Сагаалган
материал

Сценарий праздника «Сагаалган-2025» в подготовительных группах

Цель: приобщение детей к истокам бурятской национальной культуры

Задачи: 

- продолжать развивать интерес к культуре бурятского народа;

- способствовать раскрытию и реализации творческих способностей;

- развивать нравственное, духовное и эстетическое воспитание детей;

- воспитывать уважение и почитание к культуре своего народа;

- создавать праздничное настроение.

Перед началом мероприятия звучит бурятская музыка

Ведущая 1: Амгалан үдэрэй Амар мэндэ, хүндэтэ үхибүүд, айлшад!  Сагаан hарада зорюулагдаhан найр наадандамнай ерэhэндэтнай халуун баярые хүргэнэбди!

Алтан дэлхэйн  наран доро,

          Аша юртэмсын ая соохоно,

          Урма баяртай, улзы хэшэгтэй,

          Табисуур hайтай, тэгшэхэн байдалтай ажаhуухамнай болтогой!  

Ведущая 2: Добрый день уважаемые гости и дети! Мы очень рады приветствовать Вас на нашем празднике.

                   В праздник Белого месяца,

Как у нас повелось

Людям надо встречаться,

Чтоб светлее жилось

Чтоб убавилось горя,

Чтоб тучнели стада,

Чтобы небо над взгорьем голубело всегда…

Столой саана эжы хубуунтэеэ сай уужа hууна.

Эжы: Булат, муноодэр Сагаалгамнай ерээ даа.

Хубуун: Эжы, Сагаалган гэжэ юун гээшэб? Хөөрэжэ үгыт даа! 

Эжы: Зай хубуумни, хөөрэжэ үгэhуу даа. Анхаралтайгаар шагна, хадуужа аба: «Буряад зоной ехэ удха шанартай Шэнэ жэлэй hайндэр хадаа Сагаалган болоно. Эртэ урда сагһаа хойшо Сагаалганиие буряад-монголшууд арадайнгаа гол шухала һайндэр гэжэ тоолодог юм. Энэ һайндэрэй нэрэ «сагаан» гэһэн үгэһөө гарана. Буряад-монголшуудай һүлдэ тэмдэгтэ сагаан үнгэ баяр, жаргалтай сэхэ холбоотой юм. Сагаалганиие гүн сагаан сэдьхэлhээ, сагаан эдеэгээр хүндэлжэ угтадаг гурим бии. Хүн бүхэн Сагаалганаар нэгэ наhа нэмэдэг гээшэ. Сагаалган гээшэ хұнэй болон байгаалиин һэргэхэ, һанаа сэдьхэлээ арюудхаха, сэбэрлэхэ, бэе бэеэ ёһолон хұндэлхэ, ерээдұйтэй һайхан найдалаа холбохо гэһэн удхатай һайндэр гээшэ.

Хубуун: Юундэ арбан хоер жэл гэдэг бэ? Яахадаа иигээд hубаринаб?

Эжы: Энэ хадаа минии мэдэhээр иимэ ульгэр домог ябадаг. Нэгэтэ Сагаан  Yбгэн газар дээрэ буугаад, бухы амитадые оортоо дуудаба.  Тиихэдэнь, энэл литын 12 амитад Сагаан Yбгэндэ ерэhэн туухэтэй.

1. ХУЛГАНА: Нухэндэ байдаг хулгана. (Булат К.)
2. УХЭР: Хододоо моорэдэг ухэр (Полина)
3. БАР: Газарай амитадые айлгадаг томо бэетэй бар. (Даниил Л.)
4. ТУУЛАЙ: Думуухэн ябадаг туулай. (Сэсэг)
5. ЛУУ: Тэнгэридэ байратай шанга дуутай луу. (Мунко)
6. МОГОЙ: Зон бухэниие сошоодог ута бэетэй могой. (Аяна)
7. МОРИН: Дорюун хурдан морин. (Даниил Б.)
8. ХОНИН: Нооhоор баян хонин. (Ксения)
9. БИШЭН: Юунhээшье сэсэн бишэн. (Сарана)
10. ТАХЯА: Арад зониие донгодожо hэрюулдэг, дорюун эрэ тахяа. (Василиса)
11. НОХОЙ: Найдамтай нухэр нохой. (Арсалан)
12. ГАХАЙ: Хоршогонодог тарган гахай. (Таисия)

Ведущая 1: Бутын  бургааһанда хэбтэритэй,

          Буурал һаарал зүһэтэй.

