Туган (татар) теленнән эш программасы (5-11 класслар)
рабочая программа (11 класс)

№

Бүлекләр, темалар

Темаларга караган төп төшенчәләр

Төп программада әсәрләрне өйрәнү өчен каралган

 сәгать саны

1.

Халык авыз иҗаты

Халыкның милли, рухи мәдәният хәзинәсе буларак халык авыз иҗаты. Фольклор әсәрләренең үзенчәлекле сыйфатлары, аларда гомумкешелек кыйммәтләренең зур урын тотуы. Халык авыз иҗатында образлар бирелеше. Фольклорда дөнья сурәте: каһарманлык, яхшылык һәм явызлык, яшәеш һәм кеше, кеше һәм табигать хакында күзаллаулар.

Халык иҗатының язма әдәбият үсешенә, әдәби телгә зур йогынты ясавы. Фольклорның төп жанрлары. Әкиятләр, жанрлык сыйфатлары, жанр төрләре. Җыр жанрына хас сыйфатлар. Җырларны төркемләү. Татар халык җырларына хас үзенчәлекләр. Көй һәм сүз. Кыска жанрлар: табышмаклар, мәзәкләр, мәкальләр һәм әйтемнәр. Бәетләр. Риваятьләр һәм легендалар, аларга хас үзенчәлекләр. Мифлар. Мифларның килеп чыгышы хакындагы карашлар. Мифларны төркемләү. Татар халык мифлары.

Халык авыз иҗаты поэтикасы (фантастик яки мифологик сюжет һәм детальләрдәге чынбарлыкка охшату; сурәтләү чаралары буларак кабатлау, каршылык, чиктән тыш арттыру, кечерәйтү, чагыштыру һ.б.). Татар халык авыз иҗатының башка халыклар фольклоры белән аваздашлыгы һәм аермалы яклары.

1

2.

Әкиятләр

10

3.

Д.Т.У. №1 “Гөлчәчәк” әкияте

1

4.

Җырлар.

4

5.

Кыска жанрлар: мәкальләр, әйтемнәр, табышмаклар, мәзәкләр

4

6.

Бәетләр

3

7.

Риваять һәм легендалар

5

8.

Практик дәрес

1

9.

Әдәби әкиятләр. Г.Тукай “Шүрәле”

Әдәби  әкиятләр: халык әкиятләре белән уртаклык; сәнгатьлелек сыйфатлары, әдәби әсәр буларак  алым һәм сурәтләү чаралары. Халык  әкиятләре белән уртаклык, аерымлыклар. Г.Тукайның «Шүрәле» әкияте.  

Җ.Тәрҗемановның “Тукран малае Шуктуган” әкияте.

Ә. Фәйзинең “Аучы Мәргән белән Болан кыз” әкияте.    

Р.Батулланың “Курай уйный бер малай” әкияте.  

Ф.Яруллинның  “Зәңгәр күлдә ай коена”, “Кояштагы тап” әкиятләре.    

2

10.

Җ.Тәрҗеманов “Тукран малае Шуктуган”

3

11.

Ә.Фәйзи “Аучы Мәргән белән Болан кыз”

4

12.

Р.Батулла “Курай уйный бер малай”

3

13.

Ф.Яруллин “Зәңгәр күлдә ай коена”, “Кояштагы тап”

4

14.

15.

ДТУ.№2 Ләбиб Лерон.Шаян хикәяләр, шигырьләр, әкиятләр.Практик  дәрес.

Хикәяләр эчтәлеге: төп геройлар, сюжетлар

2

16.

Ф.Әмирхан “Ай өстендә Зөһрә кыз”, “Нәҗип”хикәясе

Эчтәлек: вакыйга, күренеш, образлар.Кеше образлары: төп герой, ярдәмче герой, катнашучы геройлар,җыелма образлар. Хикәяләүче, автор позициясе.  Табигать образы,әйбер образы. Әдәби сөйләм: хикәяләү.

    Ф.Әмирханның ”Ай өстендә Зөһрә кыз”, “Нәҗип” хикәяләре.  

5

17.

ДТУ№3 Фаил Шәфигуллинның “Акмөгез” хикәясе

1

18

Мәсәл җанры

1

19

М.Гафури “Сарыкны кем ашаган?”

Тереклек, җансыз предмет образлары ярдәмендә, читләтеп, кеше сыйфатларын, тормышын тасвирлау. Хикәяләп яки тезмә рәвештә язылу.

1

20.

Г.Тукай “Ике сабан”

1

21.

Практик дәрес. Сәнгать төре буларак матур әдәбият

Әдәбиятның башка сәнгать төрләре арасында урыны. Тормышны һәм кешенең бай рухи дөньясын танып–белү чарасы буларак әдәбият. Аның әхлакый һәм эстетик яктан кешегә йогынтысы.   Язылу рәвеше ягыннан әдәби әсәрләрнең ике төргә бүленгән булуы: чәчмә һәм тезмә әсәр.

2

22.

Д.Т.У №4 Вакытлы матбугат басмалары

1

23

Г.Тукай шигырьләре

Шигырь төзелеше: үлчәм, ритм, рифма, тезмә, строфа.  Шигырьдә образлар, лирик герой. Г.Тукайның “Пар ат”, “Туган җиремә” шигырьләре.

 Ш.Галиевнең «Һәркем әйтә дөресен» , “Тереклек суы”, “Курыкма, тимим!”, “Тарихтан сабак”, “Өйгә бирелгән эш”, “Онытылган…”шигырьләре

5

24

Ш.Галиев шигырьләре

3

25

Ф.Яруллин “Сез иң гүзәл кеше икәнсез”

1

Барлыгы

68

Төп бүлекләр

Көтелгән нәтиҗәләр

Метапредмет нәтиҗәләр

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр

укучы өйрәнәчәк

укучы өйрәнергә мөмкинчелек алачак

Кереш. Халык авыз

иҗаты

Дәреслектә ориентлаша белә, шартлы билгеләр “тел”ен өйрәнә.

Халык әкияте төрләрен билгели, төзелеше белән таныша.

Төркем эчендә әңгәмәгә катнашу, тема буенча үз фикереңне формалаштыру һәм аны төпле дәлилләр белән башкаларга җиткерә белү.

Уку максатын мөстәкыйль формалаштыра белү, максатка ирешү юлларын билгеләү, эшчәнлек алгоритмын мөстәкыйль төзү.

Танып-белү күнекмәсе.

1.Аңлап уку (текстта тасвирланган вакыйга, күренеш, процесслар арасындагы  элемтәне билгеләү). 2 .Уку һәм танып-белү мәсьәләләрен чишү өчен модель, схемаларны   куллана белү. 3. Бәхәсләшү, үз фикерен дәлилләү, анализ ясау, йомгаклау. Фольклор жанрларны, аларга хас үзенчәлекләрне аера белү

 Регулятив күнекмә.

1. укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү.

Коммуникатив күнекмә.

 1.Дәлилле итеп үз фикерен башкаларга җиткерә белү.  2.төрле фикерләрне исәпкә алып эш итү.

Сүз сәнгатен халыкның яшәү рәвешен, рухи кыйммәтләрен саклап калган һәм беркетә килгән хәзинә буларак кабул итү

Халык авыз иҗаты.Әкиятләр

Әдәби текстны аңлап укый, анализлый , кирәк өлешләрен генә аерып ала. Геройларга характеристика бирә белә.Тел белеме белән бәйләп ,әдәби әсәр теленең үзенчәлекләрен, әсәр сюжетын ачыкларга өйрәнә.Укытучы белән берлектә үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяли.

Төркемдә яки парларда фикер алышканда, үз уеңны, хисләреңне белдерү өчен, төрле сөйләм чараларыннан файдалана белү, эшчәнлегеңне планлаштыру һәм, ситуациягә карап, аны регуляцияләү, көйләү.

Әкият жанрының асылына төшенү,үз фикерен төгәл һәм тулы итеп җиткер әбелү

Үз фикерен төгәл һәм тулы итеп җиткерә белү

Геройларга бәя бирү аша авторның фәлсәфи, эстетик, әхлакый карашларын ачыклау

Төп геройга бәя бирү аша авторның фәлсәфи, эстетик, әхлакый карашларын ачыклау

Логик фикерләүне үстерү, төп фикерне билгели, аны үз сүзләре белән әйтеп бирә алу

Әйләнә-тирәдәге тормышны мөстәкыйль бәяли белүгә ирешү, әкият эчтәлеген аңлау,төп фикерне табабелү

Төп геройга бәябирү аша авторның фәлсәфи, эстетик, әхлакый карашларын ачыклау

Үз уеңны,фикереңне төгәл әйтәбелү

Әңгәмәдәшеңнең фикерен тыңлый, ишетә белү, ишет-кәнеңне үз фикерең белән чагыштыру, әдәби әсәрне аңлап укырлык, мөстәкыйль үзләштерерлек күнекмәләр булдыру

Тема буенча сораулар бирә белү, үз фикерен дәлилле җиткерү, билгеле бер күрсәтмә нигезендә эшлибелү

Әдәбиятка үз мөнәсәбәтеңне белдерү, үз сүзеңне әйтә белү. Материалны аерып алу, тиешле тел калыбы табу,уку, төзәтү, төрле ярдәмлекләрдән, сүзлек- ләрдән файдалана белү

Үзеңдә милли гореф-гадәтләр турында караш булдыру

Үзеңдә милли гореф-гадәтләр турында караш булдыру

Матурлыкны күрә белергә өйрәнү

Гаделлекне тану, бәяләү

Татар халык иҗатына хөрмәт хисе, аларны өйрәнү теләге булдыру.

Үзеңдә мәрхәмәтлелек сыйфатлары булдыру

Үзеңдә кешелеклелек сыйфатлары булдыру

Иҗади сәләтеңне үстерү

Аралашу культурасы булдыру, әдәбиятка мәхәббәт тәрбияләү

Эстетик зәвык булдыру

Сөйләм телен, язу культурасын һәм иҗади фи-керләвен үстерү

Халык авыз иҗатында җыр жанры

Җырларны укый, белгәннәрен яттан сөйли, анализ ясый, җырга бәһа бирә, үз фикерен дәлилли.

Яңа төшенчәләрнең күләмен билгеләү, аларны модельләштерү. Уку эшчәнлеге максаты белән аның мотивы арасындагы бәйләнешне аңлау.

Милли әдәбияттагы рухи-әхлакый кыйммәтләрне күңелдән уздырып кабул итәргә өйрәнү, әңгәмә кора белү

Тексттан кирәкле мәгълүматны аерып чыгара белү, башкалар фикерен тыңлый, бәяли белү

Сәнгатьнең ике мөстәкыйль төрен– музыка һәм поэзия үзендә берләштергән иҗат булуын аңлау, текстларны чагыштыра белү, уртак якларны билгеләү

Җырларны аерым билгеләре буенча чагыштыру, төркемнәргә аера белү, билгеле бер критерийлар буенча классификацияли белү.

