Яшь буынга
план-конспект урока (9 класс) на тему

Д9рес темасы: «Яшь буынга 9йтер с7зем»

Мостай К9рим шигырьл9ре буенча сыйныфтан тыш уку д9ресе.

Д9рес Мостай К9римне4 и0ат б7лм9сенд9 7т9

Максат: - шагыйрьне4 тормыш юлы 89м и0аты турында белешм9

              - шигырьл9ре бел9н танышу, с9нгатьле уку

              -  с7злек эше

               - 94г9м9л9ш7

              - с5йл9м телен 7стер7

)и8азлау: - М. К9рим портреты

- китаплар  к7рг9зм9се

- компьютер,  проектор, диск

- магнитофон, аудиодиск

- шигырь текстлары

- иллюстрация

- М.К9рим ш909р9се

- фотолар

Кулланылган метод 89м алынмалар: с9нгатьле уку, видеоэкскурсия, с7злек 5стенд9 эшл97, м5ст9кыйль эш, м9гъл7мат бир7, и0ади эшл97, с5йл9м телен 7стер7.

Д9рес планы:

1. Психологик у4ай хал9т булдыру

А. Укытучы с7зе. Ис9нмесез, х9ерле к5н. укучылар. (йд9гез, бер –беребезг9 карап елмаеп алыйк 9ле. Сезне4 й5зл9регез шат, м5лаем, шу4а к7р9 бу д9рест9 а4лашып, к7п эшл9р башкарырбыз дип уйлыйм 89м сезг9 б7ген 5йр9нел9се шагыйрь с7зл9рен9 язылган 0ырны б7л9к ит9м.

2.   Актуальл9штер7. А. )ыр ты4лау

Б. 0ырга а4латма бир7 «Без 7зебез чишм9л9р» 0ыры я4гырый.(4г9м9 7тк9р7.

3. Уку м9сь9л9сен кую. Укучылар, сез Мостай К9рим турында бик к7п ишетк9негез бар. Шуларны иск9 т5шереп 7тик 9ле (бер укучы Мостай К9римне4  тормыш юлы турында кыскача м9гъл7мат бир9). Б7генге д9рест9 без районыбызны4 горурлыгы булган шагыйрь, язучы, драматург, 09м9гать эшлеклесе, Социалистик Хезм9т Герое , Башкортстанны4 халык шагыйре Мостай К9римне4 тормыш юлы, и0аты турында с5йл9шербез, шигырьл9рен укырбыз, 94г9м9л9шербез. ( х9зер д9фт9рл9рг9 число 89м тема язып куйыйк. Тема «Яшь буынга 9йтер с7зем», 9 д9реск9 эпиграф итеп мин шагыйрьне4 т7б9нд9ге шигъри юлларын  алдым:

    Кеше, син бирешм9 бу д5нья

    )ил – давыллы чакта,

    Кабыгы4ны т7гел, тармагы4ны

    Тамыры4ны сакла.

 Ни 5чен мин д9рес темасын шулай дип атадым со4?Мостай К9рим и0аты – олы бер д5нья 89м аны4 шигырьл9ре  - яшьл9рг9 7гет – н9сыйх9т бир7, акыл 5л9ш7 ул. ( х9зер без сезне4 бел9н м9кт9пт9 оештырылга Мостай К9римне4 и0ат булм9се буенча экскурсия ясыйк, анын тормыш 89м и0ат юлына к7з9т7 оештырыйк. С7з экскурсоводларга (экскурсоводлар экспонатлар буенча  Мостай К9рим турында с5йлил9р). Р9хм9т.

  « Б7ген шундый аяз, якты к5н. Тау ягына  чыгып, озак кына тир9 – якка карап тордым. Узган гомерем, 9йтерсе4, минут эченд9 к7з алдымнан чагылып 7тте. К74елем9 яктылык, 0ылылык 5ст9лде. Туган туфракны4 б9р9к9тле нурлары 0анымны ирк9л9де. Сагындырган да ик9н 7зен. Авылдашларым шушы 0ирд9 игелек к7реп , аны4 кадерен белеп, аны  саклап яш9сен иде», - дип язып калдырган Мостай К9рим м9кт9п музеенда.