          Бумбэр бумбэр гуйдэлтэй

          Булшан ехэтэй Туулай жэлнай унгэрбэ!

Агаар тэнгэридэ нютагтай,

Аянга үүлэн хүлэгтэй,

Арбан найман убдистай,

Абарга дуутай Луу жэлнай орожо ерэбэл даа!

Туулай жэл ба Луу жэл урда гарана. Туулай жэл жэлээ тушаан, хадагаа Луу жэлдээ барина.

Туулай жэл: Битнай албан ажалаа дүүргэбэ гээшэб! Мүнөө Луу жэлдээ тушаал засагаа үгэхэм. (хадаг барина)

Луу жэл: Гаража ерэhэн шэнэ жэлдэ,

                 Толгой дээрэхи тэнгэритнай

                 Тортоггүй хүхэржэ байг лэ,

                 Олон сонхото гэртэтнай

                 Буян,  жаргал дэлбэржэ байг лэ!  

Хубуун: Эжы, ямар ехэ эдеэ хоол бэлдэбэт?

Эжы: Хубуумни, Буряад зон Сагаалганай урда удэрнуудтэнь гэрээ сэбэрлэдэг, бутуу удэр тахилаа табидаг, бурхандаа зула бадараадаг. Гал гуламтадаа, бурхандаа мяхан, сагаан эдеэн табагhаа дээжыень ургэдэг.

Ехэ Сагаалганай эртэ углоогуур айл бухэн эртэ бодожо, гал гуламтаяа тулэдэг, газаа гаража, эдеэнэйнгээ дээжэhээ хэншуу гаргадаг юм. Сагаан эдеэн табагаа, hу сайнгаа дээжэ ургэдэг юм. Тиигээд сайгаа барижа, мяхан табагаа эдидэг юм. Буряад арадаймнай эдеэ хоол ехэ баян даа. Гол шухала хадаа сагаан эдеэн болоно. Тэндэ hуоор хэгдэhэн олон янзын эдеэн бии. Жэшээлбэл: hун, айраг, тараг, зоохэй, ээзгэй, аарса г.м. Мяхан табагнай хадаа бухлеор, хошхоног, талхатай ба баншатай шулэн, бууза болоно гээшэ.

Эндэ хараял даа. Ямар гое буузанууд байнаб.

(Конкурс поделок «Самая оригинальная Бууза», награждение)

Хубуун: Эжы, эндэ юундэ иимэ олон хадаг байнаб?

Эжы: Булат, энэ хадаг ба бэлэгууднай хугшэн аба эжынэрээ, нагаса аба эжынэрээ, ахай абгайгаа золгоходо хэрэгтэй болохол даа.

Золгохо гурим Сагаалганай үглөөгүүр нэн түрүүн аба эжыгээ, уг удамайнгаа аха захатаниие золгохо ёһо бии юм. Нүхэд, түрэлхид, хүршэнэршье бэе бэетэеэ уулзахадаа, золгохо гуримда анхаралаа хандуулха хэрэгтэй. Наһаараа залуу хүн ахадаа хоёр хоёр гараа альгаарынь дээшэнь харуулаад һарбайха, ахань дээрэһээнь альгаараа доошонь харуулаад табиха. Залуунь ахынгаа гарнуудай тохоногһоо дүнгэн бариха. Энэ хадаа хүндэлһэнэй, туһалхаар сагта заатагүй туһалха байһанаа мэдүүлһэнэй тэмдэг.

 Ушоо тиихэдэ, хадаг барижа хундэтэй айлшадые угтахадаа, угтамжын хатар хатардаг юм.

Арюун сагаан hараар,

Арад зоной найраар!

Сагаан сэдьхэлhээ бэе бэеэ

Сагаалганаар золгоёл даа!

Угтамжын хатар!                                    Угтамжын хатар

Эжы: hайндэртэ буряад араднай hайхан уреэлнуудээ хэлсэдэг. Уреэлнуудээ хэлсэдэг даа.

Ведущая 1: Жэлэй эхин сагаан hараар,

                     Жэнхинэмэ найр наадаар,

                     Бүгэдэ таанадаа амаршалан.

                     Баяр ёhолон үршөөе.

                     Үреэлээ хэлсэжэ, бэе бэеэ амаршалая!

Благопожелания детей:

Уужам Ага нютагтамнай,

Сагаан hарамнай ерэбэл даа!

Үргэн дайдын хүрьhэн дээрэ

Үнэр ябахатнай болтогой!

