«Адам- табиғат пен жер-ана перзенті»
классный час (7 класс) по теме

    «Адам- табиғат пен жер-ана перзенті»
Мақсаты:
1.Білімділік: оқушылардың қоршаған ортаға деген махаббат құндылықтары жайлы түсініктерін кеңейту;
2.Дамытушылық: шығармашылық қабілеттерін, жақсылық жасай білу іскерліктерін, ойлау қабілетін дамыту, өз ойын еркін жеткізе білуге дағдыландыру
3.Тәрбиелік: табиғатты қорғауға, елін, жерін сүюге, мейірімділікке, ізгілікке тәрбиелеу,экологиялық тәрбие беру, Табиғат-Анаға сүйіспеншілікпен қарауға жетелеу;
Көрнекі құралдар: интерактивті тақтаға әзірленген слайдтар, табиғат туралы нақыл сөздер, өлең шумақтары, қабырға газеті, гүлдер, суреттер, «Өзін-өзі тану»бағдарламасы бойынша дайындалған видео фильм,
Сабақтың түрі: дәстүрлі емес саяхат түріндегі ой-толғау сабағы
Сабақтың әдісі: әңгімелеу, түсіндіру,сұрақ-жауап,тілек айту,пікірлесу, шығармашылық жұмыстар
Тәрбие сағатының құрылымы:
І бөлім
І. Ұйымдастыру
ІІ. Тәрбие сағатының тақырыбын айтып, мақсатын хабарлау;
ІІІ.Табиғат дегеніміз не?(саяхат-шолу)
1.Тіршілік атаулының бар арманы –ауа
2.Тіршілік көзі –су
3. Табиғат байлығы – өсімдіктер
4.Орман сәні –құстар
5.Табиғаттың сұлу мүсіні –хайуанаттар
Сергіту сәті: «Мейірімділікті табиғаттан үйрен!» -«Мейірімді жүрек» ойыны
ІІ бөлім
IV. Ой-толғау (Үй тапсырмасы)
а) «Мен табиғатты сүйемін немесе табиғатпен сырласу»
ә) « Егер табиғатқа тіл бітсе...»
б) «Егер мен суретші болсам...»
в) «Егер мен ақын болсам...»
V. «Жүректен жүрекке» табиғатқа тілек айту
VI.Сабақты қорыту.Ән шашу «Табиғат»
Сабақтың барысы:
(Оқушылар дөңгеленіп отырады,орталарына әдемі гүл шоқтары қойылған)
І. Ұйымдастыру:
Қайырлы, күн, балалар! Күнде таңертең сендер ояна салысымен , терезені ашып Табиғат-Анаға көз салып қарайсыңдар.Дәл бүгінгі күні табиғат-Ана бізді несімен қуанты, бізге не айтады?Олай болса, мен сендерді Табиғат -Анаға саяхатқа бірге шығуға шақырамын. Келісесіңдер ме? Өте керемет!
Бүгінгі саяхатымыздың тақырыбы: «Табиғатты аяла» деп аталады.
Мақсатымыз: Біз бүгін, сендермен бірге қоршаған ортаға деген махаббат құндылықтары жайлы түсінігімізді кеңейтеміз, табиғатты сүюді,қорғауды, табиғат-Анаға сүйіспеншілікпен қарауды үйренеміз. Біз бүгін, табиғатпен сырласамыз, оны түсінуге тырысамыз. Біз бүгін, Табиғат-Анадан мейірімділікті үйренеміз!
Табиғат адамзаттың, жалпы тіршілік атаулының ежелден өмір сүріп келе жатқан ортасы, алтын бесігі. Табиғат-сұлулықтың таусылмас көзі.Ендеше біз бүгінгі сабағымызды табиғатпен амандасудан бастаймыз.Барлығымыз орнымыздан тұрып мына өлең жолдарын бірге айтайық!
І слайд
Қайырлы күн, күнім, далам, орманым,
Қайырлы күн, гүлім, құсым, көлдерім.
Қайырлы күн, өсімдіктер, жәндіктер
Қайырлы күн, бар тіршілік иесі!
Өте жақсы!Барлығымыз орындарымызға отырамыз.Балалар, жалпы табиғат дегеніміз не ? Оларға нелер жатады?
Оқушылар: Ауа, су ,өсімдіктер, хайуанаттар, құстар,балықтар...
ІІ слайд
ІІІ.Ендеше, саяхатымыздың бірінші аялдамасы « Тіршілік атаулының бар арманы –ауа» деп аталады. Сөз кезегі оқушыларға беріледі.
1-оқушы. Табиғат байлықтарының ішіндегі тіршілік атаулының өмір өзегі –ауа.
Тіршілікте не дейсің ғой ең қымбат,
Тіршілікте адам қымбат, сен қымбат.
Ал адамға ауа қымбат бәрінен,
Ауа қымбат, алатұғын дем қымбат.
Расында да ауадан қымбат еш нәрсе жоқ . Адам бар –жоғы бір-екі минут ғана дем алмай тұра алады. Сондықтан дана халқымызда « Ауадай қажет» деген сөз бар. Бірақ сол ауамыз қаншалықты таза екеніне ешкім толық жауап бере алмайды. Өзіміздің Семей қаламызды алып қарасақ, қаланың үстінен қою бұлт сияқты тұманды көреміз.Автокөліктен, завод, фабрикадан шыққан түтіндер ауамыздың мөлдірлігін бұзады. Сонау 1949 жылдардан бастап Семей даласында ядролық қару жарылып, сол газдар ауаны улады. Сол ауамен дем алған қаншама адам ауруға ұшырады. Сонда адам баласы біріншіден, Табиғат-Ананы ренжітсе , екіншіден өзіне -өзі қастандық жасады.Дүниеге келген сәби мүгедек болып жарық дүниені өксікпен өткізді. Мен сөзімнің соңында адамдарға былай демекпін: Ей, адамдар, Табиғат –ана саған дем ал деп ауаны сыйлады, өйткені ол өте мейірімді. Сен оның сенімін ақта, ауаны ластама!
Болмасын ауа ешкімнің арман -мұңы,
Ауадан асқан жан жоқ жалғанда ұлы.
Ойлашы кімге керек боламыз біз,
Жұтудан таза ауаны қалған күні.
Мұғалім: Ия, балалар, ауасыз өмірді елестету мүмкін емес .Ауаны ластамау әрқайсымыздың борышымыз.Ал тіршілікті сусыз елестету мүмкін бе?
ІІІ слайд
Ендігі екінші аялдамамыз «Тіршілік көзі –су» деп аталады. Судың қаншалықты маңыздылығы бар екен ?
2-оқушы: Табиғаттың көркін ажарландырып , жер бетін саялы баққа айналдыратын байлық көзі –су. «Судың да сұрауы бар» дейді дана халқымыз. Қазақстан Республикасында мол сулы өзендер, көлдер теңіздер бар осы мол суды өлшеусіз, есепсіз пайдалану судың азаюына әкеп соғып отыр. Мысалы Арал теңізіне Сырдария өзені мол су әкеп қоректендіріп отырды. Кейінгі уақытта осы өзен суын көп мөлшерде күріш, мақта өсіруге пайдаланды. Соның салдарынан Арал теңізінің суы азайып, ол тартылып қалды. Тартылған су астынан тұзы шығып, кеуіп, ұшып ауа құрамына кіруде. Арал аймағының жағдайы осындай болды Ал Каспи теңізі мұнайдың қалдығымен ластанып, балықтар улануда. Міне бұл да адам қолымен жасалған қатыгездік. Көп жерлерде ауыз су жеткіліксіз.
Ойлау керек Арал жайын , ел жайын,
Пәк табиғат тозып жатыр жыл сайын.
Өзімізді асыраушы табиғаттай –Ананы
Азаматтық арыңменен аялауға тұр дайын!
Сонымен су –табиғаттың жаны, қара жердің сәні дедік. Ал табиғатты әдемілікке бөлеп тұрған не? Ол –өсімдіктер.
IV слайд
Келесі үшінші аялдамамыз «Табиғат байлығы –өсімдіктер» деп аталады.Табиғат байлығының бір тобы –жер бетіндегі әдемі өсімдіктер.Олар туралы не айтамыз?
