кэргэни пропагандалыыр сыаллаах «Аа5ар дьиэ кэргэн» - оонньуу-курэх ахсынньы ыйга ыытылынна. 5 тэц куустээх, билиилээх дьиэ кэргэн куен керсубутэ.

Сэтинньи ыйга «Дьиэ кэргэн дьарыгын эйгэтэ» диэн тематическай биэчэр буолан ааста.

Сыала-соруга:

1. Интэриэьинэй дьарыктаах дьиэ кэргэни пропагандалааьын;
2. Дьиэ кэргэццэ о5олору дьарыкка, сатабылга уерэтии.

Маастар – кылаастар:

1.

2.

3.

Биэчэргэ элбэх ыалдьыт, керееччу муьунна. Маастар кылаастар урдук таьымнаахтык буолан аастылар.

        Бу улэлэр барыта о5ону иитиигэ суолтата улахана саарба5а суох. О5о иннигэр тереппуттэр, кырдьа5астар эппиэтинэстэрэ урдуур. Бу ытык иэс, утумнааьын, удьуордааьын, туйах хатарааччыны иитии. Оччо5уна эрэ о5олорбут бу угэстэри тутуьан сиэр-майгы еттунэн уйан, сайа5ас, чиэьинэй буолуохтара, билиини эттэригэр-хааннарыгар ицэринэн утуе улэьиттэр тахсыахтара. Ол буолуо уруу-аймах дьоло, омук быьыытынан сайдыыбыт чыпчаала. Итилэри ситиьэр наадаттан ыал педагогиката сайдыахтаах.