Мандаха наранай туяа доро

Мэндэ ябахатнай болтогой!

Хүбүүд, басагад бэлигтэй байг

Хүгшэд, үбгэд буянтай байг!

Хэhэн ажалтнай бутэсэтэй байг,

зориhон харгытнай золтой байг!

Түби энэ дэлхэйдэ

Түгэс жаргал эдлэжэ,

Зон нүхэдтɵɵ хүндэтэй

Золтой хубитай ябахатнай болтогой!

Эрдэм бэлиг баянтай

Элүүр солбон бэетэй

Энэ дэлхэйдээ жарган ябагты!

Ута наhатай, удаан жаргалтай,

Ханзаар дуурэн мунгэтэй,
Хорёогоор  дүүрэн  табан  хушуу малтай!
hуухатнай болтогой!!!

Арад зомнай жаргалтай байг,

Адуу малнай арьбантай байг!

Василиса, Полина

Мунко Аюшеев  дуун «Табан хушуу мал»

Ведущая 1: Аалин хүгжэмэй аялга доро

                    Дуу хүгжэмэй аялга барижа,

                    Анханай заншалаа hэргээел,

                    Арадайнгаа баялиг үргэел!

Дуун «Шэнэ жэлэй дуун»

Хубуун: Хун зон суглархадаа еохор хатаржа болохо гу?

Эжы: Болохоб даа. Хухилдэжэ, зугаалжа байха хэрэгтэй. Буряад арадайнгаа еохор хатархамнай гу?

Баян буряад нютагтамнай

         Баатар хубууд байха лэ

         Уужам буряад нютагтамнай

         Уян нугархай басагад байха лэ! Еохор хатараа хатарая!!!

Еохор

Хубуун: Наада наададаг гу?

Эжы: Наададаг даа. Буряад наада наадахамнай гу? Зай, наадая даа. Юу наадахамнайб? Ямар наада мэдэхэбтэ?

«Ботогон буурашалга», «Алта нюулга», «Малгай нюулга», «Бээлэй туулга» …

(Үхибүүд наада шэлэнэ. Тэрэ наада булта наадана)

Наадан

Ведущая 1: Аза жаргалай алтан одод
                 Орой дээрэтнай гэрэлтэжэ байг!
                 Алтан дэлхэйн арбан сагаан буян
                 Хун бухэн эдлэжэ байг!  

 Иигээд манай найр наадан тугэсэбэ!

Ведущий. Ребята, почему же этот месяц называется «Белым месяцем»? (ответы детей). Из глубокой старины к нам пришел праздник Белого месяца, так его называют и который открывает Новый год по лунному календарю. И приходится он на разные числа и дни. Первый месяц года называется Сагаан hара и переводится как Белый месяц. Почему?

     САГАА- белая священная еда, и вообще белый цвет у скотоводов, кочевников (кем были наши предки) считается символом чистоты помыслов и действий, белый цвет- это также символ самой жизни. Какую белую (молочную) пищу мы знаем? Именно белую пищу в дни Сагаалгана, как символ очищения гостю предлагают отведать первой со словами – «Сагаалагты», в знак того, что год начинается с обновления, чистых отношений с друзьями, родными, соседями.

Есть у бурят удивительный обычай – произносить благопожелания.

Благопожелания- это глубокая философия, высокое искусство, это душа народа.

Они передаются из поколения в поколение и имеется на все случаи жизни: к

 рождению ребёнка, к свадьбе, к праздникам.

1.     Белый месяц как в облачном сне,

С небес к нам спустился на белом коне

Летит аргамак по древней земле

Уреэлов звон раздаётся везде!

Белой дороги, белой луны, мы вам желаем в месяц луны

      Солнце в груди, нежной души и

      Бесконечной, светлой любви!

ЛУУ ЖЭЛНЭЙ ЛУЖАГАНАН БУУХАНЬ ДАА!
Буряад-монголшуудай эгээн ехээр хүлеэдэг, эгээн ехээр баярладаг, эгээн ехээр бэлэдхэдэг һайндэр - Сагаалган мүн. Сагаалганда хүн бүхэн нэгэ наһа нэмэдэг. Ород наһан дээрээ нэгэ наһа нэмээд, тэдыдэхиеэ би сагаалхамни гэжэ хэлэдэгбди. Февралиин 10-да Луу жэлэй шэнын нэгэн. Сагаалганда буряад дэгэлээ үмдэжэ гоё гоо ябабал ямар гоё гээшэб!
Луу жэлдэ түрэһэн хүнүүд энэ жэлдэ болгоомжотой ябаха ёһотой. Дасанда ошожо, ламбагайда хандажа, зурхай зуруулха, маани уншуулха гэхэ мэтэ бүтээхэ юумыень бүтээгээд ябаха хэрэгтэй.