3-оқушы: Өсімдіктер, ағаштар табиғатымызды түрлендіріп тұрған түкті кілем сияқты. Халқымыз өсімдікті өмір өзегі деп алып, одан қамқорлығын еш аямаған. «Әкеңнен мал қалғанша тал қалсын» деген көрнекті сөз соның айғағы. Ысырапсыз пайдаланғандықтан өсімдіктердің кейбір түрлер азайып бара жатқандықтан олардың 300-ге жуығы Қызыл кітапқа енгізілді. Қызыл Кітапқа енген өсімдіктерді заңсыз жинаса олардың әрбір данасына 360 теңге көлемінде айып төлейді. (Бұл 2005 жылғы 12 қыркүйектегі №1186 Қазақстан Республикасының қаулысы). Елімізде сонымен қатар « Жасыл ел» бағдарламасы бойынша көптеген істер атқарылып жатыр. Менің ойымша, әрбір азамат оларды қорғаудың маңызын саналы түрде ұғынбаса , біздің керемет жасыл бағымызды ешқандай тиым салу құтқармайды. Сондықтан мен осы отырған барлығыңызды өз өлкелеріңіздің өсімдіктерін біліп, оларды қорғауға шақырамын.
Көзін ашып, бақ өсір бұлағыңа,
Айналсын құтты қоныс тұрағыңа .
Жайқалсын өлкемізде саялы бақ ,
Бөленіп күннің нұрлы шуағына.
Мұғалім: Расында да, өлкемізді саялы баққа айналдыру әрқайсымыздың қолымыздан келеді.
Ал сол әдемі табиғатымызды әсем әнге бөлейтін не ,балалар?(Құстар)
V слайд
Олай болса келесі аялдамамыз «Орман сәні құстар» деп аталады. Бұл туралы не айтасыңдар?
4-оқушы. Табиғаттың сәні де, әні де қалықтай ұшқан құстар.Олардың әсем әндері бойымызды балқытып, еріксіз еліктіреді. Олар –біздің қанатты достарымыз. Олар –табиғат сақшылары. Егістіктің, бау-бақшаның сенімді серігі. Сондықтан ата-бабамыз құстарды қадірлеп, құрметтеген. Олар батыр ұлдарын сұңқарға, сұлу қыздарын аққуға теңеген.
Қазақстанда құтардың 480 түрі бар екен. Соның ішінде азайып кеткен құстар Қызыл кітапқа енгізіліп, қорғауға алынды. Ата-бабамыз құсты аса қадірлеген.Ертеде жоңғар шапқыншылығы кезінде ауыл адамдары елін-жерін тастап қаша жөнелген екен.Сол ауылда Төле би атамыз ғана қозғалмай,киіз үйін жықпапты.Қалмақтың әскер басы себебін сұраса,Төле би үйінің төбесін көрсетіпті. «Қарлығаш шаңырағыма ұя салды,балапандары әлі жас, ұша алмайды» депті.Жас әскер басы Төле бидің адамгершілігіне риза болыпты. Содан Төле би атамызды «Қарлығаш би» атапты, ал қарлығашты «Әулие құс» деп атаған екен.
Қазақтар құстарға қарап ауа райын да болжай білген.
• Құс жүнін үрпитсе, жаңбыр жауады, ауа райы өзгереді.
• Сары шымшық ысқырса- шынымен күз болғаны.
• Қарға қарқылдаса -қар жауады.
• Жыл құсы қаптап кетсе -көктем ерте келеді.
• Көкек қатты әрі жиі шақырса –күн жылиды.
• Сауысқан шақылдаса, қонақ келеді.
• Ерте көктемде қарға суға шомылса, күн жылиды.
Айтсақ әніміз, ардақтасақ сәніміз, табиғаттың көркі құстарды қорғау әрқайсымыздың парызымыз.
Құстарды табиғаттың әні десек, табиғаттың сәнін келтіретін тағы да нелер деп ойлайсыңдар?(Хайуанаттар)
VI слайд
Ендеше келесі аялдамамыз «Табиғаттың сұлу мүсіні хайуанатар» деп аталады.
5-оқушы:Табиғаттың сұлу мүсіні , көрікті келбеті – хайуанаттар. Халқымыз ежелден-ақ жануарларды көзінің қарашығындай аялап, қамқорлыққа алған көздері мөлдіреп тұрған қыздарын «Ботагөз» деп атаған.Бүгінде орманның сәнін келтіретін жан-жануарлар азайып келеді. Соның бірі қазақ жерінде тас дәуірінен бері тіршілік келе жатқан ғажайып хайуанаттар өкілі –Ақбөкен болып табылады. Оны халық көбіне киік деп атайды. Оның мүйізінің өзінен өкпе қабынуын, жүрек ауруын т.б ауруларды жазатын емдік қасиеті бар екен. Ал еті өте тез сіңетін жеңіл тамақ болып табылады. Қазақта киікті «қасиетті аң, киелі аң» деп атауы осыдан болса керек. Бірақ осы қасиетті аң бүгінде өте аз қалды. Мысалы 1991 жылғы есеп бойынша оның қоры 700-900 мыңдай болса, ал соңғы 2009 жылғы есеп бойынша 30,7 мыңдай ғана болды. Ақбөкеннің азаюының басты себебі –аңды заңсыз брокеньерлік жолмен аулаудың жаппай етек алуы.
Бүгінде ақбөкенді, жалпы қарақұйрық, құлан, арқар т.б аңдарды қорғау үшін
«Дарвин», «Интас» сияқты қорлар, түрлі қорықтар құрылып ,түрлі жұмыстар жасауда. Менің ойымша, адамдардың осындай қамқорлығының, мейірімділігінің арқасында орманымыз қайтадан әдемі аңдарға толатынына сенемін.
Мұғалім:
Өте жақсы, балалар біз табиғаттың тамаша туындыларына саяхат жасадық. Табиғат-Ана адамзат баласына бар қажетті нәрсенің барлығын да беріпті.Ол бізге дем алсын деп ауа берді,ішсін, бар қажеттіне жаратсын деп мөлдір су берді, ғажайып жасыл әлем сыйлады, орман-тоғайымыз әдемі болсын деп құсы мен әдемі аңдарын берді, қысқасы біз өмірге қажеттінің бәрін Табиғат- Анадан алады екенбіз.
Ол қандай мейірімді,өзі қандай дархан,кең болса да, жүрегі де дәл сондай қайырымдылыққа, мейірімділікке толып тұр. Олай болса біз, балалар дәл қазір Табиғат-Анадан үйренген мейірімділігімізді бір-бірімізге арнаймыз. Ойынның аты: «Мейірімді жүрек» деп аталады.
VII слайд ( «Өзін-өзі тану»пәні бойынша)
Сергіту сәті «Мейірімділікті табиғаттан үйрен» немесе « Мейірімді жүрек»ойыны. Әр бала бала қасындағы көршісіне, досына оның жақсы қасиетін білдіретін сөздерді жазып жүрекшені ұсынады. Мысалы: Сен мейірімдісің, Сен әдемісің, Сен ақылдысың!..т.б.
ІІ бөлім
IV. Ой-толғау
VIII слайд
А)«Мен табиғатты сүйемін немесе табиғатпен сырласу»
(Бұл тапсырмалар оқушыларға алдын-ала берілген болатын, мына беріліп отырған шағын шығармалар солардың ішінен таңдап алынғаны)
Лаура: «Табиғат! Сен дүниедегі ең сұлусың, ең әдемісің! Сенің жұпар ауаң да, жүгірген аңың да, айналаны әсем әнге бөлеген құсың да әдемі! Мен сенен әдемілікті үйрендім. Осындай әдеміліктің ортасында өмір сүрген адамзат баласының қаншалықты бақытты екенін білсең ғой. Мен кей кездері армандаймын, шіркін, ақын болғанымда ғой, сенің әрбір тасыңды да, топырағыңды да жырға қосар едім деп.
Бірақ мен сенің сұлулығыңды жүрегімнің түкпірінде сақтаймын!»
Оқушылардың пікірі тыңдалып болған соң: балалар, сендер табиғаттың әдемілігін осылай жырласаңдар, Назым оны өлеңмен былайша өрнектепті. Кәне, бәріміз тыңдап көрейікші.
Назым: (интерактивті тақтамен әзірленген табиғат суреттері көрсетіліп, мына өлең жолдары баяу музыка әуенімен оқылады)
Күн сәулесі төгілгені әдемі,
Алуан түрлі қызыл гүлдер әдемі.
Сылдыр қаққан мөлдір суда әдемі.
Биік –биік шыңдарым да әдемі.