Матурлыкны күрә белү, халык тормышында җырның әһәмиятен аңлау

Эстетик зәвык булдыру, җырларда халыкның туган иленә, җиренә, батыр- ларына булган мәхәббәтен чагылдыруны аңлау

Туган илгә хөрмәт хисе төшенчәсен аңлау

Тарихи җырларның патриотик эчтәлекле һәм героик пафос белән суга- рылган кыйммәтле мирас булуына төшенү

Халык авыз иҗатында кыска жанрлар.

 Әдәби әсәрләрнең нинди жанрга каравын билгели һәм анализ ясарга өйрәнә, автор мөнәсәбәтен аңлый ала.

Максатка ирешү юлларын мөстәкыйль планлаштыру, танып белү һәм уку мәсьәләләрен чишүнең эффектив ысулларын аңлы рәвештә сайлап ала белү.  

Фикерләрне тулы һәм төгәл итеп җиткерә алу, дәлилләү

Мәкальләрне сөйләмдә урынлы куллана белү. Сөйләм телен баету

Мәсьәләне аңлый, гипотеза куя, материалны төркемли белергә күнегү. Логик фикерләү сәләтен үстерү

Үз фикерен дәлилли, кирәк икән-үзгәртә-төгәлләштерә, нәтиҗәләр чыгара алу

Мәкальләрнең кеше тор-мышындагы әһәмиятен аңлау

Табышмакның кеше тор-мышында әһәмиятле роль уйнавын аңлау

Үзаң булдыру

Бәетләр,

риваятьләр, легендалар

Әсәрләр белән таныша,эчтәлеген сөйли, сорауларга җавап бирә. Тарихи мәгълүматларга нигезләнеп җавап бирә.

Модельгә таянып, билгеләмә чыгару. Тексттан  таныш төшенчәләрне аерып язу

Аерым билгеләрне аеру максаты белән текстларны чагыштыру. Төшенчә итеп чыгару

Әңгәмәне башлый, дәвам итә, тыңлый белү. Сиземләү, тою сәләтен үстерү

Үз фикерләреңне эзлекле бәян итә белү. Сөйләмтелен, язу культурасын һәм иҗади фикерләвен үстерү. Материалны аерып алу, тиешле тел калыбы табу, уку, төзәтү, төрле ярдәмлекләрдән, сүзлекләрдән файдалана белү

Төрле чыганаклардан танып-белү һәм коммуникатив их- тыяҗларны канәгатьләндерерлек мәгълүматлар табарга күнегү

Төрле чыганаклардан танып-белү һәм коммуникатив их- тыяҗларны канәгатьләндерер-лек мәгълүматлар табу

Әдәби әсәрне дөрес аңлап уку һәм анализлау.

Дәреснең темасын, проблемасын, максатын мөстәкыйль табабелү

Сүз сәнгатен халыкның яшәү рәвешен, рухи кыйммәтләрен саклап калган һәм беркетә килгән хәзинә буларак кабул итәргә өйрәтү

Дөрес нәтиҗәләр чыгару, гомумиләштерү

Туган халкыңа хөрмәт хисенә төшенү

Туганлык, дуслык төшенчәләрен  аңлау

Алган белем һәм осталыкны тормышта максатчан кулланырга өйрәнү.

Сүз сәнгатен халыкның яшәү рәвешен, рухи кыйммәтләрен саклап калган һәм беркетә килгән хәзинә буларак кабул итәргә өйрәнү

Сүз сәнгатен халыкның яшәү рәвешен, рухи кыйммәтләрен саклап калган һәм беркетә килгән хәзинә буларак кабул итәргә өйрәнү

Сүз сәнгатен халыкның яшәү рәвешен, рухи кыйммәтләрен саклап калган һәм беркетә килгән хәзинә буларак кабул итәргә өйрәнү

Укуга карата теләк-омтылыш булдыру

Әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен төшендерү

Алган белемнәрне максатчан куллана белү.

Фольклор әсәрләрен укуга теләк уяну

Әдәби әкиятләр

Г.Тукай,Ә.Фәйзи, Җ.Тәрҗеманов, Рабит Батулла, Фәнис Яруллин иҗатлары белән таныша. Әсәрләрнең төп үзенчәлекләрен аера, анализ ясый, охшаш һәм  аермалы якларын таба.

Дәреслек материалын  тиз һәм урынлы файдалану, чагыштыра, гомумиләштерә белү. Фикер йөртүнең логик чылбырын язу.

Әдәби әкиятләрне халык әкиятләреннән аера белү. Аларны чагыштыру. Сөйләм телен үстерү, фикерне төгәл һәм тулы итеп җиткерә белү, әңгәмә кора белү

Төп образга карата башкаларның фикерен тыңлау, үз фикерең белән чагыштыру, дәлилләү

Төрле чыганаклар белән эшләргә, аларны табарга, мөстәкыйль рәвештә кулланырга, төркемләргә, чагыштырырга, анализларга һәм бәяләргә өйрәтү

Әсәр буенча фикер алышу, фикерләрне төгәл һәм тулы итеп җиткерә алу

Дөрес нәтиҗәләр чыгара, гомумиләштерә белү

Төрле чыганаклар белән эшләргә, аларны табарга, мөстәкыйль рәвештә кулланырга, төркемләргә, чагыштырырга, анализларга һәм бәяләргә өйрәтү

Төркемнәрдәэшләү күнекмәләрен үстерү, әкияттәге образлы әйтемнәрне таба белү, тексттагы төп фикерне аерып чыгара белү

Дөрес нәтиҗәләр чыгара, гомумиләштерә белү

Тексттан иң мөһимен аерып чыгара белү. Образга төрле яклап бәя бирү күнекмәләрен үстерү. Бәйләнешле сөйләм үстерү

Төрле чыганаклар белән эшләргә, аларны табарга, мөстәкыйль рәвештә кулланырга, төркемләргә, чагыштырырга, анализларга һәм бәяләргә өйрәтү

Әкияттә бирелгән төп фикерне ачыклый белергә өйрәнү, үз мөнәсәбәтеңне белдерү, дәлилләү

Укучыда әдәби әсәрне аңлап укырлык, мөстәкыйль үзләштерерлек күнекмәләр булдыру

Төрле чыганаклар белән эшләргә, аларны табарга, мөстәкыйль рәвештә кулланырга, төркемләргә, чагыштырырга, анализларга һәм бәяләргә өйрәтү

Уку мәсьәләсен аңлау һәм үтәү, билгеле бер күрсәтмә нигезендә эшли белү, логик фикерләүләрен үстерү, үз карашларын раслау һәмдәлилләү

Әсәрнең эчтәлеген мөстәкыйль рәвештә үзләштерү һәм анализ ясау күнекмәләре булдыру. Әкиятнең темасын, проблема- сы, максатын мөстәкыйль билгели алу

Үз фикерләреңне эзлекле бәян итә белү. Сөйләм телен, язу культурасын һәм иҗади фикерләвен үстерү. Материалны аерып алу, тиешле тел калыбы табу, уку, төзәтү,төрле ярдәмлекләрдән, сүзлекләрдән файдалана белү

Әсәрләргә карата үз фикереңне белдерә алу, дәлилләү, төп фикерне аерып чыгара белү

Милли әдәбият белән кызыксыну булдыру

Әсәрнең матурлыгын, үзенчәлекле сыйфатларын күрә белү

Укучының җаваплылык хисен активлаштыру

Үзеңдә тырышлык сый-фатлары булдыру

Әйләнә-тирә табигатькә дөрес караш булдыру

Укучының җаваплылык хисен активлаштыру

Хыял дөньяңны баету

Гаделлек, дөреслек, яхшылык, мәрхәмәтлелек һәм аларның киресе булган сыйфатларны тану,бәяләү

Батырлык турында төшенчә алу

Укучының җаваплылык хисен активлаштыру

Рухи-әхлакый сыйфатлар булдыру

Матурлыкка мөнәсәбәт тәрбияләү

Мәрхәмәтлелек, теләктәшлек, башкаларга ярдәм итү теләге хисләренә төшенү.

Рухи матурлык хисләре булдыру

Әниләргә хөрмәт хисенә төшенү

Табигатьнең матурлыгына соклана белү, кешенең аны саклаудагы ролен аңлау

Язучы иҗатына кызыксыну булдыру

Әдәби жанр.  Хикәя.Мәсәл

Әсәрләр белән таныша,аларга анализ ясый,чагыштыра.

өйрәнелгән язучылар турында сөйләргә;

-әдәби әсәрләрдән сурәтләү чараларын табарга;

Төгәл шартлар нигезендә чишелешнең эффектив алымнарын сайлап алу. Тема буенча фикер алышуда актив катнашу, үз фикереңне башкаларны ышандырырлык төпле дәлилләр белән җиткерә белү.

- классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларына кагылышлы төп фактларны белергә;

-татар әдәбияты үрнәкләренә үз мөнәсәбәтеңне булдырырга;

- тәкъдим ителгән ситуация, тема яки картина турында текст төзеп сөйләргә

Әдәбият белеме сүзлегеннән кирәкле терминнарны таба белү, билгеле бер күрсәтмә нигезендә эшли белү, әңгәмәдә катнашу

Төрле чыганаклар белән эшләргә, аларны табарга, мөстәкыйль рәвештә кулланырга, төркемләргә, чагыштырырга, анализларга һәм бәяләргә өйрәтү

Хикәядәге күтәрелгән пробле- маларны аңлый һәм аларга карата үз фикереңне дәлилләп әйтә белү

Укыган әсәр буенча фикер алышуда катнашу. Иптәшләреңне тыңлый, ә үзкарашларыңны матур итеп әйтә белү. Әсәр буенча дөрес нәтиҗәләр чыгару, гомумиләштерүләр ясау

Тексттан иң мөһимен аерып чыгара белү. Образга төрле яклап бәя бирү күнекмәләрен үстерү.