БҮТҮҮ ҮДЭРЭЙ УРДА ТЭЭ
-Бүтүү үдэртэ хүнүүд архи уухаяа нарилха ёһотой;
-шууяа-шааяагүй, амгалан тэнюун, хэрүүл шэрүүлгүй байхые оролдохо;
-үхибүүд эжыдээ сагаан эдеэн табаг бэлдэхэдэнь хамһалсахада һайн, бурханаа, тахилаа һэргээжэ, табан үнгын хадаг дэлгээбэл дэмбэрэлтэй;
-Бурханайнгаа урда сагаан эдеэн табаг, шанаһан мяха табиха.

ҮДЭШЭЛЭН:
Бүтүү үдэрэй үдэшэ хүн зон Һама хуралда һуудаг; Балдан Һама бурхан - мори унаад эгээн түргэнөөр дэлхэйе тойродог юм. Һама сахюусанда мүргэжэ ябахада, дары түргэн туһалдаг эди шэдитэй. Сахюусан гэхэдээ, һахюуhан hахина гэһэн удхатай. Мориёо унаад, энэ түбиие нюдэ сабшаха зуура эрьеэд ерэдэг юм.
ГЭРТЭЭ ҮЛЭҺЭН ЗОН:
-Сагаан һарын шэнын 1-эй үглөөгүүр үүр сайгаагүй байхада бодоод, галаа түлижэ, сайгаа шанаха;
-зулаа бадарааха;
-Һама бурханай эрьежэ ябахада, бодоогүй унтажа байһан хүн амиды зоной тоодо орохогүй;
-амһарта соо сог гаргаад, газаагаа хэншүү табиха;
-тиихэдээ арса, санзай, хүжэ ууюулжа, сагаан эдеэн табагаа арюудхаад, хэншүүдэ үргэжэ хайлуулха;
-сэржэмээ (һү, сай, хара сай, архи) баһал арюудхаад, үргэхэ ёһотой;
-гэрэйнгээ хубсаһаар бэшэ, харин сэбэр, һайхан хубсаһаяа үмдөөд, сэбэр газарта хэншүү табиха, сэржэмээ үргэхэ.

САГААЛГАН
Һама бурханаа угтаһанай һүүлээр булта бэе бэеэ золгодог заншалтай:
-үхибүүд бүлынгөө аха захаһаа эхилээд золгохо ёһотой;
-золгоходоо, хооһон гараар золгодоггүй, заабол бэлэг бариха ёһотой. Золгохо юумэ, гарай бэлэгүүдые эртээнһээ бэлдэдэг;
-золгожо байһан үхибүүн, наһаар дүү хүн, зээнэр бэлэгээ баряад, аха, эгэшэ хүнэй, нагасынгаа гарыень дороһоонь дүнгэжэ, "Амгалан һайн!" гэжэ мэндэшэлхэ;
-золгуулагша хүн баһал гар хооһон бэшэ, харюутай байдаг;
-удаань Сагаалганай сай, хоол баридаг юм.
ҺҮҮЛЭЭРНЬ:
-наранай мандаһан хойно шэнэ жэлэй һайн зүгөө гаргадаг;
-тиихэдээ шадаал һаа, үндэһэн буряад хубсаһаяа үмдэхэ ёһотой;
-таряа, бообо, шэхэр гэхэ мэтэ эдеэнэй зүйл һайн зүгөө гаргаһан газартаа нара зүб тойрожо үргөөд бусаха.

ШЭНЫН 2-то
-Гараха жэлдэ хии мориной, һуудалай ямар байхыень Сагаан һарын урда тээ ламанарһаа һураха хэрэгтэй;
-хии мори хиидхэхэ гүүлэбэл, шэнын 2-то 12 сагһаа 14 саг болотор хиидхүүлхэ;
-урда сагта буряадууд үндэр газарта хиидхэдэг байһан. Мүнөө үедэ зарим зон холо ошонгүй, хорёо соогоо, мүн харгын захадахи хашаа соо харгын тооһон доро ургадаг модондо хии мориёо хиидхүүлдэг байна. Энэ хадаа огтолон буруушаагдана.