Айдын көлде аққу қандай әдемі
Сұңқар құстың самғағаны әдемі
Даланы әнге бөлеген құстарым қандай әдемі
Мөлдіреген көздері киігім қандай әдемі

Ақ көрпеге оранған қысым қандай әдемі.
Масатыдай құлпырған көктем қандай әдемі
Асыр салып ойнайтын жазым қандай әдемі.
Сары түске боялған күзім қандай әдемі.

Осылайша табиғатқа бір қарап
Табиғатпен сырласуда әдемі.
Жер-Ананы аяласаң жан-тәнмен
Боласыңдар сендер де, дүниедегі ең әдемі!
IX слайд
ә) « Егер табиғатқа тіл бітсе...» тақырыбы бойынша оқушының таза жүрегінен шығармаларға кезек берейік:
Алина: Егер табиғатқа тіл бітсе, ол былайша бізге тіл қатар еді: «Ей, адамзат баласы! Сен менің бауырымда өсіп ер жеттің. Мен сені тонғаныңда күн шуағыммен жылыттым, ыстықта ағаштарыммен жаныңа сая болдым. Мөлдір, таза ауаммен дем алдың. Жер- ана сені асырады, бақты ұрпағың ғасырдан ғасырға жалғасып келеді. Мен арқылы сен сұлулықты , әдемілікті сезіндің! Бірақ мен саған өкпелімін. Неге дейсің ғой бүгінгі күніме қарашы. Ауам ластанды. Суым лайланды, тартылды. Орманымдағы ақбөкенім мен сұлу киігім қайда қашты? Даланы әсем әнге бөлеген құстарым неге азайды? Балықтарым неге жағада өліп жатыр? Сен бүгін менен бәрін алып алсаң , болашақ ұрпағың қалай күн көреді? «Судың да сұрауы бар» деп адамдар өздерің айтатын едіңдер ғой. Бүгін мен сендерге осындай сұрақ қоямын. Жауап беріп көріңдерші- деуші еді табиғат.

Аман: «Егер табиғатқа тіл бітсе, Семей табиғаты, оның бүгінгі хал-жағдайы туралы былай дер еді: Семей, өңірінің тұрғындары! Жайқалған орманым қайда? Оның ағаштарын есепсіз кестің. Соның салдарынан қалаңда азынаған жел соғатын болды. Аспанға құм ұшып жатыр. Ал оның денсаулыққа қаншалықты зиян екенін білесің бе? Егер ұрпағыңның болашағын ойласаң , орманыңды қалпына келтір, адамзат!»
Балжан: «Егер табиғатқа тіл бітсе, ол Семей полигоны туралы былай деп айтар еді: Адамдар, сендер қандай қатыгездік жасағандарыңды білесіңдер ме? Сен менің ауамды ғана улаған жоқсың, ұрпағыңды мүгедек еттің. Осы жарылыстың салдарынан қаншама адам бүкіл өмірін жылаумен өткізіп келеді. «Кім кінәлі?» деген сұраққа олар, «маңдайыма жазылғаны осы» дейді». Бірақ бұған тек адамдар кінәлі, полигон –адам қолымен жасалған қастандық. Менің ауам тазарар, бірақ ұрпағыңның денсаулығын қайтадан қалпына келтіре алар ма екенсің?- деп айтар еді Табиғат»
Хслайд
б) «Егер мен суретші болсам...»(Бұл бөлімде сыныптағы суретті жақсы салатын оқушылардың суреті көрмеге қойылып, сол туралы пікірлері тыңдалды)
ХI слайд
г) «Егер мен ақын болсам...» (Бұл бөлімде сыныптағы өлең шығаратын оқушылардың өлеңдері тыңдалды. Сонымен қатар басқа ақындардың табиғатқа арнаған өлеңдерін оқушылар тебірене оқыды)
Өзін-өзі тану» пәні бойынша дайындалған «Табиғат менің -Жер анам» атты видео фильмді көріп, ол туралы оқушылардың пікірлері тыңдалды.

ХІІслайд («Өзін-өзі тану» пәні бойынша)
Сабақты қортындылау кезеңі: «Жүректен жүрекке» Оқушылар сабақ соңында табиғатқа тілек айтып, тақтада ілініп тұрған күннің сәулесіне кезегімен мынандай сөздерді апарып іледі.
Гүлдей бер, Жер-Ана!
Аспаның ашық болсын!
Аспаныңды бұлт торламасын!
Тоғайың аң мен құсқа толсын!
Суың мөлдір, таза болсын!
Өзен, көлің, теңізің балықтарға толсын!
Орманың қызыл, жасыл гүлдерге толсын!
Күнің жарық болсын!т.б.
Хормен :
Табиғат сені сүйеміз,
Басымызды иеміз!
Барлығы орындарынан тұрып, Табиғат-Анаға тағзым етеді. Ән «Табиғатым» 

Тақырыбы: Аталар сөзі –тәрбие көзі

Cабақтың мақсаты: Қазақ халқынан шықан әділ де, шешен ата-бабаларымыздың асыл сөздерін, ізгі қасиетін ардақтап, өнеге тұтып, ана тілді құрметтей білуге баулу. Ұлттық дүние таным негіздерін қалыптастыру. Оқушыларымызды ұлтжандылыққа, инабаттылыққа, адамгершілікке, еңбекке , өнер  мен білім алуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: қазақтың нақыл сөздері, мақал-мәтелдер, ұлы бабаларымыздың суреттері. Интерактивті тақта.                    

