Чагаа байрам -2025.
занимательные факты

Чагаа-  2025.

                                    Чага байрамнын сценарийи.

          « Чагаа чагыл  - Чагаа  ӧҥжи»  деген кычыру  сӧстӧрлӧ  ϳаҥжыккан байрамысты  ачык  деп ϳарлайдыс.      

--Јакшылыкту кӱнле, кару балдар, ӱредӱчилер, ада-энелер, ϳерлештер!

  –Эзендер бе, Белтир  ϳурттыҥ  орто ӱредӱлӱ школыныҥ эрке болчомдоры, ончо-ончо ишчилери!

--Слерди  ончогорды  ϳаҥырган алтай Јылан  ϳылла уткып турубыс!

-- Јылан  ϳыл биске, Белтир ϳурттыҥ эл-калыгына  ϳымжак, ϳеҥил ле ϳеткил ӧтсин  деп кӱӱнзеп, ϳаан ырыс ла чалдыкпас  сӱӱнчи  сыйлайдыс!

 Тобрагыла тойдырган, балкажыла байыткан,

Бажыска чач öскўрген, балтырыска  эт öскÿрген

Эрjинелу Эре- Чуйыс  эзен турзын качан да!

 Калык –jонын  jуртаткан, малы- ажын öскÿрген,  

Jылтырашкан мӧнкўлерлў, колтыкташкан сўмерлерлў,

Аҥду –кушту  Алтай  jерис  амыр турзын качан да!

Јыл бажы  эбирилди, Јылан  бажы  сойылды,

Эски  ϳыл чыкты,  Јаҥы  ϳыл  кирди -                  

 Ак  ϳадыкты  алтадыбыс,   Ак  кышты  чыктыбыс                

 Албатыстыҥ  чӱм- ϳаҥыла,  Алтайысты  алкаар öй келди.

Jылдыҥ учы, jылдыҥ бажы     Aлтай jeрис алкаар тужы              

  Чагаа байрам, jарык байрам   Jaны jылга кирер алтам.    

Албатыбыс амыр ϳатсын  деп,     Алтайынан  алкышту  болзын деп,     ,              

Амыр ϳакшы  ϳыл чыксын деп,     Ойын- ϳыргал  баштайлы ба?!

  Эйе,  эйе,  ойын баштайлы!

              Эйе, эйе, jыргал баштайлы!

Быјылгы јылда Чагааны јылдыҥ ӧйлӧриле ӧткўрерис.

Канча тÿмен калыгым,  jаан  jыргалга jуулыгар!

Калык jÿзи кызыл öрттий,  бистин  ойынга келигер!

Јылдын ӧйлӧри солынып, Чагаа байрамга туружаар!

Каткы ойыныс  кызу оттый, бистин   jыргалга  меҥдегер!

 Кўлер Тепуковтын «Јылдыҥ ӧйлӧри» деп ÿлгериле ӧмӧликтерди ойынга кычырадыс.

 КЫШ.

 Кышкыда кандый макалу

Кырлаҥды тöмöн чанакту

Кыйгыбыла учуртсаҥ.

Соокко до тоҥгоныҥ

Ойын ажыра сеспезиҥ.

База бисти сўўндирет.

Школго келзе Соок Таадак.

Бисле кожо бијелейт,

 Эски јылды ўйдежет.

 Кыштын корон соогында,   Алтайыс  кӧбў карла бўркелген тушта  чыккандарды  Јаны јылла уткыйдыс!

Јас.

 Јаскыда кандый макалу,

кÿннин чогы јылу-јылу.

Уйкунаҥ турат аҥдар,

уйа тартат таандар.

 Сÿÿнип агат суучактар,

 Сÿÿнет ого уулчактар.

Кары кайылган меестер

Чечектў эдегин јайар.

              Јаскы кӧктин јыдыла, эдил кўўктин ўниле  чыккандарды  Јаны јылла уткыйдыс!

 Јай.

  Јайгыда кандый макалу

Ынаарлар оронгон тайгада.

Эртен тура ойгонзоҥ,

эдил куштар јаныҥда.

Тойынып калган кураандар

Туттуртпай сенеҥ качкылаар.

Јажыл торко јалаҥдар.

Ойынга сени кычырар

         Јажыл јайдын ичинде,  јайым амыр бу ӧйдӧ  чыккандарды Јаны јылла уткыйдыс!