Үз фикерләреңне эзлекле бәян итә белү. Сөйләм телен, язу культурасын һәм иҗади фикерләвен үстерү

Әсәргә карата үз карашың булу, дәлилле фикер җиткерә белү, тексттан кирәкле мәгълүматны аерып чыгара белү, әсәрнең эчтәлеген үз сүзләрең белән сөйли белү

Тема буенча сораулар бирә белү, сөйләм телен һәм фикерләү сәләтен үстерү. Әдәбият тео- риясе буенча билгеле бер күләмдә белемгә  ия булу

Әсәрдә автор карашларын ачыклау һәм әсәргә карата үз фикереңне әйтә белү

Сәбәп – нәтиҗә бәйләнеше булдыру, төрле фикерләрне исәпкә алып эш итә белү, үз фикерен тексттан мисаллар ярдәмендә дәлилләү

Укытучы куйган уку мәсьәләсен аңлау һәм үтәү. Сөйләм телен баету

Укытучы куйган уку мәсьәләсен аңлау һәм үтәү, фикерне төгәл һәм дөрес итеп җиткерә белү, сөйләм телен баету

Үз фикереңне логик эзлеклелектә әйтә белү, иптәшеңне тыңлау, бәяләү

Сәбәп-нәтиҗә бәйләнеше булдыру, логик фикерләү сәләтен үстерү, шигырьдәге хисне, аны тудырган сәбәпне ачыклау, нәтиҗәләр ясау

Әсәр хакында дөрес фикер йөртә алу, әсәрдә автор карашларын ачыклау һәм әсәргә карата үз фикереңне әйтә белү

Әсәр хакында дөрес фикер йөртә алу, әсәрдә автор карашларын ачыклау һәм әсәргә карата үз фикереңне әйтә белү

Үз фикерләреңне эзлекле бәян итә белү. Сөйләм телен, язу культурасын һәм иҗади фикерләвен үстерү

Сөйләм телен, язу культурасын һәм иҗади фикерләвен үстерү

Төрле чыганаклар белән эшләргә, аларны табарга, мөстәкыйль рәвештә кулланырга, төркемләргә, чагыштырырга, анализларга һәм бәяләргә өйрәтү

Шигырьне дөрес аңлап уку, анализлау, билгеле күрсәтмә нигезендә эшләү. Шигырьдә автор арашларын ачыклау, үз фикерләреңне тормыш белән бәйләп күрсәтә белү

Әдәби әсәрне эчтәлек һәм форма берлегендә аңлау, әсәрләрне тормыш белән бәйлелектә аңлау

Әдәби әсәрне эчтәлек һәм форма берлегендә аңлау, шигырьнең идея эчтәлеген ачу, бәяләү

Укуга карата теләк-омтылыш, җаваплы караш булдыру

Төрле чыганаклардан танып-белү һәм коммуникатив ихтыяҗларны канәгатьләндерерлек мәгълүматлар табарга күнектерү

Мәрхәмәтлелек хисе турында төшенчә алу, эш сөючәнлекнең замана баласына хас сыйфат булырга тиешлегенә төшенү

Әдәплелек сыйфатлары булдыру

Һөнәр турында төшенчә алу

Һөнәр, аңа ия булу кирәклеге турында аңлау

Табигатькә сакчыл караш, мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек кебек сый-фатларны булдыру

Татар әдәбиятына кызыксыну булдыру

Гаделлек, дөреслек һәм аларның киресе булган сый-фатларны тану, бәяләү

Тырышлык сыйфатларын булдыру

Эстетик зәвык булдыру

Эстетик зәвык булдыру

Мәгълүмат белән эшләү культурасы формалашу

Шагыйрь иҗатына хөрмәт хисләре булдыру

Туган җиргә мәхәббәт хи-сләре турында төшенчә алу

Туган җиргә мәхәббәт хи-сләре турында төшенчә алу

Туган җиргә мәхәббәт хисе булдыру

Матур әдәбиятка мәхәббәт хисе уяну

Шагыйрь иҗатына хөрмәт хисләре булдыру

Шигърияткә мәхәббәт хи-сләре булдыру

Шигърияткә мәхәббәт хи-сләре булдыру

Укытучыга карата хөрмәт хисләре булдыру

Шигърият

Г.Тукай,

Ш.Галиев

Әдәби әсәрләрдән сурәтләү чараларын табарга

Күмәк фикер алышуга кушыла алу. Кирәкле мәгълүматны аерып алу, төп һәм ярдәмче мәгълүматны билгели белү.

Уку һәм танып-белү процессында үзбәя, карар кабул итүне аңлы рәвештә сайлый белү.

Логик фикерләү, дөрес нәтиҗә һәм йомгак ясау.   Аңлап уку: текстта тасвирланган вакыйга, күренеш, процесслар арасындагы  элемтәне билгеләү

Башка кешеләр белән диалог оештырырга әзер һәм сәләтле булу һәм үзара аңлашуга ирешү  Сәламәт һәм  куркынычсыз яшәү рәвеше кыйммәтләренең формалашуы. Кеше матурлыгын аңлау  аша, үз илеңнең мәдәният тарихына хөрмәт.

Бүлек исеме

            Предмет нәтиҗәләре

Метапредмет нәтиҗәләр

Шәхескә бәйле        нәтиҗәләр

Укучы өйрәнәчәк

Укучы өйрәнергә мөмкинлек алачак

Халык авыз иҗатының эпик жанрларын кабатлау (бәет, әкият, риваять һәм легендалар), метафора һәм аллегория

Хикәяләүче автор образын,  автор пози -циясен, эпик әсәрләрдәге мифик геройны аеру. Әдәби образның метафорик табигатен аңлату.Текстта төрле әдәби образларны таба белү(кеше образы, табигать образы, ел фасылы образы, хайваннар образы, вакыйга образы, предмет образы).

Темалар тәртибендә һәр жанрга хас үзенчәлекләрне үзләштерү һәм, чагыштырып карап, уртаклык-аермаларын ачыклау.

Танып-белү ууг Эпик жанрлар турында белемнәрне гомумиләштерү;

Регулятив ууг

Жанрларларның үзенчәлеген аерып алып, дәлилли белү; нәтиҗә ясый белү

Коммуникатив ууг

Башкаларның фикерен тыңлап, уртак фикергә килү

Халык тормышының тарихын чагылдырулары; алардагы горурлык, ватан кадерен белү хисе тәрбияләүгә шартлар булдыру

Мифлар.

Мифлар турында төшенчәне белү; текстларны сәнгатьле итеп уку

Дөнья халыклары иҗат иткән  һәм татар халык мифлары арасында уртаклык –аерымлыкларны белү

Регулятив күнекмә. 1.Мөстәкыйль рәвештә максатка ирешү юлларын, шулай ук альтернатив юлларын планлаштыра белү

Танып-белү күнекмәсе 1. Предмет һәм күренешләрне билге һәм символлар белән билгеләү

Коммуникатив күнекмә. Дәлилле итеп үз фикерен башкаларга җиткерә белү, өлкәннәр һәм яшьтәшләре белән продуктив уртак гамәл оештыра белү

Татар халкының    үткәненә, мәдәни мирасына хөрмәт белән карау;

милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру

Әдәбиятта мифологик һәм дини сюжетларның үсеше.

Каюм Насыйри

Әдәби шартлылыкны сәнгатьнең специфик сыйфаты итеп кабул итү, ягъни чынлыктан хыялыйлыкка.

Мәгърифәтчелек темасы буенча шәхси мәктәп тикшеренү-эзләнү  эшенә материал туплый белү; аны конспектлау һәм реферат итеп эшләү.

Әдәби дөнья, сюжет, проблема, тема үзенчәлекләре буенча  нәтиҗәләр ясау.

Инша-хикәяләү язу; язмада сурәтләү чараларын(эпитет, сынландыру, метафора, чагыштыру) куллану

Әдәбиятта мифологик һәм дини сюжетларның үсешен күзаллау

Регулятив күнекмә 1. Теләсә нинди эшчәнлектә иң беренче проблеманы аерып алу, аның чишелеш юлларын билгеләү;

Танып-белү күнекмәсе.1. Логик фикерләү, дөрес нәтиҗә һәм йомгак ясый белү; 2. Аңлап уку

Коммуникатив күнекмә. 1.Яшьтәшләре белән төркемгә берләшә, индивидуаль һәм төркемдә эшли белү

Башка кешеләр белән диалог оештырырга әзер   булу һәм үзара аңлашуга ирешү

Фольклор жанрларының әдәбиятка күчүе: шартлылык

Г.Рәхим

Әдәби шартлылыкны сәнгатьнең специфик сыйфаты итеп кабул итү, ягъни чынлыктан хыялыйлыкка.

Мәгърифәтчелек темасы буенча шәхси мәктәп тикшеренү-эзләнү  эшенә материал туплый белү; аны конспектлау һәм реферат итеп эшләү.

Әдәби дөнья, сюжет, проблема, тема үзенчәлекләре буенча  нәтиҗәләр ясау.

Фольклор жанрының әдәбиятка күчүе турында күзаллау

Регулятив күнекмә. Телдән һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу, нәтиҗәләрне формалаштыру

Танып-белү күнекмәсе. Үзенә кирәкле мәгълүматны төрле формада бирелгән чыганаклардан туплау; бер мәгълүматны икенче төрле итеп үзгәртә алу

Коммуникатив күнекмә. Фикер кабул иткәнче, төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау

Активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл һәм рухи эшчәнлеккә өйрәтү, шәхес буларак формалашуны дәвам иттерү

Г.Ибраһимов

Образлар системасы үзенчәлекләрен билгеләү.

Күзәтүләрне гомумиләштереп, чыгыш ясау.

Чыгышның нәтиҗәләрен язмача формалаштыру.

Текстны кысып сөйли белү; хикәяләүченең затын алмаштырып сөйли белү.

Г.Тукай повесте буенча инша язу.

Р.Батулла әсәреннән ят сүзләрне табып, аларның мәгънәсен билгеләү.

Әсәр тексты буенча сораулар формалаштыра белү.

Әсәр тексты буенча сорауларга язмача һәм телдән җавап бирү; шулай ук текстлардан цитаталар китерә белү

“Алмачуар” хикәясенең хикәяләү үзенчәлеген белү

Регулятив күнекмә. Проблеманы аңлый белү, гипотеза чыгару, материалны төзү, үз фикереңне раслау өчен, дәлилләр сайлый белү

Танып-белү күнекмәсе. Әдәбиятны тел белеме белән бәйләп, әдәби әсәр теленең үзенчәлекләрен аңлау

Коммуникатив күнекмә. Үз фикерен текстан өземтәләр китереп дәлилли алу

Үзең белән идарә итүгә юнәлдерелгән белем һәм күнекмәләрне тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү, тормышта үз урыныңны күзаллый башлау

Г.Тукай

Тормыш юлының иҗаты белән аерылгысыз бәйләнешен белү

Регулятив күнекмә. Телдән һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу

Танып-белү күнекмәсе. Үзенә кирәкле мәгълүматны төрле формада бирелгән чыганаклардан туплау;

Коммуникатив күнекмә. Фикер кабул иткәнче, төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау        

Шәхси сайлау нигезендә  әхлакый проблемаларны чишүдә компетентлык һәм камилләшкән мораль аң, әхлакый хисләр һәм әхлакый тәртип (үзеңне тоту), үз гамәлләреңә аңлы һәм җаваплы караш формалаштыру

Р.Батулла

Автор хикәяләвенә, персонаж-

лар сөйләменә, деталь образларга, сурәтләү чараларының төгәллегенә игътибар итеп хикәяләрне уку

Регулятив күнекмә. План нигезендә эш оештыру, үз эшчәнлегенең максатка ирешүдә ни дәрәҗәдә нәтиҗәле булуын күзәтү

Танып-белү күнекмәсе. Укуның төрле формаларыннан файдалану; укылган әсәрнең эчтәлеген текстка якын итеп, кыскача сайлап сөйли белү

Коммуникатив күнекмә. Үз эшен контрольдә тоту, иптәшләренә ярдәм итү        

Туган телеңне, туган төбәгеңнең, милләтеңнең тарихын һәи мәдәни мирасын белү.  2.  Мораль  (әхлакый) проблемаларны чишүдә  үз гамәлләреңә аңлы һәм җаваплы караш формалаштыру

Комик образлар.