Жоспар

      I.            Аталар сөзі – ақылдың көзі.

   II.            Ата өсиеті.

III.            Сөз дәстүрі ғасырлар бойы үзілмес.

IV.            Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би.

   V.            Мақал-мәтелдер сайысы.

VI.            Қорытынды.

(Интерактивтік тақтадағы бірінші беті ашылады)

Мұғалім: «Сәлем – сөздің анасы» демекші, сәлеметсіздер ме, ұстаздар, оқушылар! Бүгінгі «Аталар сөзі – ақылдың көзі» атты тәрбие сағатымызға қош келіпсіздер!

Қазақ халқы – шешен, ділмар, жауынгер халық болған. Олар аттың жалы, түйенің қомында жүріп-ақ ұлан-ғайыр жерді бізге мұра етін қалдырды. Жер болғанда қандай жер?! Жерді сақтап қалу ер жүрек батырлардың, азулы шешендердің үлесінде болды. Ел қадірін білген халқымыз ел ішінен шыққан тума дарын шешендерді, ақылгөй қарияларды дәріптеген. Олардан жас балалар өнеге алған.

(Интерактивтік тақтадағы екінші беті ашылады)

Аталар сөзімен өсіп-өнген,

Бабалар бұлағынан нәр алған,

Даналар өсиетінен тәрбие алған,

Ұлылар тәрбиесіне тағзым еткен,

Ұрпағымыз халықтың ғибрат еткен,

Келеше елімнің  сендерсіндер Сұңқары!

Қазақ тарихында сөздің орны ерекше. Бітпес даудың, бәтуәсіз шудың кесімі де, шешімі де сөз болған. Тұла бойдың тылсым сырын сыртқа жаяр лып еткен сезім, терең ақыл, кемел ой, арман-мұрат, мұң мен сыр – бәрі сиған сиқыр сөздің бағасын біреу білсе, қазақтай-ақ білсін. Сондықтан да сөзден өткен күш, сөзден өткен құдірет жоқ – дегендей сөз дәстүрі ғасырлар бойы үзілмес.

(Интерактивтік тақтадағы үшінші беті ашылады)

Хакім Лұқпаннан сұрапты: - “Осынша әдептілікті қайдан үйрендіңіз?”

Ол айтыпты: - “Әдепсіздерден үйрендім!”

(С. Сарайи)

Ата-бабаларымыздан бірге жеткен көптеген ғибрат аларлық, тамаша тәлім-тәрбие берерлік өсиет сөздер өте көп.Солардың бірін бізге

                   айтып берсін.

(Интерактивтік тақтадағы төртінші беті ашылады)

Сөзден тәтті нәрсе жоқ.

Сөзден ащы нәрсе жоқ.

Сөзден жеңіл нәрсе жоқ.

Сөзден ауыр нәрсе жоқ.

Сөзді тіліңе билетпе, ақылыңа билет.

 Ақылыңды, сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт.

Қай жерде, қай кезде сөйлейтініңді біл – Бөлтірік  шешен.

 (Интерактивтік тақтадағы бесінші беті ашылады)

Тақтада 1. Ел қарамас сүйкімсіз, қабағы түскен сараңға,

        Тура жүр – атың қалады ертеңгі халық-жаранға.( Қашқари )

     2. Тәкаппарлықты тәңірі сүймес. ( Қорқыт )

    3. Білмегенді сұрап үйренген – ғалым,

       Арланып сұрамаған – өзіне залым. (Науаи ).

Мұғалім :Ізетіңді ине етіп,

Иманыңды түйме етіп,

Инабатты күйме етіп,

Жүрші, балам, жамандық күйретіп, - дегендей біз бабаларымыздың мұрасын, халқымыздың жақсы дәстүрлерін бойымызға сіңіріп, жалғастырып, жамандықтан аулақ, жаны таза елжанды ұрпақ болып өсейік. Көрініс «Ата өсиеті»

Жігіт: Ассалаумағалейкум, ата!

Қарт: Аманбысың, балам? Бақатты болу оңай ма?

Жігіт: Ата, жары жақсы болса, бақытты жанында.

Қарт: Жоқ, балам! Ақыл басыңда болса, бақыт жаныңда болады. Ақыл адамды азаптан да, мазақтан да құтқарады. Өмірде шын бақытты болам десең ақылдықты үйрен, не ақылды қызға үйлен.

Жігіт:Дұрыс айтасыз, дұрыс айтасыз!

Қарт: Жоқ, балам, үйде қонақ, қарт, бала қадірлі. Елде хан, әкім, ұстаз қадірлі. Қонақты қадірлеуді бәрі біледі. «Бала – үйдің патшасы», «Балалы үй базар, баласыз үй - мазар» деген халқым.

Балам, үйдегі алтын қазық кім?

Жігіт: Ата, үйдегі алтын қазық – бала.

Қарт: Жоқ, үйдегі алтын қазық – ана. Ана ақылды болса, бала дана болады. Ана тәрбиесі қызға, әке тәрбиесі ұлға үлгі. Ана ақылшың, әке қамқоршың, ағаң қорғаушың, інің сүйенішің, қарындасың қанатың екенін ұмытпа. Ананы сыйламағанның ақылы кем, әкені сыйламағанның жақыны кем. Ананың мейірімі көзінде, ықыласы көңілінде, ақылы сөзінде болады, балам.

Жігіт: Ой, қандай керемет сөздер!

Қарт: Балам, достықты нығайтатын не?

Жігіт: Ата, достық пен жолдастықты ынтымақ, бірлік, теңдік, туыстық, бауырмалдық нығайтады.

Қарт: Дұрыс, балам, сенің айтқаның достық пен жолдастықты дамытады. Есіңде болсын, шын достық ақылдыға тән. Өмірде дос болуды ойласаң «Сәлеметсіз бе?», «Кешіріңіз», «Рахмет», «Сау болыңыз», «Сәлем айтыңыз», «Рұқсат па» деген сөздерді шын көңілмен айтуға үйрен.

Сәлемдесуді білген кешіре де біледі. Жөн сөз көңілді өсіреді, жөнсіз сөз үмітіңді өшіреді.

Жігіт: Рахмет, ата, сіздің ғибрат аларлық сөздеріңізді есте сақтаймын!

Мұғалім: Иә, барлығымыз сақтаймыз.

(Интерактивтік тақтадағы алтыншы беті ашылады)

Жерімді гүлдендірген аңыз еккен,

Данышпан даналары аңыз еткен.

Үш жүздің басын қосып біріктірген

Төле би, Әйтеке мен Қазыбектер.

(Интерактивтік тақтадағы жетінші беті ашылады)

1-оқушы: Қазыбек Келдібекұлы 1667 жылы Сырдария жағалауында туып өсіп, жастық шағын Қаратау, Ұлытау атырабында өткізеді. Ол аса айтулы, айбынды билердің бірі болған. Қаз дауысты Қазыбек айтты деген сөз ел ішінде көп тараған. Солардың бірін айтып берейін:

Өркенім өссін десең,

Кекшіл болма,

Кесапаты тиер еліңе.

Елім өссін десең,

Өрешіл болма,

Өркеніңді өшірерсің

 Басына іс түскен пақырғы,

Қастық  қылма,

Қайғысы көшер басыңа.

Жанашыры жоқ жарлыға,

Жәрдемші бол асыға,

Қиын қыстау күндерде

Өзі келер қасыңа

Бүгін тағы сынды деп

Жақыныңды басынба.