Кўс.

Кÿскиде кандый макалу

Кузук чертип соотторыҥ.

Арбуз, морковь, алама-

Ончозынаҥ амзаарыҥ.

 Кÿзÿҥи ўни шыҥырап,

Школго бисти кычырар.

Кожо ÿренген нöкöрлöр

Јолугып, куучын башталар.

      Кўрен кўстин ичинде, байлык тўжўм тужында  чыккандарды Јаны јылла уткыйдыс!

Јылдыҥ ончо ӧйлӧри, чынын айтса, талдама!

Олор биске качан да –  куулгазынду сакылта.

• Белтир  ϳуртыстыҥ  кара башту, ак сагышту  уулчактары, ϳылды кандый чыктыгар?

• Ӧҥ! Ӧҥ! Ӧҥ!              (Андый ла болзын!)

•  кара кӧстӱ, кеберкек чырайлу, коо сынду  кызычактар,   ϳылды кандый чыктыгар?

• Ӧҥ! Ӧҥ! Ӧҥ!            (Андый ла болзын!)    

• Кӧзи чокту, кӧкси ойлу, ончо кӱӱнин, кӱчин бала - барканы таскадарына беринген ӱредӱчилер, таскадаачылар, школдыҥ, интернаттыҥ ишчилери,    ϳылды кандый чыктыгар?

• Ӧҥ! Ӧҥ! Ӧҥ!                    (Андый ла болзын!)

• Бала- барканыҥ тазылы, келер ӱйениҥ   ϳайаачызы болгон ада –энелер, ϳылды кандый чыктыгар?

• Ӧҥ! Ӧҥ! Ӧҥ!                    (Андый ла болзын!)

---Уткуулду сӧсти «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ Кыдат Тебекованын адыла адалган школы» Муниципал казна тӧзӧлмӧниҥ директорына, Молтушева Jанар Советовнага, берип турубыс.

----Ээчиде уткуулду сӧсти «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ школы» Муниципал казна тӧзӧлмӧнин ӱредӱ бӧлӱгиниҥ башкараачызына, Очурдяпова Эркелей Байрамовнага, берип турубыс.

---Уткуулду сӧс «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ школы» Муниципал казна тӧзӧлмӧнин таскамал бӧлӱгиниҥ башкараачызына, Енчинова Алена Мерлюевнага, берилет.

----Ээчиде уткуулду сӧс «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ школы» Муниципал казна тӧзӧлмӧниҥ профкомынын ϳаанына, Тебекова Дергелей Иорыкчиновнага,  берилет.

                   Эмди Чагаа байрамысты баштап турубыс.

                     Эмди ойынды jaрлап турубыс.

                    Jылдын ӧйлӧрин  бери кычырадыс.

                     Солун ойынды слерге сыйлайдыс.

Кöрÿ-ойыныс маргаан   болзын деп,

Камыска улус тудуп алалы.

Ширтеп, талдамазын тапсын деп,

Жюриге улус  jöптöп алалы.

 1) «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ Кыдат Тебекованыҥ адыла адалган школы» Муниципал казна тӧзӧлмӧниҥ директоры Молтушева Jанар Советовна

2) «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ Кыдат Тебекованыҥ адыла адалган школы» Муниципал казна тӧзӧлмӧниҥ  орус тил ле литератураныҥ ўредўчизи Тадырова Зинаида Васильевна

3) «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ Кыдат Тебекованыҥ адыла адалган школы» Муниципал казна тӧзӧлмӧниҥ профкомынын ϳааны, Тебекова Дергелей Иорыкчиновна

4) Белтир jуртта огош болчомдордыҥ «Тийиҥеш» деп туразыныҥ таскадаачыларыныҥ jааны Каланакова Александра Алексеевна.

5) «Белтирдин орто текши ӱредӱлӱ Кыдат Тебекованын адыла адалган школы» Муниципал казна тӧзӧлмӧниҥ интернадыныҥ таскадаачызы Диятова Вероника Борисовна

Жюриниҥ  турчылары!

Алтай ойыныс кӧрўгер,                 Ӧмӧликтер маргаанын кöрÿгер,

Ару кўўнис оҥдогор.                     Солун ойынын мактагар.