   Б7ген мин сезне4 бел9н с5йл9шерг9 шагыйрьне4 бернич9 шигырен алдым. Беренче шигыре бел9н танышыйк (укучы с9нгатьле итеп шигырьне яттан с5йли)

    Бер 0ыр 0ырланган

Бер 0ыр 0ырланган бу 5йд9,

Баланы йоклатканда,

Шул 0ыр к5йл9нг9н, улларны

Зур юлга озатканда.

(нк9ем 0ырлаган аны,

(нк9ем – алтынкаем,

Ачыграк ишет9м мо4ын,

Еракка китк9н саен:

«Очкыннардан ялкын булла,

Бел син, бала,

Очып китс9 очкын, с7неп,

Ча4га кала.

Тамчыларга тамчы тамса,

Була ди4гез,

Тамчы читк9 ч9чр9п китс9,

Киб9 бик тиз.

Кыю баскан туры эзд9н

Гал9м атлый,

Кыеш баскан ялгыз эзне

7л9н каплый.

 Кеше кырда ч9ч9к к7рс9,

Мактап 7т9,

Сукмактагын ш9йл9ми д9

Тапап 7т9.

Ч9чк9 булса4, «к7рсенн9р!» дип,

Юлга чыкма,

Очкын булса4, «к7кк9 ашам!» дип,

Ялгыз очма.

Тамчы булса4, син тересе4

Тик ди4гезд9.

*ичбер 7л9н 7см9с9 иде

Сине4 эзг9.

Гомере4 явымсыз гына

)илл9п 7тм9с9 иде.

Д5нья синеке, ч5нки мин

Д5ньяга бирдем сине».

Бер 0ыр 0ырланган бу 5йд9,

Баланы йоклатканда,

Шул к5й к5йл9нг9н, улларны

Зур юлга озатканда.

Укытучы: Р9хм9т. ( х9зер с7злек эше 7тк9реп алыйк (Т7б9нд9ге с7зл9р проектор аша экраннан к7рс9тел9

Очкын –

Ча4 – тузан

Гал9м –

Сукмак-

К7кк9 ашу. (Бу с7зл9рне4 м9гън9сен а4лату, синонимнарын 9йт7, 05мл9л9р т5з7.)

 Р9хм9т, укучылар. Шигырьне сез шартлы р9вешт9 нич9 5лешк9 б7лер идегез?

Укучылар 0авабы:- ике

- Нинди 5лешл9р алар?

Укучылар – беренчесе – 9нисе с7зл9рен9 кад9р, икенчесе- 9ни с7зл9ре.

- Бик д5рес. ( х9зер шул 5лешл9рне рольл9рг9 булеп укыйк 9ле

Рольл9рг9 б7леп уку.

Шигырьне4 эчт9леге буенча 94г9м9:

- Шигырьд9 с7з н9рс9 турында бара?

- «Улларны зур юлга озатканда»  диг9нд9 шагыйрь нинди зур юлларны к7зд9 тотты ик9н?

- (нисе лирик геройга нинди тел9кл9р тели? Шул юлларны укып к7рс9тегез 9ле.

Укытучыны4 укучылар с7зен  гомумил9штер7е – Кеше бер7зе ген9  9лл9 н9рс9л9р эшли алмый, 9 « к7м9к к5ч к7л к7чер9» диг9н безне4 халык.

Сорау: КЫЮ, КЫЕШ с7зл9рен9 нинди м9гън9 салынган дип уйлыйсыз? – 0авап- Бу  - исемл9шк9н сыйфатлар, шулай бит. Кыю –курку белм9с, батыр кешене шулай дип атыйлар. Андый кешел9р башкаларга 7рн9к булып торалар, юл к7рс9т9л9р. (шигырьд9н 5зекл9р уку). Тарихта нинди кешел9рне кыю дип атар идегез (Юрий Гагарин,  Александр Матросов, авылдашыбыз Р9с9й Герое Риф Сахабутдинов. Укучылар 8.б. исемн9рне 9йт9л9р)

 - Кыеш с7зен9 нинди м9гън9 салынган? (йе, д5рес, куркак, андыйларны4 эзен бик тиз 7л9н каплый яки алар бик тиз онытылалар.