(Интерактивтік тақтадағы сегізінші беті ашылады)

2-оқушы: Төле би XVII-XVIII ғасырларда өмір сүрген, Үйсін елінен шыққан би. Төле бидің атымен ел аузында, халық жадында мол мұра қалды. Төле би ел тұрмысын, арғы бергі тарихты, оның сабақтарын ой көзімен барлаған, алғыр шешен, көреген көсем болған.

Іздеп келер інің бар болса,

Бақытын барын содан біл.

Аңсап келер ағаң бар болса,

Аруағың барын содан біл.

Оларды біліп, бермегеннен без,

Ел-жұрты қашып ермегеннен без.

Үйіне қонақ қонбағаннан без,

Көптің айтқанына болмағаннан без.

(Интерактивтік тақтадағы тоғызыншы беті ашылады)

3-оқушы: Бірде Әйтеке би жаман мен жақсыны жіктей келе былай деген екен:

 Жақсы деген адамның

Алды-арты бірдей анық болар.

Жақсы деген ісінің

Бас-аяғы бірдей анық болар.

Жаман деген кісінің

Алды-арты бірдей жау болар.

Жаман деген ісінің

Бас-аяғы бірдей дау болар.

(Интерактивтік тақтадағы оныншы беті ашылады)

Мұғалім: Ақыл – адамды аздырмайтын ем,

Білім – таусылмайтын кен.

Адамның басшысы ақыл, жетекшісі талап, шолғыншысы ой, жолдасы кәсіп, қорғаны сабыр, қорғаушысы мінез болуы керек.

(Интерактивтік тақтадағы он бірінші беті ашылады)

Ендігі кезек «Мақал – сөздің атасы» атты мақал-мәтелдер сайысымен жалғастырамыз. Мақал-мәтелдердің жасырын тұрған сөздерді табасыздар.

1.     Өлең – алтын,

Сөз – күміс.

2.     Шеберді қолы ортақ,

Шешеннің тілі ортақ.

3.     Өнер алды қызыл тіл.

4.     Ағайынға қарап бала өсер,

Қарағайға қарап тал өсер.

5.     Таппасаң сөздің жүйесін,

Отына өзің күйесің.

6.     Шешен сөз бастар,

Батыр қол бастар.

7.     Әке көрген оқ жонар,

Шеше көрген тон пішер.

8.     Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні бар.

9.     Тіл тас жарады,

Тас жармаса бас жарады.

10.  Жақсы жігіт аспандағы жұлдыз,

Жақсы қыз жағадағы құндыз.

(Интерактивтік тақтадағы он екінші беті ашылады)

Мұғалім: Енді тақтада жазылған «Атадан қалған асыл сөз» жазылған плакатка назар аударйық. Оған бүгінгі сабақтан білген, түгендерінді жазып, сабағамызды қорытындылаймыз.

(Интерактивтік тақтадағы алтыншы беті ашылады)

Мұғалім: Қайтадан қайырылып өмірге келмейсің,

Барыңды, нәріңді тірлікке бергейсің.

Ғибрат алар артыңа із қалдырсаң-

Шын бақыт, осыны ұқ, мәңгілік өлмейсің.

Осымен тәрбие сағатымызды аяқтаймыз. Ден қойып тыңдағандарыңызға рахмет.

Тақырыбы: «Елімнің тағдыры – менің тағдыры»
Мақсаты: Сабақтан тыс уақытта ойын элементтерін пайдалана отырып, өзіндік ізденуге тәрбиелеу.
Міндеттері: - Қазақ жеріндегі экологиялық апаттар мен табиғат туралы экологиялық білім және тәрбие беру;
- оқушыларды шыдамдылыққа, басқа адамның пікірін сыйлауға үйрету;
- туған өлкенің табиғатын аялауға баулу;
- салауатты өмір сүру салтының негізгі ұғымдарын қалыптастыру.
Түрі: «Ғажайып жетілік» ойыны.
Көрнекілігі: Сынып тақтасының безенедірілуі. Тәрбие сағатының тақырыбы, табиғат көрінісі, Қазақстандағы аңдар мен құстар туралы кітаптар көрмесі.
Барысы:
Табиғат заңдылықтары:
-табиғат бәрі бір –бірімен байланысты;
-бәрі біржола жоғалады;
-табиғат бәрін жақсы көреді.

Мұғалім: Сәлеметсіңдер ме, достар! Сәлеметсіңдер ме орман, тоғай, өзен, көлдер, таулар, құстар мен аңдар. Біздер күн сайын тек жақын адамдарымыз бен таныстарымызға осылай амандасып қоймай, бізді тірі және өлі табиғатқа осылай амандасар болсақ, жер бетінде құстар мен аңдар жоғалып, азайып қызыл кітапқа енбес еді. Жер бетіндегі барлық тірі нәрселер дүниеге келген соң дем алады, қоректенеді, қартаяды және жаңа өмір беріп өледі.
Сайыста «Экология және табиғатты қорғау» тақырыбында 7 адамның әрқайсысы 3 сұрақ әзірлеу керек.
Жүргізуші: Қайырлы күн, құрметті оқушылар мен сайысқа қатысушылар! «Ғажайып жетілік» деп аталатын ойынымызға 7 адам қатысып отыр, олардың арасында 6 сайыс өтеді. Әр сайыс сайын ойыннан бір адам шығып қалып отырады. Сайыстың соңында бір адам қалады. Ол адам сайысымыздың жеңімпазы болып табылады.
Әділқазылар алқасын таныстыру. Сайысқа қатысушыларды таныстыру. Музыкалық сәлем жолданады.

Бірінші сайыс: «Ой сергіту»
Нүктенің орнына тағы бір элементті қосу керек.
1.Қазақстандағы экологиялық апат аймақтар: Семей, Азғыр, Тайсоған,Нарын, Балқаш ... «Каспий).
2.Дәрілік өсімдіктердің шоғырланған жерлері: Іле Алатауы, Жетісу, (Жоңғар) Алатау, Алтай таулары ... (Қаратау жоталары).
3. 7 ұлттық саябақ, 17 ботаникалық, 40 зоологиялық, 2 ... (ботаникалық –геологиялық қорықтар құрылған).
4. Қорғауға алынған құстар: ұлар, дуадақ,безгелдек, саңырау құр, бұлдырық, дегелек, қоқиқаз, қарамойнақ, шағала, сарыала қаз, шалшықшы ... (Аққу).
5. Қорғауға алынған аңдар: қар барысы, иқұдыр, қызыл қасқыр, арқар, үстірт қойы, тау ешкі, қабылан, дала мысығы, сілеусін, қарақұйрық, кәмшат, көксуыр, күзен, сусар, құндыз, қаракөл, сабаншы ... (қоңыр аю).
6. Арам шөптер: сасық меңдуана, құмайық, у қорғасын, қыздырма, у кекіре, дала арам сояуы, жусан жапырақты ойран шөп ... (ақмия).
7. Дәрілік өсімдіктер: алтын тамыр, маралоты, дәрмене жусан, қыша, шайқурай, жалбыз, тартар жапырақ, мыңжапырақ, тау жуасы, сарымсақ, тасжарған, алтай рауғашы, қызыл жидек, сасыр ... (бәйшешек).

