Найыралда кызыгаар чок
материал (7 класс) на тему
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
Эптигде демниг , Эштигде – к ү шт ү г .
1) класстарга ѳѳренген база класстан дашкаар алган билиглерин быжыглаары , билдинмейн барган ч үү лдерин чедир билиндирери ; 2) өө реникчилерни ң ч ү ве сактып алырын , чугаа домаан , тывынгыр-сагынгыр чоруун , ту ң нел ү нд ү р ү п билирин оюн таварты сайзырадыры ; 3) өө реникчилерни эптиг-демниг , найыралдыг болурун база найыралды ү нелеп билиринге оюн таварты кижизидери . Сорулгазы :
Найырал ! Бо кайгамчык-ла буянныг с ө с. Найырал – кижилер аразында э ң ү нелиг ч үү л. Ө г-б ү ле б ү р ү з ү найыралдыг болур болза , класста-даа , школада-даа , суурда-даа , кожуунда-даа , чуртта-даа , делегейде-даа шупту улус найыралдыг болур .
I - ги арын : « Чечен чугааларда база тоолдарда найырал темазы ». 1. Най ы рал – коллективте 2 . Хой , серге , молдурга 3. Коллектив 4 . Буянныг койгунак 5. Адазы болгаш оолдары 6 . Кыштаглаашкын 7 . Кырган-ачам чагыы 8 . Ийи алышкы Ч. Кара-Куске А . Некрасов Э. Кечил-оол Л. Н. Толстой А. Толстой Х. Ойдан-оол М. Эргеп Тыва улусту ң тоолу 1 2 3 4 5 6 7 8
II - ги арын . « Эжишкилер найыралы , эртине дагны тургузар » 1. Куш чалгыны-биле к ү шт ү г , а кижи найырал-биле к ү шт ү г 2. Өң н ү ктер айыыл ү езинде билчир . 3. Эшти диле – тыпсы ң за камна . 4. Эрги эш – ийи чаа эштен дээре . 5. Эш- өө р чок кижи – дазылы чок ыяш-биле д ө мей.
Ү легер домактар викториназы : Му ң ла ң орнунга …… ч ү с эштиг чор
Эжишкилер найыралы …… эртине дагны тургузар
Малга манаг херек ,…… кижээ эш херек
Этти ң чаазы эки , …….. эшти ң эргизи эки
Эки аътка ээ х ө й , ……… эки кижээ эш х ө й
Чадаг чорба , аъттыг чор , ….. чааскаан чорба , эштиг чор
Оюн : Ийи с ө стер-биле ү легер домактар тургузар . Сааскан – теве Демниг сааскан теве тудуп чиир
Теве – тевене Бодуну ң бажында теве к ө рбейн, эжини ң бажында тевене к ө рген )
Кулаа – буду Б ө рт чокту ң кулаа до ң ар , эш чокту ң буду до ң ар
Оюн : « Эжеш эжин тывар » Шай хавы – … .. Согааш – … .. Содак – …… Чулар – …… дус хавы бала шудак ч ү ген
III -к ү арын : « Найыралды ырлажыылы » Ыры м өө рейи : а) О. Сувакпиттин « Найыралды ырлажыылы » Муз. А. С. Тановтуу б) Ө ске-даа чонну ң найырал дугайында ырыларын ырлажып болур .
Д ү рген чугаа . Эш- өө рз ү рек болуруну ң д ү р ү м ү мындыг : Кижини кижи деп х ү нд ү лээри, оо ң -биле де ң эргелиг болуру , дузааргаа болгаш шынчызы . Тыва улусту ң д ү рген чугаазы безин ону бадыткап турар-ла болгай :
« Кижи кижини кижи дээрге , Кижи кижини кижи дээр »
IV -к ү арын «Ту ң нел» Эргим ч үү лдер Ө ст ү р ү п чоруур – …. эргим ; Ө ө редип чоруур – …. эргим ; Эмнеп чоруур – …. эргим ; Эдержип чоруур – …. эргим ; Тынып чоруур – …. эргим ; Ижип чоруур – …. эргим ; Чурттап чоруур – …. эргим . авам башкым эмчим эжим агаарым суум черим
V - к и арын Бажынга ажыл « Эшти ң экизи херек » « Мээ ң эжимни ң эки талалары » деп темага чогаадыг бижип кээр .
– К ө рд ү ң ер бе ам . Эптиг , демниг чоруур болзу ң арза, кымга-даа аштырбас силер , а найырал чок , а ң гы-а ң гы болуп , ара ң арда маргыжып чоруур болзу ң арза , силерни кым-даа сы тудуп кааптар . Дузалакчы – чурук Немелде айтырыг : « Адазы болгаш оолдары » Л. Н. Толстой Эптиг , демниг , найырылдыг болуруну ң ужур-дузазын чогаалчы канчаар тайылбырлаан-дыр ? Адазы оолдарынга кандыг даалга бергенил ? Ч ү ге?