Г.Камал

Комедиянең эчтэлеген белү. Әсәрнең темасын һәм идеясен билгеләү; әсәрнең сюжетын сөйли белү; геройларны чагыштырып, характеристика бирү; төп конфликтны билгеләү; сюжет үсешенең төп этапларын табу; драматургның тел үзенчәлеген характерлау. Эдәби анализ элементлары белән инша язу.

20 гасыр башы татар әдәбиятында комедиянең тоткан урынына бәя бирү

Татар театры тарихы һәм Г.Камалның тормышы һәм иҗаты турында күзаллау булдыру.

Регулятив күнекмәләр 1.Үзгәреп торучы ситуацияләрдә үз гамәлләреңә төзәтмәләр кертә белү; 2.Уку мәсьәләләренең дөреслегенә, аны чишкәндәге үз мөмкинлекләреңә бәя бирә белү

Танып-белү күнекмәсе.   1. Укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль  рәвештә  оештыра белүе, бәяләве, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;  мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү.

Коммуникатив күнекмә. 1.Язма һәм телдән монологик сөйләм төрләрен оста файдалана белү

Тотрыклы танып белү кызыксынуы һәм танып белү мотивы булдыруга шартлар булдыру

Лирик-эмоциональ образлар.

Дәрдемәнд, С.Рәмиев,

Х.Такташ, М.Җәлил

Чәчмә һәм тезмә әсәрләрнең уртак һәм аермалы якларын күрсәтә белү; рифмалы һәм рифмасыз шигырьләрдә аерымлыкларны табу.

Рифма төрләрен билгели белү; силлабо-тоник шигырь үзенчәлеген аера белү.

Шигырьләрне сәнгатьле итеп уку, әсәрнең ритмик-метрик үзенчәлекләрен характерлау.

Лирик герой һәм шагыйрь образларын тәңгәл китерә белү.

Дәрдмәнд шигырен яттан сөйләү.

Чәчмә һәм тезмә әсәрләр турында   күзаллау булдыру

Регулятив күнекмәләр 1.Үзгәреп торучы ситуацияләрдә үз гамәлләреңә төзәтмәләр кертә белү; 2.Уку мәсьәләләренең дөреслегенә, аны чишкәндәге үз мөмкинлекләреңә бәя бирә белү

Танып-белү күнекмәсе.   1. Укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль  рәвештә  оештыра белүе, бәяләве, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;  мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү.

Коммуникатив күнекмә. 1.Язма һәм телдән монологик һәм контекст сөйләм төрләрен оста файдалана белү

Баланың үзаңын үстерү, милләтне, ватанны яратырга өйрәтү, горурлык һәм гражданлык хисләре тәрбияләү

6 нчы сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау һәм гомумиләштерү

Тулы, киңәйтелгән, җентекле итеп язылган язма белән чыгыш ясау.

Контроль инша язу.

Регулятив күнекмә. Максатка ирешү юлларын билгеләү

Танып-белү күнекмәсе. Укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль оештыра белүе, бәяләве, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве

Коммуникатив күнекмә. Күмәк эш вакытында, бигрәк тә фикерләр төрле булганда, бер фикергә килә белү

Мәктәпне тәмамлап чыккач та матур әдәбият укуга ихтыяҗ,  әдәби әсәрнең эстетик кыйммәтен, поэтикасын аңларлык эстетик зәвык булдыру.

Бүлекнең исеме

Кыскача эчтәлеге

Сәгать саны

Кабатлау

  Халык авыз иҗатының эпик жанрларын кабатлау (бәет, әкият, риваять һәм легендалар), метафора һәм аллегория

4

Мифлар.

Мифларның барлыкка килү концепцияләре. Мифларның  классификациясе. Татар халкы иҗат иткән мифлар.  “Алып кешеләр”, “ Җил иясе җил чыгара” мифлары.

6

Әдәбиятта мифологик һәм дини сюжетларның үсеше. Каюм Насыйри

Каюма Насыриның фәнни һәм эдәби эшчәнлеге(1825-1902). Татар халкының  фольклорын, этнографиясен, әдәбиятын, тарихын өйрәнүе. К. Насыриның  «Әбүгалисина» әсәре. Әсәрдәге фантастик  сюжет һәм  мәгърифәтчелек идеяләре.

Татарларда мәгърифәтчелек хәрәкәте.

Фикер алышу өчен тема. Әбүгалисина тарихи персонаж, әкият герое яки мәгърифәтчелек идеалымы? 

10

Фольклор жанрларының әдәбиятка күчүе: шартлылык

Г.Рәхим

Г. Рәхимнең «Яз әкиятләре» хикәясе.

Аллегорик образлылык(аллегорическая образность). Хикәяләүче автор образы.  Повествование от лица персонажа-рассказчика. Риясызлык- кешедәге әһәмиятле сыйфатларның берсе булуын раслау (утверждение бескорыстия как важного человеческого качества)

4

Г.Ибраһимов

Яшәү гармониясен мактау, әхлак бөтенлеге һәм халык тормышының матурлыгы(прославление гармонии бытия, нравственной цельности и красоты народной жизни) «Алмачуар» хикәясе. Кеше образлары системасы.        

Алмачуар образы. Кечкенә геройның атка булган мәхәббәте. Сөйләүче малай һәм хикәяләүче образларның функцияләре.  Этнографические детальләр һәм  материаллар. Татар авылы  образы.

6

Г.Тукай.

Г.Тукайның«Исемдә калганнар»  автобиографик повесте. Хикәяләүче образы: кечкенә Апуш һәм шагыйрь Габдулла. Характер. Истәлекләр, шартлылык, уйдырма(вымысел).

6

Р.Батулла.

«Имче».Тукайның бала чагы турында тарихи сюжет.

 Батулла герое белән Тукай  Апушы арасында охшашлык һәм аерма. Тарихи ситуацияләрне барлыкка китерү алымнары. Сөйләү үзенчәлекләре. 

6

Комик образлар.

Татар реалистик  драматургиясенә нигез салучы Г. Камалның тормыш юлы һәм иҗаты. Комедиядә төп    конфликтлар.  Г. Камалның «Беренче театр» әсәре. мәгърифәтчелек идеяләре, комик чаралар.

6

Лирик-эмоциональ образлар.

Дәрдемәнд «Видагъ». Лирик текстның эчтәлеге, лирик  герой, сагыш хисе. Геройның эчке дөньясын ачучы чара буларак табигать образлары. Пейзаж турындагы шигырьләрнең фәлсәфи фикере һәм аларның символикасы. Дәрдемәнднең тормышы һәм иҗаты.

Татар әдәбият белеме  Дәрдемәнд  турында.  

4

С. Рәмиев

«Уку» шигыре.  Мәгърифәтчелек  мотивы. Автор образы. Гражданлык лирикасы. С.Рәмиевнең тормышы һәм иҗаты.  Татар әдәбият белеме Рәмиев турында.

4

Х. Такташ

«Пи-би-бип»  шигыре. Туган җир һәм табигать образы.

4

М. Җәлил

«Сандугач һәм чишмә». Шартлылык,  аллегория.

4

Кабатлау

6 нчы сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау һәм гомумиләштерү

4

Барлыгы

68

Бүлек исеме

Предмет нәтиҗәләре

Метапредмет нәтиҗәләр

Шәхескә бәйле        нәтиҗәләр

Укучы өйрәнә-чәк

Укучы өйрәнергә мөмкинлек алачак

Кабатлау: образлар системасы. Деталь һәм образ төшенчәләре.

Әдәбиятның тормышны сурәтләүдә нинди сәнгатьчараларына мөрәҗәгать итүен күзәтеп, образлы фикерләү мөмкинлеген арттыру

Сәнгать төрләрен белергә; башка сәнгать төрләре арасында әдәбиятның мөмкинлекләрен ачыкларга

Регулятив күнекмә. Фикерләрне эзлекле рәвештә формалаштыру.

Танып-белү күнекмәсе. Сәнгать турында гомуми күзаллау булдыру, сүз сәнгате буларак, әдәбиятның үзенчә-лекләрен билгеләү, сүз сәга-тенә нигезләнгән башка сән-гать төрләре белән бәйләне-шен ачыклау.

Коммуникатив күнекмә. Сөйләм телен үстерү.

Әдәбиятның кеше тормышындагы ролен билгеләү

“Идегәй” дастанының кыскача эчтәлеге, төп геройлары һәм сәнгати үзенчәлекләре. XV гасырның беренче яртысы.

Эпос геройлары:гомумкешелек һәм милли үзенчәлекләре.

Тарихи дастан “Идегәй”не өйрәнү, образлар системасын анализлау

Татар һәм башка халыклар фольклорындагы төп проблемаларны аңларга

Регулятив күнекмә. Лирик геройның хисләрен, әсәрнең образлар системасын ачу, үз фикереңне дәлилләр белән ныгыту.

Танып-белү күнекмәсе. Дастан жанры турында мәгъ-лүматны үзләштерү, аның югары идеялелеген, сәнгати камиллеген бәяләү.

Коммуникатив күнекмә. Укыган әсәрнең эчтәлеген өлешләргә бүлеп сөйләү, фикерләрне телдән җиткерү.

Дастан геройларының гамәлләренә бәя бирү аша әхлак сыйфатларына ия булу

Матур әдәби-ятның эпик төре. Эпик жанрлар. Хикәя жанры. Н. Думави “Яшь ана” хикәясе. Әсәрнең тел үзенчәлекләре

Н.Думави иҗаты һәм “Яшь ана” хикәясенең әдәби кыйммәтен ачыклау.

Язучы иҗаты буенча презентация төзергә

Регулятив күнекмәләр.Әсәрнең образлар системасын ачу, үз фикереңне дәлилләр белән ныгыту.

Танып-белү күнекмәсе.   Хикәя жанрына бәя бирү алымнарын үзләштерү.

Коммуникатив күнекмә. Сөйләм телен үстерү; сүз байлыгын арттыру.

Әсәр геройлары үрнәгендә үзеңдә уңай сыйфатлар булдыру

Повесть жан-ры. Ш. Камал “Акчарлаклар” повесте. Чит җирдә бәхет эзләргә мәҗ-бүр булу проб-лемасы. Дра-матизм. Сән-гатьле сөйләм: хикәяләү, ди-алог, монолог.