1 – оқушы: Қазақстан дейтін менің бар елім,
Жатыр алып жарты дүние әлемін!
Бұл даланы анам жаспен суарған,
Бұл далада атам қолға ту алған.
Бұл далада жылан келіп уланған,
Бұл даланы көріп алғаш қуанғам,
Бұл далада өскен жанда жоқ арман.
Екінші сайыс: «Сөздерді оқы»
1.Экология терминін ең алғаш ұсынып, анықтамасын берген адамның есімі.
Е К Г Е Ь К Л
2.1974 жыл 20 сәуір қай елде қышқыл жауын жауды?
Я Д Ш Л О А Н Т И
3. «Қышқыл жауындар» ұғымын алғаш рет енгізген адам есімі
Т Ы Ш М Е К Н
4. Қазақстаның қай қаласында дәрілік өсімдіктерден (дәрмене жусан) дәрі-дәрмек жасайтын фармацевтикалық зауыт бар?
Т Ы Ш М Е К Н
5. БҰҰ ұйымдастырған халықаралық кітаптың аты.
Қ Ы Л Ы З П І Т К А
6. Адам денсаулығына зиян келтіретін химиялық зат.
К Е Т І М Е

2 – оқушы: Есіліп самалындай кең даланың,
Ешқашан басылмайды,
Елге алаңым! ..
Сөнеді аспандағы жұлдыздар да,
Туған ел жүрегіңде мен қаламын !..

Сарылып, сағынышпен сен қарадың,
Аңырап, Анашым деп, мен барамын.
Ұшақтар, күні- түні ұшып жатыр,
Жоқ сынды қашықтығы енді араның!

Үшінші сайыс: «Сұрақ – жауап»
1. Экология сөзі грек тілінен аударғанда қандай мағына береді?.
2. Экология сөзіне анықтама бер.
3. Қышқыл жауындар деген қандай жауындар?
4. Қазақстанда «Қызыл кітап» қай жылы шығарылды?
5. Қазақстанда қашан Елбасының бұйрығымен атом қаруын сынау біржола тоқтатылды?
6. «Азықсыз аш адамға ат басындай алтыннан түк пайда жоқ» - деген нақыл сөз қай мәтіннен алынған. Авторы кім?
Ескерту: Әрбір қатысушы жауабын жазып, әділқазыларға тапсырады, уақыт есептеледі.

3 – оқушы: Бұл тағдыр бабын алсын, бағын алсын,
Тілесе тіпті тіл мен жағын алсын.
Тек қана туған жерден айырмасын,
Тұл қалған тіршілікті жалын алсын.

Мәңгілік айырылғандай жыр көзінен,
Жаутаңдай жан-жағына нұр көзіңмен.
Осынау туған жердің бір кесегін,
Келеді ала кеткің бір өзіңмен ...

Төртінші сайыс: «Мен саған, сен маған»
Қарсыласына сұрақ қойып 1 балл алады. Дұрыс жауапқа -2 балл. Кім бірінші қол көтерсе сол жауап береді.
1.Қазақстанның жер көлемі қанша?
2.Қазақстанның алғашқы астанасы қай қала болған?
3.Ақ тары өсетін облысты ата?
4.Қара алтынның отаны?
5.Қызыл бидай қоймасы қай облыс?
6.Мақталы облыс қай өңір?

Бесінші сайыс: «Сандар сөйлейді»
1.1 га орман бір күнде қанша кг көмірқышқыл газын сіңіріп, қанша кг оттек бөліп шығарады?
2. Қазақстанда қанша қорық бар?
3. Қазақстанда қанша табиғат ескерткіштері бар?
4. Қазақстан жер көлемі бойынша дүние жүзінде нешінші орын алады?

Алтыншы сайыс: «Анаграмма»
Қазақстан сөзінен табиғатқа байланысты анаграмма құру керек.

Қорытынды: Жеңімпазды құттықтап, мақтау қағаздарымен марапаттау.
Ән: «Қазақстаным менің» 

          «Қазақстанның әрбір қаласы-тарих»