Арыга - бериге jaйылбагар.          Соҥдогонды   jӧмӧгӧр.

Агын- чегин ылгагар.                    Талдамазын табыгар.

          Чагаа маргаанын  jaрлайдыс.

           Баштапкы  ойынды баштайдыс.

Јылдыҥ öйлöрин кажызын ла мактап,

Јажыдын биске  Слер айдыгар.

Јылу, јараш сöстöр чÿмдеп,

Јартын  биске Слер кöргÿзеер.

 (визитка команд)  

               2)

    Jaҥар кожоҥнын маргаанын jарлайдыс.

    Jараш jаҥардыҥ jаҥылгазын тыҥдайлы.  

Чагаа маргаанын улалтып,           Jeҥ-jеҥистеҥ тудужып,

Jaҥар кожоҥыс jаҥыланзын.         Jeргележип ойнойлы.

Jaҥы jылдыҥ уткуулы                    Jайканыжып, jединижип,

Jaҥарыста торгулзын.                   Jаҥарлажып ойнойлы.

                                       (Jaҥар кожоҥныҥ маргааны)

                       3)

Солун маргаан баштайдыс.

Сонуркап эмди угугар.

Јаражайлар кöрÿзин

Јазап, лаптап кöрÿгер.

Баатыр уулдар маргаанын

Баштап јадыс угугар.

Омок бÿткен  уулдардын

Ойгорын  эмди талдагар.

                          (Јаражай ла Баатырдыҥ маргааны)                                              

                                                                       4)

Билерис бис: бўгўн мында              Ээлгир кыймыкту кызычактар

Биjечи балдар jуулышкан.           Элге ойынаар кӧргўзигер.

Бир тынышла ӧкпӧӧрип,              Коо сынду  кӧӧркийлер,

Биjезин олордыҥ кӧрӧли.             Калыкка биjегер сыйлагар.

                    ( Алтай биjениҥ  маргааны )

                                                               5)              

Калык-jоныс jуулгажын,             Кожоҥ, кожоҥ, алтай кожоҥ!

Кожоҥы jокко не ойын?              Кеен  jeристи мактазын.

Кӧрў- маргаан болгожын,          Коо ўндў кӧӧркийлер  

Кожон-комут чӧйилзин.              Коолодо кожоҥ баштазын.

           Чагаа тушта учурлап,

           Чагаа кожоҥын айдалы.

           Кару кўўни jайнадып,

           Кожоҥ кӧрўзин баштайлы.

                          (Алтай кожоҥныҥ  маргааны )

                                                             6)

            Алтай калыгым  уткучы,

            Айылга киргенге кÿндÿзек.

            Алама-шикир курсакту,

            Актаҥ эткен тамзыкту.

            Ак малысты азырап,    

            Амадап эдер ажыс бар.

            Адалар jаҥын бу jаҥдап,

            Учурлап эдер ажыс бар.

Аш-курсактыҥ маргаанын jарлайдыс.

Ажы –тузыгар эмди  jайыгар.

Албаты алдына элбеде  кӧргўзип,

Амтанду  курсактыҥ учурын  jартагар.
                              (Алтай аш-курсактыҥ  маргааны)

Сӧсти камыстыҥ турчыларына берери.

                                       Уч  сӧс.

Чуй ϳеристе калыгыс                      Чактын чакка, ўйеден ўйеге

Амыр ϳатсын чактарга.                  Чагаа байрамыс улалзын.    

Чагаа деген байрамыс                   Јылдаҥ ϳылга бу ойыныс

Алкыш берзин бистерге.               Јылыйбай, там ӧнжизин.

--------                   ---------              ---------           -------------           ----------    

Чагаала кожо кажы ла билеге                          Јаҥы ϳылда кажы  ла бала

Чагылып, ырыс, сўўнчи келзин.                  Јалаҥ ла  «бештерге» ўрензин.

 Јаҥы ϳылдыҥ ϳаркынду  ϳыргалы                  Јўрўмде билгирдин учурын баалап,

Јаан ϳедимдер, су-кадык экелзин.              Јакшыга, чындыкка олор ϳўткизин.

                            Мыныла  байрамыс ϳабылып  ϳат.

                           Мыныла  ойыныс тўгенип jат.

                           Учурлу  маргааныс божоды.

                            Уккан улуска мак болзын.