Ш.Камал иҗатында һәм әдәбиятта "Акчарлаклар" повестеның урынын билгеләү

“Бәхет эзләп” китүче авылдашларыбыз турында мәгълүмат тупларга

Регулятив күнекмә. Анализ ясау күнекмәләрен үстерү.

Танып-белү күнекмәсе. Чагыштыра, анализ ясый белүгә ирешү.

Коммуникатив күнекмә. Сөйләм телен үстерү; сүз байлыгын арттыру.

Янәшәдәге кешеләргә игътибарлылык, дусларга карата хөр-мәт хисе булдыру, һө-нәр турында җитди ка-раш форма-лаштыру

Повесть жанры. Ә. Еники “Әй-телмәгән васы-ять”. Милли һәм социаль пробле-матика. Татар милләтенең яз-мышы турында уйланулар.Эпи-граф, багыш-лау. Ә. Еникинең тор-мыш юлы һәм иҗаты.

Ә.Еники турында мәгълүмат булдыру, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, әсәр композициясе үзенчәлекләрен күрә һәм аера белү

Үз әниегез турында альбом төзергә

Регулятив күнекмә. Анализ ясау күнекмәләрен үстерү

Танып-белү күнекмәсе. Әдәби әсәр белән тормышны чагыштыра, нәтиҗәләр ясый белү күнекмәләре булдыру.

Коммуникатив күнекмә. Укыган әсәрнең эчтәлеген өлешләргә бүлеп сөйләү, фикерләрне телдән җиткерү

“Әйтелмәгән васыять” әсәре үрнәгендә өлкән буынга ихтирамлы булу.

Повесть жанры. М. Мәһдиев “Без – кырык берен-че ел балалары” повесте. Проза әсәрләрендә ли-рик чигенешләр. Әдәбият үсе-шенең төрле этапларында мо-тив һәм тема-ларның кабат-лануы. XX гасыр башы, XX гасыр уртасы татар әдәбиятында милләт язмышы мотивлары.

М.Мәһдиевнең тормыш юлы һәм иҗаты белән танышу, «Без кырык беренче ел балалары» повестен анализлау

Әсәр буенча сәхнәләшт ерелгән спектакьлне карарга

Регулятив күнекмә. Әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр белән бәйләү.

Танып-белү күнекмәсе. Анализлау, нәтиҗә ясый белү, җавапларны дәлилләп күрсәтә белү күнекмәсен үстерү.

Коммуникатив күнекмә. Укыган әсәрнең эчтәлеген өлешләргә бүлеп сөйләү, фикерләрне телдән җиткерү.

Туган җиргә, туган телгә, милләткә мәхәббәт хисләренә, бер-береңә карата игъ-тибарлылык, мәрхәмәтле-лек сыйфат-ларына ия булу.

Әдәбиятның лирик төре. Лирика һәм лиро-эпика. Г. Тукай “Мил-ләтә” шигыре. Милләткә мө-рәҗәгать итү, үз халкыңа мәхәббәтне бә-ян итү. Лири-ка, граждан-лык лирика-сы.

“Милләтә”, “Милли моңнар”, “Шагыйрь”, “Театр” шигырьләрендә автор позициясен ачыклау һәм гражданлык лирикасының сыйфатларын барлау

Милли үзенчәлекләрнең кайда һәм ничек чагылыш табуын күрсәтә белергә, шагыйрь турында өстәмә мәгълүмат таба белергә

Регулятив күнекмә. лирик геройның хисләрен, әсәрнең образлар системасын ачу, үз фикереңне дәлилләр белән ныгыту.

Танып-белү күнекмәсе. Тукайны үз чорының иҗтимагый җирлегендә күзаллау, чор һәм шагыйрьнең аерылгысыз булуына төшенү.

Коммуникатив күнекмә. сәнгатьле сөйләм һәм лирик әсәргә анализ ясау күнекмәләрен үстерү.

Милли хиснең эчтәлеген аңлау, милләткә мәхәббәт хисенең тирәнлеген, милләткә хезмәт итүнең бөеклегенә төшенү

С. Хәкимнең “Бу кырлар, бу үзәннәрдә” шигыре. Туган як образы. Өлкән буын язучы-лары иҗатын-да лиризм, тарих, әдәбият турында фәл-сәфи фикер йөртү.

С.Хәкимнең тормышы һәм иҗаты турында мәгълүмат алу.

Яр Чаллы, КамАЗ төзелеше турында өстәмә материаллар тупларга

Регулятив күнекмә. Лирик геройның хисләрен, әсәрнең образлар системасын ачу, үз фикереңне дәлилләр белән ныгыту.

Танып-белү күнекмәсе.Тезмә әсәрләрнең үзенчәлекләрен билгеләү.

Коммуникатив күнекмә. Сәнгатьле сөйләм һәм лирик әсәргә анализ ясау күнекмәләрен үстерү.

С.Хәким әсәрләре нигезендә әхлак тәрбиясе һәм патриотик тәрбия булдыру

Әдәбиятның драматик тө-ре. Драма жанрлары. Татарларда драматургия-нең барлыкка килүе. Г. Ис-хакыйның “Җан Баевич” комедиясе. Сатира һәм ирония.

“Җан Баевич” комедиясенең сәнгатьчә эшләнешен ачыклау, геройларын бәяләү

Әсәрдәге вакыйгалар белән  шул чор вакыйгаларын чагыштырып карарга

Регулятив күнекмә. Әдәби әсәрне тормыштан алган фикер-карашлар, хис-кичерешләр белән бәйләү.

Танып-белү күнекмәсе.Әдәби әсәр белән тормышны чагыштыра, нәтиҗәләр ясый белү күнекмәләре булдыру.

Коммуникатив күнекмә. Сәнгатьле сөйләм һәм драма әсәренә анализ ясау күнекмәләрен үстерү.

Әсәргә салынган идеянең кыйммәтен кабул итү аша үз-үзеңне тәрбияләү

Ш. Хөсәенв “Әни килде” драмасы. Социаль-этик проблематика.

Образ, символ, архетип төшенчәләре.

Ш.Хөсәенов турында мәгъ-лүматлы бу-лу, драма жанрына хас үзенчәлекләрне, әсәрдә кулланылган сурәтләү алымнарын, әсәр компо-зициясе үзен-чәлекләрен күрә һәм аера белү

Әсәр вакыйгалары белән тормыш вакыйгаларын чагыштырырга

Регулятив күнекмә. Драма әсәрләрен анализлау күнекмәләрен үстерү.

Танып-белү күнекмәсе. Әсәрнең образлар системасын ачу, үз фикереңне дәлилләр белән ныгыту;

Коммуникатив күнекмә. Сөйләм телен үстерү; сүз байлыгын арттыру.

“Әни килде” драмасы мисалында гомумкешелек сыйфатларына ия булу

Татар әдәбиятын-да бәхет мотивла-ры. Г. Сабитов “Тәүге соклану” хикәясе. Хикәянең сюжеты, авыл тормышы карти-налары. Көнчелек нигезендә туган конфликт. Балачакны, үт-кәннәрне сагыну. Вакыйга, подтекст, контекст төшен-чәләре. Алтын балык, ак болыт символлары.

Г.Сабитовның тормыш юлы һәм иҗаты белән танышу, “Тәүге соклану”, “Ярсулы яз” хикәяләрен өйрәнү

Туган як  табигатен  саклау тәҗрибәсе булдырырга

Регулятив күнекмә. Проблемалы сорауларга җавап табу, дәлилләр китереп үз фикереңне раслау.

Танып-белү күнекмәсе. Әсәрләрнең эчтәлеген үзләштерү аша сәнгатҗчә эшләнеш үзенчәлеген аңлау.

Коммуникатив күнекмә. Сәнгатьле сөйләм һәм хикәягә анализ ясау күнекмәләрен үстерү.

Образларны ачу барышында әхлак тәрбиясе алу

Г. Гыйльма-нов “Язмыш-ның туган көне” әсәре. Ясалма дөнья. Пейзаж. Пор--трет. Психоло-гизм. Әдәби әсәрдә урын һәм вакыт, хронотоп төшенчәләре

Г.Гыйльманов турында мәгълүматлы булу, хикәя жанрына хас үзенчәлекләр, әсәр компози-циясее үзен-чәлекләрен күрә, аера белү

Әсәрдәге вакыйгалар һәм статистик мәгълүматлар-ны чагышты-рырга

Регулятив күнекмә. Проблемалы сорауларга җавап табу, дәлилләр китереп үз фикереңне раслау.

Танып-белү күнекмәсе. Чагыштыру, анализ ясый белүгә ирешү.

Коммуникатив күнекмә. Анализ ясау күнекмәләрен булдыру

Үз-үзеңдә әхлак сыйфатлары тәрбияләү

7 сыйныфта өйрәнгәннәр-не кабатлау һәм гомуми-ләштерү

ХХ гасырның икенче ярты-сында татар әдәбиятының үзенчәлеклә-рен билгеләү

Өстәмә чыганаклардан әдәби материал табарга

Регулятив күнекмә. Фикерләрне эзлекле рәвештә, мисаллар белән дәлилләү.

Танып-белү күнекмәсе. ХХ гасырның икенче яртысында татар әдәбиятын илдәге сәяси –тарихи вакыйгалар белән бәйләп өйрәнү

Коммуникатив күнекмә. Логик фикерләү, уйлау сәләтен үстерү.

Әдәбиятта темаларның күп булуын аңлап, китап укуга кызыксыну булдыру

№

Сәгать саны

Уку материалының эчтәлеге

Укучыларның гомумбелем әзерлегенә таләпләр

1

4

Кабатлау: образлар системасы. Деталь һәм образ төшенчәләре.

Лирикада лирик герой һәм автор образларын билгеләү, эпик әсәрләрдә сөйләүче һәм хикәяләүче, кеше һәм табигать образларын билгели белү.

2

6

“Идегәй” дастанының кыскача эчтәлеге, төп геройлары һәм сәнгати үзенчәлекләре. XV гасырның беренче яртысы.

Эпос геройлары:гомумкешелек һәм милли үзенчәлекләре.

Әсәр текстының эчтәлеген күзаллау.

Өзекләрне сәнгатьле уку.

Әсәрнең сюжетын, тематикасын, проблематикасын, идея эчтәлеген билгеләү. “Идел-йорт ” өзеген яттан сөйләү. Баш геройга бәяләмә язу.

3

6

Матур әдәбиятның эпик төре. Эпик жанрлар. Хикәя жанры. Н. Думави “Яшь ана” хикәясе. Әсәрнең тел үзенчәлекләре.

Текстларга анализ ясау. Жанр үзенчәлекләрен билгели белү. Бирелгән тема буенча чыгышлар ясау. Әсәрнең темасын һәм идеясен билгеләү.