             танымдық-тәрбие сағаты
Мақсаты: а) білімділік: «Қазақстан» тақырыбы бойынша оқушылардың
білімдерін толықтыру,тиянақтау,дүниетаным-
дарын кеңейту;
ә)дамытушылық:оқушылардың ой-өрісін,ойлау қабілеттерін,
тақырып бойынша сөздік қорларын дамыту,
сөйлеу тілдерін жетілдіру;
б ) тәрбиелік : Отанын сүюге,рәміздерді ,Ата заңымызды құр-
меттеуге тәрбиелеу,достықты күшейту,ынты-
мақтастыққа баулу,патриоттық сезімдерін ояту.
Түрі: танымдық-тәрбие сағаты
Әдіс-тәсілдері:әңгімелеу,сұрақ-жауап,
Пәнаралық байланыс:әдебиет,география,тарих
Көрнекі құралдары: карта,рәміздер,Елбасының портреті,Қазақстанның әсем қалаларының көрінісі,ребустар,алтын сандық.
Барысы:
І.Ұйымдастыру кезеңі.
-Сәлеметсіңдер ме,балалар!
-Сәлеметсіз бе,Жанна Боранбаевна!
-Балалар,сабағымызды бастамас бұрын шаттық шеңберін құрып,бір-бірімізге мейіріммен қарап,амандасайық (оқушылар хормен).
Аспаны ашық еліміздің,
Көркі сұлу жеріміздің,
Біз-бақытты баламыз!
Ақпыз,қара, сарымыз,
Ағайынбыз бәріміз!
-Орындарына отыра қойыңдар.
ІІ.Негізгі бөлім. Қазақстан дейтін менің бар елім,
Жатыр алып жарты дүние әлемін!-деп Қасым Аманжолов
ақын ағамыз жырлағандай,бүгінгі сыныптан тыс іс-шарамыздың тақырыбы:
«Қазақстанның әрбір қаласы тарих » деп аталады.
Біздің Отанымыз-Қазақстан Республикасы.Сан ғасырлар бойы ата-бабаларымыз
жерін жаудан қорғап,бүгінгі ұрпақ, бізге жеткізді(картамен жұмыс).
Қазақстан-тәуелсіз,егеменді,көпұлтты мемлекет.Онда қазақтар,орыстар,ұйғырлар,
өзбектер,корейлер,украйндар және тағы басқа ұлттардың өкілдері тұрады.Олар тату-тәтті,бірлікте өмір сүріп жатыр.
Мемлекеттік тіл-қазақ тілі.Қазақ тілін білу-әрбір қазақстандық азаматтың борышы.Елбасы - Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.
Қазақстанда үлкен қалалар көп.Олар:Алматы,Астана,Қарағанды,Шымкент,
Көкшетау,Қостанай,Ақтау,Павлодар,Ақтөбе,Тараз,Қызылорда,Өскемен,Семей,
Талдықорған.Бұлар-әдемі қалалар.
Астана-Отанымыздың бас қаласы,астанасы.Ол Есіл өзенінің жағасында орналасқан. Астана қаласын қазір бүкіл ел біледі.
(Астана қаласының әсем,көрікті жерлерінің суреттері көрсетіліп,әңгімеленеді).
Қазақстан тарихында төрт астана болды.Олар:Орынбор(1920-1925),Қызылорда
(1925-1929),Алматы(1929-1997),Астана (10 маусым 1998ж.)
1-ші оқушы: Туған жер-тірегім,
Сенде өстім түледім,
Бір сен деп үнемі
Соғады жүрегім.
2-ші оқушы: Күлеміз,ойнаймыз,
Демаламыз алаңсыз,
Ризамыз саған біз
Ұлы Отан – анамыз.
3-ші оқуш : Асқарлы,қарлы шың,
Аялаған ән құсым,
Туған жер,армысың!
Саған мың алғысым.
Сондай-ақ мемлекетіміздің өз Ата заңы,мемлекеттік рәміздері бар.1993 жылы
28 қаңтарда ҚР тұңғыш Конституциясы қабылданды.1995 жылы 30 тамызда
еліміздің жаңа Конституциясы қабылданды.
Адам дүниеге шыр етіп келген күннен оның өмірін, денсаулығын,тыныштығын
мемлекетіміздің Ата заңы қорғайды.Әр оқушы тұңғыш мектеп табалдырығын
аттаған күннен бастап Конституцияда жазылған өз құқығы жайлы білуі керек.
Мектепте ол өзінің білім алу құқығын пайдаланады.Құқық бойынша мемлекет
оны ақысыз оқытады.Оқушының бұдан кейінгі мақсаты,борышы-жақсы оқу,
терең білім алу.
Құлақтан кіріп бойды алар,
Әсем ән мен тәтті күй,
Көңілге түрлі ой салар,
Әнді сүйсең,менше сүй,-Абай атамыз жырлағандай,кезекті әнге берейік.Ән «Жерім менің».
1992 жылы ҚР мемлекеттік рәміздері қабылданды.Олар:ту,елтаңба,әнұран.Тудың
түсі-көк.Көк түс-бейбітшіліктің,тыныштық пен жарқын болашақтың белгісі.Авторы- суретші Шәкен Ниязбеков.Тудың ортасында күн орналасқан.Күннің астында қалықтап ұшқан қыран құс бейнеленген.Ені-1 метр,ұзындығы-2 метр.
1-ші оқушы: Көк аспандай көкпеңбек,
Қазақстан жалауы,
Көк емес ол тектен-тек,
Елдің ашық қабағы.
2-ші оқушы: Ақ ниеті-алтын күн,
Асқақ арман - қыраны,
Жалауы бұл халқымның,
Мәртебесі,Туы,Ары.
3-ші оықуш: Бұлт баспасын күнімді,
Тарылмасын өрісім,
Биік ұстау Туымды
Қасиетті борышым.
Елтаңбаның авторлары:Шот Аман Уәлихан және Жандарбек Мәлібеков.Елтаңбаның
реңдік бейнесі алтын және көгілдір түсті.Мемлекеттік елтаңбамыздың басты белгісі-
шаңырақ.Шаңырақтың айналасында уықтар.Оны пырақтар қанаты қоршап тұр.Елтаң
баның жоғары жағында бесбұрышты жұлдыз , астыңғы жағында «Қазақстан»жазуы
орналасқан.
1-ші оқушы:Елтаңбасы елімнің,
Неткен әйбәт,әдемі!
Тұнығындай көңілдің
Ортада аспан әлемі.
2-ші оқушы: Құт,береке-шаңырақ,
Орын алған ол төрден.
Қанатты қос арғымақ,
Екі жақтан көмкерген.
3-ші оқушы :Тәуелсіздік жолында
Талай-талай тер тамған.
Билігім өз қолымда,
Еркіндігім-елтаңбам.
2006 жылдың 6 қаңтарында жаңа әнұран қабылданды.Әнұранның сазын,яғни әуенін
жазған «қазақ вальсінің королі» атанған атақты қазақ композиторы Шәмші Қалдаяқов,ал сөзін жазған көрнекті ақын Жұмекен Нәжімеднеов және Нұрсұлтан Назарбаев.
Би «Сарыжайлауым».
-Енді балалар кезекті ойынға берейік.
Кел,балалар келіңіз,
Тамашаны көріңіз,
Томсырайып отырма
Мақал ,ребусты ойла
Шешімін таппай қойма.
(ребус шешіледі, мақал-мәтелдердің сыңары табылады)
ІІІ. Қорытындылау.
Ақ сандығым ашылды,
Ішінен сұрақ шашылды.(оқушыларға жоғарыда айтылған
материалдар бойынша сұрақтар қойылады).
1.Қазақстан қандай мемлекет?
2.Елбасы кім?
3.Қазақстанның астанасы қай қала?
4.Астана қандай қала?
5.Мемлекеттік тіл қай тіл?
6.Мемлекеттік рәміздерді ата.
7.Тудың авторы кім?
8.Елтаңбада не бейнеленген?
9.Конституция күні қашан?
10.Қазақстанның бұрынғы астаналарын атаңдар.
11.Әнұранның әнін жазған кім?
12.Сөзін жазған авторлар кімдер?
Отан дегеніміз-адамның туып-өскен жері.Отан - әр адам үшін оттан да ыстық.Сабағымызды жақсы оқып,еліміздің адал,еңбекқор азаматы болайық.Ер жетіп
еліміздің одан әрі көркеюіне ,гүлденуіне өз үлесімізді қосайық.
(оқушылардың барлығы тақтаға шығып,келесі әріптерді көтереді).
Б- білімімді арнайтын
О- отанымды қорғайтын
Л- лаңкестікті даттайтын
А- адалдықты жақтайтын
Ш- шуағымды шашатын
А- асулардан асатын
Ғ- ғарыш сырын меңгергн
Ы- ынтымақты тең көрген
М- менмендікті жек көрген
Қ- қазаққа қызмет ететін
А- арманына жететін
З- заңды жақсы білетін
А- алға қарай жүретін
Қ- қайырымды елімнің
С- салтанатты жерімнің
Т- толықтырам сенімін
А- абыройын,жігерін
Н- намысын қолдан бермейтін
Бәрі: Мен боламын еңбекқор,
Болашағы елімнің!
Ән «Қазақ елі».

Сабақтың тақырыбы: Адам –табиғат перзенті.
Сабақтың мақсаты: 1) Білімділік.: Қазақстанның өсімдіктері мен жануарлары, туған елі, Отаны
туралы білімін пысықтап бекіту.
2)Тэрбиелік: Отанын, жерін сүюге, табиғатын қадірлеп , сақтауға , құрметтеуге
тәрбиелеу .

3) Дамытушылық: Туған елі, жері туралы оның географиялық орнын,
заңдарын білуге үйрету. Сабақтың түрі: Қайталау сабақ.
Сабақтың көрнекілігі :интерактивті тақта
Пәнаралық байланыс: География,математика,бейнелеу.
Қолданатын әдіс-тәсілдері: Сұрақ-жауап. Ұйымдастыру. Амандасу, оқушылардың сабаққа қатысы мен дайындығын тексеру.
II. Сабақтың негізгі кезеңдері:
1. Қызығушылықты ояту . Ассоциация .
2. Пікірталас(Кесте құру)
3. «Ой толғаныс»
4. Сергіту сәті
5. «Блиц турнир»
6. Түйіндеме. Галерея.
III. Үйге тапсырма беру.
ІҮ. Бағалау.
Ү. Қорытындылау.
Мұғалімнің кіріспе сөзі: Табиғатта сезім бар, құлақ та бар,
Ренжітсең, күрсініп жылап та алар.
Аяласаң, жаныңа шуақ тамар,
Қажығанда бойыңа қуат болар- деп ақындар жырлағандай табиғат пен адам егіз. Табиғат пен адам егіз әлем ретінде бірін-бірі күтуге, аялауға міндетті.Табиғат -адам тәрбиешісі.Оның құрамдас бөлігі болып саналатын өсімдіктер мен жануарлар әлемі, биік таулар мен сарқыраған өзендер, кең дала барлығы да адам баласына ой салып, денесіне қуат,бойына күш,көңіліне шабыт береді. Адам да,қоғам да табиғаттың төл баласы, жалғасы. Тіпті,адам ауасыз, сусыз өмір сүре алмайды дейтін болсақ,сол ауа мен судың өзі жан-жануарлар,адамзатқа табиғаттың тарту еткен ғажайып сыйы.Басқаша айтқанда,табиғат барлық уақытта да адамзаттың өмір сүретін ортасы, тіршіліктің қайнар көзі болған және солай болып қала бермек.
Қызығушылықты ояту: (Математика пәнімен байланыстыра өткізу) Түрлі фигуралар беріледі.Бұл фигураларды дүниетанумен байланыстыра отырып, неге ұқсайтындығын айтып беріңдер. Мысалы:
-глобусқа немесе жерге, күнге;

-тауға немесе табиғи газдың шартты белгісіне;

-жұлдызға.