Ана кеше баласына карата  89рчак изге тел9кт9 була. ( шигырьд9 ананы4 баласына 7гет бир7ен, тел9к тел9вен нинди с7зл9р аша белеп була?

-)авап

- (йе, шигырьд9 бел, чыкма, очма кебек боерык фигыльл9р, 7см9с9 иде, 7тм9с9 иде кебек тел9кне белдер7че фигыльл9р кулланылган. Дим9к, 9с9рд9 ана баласына изге тел9кл9р тели, 7гет – н9сыйх9т бир9, шулай бит. К7п т9 7тм9с сез 7зегез д9 9ти – 9нил9р булырсыз, 9 сез балагызга нинди тел9кл9р тел9р идегез?

- )авап

- Ял минуты оештыру

- Укытучы – ( х9зер 9йд9гез икенче шигырь бел9н танышыйк.

Илгизг9

                                    Ирт9 л9 ген9 томан, кич т9 томан,

                                    Бу томанкайларга ни булган?

                                                  Халык 0ыры

Ирт9 дими, к5ндез, кичен дими,

Т5ш9 адаштыргыч томанннары,

Ява саташтыргыч я4гырлары –

)илекл9рг9 7т9 торганнары.

)ирне ген9 т7гел, 0аннарны да

К7шектер9 шушы бозык к5нн9р.

Ни чаралар табып юаныйк со4?

Шифа булыр ик9н нинди имн9р?

Табигатьт9н узып ни кыласы4?

Сынаудыр бу. Сабыр ит7 кир9к.

Без к5т9рд9й б7т9н д5ньялар юк,

Бар д5ньяны т7зем к5т7 кир9к.

Юллар йончу. Б5тен  ишекл9р д9

Юлаучылар 5чен ачык торсын.

Учакларда к7мер с7релм9сен,

Ш9мд9 ялкын 89рчак янып торсын.

Yз д5нья4ны к7нд9м к5т7 кир9к

(%мет бармы – юкмы б9хетен9),

Азык бирсен ир – ат мал – турга,

Имч9к бирсен ана баласына.

К5е бар ад9мн9р к5й к5йл9сен,

Тартынмасын,  андый с9л9т булгач,

Иман итеп шу4а ышаныйк без:

Мо4 тынмаса, гал9м 89лак булмас.

- С7злек эше 7тк9р7-

)илек-

к7шектер9-

чаралар –

шифа –

имн9р –

сынау –

йончу –

юлаучы –

к7нд9м –

тартынмасын-

с9л9т –

иман –

*9лак булмас – С7зл9рне4 м9гън9сен а4лату, синонимнарын табу.

- Шигырьне укучылардан укыту, с9нгатьле укуга басым ясау.

Шигырь буенча эшл9р:

- Ничек уйлыйсыз, ни 5чен бозык к5нн9р 0илекл9рг9 7т9, к7шектер9 ик9н?

-)авап

- ( табигатьк9 каршы торып буламы?

- )авап

- Без андый б9ла – казаларны к7рм9с9к иде. Шу4а к7р9 шагыйрь  д9 «табигатьт9н узып ни кыласы4», ди. Ишетк9негез бардыр, кешег9 бар н9рс9не д9 Ходай Т9гал9 сынамак 5чен бир9, ди. Кеше к5чле рухлы булса, бар сынауларны да 0и49 ала, шулай бит. ( д5нья к5тк9нд9, тормышта шагыйрь 7зене4 улы Илгизг9 м5р909гать итеп, нинди сыйфатларга ия булырга 5нди?