Олар ам ийиги класста . Дарыймаа – классты ң санитары. Х ү лерек, Кошкар-оол ийи чапсарда ү рг ү лч ү дежурныйлаар . Бир катап Ш ө мб ү л класстар бакылап , уругларже дылын уштуп чоруп тургаш , туттурган . Ол дээш коллективтиг кино к өө р эргезин казыткан . Багай демдекти бир кижи алган болза , ол классты ң адынга база багай . Ынчангаш , ча ң гызы шуптузу дээш , шуптузу ча ң гызы дээш туржуп турар . Ребус « Найырыл – коллективте ». Ч. Кара-К ү ске
– Бисти ң чурттап турар Черивисти б ө мб ү рзек дээр . Чер дээрге б ө мб ү к ышкаш борбак . Ол ү рг ү лч ү дескинип турар . Б ө мб ү рзек дээрге кижилерни ак , кара, сарыг кештиг деп ылгавас . Ынчангаш бисти ң б ө мб ү рзээвис дээрге б ө д үү н ажылчын кижилерни ң ораны-дыр . Кижилерни ң эп-найыралы быжыг болган тудум-на Чер кырынга аас-кежик улам чечектелир . Ынчангаш найыралды бичиизинден ү неле, оглум ! « Кырган-ачам чагыы » Х. Ойдан-оол Немелде даалга : Ол чечен чугаада оолду ң ады . Эртине
– Оожурга ң ар, оолдарым ! Эреспейлерим ! Хан-т ө рел алышкылар эп-найыралдыг чорда , калчаа дайзын-даа , оларга дыынмас чоор , оолдарым ! Эрезимни , эзиримни ! Эр кижи ындыг болур , оглум ! Тутса тудунгур , сагынза сагынгыр , коргуушка алыспас , даш ч ү ректиг болур , оглум ! « Адыг адар алышкылар дег бот-боттарынга эрге-хайыралдыг , эп-найыралдыг чурттаар херек ! – деп ол черни ң чону ажы-т ө л ү н ынчаар сургаар апарган ч ү ве ийин » « Ийи алышкы » М.Эргеп Немелде даалга : Оолдарны ң аттары . Бичии тургаш , база улуг апарганда кандыг таварылгаларга таварышканныл ? Эрес-оол , Экер-оол
«Костяны ң адазы аарый берген . Авазы а ң аа токпак чыгдырып каан . Костя чааскаан ол ажылга ийи-даа х ү н к ү ш четпес , оо ң кичээл катаптаар шагы база чок апаар-дыр . Коллективтии-биле а ң аа дузалажы кааптаалы ң арам» А. Некрасов «Коллектив» Немелде даалга : Оолду ң ады Петя
« Даалык-даалык чоруктуг , талдар карты чемиштиг » чарылбас ийи эжишки чурттап чоруп тур оо ! Бирээзин Чирикпей , ө скезин Даалыкпай дээр . Найырыл , найырал … Найывыстан с ө з ү в ү с ол – деп ийи бажын ү ск ү лештирипкеш шала оожум хою ң нады ырлажы-даа бергилээр . Аразындан суг акпас эптиг-демниг ө ң н ү ктер ч ү ве-дир. « Буянныг койгунак » Э. Кечил-оол Немелде даалга : « Буянныг койгунак » дээрге ийи эжишкини ң кайызы-дыр ! Чирикпей азы Даалыкпай ? Чирикпейни ч ү ге « буянныг койгунак » дээнил ?
Чай шагда аргага эки-ле . Дескен азырал амытаннар амырап-ла турганнар . Ынчалза-даа чай эрте берген , кышты ң ээлчээ келген . А. Толстой « Кыштаглаашкын » Немелде даалга : 1) Дескен азырал амытаннарны адаар . Бэ-э ! Бэ-э ! Казанаа ң че киирип к ө р Хрю! Хрю! Чыннып алыйн , киирип к ө р, буга ! Гагак ! Гагак ! Буга казанаа ң че киирип к ө р , чыннып алыйн Ку-ка-ре-ку! Буга, мени база казанаа ң че киирип к ө р ! 2) Адыг-биле б ө р ү н ү дескен азырал амытаннар канчап тиилеп алганыл ? Эптиг – найыралдыг болгаш тиилээн
«Мен хырны улуг Кызыл-Маадыр-дыр мен » « Хой , серге , молдурга » тыва улусту ң тоолу Немелде айтырыг : 1) Кызыл-Маадыр дээрге кымыл ол ? Молдурга 2) Б ө р ү лерге Серге-биле Хой ч үү деп харыы бергенил ? Серге – Селемези улуг Се ң гин-Маадыр мен, Хой – Таагылыг Дарган-Маадыр мен дээн
Эр хейлер , угааныгбайлар ! Киришкенинер дээш четтирдим !
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Олег Саган-оолдун «Эжишкилер» деп чечен чугаазында найыралды көргүскени.
Олег Саган-оолдун «Эжишкилер» деп чечен чугаазынын кол утказын, уран-чечен дылын билиндирип, чогаалды аянныг номчуурунга өөреникчилерни чанчыктырар.Уругларны эптиг-демниг, найыралдыг чорук...