-қыраттар мен толқынға;
-тауларға;
-тас көмірдің шартты белгісіне;
Ассоциация (табиғат сөзіне)
Олай болса, балалар, бүгінгі сабағымызда үлкен тарау «Табиғатта» қарастырылған тақырыптарды еске түсіріп қайталаймыз.
-Туған өлке табиғаты.Жер бедері.
-Пайдалы қазбалар.
-Су.
-Ауа және ауа райы.
-Туған өлке өсімдіктері және жануарлары.
-Жер-ғарыштық дене

I. Пікірталас .

Бұл бөлімде әр оқушы топшамаларда берілген сұрақ – тапсырмаларды суырып , жауап беріп қорғайды .
Табиғат
• Антрактидада бүкіл дүние жүзіндегі мүздықтың қанша пайызы шоғырланған?
• Тікелей бақылауға келмейтін белгісіз құбылыстардың сырын ашу үшін арнайы не жасайды?
• Көкжиек тұстарына байланысты бағытты анықтауды қалай атайды?
• Қүмырсқалар өз илеуін ағаштың қай жағына салады?
• Қазақстан пайдалы қазбаның қай қоры бойынша үшінші орын алады?

Құрлық бетінің негізгі түрлері
• Жер бетінің биік бөлігін не деп атайды?
• Таулар қандай жыныстардан тұрады?
• Мүздық қандай жерлерде кездеседі?
• Террикондар қай облыста көп кездеседі?
• Алматы қаласы қай таудың етегінде орншіасқан?

Пайдалы қазбалар
• Металл мен олардың қоспалары алынатын тау жыныстары қалай аталады?
• Метапл неше түрге бөлінеді?
• Магнитке тартылатын металдар қалай аталады?
• Мыс пен мырыштың қоспасын ата
• Парайфишеден өндіріледі?
•
Жер - ғарыш денесі
• Жерге ең жақын планетаны ата.
• Глобус деген не?
• Жердің күнді толық бір айналып шығуына кеткен уақытты қалай атаймыз?
• Полюстерді бір-біріне қосатын сызықты ата.
• Жер шар тэріздес деп қай елдің ғалымдары болжаған?
Су
• Табигатта ең көп таралған затты ата және ол жер бетінің қанша бөлігін басып жатыр.
• Көлдердің ең үлкенін ата.
• Ең терең көлді ата.
• Сырдария және Амудария өзендері су мол жылдары қай теңізге құйды?
• Ақтау қаласы қай теңіздің жагалауында орналасқан
Ауа
• Тіршілік үшін аса қажетті оттегі ауаның қандай бөлігін құрайды?
• Ауа қоспасындағы ең көп затты ата.
• Ауаның қай қабатында ауасыз бос кеңістік басталады?
• Ең жылы температура қай айға сәйкес келеді?
• Өсімдіктер ауаның неге байытады?
Біздің өлкенің өсімдіктері мен жануарлары
• Мал жемейтін улы өсімдікті ата
• Азық-қорек біткенде, уақытша ұйқыға кететін жануарды ата.
• Тікенекті бұталар қандай шөлде кездеседі?
• Ақбөкендер суатқа қай мезгілде келеді?
• Қалың тоғайда көп кездесетін құсты ата.

Кесте құру . Зиянды , пайдалы жақтарын ажыратып ,кестеге түсіру.

зиян пайда
? ?

III. «Ой толғаныс»
(Бұл кезеңде түгел сыньш оқушылары қатысады және мына цифрлардың нені білдіретінін айтуы
қажет.)
1. 9-орын (Қазақстан жер көлемі жөнінен дүние жүзі бойынша нешінші орында?)
2. 40 мың км (экватордың ұзындығы неше км?)
3. 6 мың градус (күннің беткі қабатының қызуы неше градус?)
4. 120/160 (Ауа қабаты болмайтын айда күндізгі температура неше градус?)
5. 147 м (Хеопс пирамидасының биіктігі)
6. 2 млн 724 мың км кв. (Қазақстан жерінің аумағын белгіле)
7. 1957ж 4 қазан (Ғарышқа жол ашылды)
8. 1961 жылы 12 сәуір (Ю.А.Гагарин ғарыш кемесімен жер шарын айналып ұшты)
9. 365 күн (1 жылда 365 күн)
10. 21% (ауа қоспасындағы оттегінің үлесі)
ІҮ Сергіту сәті . Ойын « Табиғат түстерін ажырата білеміз бе ?»
Қоңыр – төбе , тау
Сары , ашық қоңыр – қырат , төбелі жазық
Жасыл - жазық
Күлгін – ащы көлдер
Көк – тұщы көлдер
Көк сызық – өзен
Қою жасыл - ойпат
Қызыл – дабылды білдіретін , яғни тірі табиғатты сақтау өшін күресудің белгісі.


Ү. «Блиц турнир»
(Бұл сұрақтарға барлық сынып оқушылары қатысады)
• Зевс мүсінін жасаған мүсінші
• Магнит тілінің қызыл ұшы қай тұсты көрсететінін анықта.
• Адамға ой салатын, әр жаңалықтың басты себептісін, жетелеушісін ата.
• 100 м тереңдікте атқылаған құдық қалай аталады?
• Табиғатты зерттеудің негізгі әдісін ата.

• Төбелердің бір-бірімен жалғасып, тұтасып жатуы қалай аталады?
• Көкжиек тұстарын анықтайтын құралды ата.
• Таудың құрылысын анықта.
• Тянь-Шань атауы Қытай тілінде қандай мағынаны білдіреді?
• Жазық дегеніміз не?
• Үгілу дегеніміз не?
• Қазақстан жер қойнауын алғаш зерттеген ғалым кім?

• Топырақ дегеніміз не?
• Қарашірік қабатының түсі қандай?
• Көң қандай тыңайтқыш?
• Топырақты қорғау дегеніміз не?
• Өсімдікке қолайсыз топырақты ата.

• Шаруа қожалығына неше жастан бастап ҚР-ның азаматы басшы бола алады?
• Нағашы дегеніміз қандай туыс?
• Ауылдағы мекемені ата .
• Оқушылар мұнайлы өңірде нені қорғау мәселелерімен танысады?
• Достық стансасынан кейін «Жібек жолы» поезы қай елдің аумағына өтеді?
• Тобыл бойындағы үрыста жолы болып «Қазақтың хас батыры» атанған батыр кім?
• Райымбек батыр кімнің немересі?
• Абылай хан «дарабоз» деп кімді атады?
• Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы қашан қабылданып, тәуелсіздігі
жарияланды?
• Алғашқы адамның пайдаланған құралын тап.
• Алғашқы адам пышақ ұқсас қарапайым құралды неден жасаған?
• Адам баласын адам еткен не?
• Родос алыбы неден жасалған, биіктігі қандай?
• Вавилондағы Семирамиданың аспалы бағына қай өзеннен су шығарып құйған?