-)авап

- Р9хм9т. ( юллар йончу, б5тен ишекл9р д9 юлаучылар 5чен ачык булсын диг9н юлларны ничек а4лыйсыз? Гад9ти юлны гына к7з алдында тоттымы ик9н шагыйрь?

- )авап

-Укытучы: Учакларда утлар с7релм9сен,

Ш9мд9 ялкын 89рчак янып торсын, диг9нд9 учак, ш9м с7зл9ре   - яш97 с7зе бел9н аваздаш дип уйлыйм мин. Утсыз х9зер тормышны к7з алдына да китереп булмый, шулай бит, 9 элек кешел9р мич якканнар, учакта ашарга 9зерл9г9нн9р, учак яш97 чыганагы булган. Кеше 7леп, анны 5енн9н к7м9рг9 алып чыгып китк9нд9 д9 учакны с7ндерм9г9нн9р,  учак янып торса, яш97 д9вам ит9 диг9н с7з.

  Шагыйрь тормышта ир – атны4 89м хатын – кызны4 ролен ничек билгели? Шул юлларны табып укыйк 9ле.

- )авап

- Д5рес, ир – ат - табучы, д5ньяны4 тоткасы, 5й ху0асы, баш кеше булган. Мал – туар булса, тормыш яхшы гынабара, диг9н с7з. Х9зер д9 к7пл9п мал асраган гаил9л9р бар, фермерлар да х9тта. Бу  - гаил9г9 матди яктан да ярд9м, ризык та мул булла. ( хатын – кыз -  учакны с7ндермич9 тотучы, балалар 7стер7че, яш9ешне д9вам иттер7че.

  Шигырьд9ге т5п фикер нинди юлларда чагылган дип уйлыйсыз? Шул юлларны д9фт9рл9регезг9 язып куегыз 9ле.

- )авап. К5е бар ад9мн9р к5й к5йл9сен,

Тартынмасын, андый с9л9т булгач,

Иман итеп шу4а ышаныйк без:

Мо4 тынмаса, гал9м 89лак булмас.

Укытучы: Д5рес, укучылар, с9л9тле кешел9р, мо4лы кешел9р булганда, гал9м 89лак булмас диг9н ышаныч белдер9 шагыйрь. ( сезне4 н9рс9г9 с9л9тл9регез бар? Мин 7зем, м9с9л9н, 0ырларга яратам, б7лм9 г5лл9ре 7стер9м

- Укучылар 0аваплары

-Укытучы: О, яшьлек, зарланма,

                   К7рерг9 к7зе4 бар,

                   Колакта 5не4 бар,

                   Теле4д9 с7зе4 бар,

                   Назларга кулы4 бар,

                   Тешл9рг9 теше4 бар.

                   Ялгыз да т7гелсе4,

                  Дус – дошман кеше4 бар.

                  Барыннан кадерле –

                 Эшл9рг9 эше4 бар – диг9н шигъри юллары бел9н Мостай К9рим кемг9 энд9ш9?

- )авап

-Ни 5чен зарланмаска куша?

- Чынлап та, сез – яшьл9р 89м сезне4 алдыгызда зур тормыш юлы ята, ис9нлегегез, аллага ш5кер, тик анны яшьт9н саклый белерг9 кир9к. Начар гад9тл9рд9н читт9 торыгыз, сезне4 т5п эшегез 9лег9 уку, к7п т9 7тм9с, м9кт9пне т9мамлап, т5рле 0ирл9рг9 таралырсыз. Кем ген9 булсагыз да, кайларда гына яш9с9гез д9, КЕШЕ диг9н б5ек исемг9 тап т5шерм9с9гез идее. Сау – с9лам9т булыгыз, тормыш сынауларын кыю кичерегез, куйган максатларыгызга ирешерг9 язсын сезг9. Д9ресне т9мамлап, барыгызга да р9хм9т 9йт9сем кил9. Д9ресне Мостай с7зл9ре бел9н т9мамлыйм

       Кеше, син бирешм9 бу д5нья

       )ил – давыллы чакта,

       Кабыгы4ны т7гел, тармагы4ны,

       Тамыры4ны сакла