4

8

Повесть жанры. Ш. Камал “Акчарлаклар” повесте. Чит җирдә бәхет эзләргә мәҗбүр булу проблемасы. Драматизм. Сәнгатьле сөйләм: хикәяләү, диалог, монолог.

Әсәр сюжетларын сөйли белү, персонажларга чагыштырмача бәя бирә белү.

5

6

Повесть жанры. Ә. Еники “Әйтелмәгән васыять”. Милли һәм социаль проблематика. Татар милләтенең язмышы турында уйланулар.

Эпиграф, багышлау.

Ә. Еникинең тормыш юлы һәм иҗаты.

Төп конфликтны билгели белү, сюжет үсешенең төп этапларын билгеләү, язучы теленең үзенчәлекләрен күрсәтә белү. Ш. Камал һәм Ә. Еники әсәрләре буенча әдәби анализ алымнарыннан файдаланып, сочинениеләр язу.

6

8

Повесть жанры. М. Мәһдиев “Без – кырык беренче ел балалары” повесте. Проза әсәрләрендә лирик чигенешләр. Әдәбият үсешенең төрле этапларында мотив һәм темаларның кабатлануы. XX гасыр башы, XX гасыр уртасы татар әдәбиятында милләт язмышы мотивлары.

Повесть  жанры.Хикәяләүче,автор образы,автор позициясе. 20нче йөз башы  һәм  икенче яртысында татар әдәбиятында милләт язмышы  мотивлары.

Татар прозасында лиризм  һәм орнаментализм. Лирик чигенешләр.Әсәрнең геройлары. Сәнгати алымнар һәм стиль.

7

3

Әдәбиятның лирик төре. Лирика һәм лиро-эпика. Г. Тукай “Милләтә” шигыре. Милләткә мөрәҗәгать итү, үз халкыңа мәхәббәтне бәян итү. Лирика, гражданлык лирикасы.

Лирик төрнең үзенчәлекләрен билгеләү.

Лирик геройны, аның хис-тойгыларын аерып чыгару.

Тукай иҗаты буенча мөстәкыйль эш.

8

3

С. Хәкимнең “Бу кырлар, бу үзәннәрдә” шигыре. Туган як образы. Өлкән буын язучылары иҗатында лиризм, тарих, әдәбият турында фәлсәфи фикер йөртү.

Шигырьләргә анализ ясау. Шагыйрь иҗаты турында күзаллау булдыру. С. Хәким шигырьләрендә фольклор белән аваздашлыкны аера белү.

9

8

Әдәбиятның драматик төре. Драма жанрлары. Татарларда драматургиянең барлыкка килүе.

Г. Исхакыйның “Җан Баевич” комедиясе.

Сатира һәм ирония.

Г. Исхакый әсәрләре мисалында драматик төр һәм комедия үзенчәлекләренә хас билгеләрне аерып чыгару. Төп геройга характеристика бирү.

10

8

Ш. Хөсәенв “Әни килде” драмасы. Социаль-этик проблематика.

Образ, символ, архетип төшенчәләре.

Ш. Хөсәенв әсәрләре нигезендә драма әсәрләренең үзенчәлеген билгеләргә өйрәнү. Ш. Хөсәенов драмасы буенча сочинение язу.

11

3

Татар әдәбиятында бәхет мотивлары. Г. Сабитов “Тәүге соклану” хикәясе. Хикәянең сюжеты, авыл тормышы картиналары. Көнчелек нигезендә туган конфликт. Балачакны, үткәннәрне сагыну. Вакыйга, подтекст, контекст төшенчәләре. Алтын балык, ак болыт символлары.

Әсәрнең сюжетына бәя бирү. Кыскача сөйләү, башка заттан сөйләү күнекмәләренә ия булу. Тексттан символларны табып, аларның функциясенбилгеләү.

12

2

Г. Гыйльманов “Язмышның туган көне” әсәре. Ясалма дөнья. Пейзаж. Портрет. Психологизм. Әдәби әсәрдә урын һәм вакыт, хронотоп төшенчәләре

Хикәядә автор позияциясен белдерү формаларын анализлау.

13

3

7 сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау һәм гомумиләштерү

14

68

Барлыгы

Бүлек исеме

Предметларның нәтиҗәсе

Метапредмет нәтиҗә

Шәхси нәтиҗә

Укучы өйрәнә

Укучы мөмкинлек ала укырга

Матур әдәбият үсеше

- әдәбиятның  жанр төрләрен аера белү;

-матур әдәбиятның төрләрен аера белү

үз фикерен әйтә белү;

-сәнгатьле уку;

-эшчәнлек алгоритмын мөстәкыйль төзи белү

Танып-белү күнекмәсе.

Үз фикерен төгәл һәм тулы итеп җиткерә белү

Регулятив күнекмә.

Логик фикерләүне үстерү, төп фикерне билгели, аны үз сүзләре белән әйтеп бирә алу

Коммуникатив күнекмә.

Тема буенча сораулар бирә белү, үз фикерен дәлилле җиткерү, билгеле бер күрсәтмә нигезендә эшли белү

Сүз сәнгатен халыкның яшәү рәвешен, рухи кыйммәтләрен саклап калган һәм беркетә килгән хәзинә буларак кабул итү

Әдәбиятта төрле форма психологизм барлыкка килү

-психологизм төрләрен аера белү;

-сәнгатьнең бер төре итеп кабул итү;

-әсәрләрне анализлый белү

Төркемдә яки парларда фикер алышканда, үз уеңны, хисләреңне белдерү өчен, төрле сөйләм чараларыннан файдалана белү, эшчәнлегеңне планлаштыру һәм, ситуациягә карап, аны регуляцияләү, көйләү.

 -аерым билгеләрне аеру максаты белән текстларны чагыштыру, төшенчә итеп чыгару

-төшенчәләрне билгеләү,  йомгаклау, аналогияләрне табу.

-Уку мәсьәләләренең дөреслегенә, аны чишкәндәге үз мөмкинлекләреңә бәя

белү белү.

-активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл эшчәнлегенә һәм рухи эшчәнлеккә өйрәтү, шәхес буларак формалашуны дәвам итү. Укуга җаваплы караш, хезмәткә хөрмәтле караш формалаштыру, социаль кирәкле хезмәттә катнашу.

Татар әдәбиятында романтик стиль  

-әдәби әсәрләр аша романтиканы таба белү;

-матур әдбиятта фольклорга хас билгеләрне таба белү;

- татар әдәбиятына хас рухи-әхлакый кыйммәтләрне, әдәби-эстетик үзенчәлекләрне аңларга

 Яңа төшенчәләрнең күләмен билгеләү, аларны модельләштерү. -уку эшчәнлеге максаты белән аның мотивы арасындагы бәйләнешне аңлау

 -аерып алынган проблеманы мөстәкыйль хәл итү, рефлексия ясау.

-сөйләм телен, язу культурасын һәм иҗади фикерләвен үстерү

- бер фикер кабул иткәнче, төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау

1. Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә, гражданлык позициясенә (карашына) карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш.

Татар әдәбиятында патриотизм

-укыган әдәби әсәрнең эчтәлеген, темасын, проблемасын, идеясен  билгеләү;

- классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларына кагылышлы төп фактларны белү-

-дәреслек материалын  тиз һәм урынлы файдалану, чагыштыра, гомумиләштерә белү. Фикер йөртүнең логик чылбырын язу.

 - теләсә нинди эшчәнлектә иң беренче проблеманы аерып алу, аның чишелеш юлларын билгеләү.  

-мөстәкыйль рәвештә максатка ирешү юлларын, шулай ук альтернатив юлларын планлаштыра белү.  

- уку һәм танып-белү процессында үзбәя, карар кабул итүне аңлы рәвештә сайлый белү.

Заманча дөньяның социаль, мәдәни, тел, рухи төрлелеген истә тотып, фән һәм иҗтимагый практиканың  тиешле заманча үсеш дәрәҗәсенә туры килә торган   дөньяга тулы бер  караш булдыру

Татар әдәбиятында фәлсәфә

- классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларына кагылышлы төп фактларны белү;

- әдәбиятта үлемне җиңү мотивын сүрәтләү

-тема буенча фикер алышуда актив катнашу, үз фикереңне башкаларны ышандырырлык төпле дәлилләр белән җиткерә белү.

-аерып алынган проблеманы мөстәкыйль хәл итү.  

-уку һәм танып-белү  гамәленең эффектив юлларын сайлап ала белү.

-уку мәсьәләләренең дөреслегенә, аны чишкәндәге үз мөмкинлекләреңә бәя бирә белү.

-сәламәт һәм  куркынычсыз яшәү рәвеше кыйммәтләренең формалашуы. Кеше матурлыгын аңлау  аша, үз илеңнең мәдәният тарихына хөрмәт

Кабатлау

-ел буе язучы шагыйрләр  һәм аларның әсәрләре турында алган мәглүматны искә алу

Төшенчәләрне билгеләү,  йомгаклау, аналогияләрне таба белү

.

Бүлек исеме

Кыскача эчтәлек

Сәгатьләр саны

Кабатлау

Матур әдәбиятның лирик, эпик һәм драма төрләрен кабатлау

2

Матур әдәбият үсеше

    Мөхәммәдьярның «Нәсыйхәт» шигыре. Борынгы һәм урта гасырлар татар әдәбиятының шәрык әдәбиятына йөз тотып үсү-үзгәрүе, ислам идеологиясенә, фәлсәфәсенә нигезләнүе. Тотрыклы мотивлар: мәрхәмәтлелек, игелекле исем–ат, әхлаклылык, камил инсан һ.б.

    Татарларда мәгърифәтчелек хәрәкәте. Муса Акъегетзадәнең «Хисаметдин менла» повесте. Әдәбиятта яңа төр һәм жанрларның аерымлануы. Повесть жанры. Әсәрнең сюжеты, тема, проблема, идеясе. Мәгърифәтчелек әдәбиятында төп тема -  аң-белем, әхлак, тәрбия, һөнәрле булу, төп каршылык – искелек һәм яңалык көрәше.

М.Гафуриның «Нәсыйхәт» шигырендә үгет-нәсыйхәт бирү.  Үгет-нәсыйхәт бирүнеӊ төп мотивы – кешене әхлаклы, аң-белемле итү.

10

  Әдәбиятта психологизм

Шәриф Камалның «Буранда» хикәясе. Хикәядә авторныӊ төп максаты – Мостафаның кичерешләрен аңлату. Ананың хәсрәтле тормышы, төп геройның үкенү сәбәпләре икесенә карата да кызгану хисләре уята. Буран образы – адаштыра торган табигать күренеше генә түгел, Мостафаның әнисенә булган мөнәсәбәтендә зур ялгышуы, адашуы, хәзерге хисләре, күңел халәте. Әсәрнең фаҗигале тәмамлануы, аеруча үкенеч белән тасвирлануы хикәяне онытылмаслык итеп истә калдыра

   Фатих Әмирханның «Бер хәрабәдә» хикәясе. Хикәядә авыр, кайгылы хәлләрнең сурәтләнүе. Матурлык, Яшьлек, Мәхәббәт, Бәхетнең вакытлы булуы аша тормышның мәгънәсе юклыкка төшенү.  Әсәрнең эчке катламын музыка аша бирү:  Сөләйман карт елавы, капка, кыңгырау, бакча, сандугач тавышы, гитараның моӊлы уйнавы, карчыкның йөткерүе карга каңгылдавы

8

Татар әдәбиятында романтик стиль  

Фәтхи Борнашның «Таһир-Зөһрә» трагедиясе. Шигырь белән язылган, дастан сюжетына нигезләнгән булуы, дөнья әдәбиятында киң таралган мәхәббәт һәм мәкер, гаделлек һәм явызлык көрәше.

Һади Такташның «Алсу» поэмасы. Үз чорының кичерешләрен, каршылыкларын чагылдыру һәм яшьлекнең, көрәш романтикасының сурәтләнеше

Гадел Кутуйның «Тапшырылмаган хатлар» повесте.

Мәхәббәт, гаилә кору темасын ачу. Конфликтның кемнәр арасында баруы, сәбәпләре, чишелеше ягыннан әсәрне анализлау. Төп конфликтның эчке конфликт булуына басым ясау.  Галиянең хатларны үзе өчен язуын ачыклау.

Кәрим Тинчуринның «Сүнгән йолдызлар» драмасы. Фаҗигале драма жанрында язылган әсәрнең сюжет-композициясен ачыклау. Кеше бәхете темасының бирелеше, драманың проблема, идеясен билгеләү.

23

Татар әдәбиятында патриотизм

Фатих Кәримнең «Сибәли дә сибәли» шигырендә сугыш фаҗигасен табигать күренешләре, Сугыш чоры иҗатының үзенчәлекләре: җиңүгә ышаныч белән илен сакларга ант итү; лирик геройның рухи дөньясы баю; яшәү һәм үлү турында фәлсәфи уйлануы; фашизмга нәфрәт хисләре; туган ягын, якыннарын сагыну.

Фәнис Яруллинның «Җилкәннәр җилдә сынала»  повестеның–автобиографик повесть булуы һәм Кешене данлау, зурлау темасының бирелеше

Равил Фәйзуллинның «Җаныңның ваклыгын сылтама заманга…» шигырендә табигый хис-кичерешләр чагылыш тапкан шигырләренең җырлар булып китүе.

15

Татар әдәбиятында фәлсәфә

Туфан Миңнуллинның «Әлдермештән Әлмәндәр»  моңсу комедиясе. Каршылыкның төрләре: төп сюжет сызыгында тышкы каршылык Әлмәндәр һәм Әҗәл арасында,  эчке каршылык Әҗәл күңелендә; ярдәмче сюжет сызыкларында тышкы каршылык Әлмәндәр белән Өммия, Әлмәндәр белән Искәндәр арасында формалаша. Төп сюжет сызыгындагы эчке каршылыкның төп каршылык булуы. Әсәрнең фәлсәфи фикерләр белән баетылуы. Әлмәндәр образының бирелеше, аның замандаш сыйфатларын туплаган, халыкчан образ-характер булуы.

 Мөдәррис Әгъләмовның «Каеннар булсаң иде», «Учак урыннары» шигырьләре. Классик шигырьгә йөз тотып иҗат итүе. Кешене данлау, зурлау темасының бирелеше.

7

Кабатлау

Ел буена үткәннәрне гомумиләштереп кабатлау

3

Барлыгы

68

Бүлек исеме

Предметларның нәтиҗәсе

Метапредмет нәтиҗә

Шәхси нәтиҗә

Укучы өйрәнә

Укучы мөмкинлек ала укырга

Сәнгать төре буларак әдәбият

-сәнгат төре буларак әдәбиятны карау

-әдәбиятны сәнгаттән аера  белергә;

-сәнгатьле укый белергә

Регулятив күнекмәләр

Эшчәнлекне мөстәкыйль рәвештә оештыра белү, бәяләү, шулай ук альтернатив юлларны планлашт Танып-белү күнекмәләре

Аңлап уку: текстта тасвирланган вакыйга, күренеш, процесслар арасындагы  элемтәне билгеләү.

Коммуникатив күнекмәләр

Укытучы һәм яшьтәшләре белән бердәм эшчәнлекне оештыра белү күнекмәсе булдыру

Әхлакый-рухи сыйфатларны камилләштерү, күпмилләтле илебезгә карата ярату хисләре, татар әдәбиятына һәм башка халыклар әдәбиятына, мәдәниятенә ихтирамлы мөнәсәбәт тәрбияләү.

Борынгы, урта гасыр төрки-татар әдәбияты

-борынгы, урта гасыр татар әдәбияты турында кузаллау булдыру;

-үсеш этапларын таба белү

- аерып алынган проблеманы мөстәкыйль хәл итү, рефлексия ясау;

Регулятив күнекмәләр

 Эшчәнлекне мөстәкыйль рәвештә оештыра белү, бәяләү, шулай ук альтернатив юлларны планлаштыра белү.

Танып-белү күнекмәләре

Уку һәм танып-белү мәсьәләләрен чишү өчен билге, символ, модель, схемаларны  үзгәртү һәм куллана белү.  

Коммуникатив күнекмәләр

Укытучы һәм яшьтәшләре белән бердәм эшчәнлекне оештыра һәм карар кабул итә белү.  

Активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл эшчәнлегенә һәм рухи эшчәнлеккә өйрәтү, шәхес буларак формалашуны дәвам итү. Укуга җаваплы караш, хезмәткә хөрмәтле караш формалаштыру, социаль кирәкле хезмәттә катнашу.

XIX гасырда татар әдәбияты

- татар әдәбиятында реал поэзия турындабелешмә;

-татар әдәбиятына хас рухи-әхлакый кыйммәтләрне, әдәби-эстетик үзенчәлекләрне аңларга;

-укыган әдәби әсәрнең эчтәлеген, темасын, проблемасын, идеясен беркадәр билгеләргә, геройларны бәяли белергә;

-уку һәм сөйләм барышында орфоэпик нормаларны сакларга;

Регулятив күнекмәләр

Аерып алынган проблеманы мөстәкыйль хәл итү, рефлексия ясау.  

Танып-белү күнекмәләре

Логик фикерләү, дөрес нәтиҗә һәм йомгак ясау

Коммуникатив күнекмәләр

Дәлилле итеп үз фикерен башкаларга җиткерә белү, өлкәннәр һәм яшьтәшләре белән продуктив уртак гамәл оештыра белү.  .

Шәхси сайлау нигезендә мораль (әхлакый) проблемаларны чишүдә компетентлык һәм камилләшкән мораль аң, әхлакый хисләр һәм әхлакый тәртип, аңлы һәм җаваплы караш формалаштыру.

XX гасыр башында татар әдәбияты

уңай герой, лирик герой төшенчәләрен аера белергә;

модернизм төшенчәсен ачыкларга;

-татар театры тарихы турында белешмә  

- классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларына кагылышлы төп фактларны белергә;

-әдәби әсәрләр, ирекле темалар буенча татар телендә иҗади эшләр башкарырга

Регулятив күнекмәләр

Мөстәкыйль рәвештә максатка ирешү юлларын, шулай ук альтернатив юлларын планлаштыра белү.  Танып-белү күнекмәләре

Логик фикерләү, дөрес нәтиҗә һәм йомгак ясау күнекмәләре.  Коммуникатив күнекмәләр

 Укытучы һәм яшьтәшләре белән бердәм эшчәнлекне оештыра белү күнекмәсе булдыру.

Укучыларның үзләре теркәлгән яки оештырган социаль мөнәсәбәтләрне яхшырту процессында катнашырга әзер булуы. Үз-үзеңне күрсәтү һәм мәдәниятнең әдәби, әхлакый  киңлегендә  ориентлаша белү сәләте формалаштыру

XX гасырның беренче яртысында татар әдәбияты

1917 елдан соңгы тормышның татар әдәбиятында чагылышы;

-Бөек Втан сугышы чорын әсәрләр аша күзәтү;

Репрессия турында белешмә алу

классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларына кагылышлы төп фактларны белергә;

-укыган әдәби әсәрнең эчтәлеген, темасын, проблемасын, идеясен беркадәр билгеләргә, геройларны бәяли белергә;

Регулятив күнекмәләр

Уку һәм танып-белү  гамәленең эффектив юлларын сайлап ала белү

Танып-белү күнекмәләре

Аңлап уку: текстта тасвирланган вакыйга, күренеш, процесслар арасындагы  элемтәне билгеләү. Коммуникатив күнекмәләр

Яшьтәшләре белән төркемгә берләшә, индивидуаль һәм төркемдә эшли белү.

Сәламәт һәм  куркынычсыз яшәү рәвеше кыйммәтләрен формалаштыру

Кеше матурлыгын аңлау  аша, үз илеңнең мәдәният тарихына хөрмәт хисе уяту

XX гасырның икенче яртысында татар әдәбияты

XX гасырның икенче яртысында татар әдәбиятына күзәтү;

Тарихи  романнар турында белешмә

- классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларына кагылышлы төп фактларны белергә;

-укыган әдәби әсәрнең эчтәлеген, темасын, проблемасын, идеясен беркадәр билгеләргә, геройларны бәяли белергә

Регулятив күнекмәләр

Теләсә ниндиэшчәнлектә иң беренче проблеманы аерып алу, аның чишелеш юлларын билгеләү.  

Танып-белү күнекмәләре

 Сәбәп-нәтиҗә элемтәләрен урнаштыру.  

Коммуникатив күнекмәләр

Дәлилле итеп үз фикерен башкаларга җиткерә белү, өлкәннәр һәм яшьтәшләре белән продуктив уртак гамәл оештыра белү.

Шәхси сайлау нигезендә мораль (әхлакый) проблемаларны чишүдә компетентлык һәм камилләшкән мораль аң, әхлакый хисләр һәм әхлакый тәртип, аңлы һәм җаваплы караш формалаштыру

XX – XXI гасырларда бездә һәм чит илләрдә татар әдәбияты

XX – XXI гасырларда бездә һәм чит илләрдә татар әдәбияты турында белешмә

классик әдипләрнең тормыш һәм иҗат юлларына кагылышлы төп фактларны белергә;

-әдәби әсәрләр, ирекле темалар буенча татар телендә иҗади эшләр башкарырга

Регулятив күнекмәләр

Уку мәсьәләләренең дөреслегенә, аны чишкәндәге үз мөмкинлекләреңә бәя бирә белү.

Танып-белү күнекмәләре

Уку һәм танып-белү мәсьәләләрен чишү өчен билге, символ, модель, схемаларны  үзгәртү һәм куллана белү.  

Коммуникатив күнекмәләр

Үз хисләреңне, фикерләреңне бирү, үз эшчәнлегеңне планлаштыру.  

Башка кешеләр белән диалог оештырырга әзер һәм сәләтле булу һәм үзара аңлашуга ирешү.  Мәгънәви, эстетик һәм шәхескә юнәлтелгән кыйммәт буларак, әдәби мәдәниятнең гореф-гадәтләренә актив мөнәсәбәт формалаштыру.

Кабатлау

Ел буена үтелгәнәрне кабатлау

-төркемнәрдә эш башкару

-анализ, йомгак ясау

Регулятив күнекмәләр

Мөстәкыйль рәвештә максатка ирешү юлларын, шулай ук альтернатив юлларны планлаштыра белү.  Танып-белү күнекмәләре

Логик фикерләү, дөрес нәтиҗә һәм йомгак ясау

Коммуникатив күнекмәләр

Яшьтәшләре белән төркемгә берләшә, индивидуаль һәм төркемдә эшли белү.

Социаль үзгәрешләрнең субъекты итеп үзләрен тәкъдим итүе; оештыру эшчәнлегендә компетентлык кыйммәтләрен үзләштерү.

Бүлекләр исеме

Кыскача эчтәлек

Сәгатьләр саны

Сәнгать төре буларак әдәбият

Әдәбиятның башка сәнгать төрләре арасында урыны. Сүз сәнгатендә  тормыш моделен төзү үзенчәлекләре. Тормышны һәм кешенең бай рухи дөньясын танып–белү чарасы буларак әдәбият. Аның әхлакый һәм эстетик яктан кешегә йогынтысы.

2

Борынгы, урта гасыр төрки-татар әдәбияты

Борынгы төрки-татарлар турында тарихи-әдәби мәгълүмат. Борынгы, урта гасыр төрки -татар әдәбиятының үсеш этаплары.Татар әдәбиятында гомумтөрки халыкның халык авыз иҗаты.Борынгы төркиләр тарихында Орхон-Енисей һәйкәлләре һәм төркиләрнең яшәү рәвеше. М.Кашгарыйның “Диване лөгатет төрек “китабы” - төрки әдәбиятта язма әдәбиятны өйрәнүдәге төп чыганак.

Й.Баласагунлының “Котадгу белек” китабы- төрки халыкның беренче классик поэмасы.

К.Галинең “Кыйссаи Йосыф” поэмасы - болгар татар әдәбиятының төп гимны. Ул матурлык, кешелеклелек һәм хисләр чыганагы булып тора.

Алтын Урда чорында төрки-татар әдипләре: Котб, С.Сараи һәм Хәрәзми. Дини-суфи   юнәлештә иҗат итү

Казан ханлыгы чорына күзәтү, аның рус дәүләтенә кушылуы. М.Колый хикмәтләрендә татар халкының авыр тормышы турында фәлсәфи фикер.

8

XIX гасырда татар әдәбияты

Г.Курсави, И.Хәлфин, К.Насыри, Ш.Мәрҗәни, Х.Фәизханов, И.Гаспринскиларның мәгърифәтчелек хәрәкәте.

Г.Кандалый, Акмулла һ.б.иҗатлары аша татар әдәбиятында реаль поэзия туу.

 Әдәбиятта европа тибында яңа төрле жанрлар туу. (З.Бигиевнең “ Өлүф, яки Гүзәл кың Хәдичә”романы)

 Татар халкы, татар хатын-кызының яшәү рәвеше үзгәрү, алга китү  

10

XX гасыр башында татар әдәбияты

 XX гасыр башында татар әдәбиятының рус һәм европа культурасы белән багланышка керә башлавы

(Ф. Әмирханның “Хәят” драмасы).

Модернизм. Модернизм алымнары

 (Г.Камал “Банкрот” комедиясе)

10

XX гасырның беренче яртысында татар әдәбияты

Татар әдәбиятында 1917 елдан соңгы  авыр еллар.

Роман жанрының активлашуы( М.Галәү “Мөһәҗирләр” романы)

 Поэзиядә сугыш елларының төп образлары  (М.Җәлил “Җырларым”, “Тик булса иде ирек”, Г.Кутуй “Сагыну”, Ә.Еники “Кем җырлады?” )

М.Җәлилнең тормыш юлы һәм иҗаты

   Бөек Ватан сугышы елларында татар  әдәбияты. Лирика һәм публицистиканың алга чыгуы. Кече жанрларның активлашуы. Төп тема-мотивлар, проблемалар. Сугыш чынбарлыгы һәм аны сурәтләү үзенчәлекләре.

Шагыйрь Х.Туфанның иҗат этаплары (“Кайсыгызның кулы җылы”, “Киек казлар” )

1940-1950 нче еллардагы әдәбиятның  лиро-фәлсәфә юнәлешендә үсеше

 Поэзидә эчкерсезлекнең алгы планга чыгуы

16

XX гасырның икенче яртысында татар әдәбияты

Татар әдәбиятының милли традицияләргә әйләнеп кайтуы. Әдәби әсәрләрдә татар   милли йолаларның үтеп керүе (А.Гыйләҗевнең “Җомга көн кич белән” повесте)

Соцреализм чорында трансформация рухында язылган әсәрләр   ( Н.Фәттах “Итил сы ака торур)

  Бу чорда татар әдәбиятында сыйфат үзгәрешләре, эзләнүләрнең “яңа дулкын” булып күтәрелүе. Совет һәм постсовет заманына тәнкыйди бәя биргән, шәхес һәм җәмгыять каршылыгын чагылдырган, ил тарихындагы олы этапларның, аерым шәхесләрнең  сурәтен тудырган әсәрләр язылу. Психологик башлангычның алга чыгуы аша шәхес тормышы, эчке дөньясының тарихи–иҗтимагый чынбарлыктан өстен булуын раслау.

ХХ гасырның икенче яртысында татар әдәбиятының милли нигезләргә кайтуы. Әлеге чорда яңа жанрлар, тема-мотивлар, әдәби формалар барлыкка килү. Әдәбиятның яңалыкка омтылышы: яңа иҗади агымнарга, жанр формаларына, темаларга мөрәҗәгать итү, әдәби герой мәсьәләсендә эзләнүләр. Азатлык, шәхес иреге, фикер хөрлеге мәсьәләләренең куелышы.

12

XX – XXI гасырларда бездә һәм чит илләрдә татар әдәбияты

ХХ-ХХI гасырлар чигендә татар әдәбиятында сыйфат үзгәрешләре, эзләнүләрнең “яңа дулкын” булып күтәрелүе. Совет һәм постсовет заманына тәнкыйди бәя биргән, шәхес һәм җәмгыять каршылыгын чагылдырган, ил тарихындагы олы этапларның, аерым шәхесләрнең  сурәтен тудырган әсәрләр язылу. Психологик башлангычның алга чыгуы аша шәхес тормышы, эчке дөньясының тарихи–иҗтимагый чынбарлыктан өстен булуын раслау.

   Татар, рус һәм чит ил әдәбиятлары арасында күптөрле бәйләнешләр. Мәңгелек темалар һәм образлар туу. (Зөлфәт “Тамыр көлләре”, “Тойгыларда алтын яфрак шавы”)

Әдәби әсәрләрдә тормышның аерым өлешләрендә кешеләр һәм җәмгыять арасында туган конфликтның сурәтләнеше (Ф.Садриев “Таң җиле” романы)

Халкыбыз традицияләрен  саклау һәм яклау (Т.Миңнуллин “Куляулык”)

8

Кабатлау

9 нчы класста укыганнарны гомумиләштереп кабатлау

2

Барлыгы

68

Бүлекнең исеме

Кыскача эчтәлек

Сәгатьләр саны

Бөек Ватан сугышы чоры әдәбияты

Бөек Ватан сугышы, аның әдәбиятка тәэсире. Төп тема проблемалар. Әдип һәм җәмгыять мөнәсәбәте.

2

30 нчы елларда татар әдәбияты

Әдәбиятның каршылыклы үсеше. Романтизм, модернизм иҗат юнәлешләренең әдәби мәйданнан төшерелеп, социалистик реализм агымының төп иҗат методы буларак раслануы. Традицияләрне дәвам итүче әсәрләр. Яңа тормыш төзү хакында сөйләүче әсәрләр.

12

XX-XI гасыр чигендә татар әдәбияты

Татар әдәбиятының милли нигезләргә кайтуы. Шушы чорда яңа жанрлар, тема-мотивлар, әдәби формаларның аваз салуы. Әдәбиятның яңалыкка омтылышы.

12

Әдәбиятта яңа җәмгыять һәм шәхес мөнәсәбәте

Психологик башлангычның алга чыгуы аша шәхес тормышы, эчке дөньясының тарихи-иҗтимагый чынбарлыктан өстен булуын раслау. Кешенең аңында, аң төпкелендә барган процессларны тергезү. Мифологик, шартлы-символик образларның активлашуы ярдәмендә милли проблематиканы яңа яссылыкта кую, миллилекне тоталитар идеологиягә каршы торучы көч итеп күтәрү.

8

Бүлек атамасы

Предмет нәтиҗәләре

Предметара  нәтиҗәләр

Шәхси нәтиҗәләр

Укучы өйрәнәчәк

Укучы өйрәнергә мөмкинлек ала

Сөйләм һәм аралашу

Тел материалы белән логик фикерләүне сорый торган эш төрләрен башкару;

телдән һәм язма сөйләмне синонимнар, фразеологизмнар белән баету, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрдән дөрес файдалана белү, сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен урынлы куллану;

лексикология, фонетика  буенча алган белемнәрен практик куллану күнекмәләренә ия булу;

сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча ныклы күнекмәләр булдыруны дәвам итү;

телдән һәм язма сөйләм осталыгы һәм күнекмәләрен камилләштерү;

Сөйләшү, нинди дә булса биремне бергәләшеп үтәү, бәхәс һәм тикшерүләрдә катнашу вакытында әйләнә-тирәдәгеләр белән максатчан рәвештә коммуникатив бәйләнешкә керү; формаль һәм формаль булмаган шәхесара һәм мәдәниятара аралашуның милли-мәдәни нормаларын үзләштерү;

татар теле лексикасы һәм фразеологиясенең төп стилистик чыганакларын, әдәби татар теленең төп нормаларын (орфоэпик, орфографик, пунктуацион), сөйләм этикасы нормаларын үзләштерү; аларны язма һәм телдән сөйләм вакытында куллану;

төрле белешмәләрдән, чыганаклардан тел турында кирәкле мәгълүматны табып, аларны тиешле урында дөрес итеп кулланырга;

Уку максатын мөстәкыйль билгеләү; тиешле мәгълүматны белү;

 кирәкле төзәтмәләр кертү; үз эшчәнлегең белән идарә итү.

Шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү.

 Горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;

Сөйләм эшчәнлеге

Тел материалы белән логик фикерләүне сорый торган эш төрләрен башкару;

телдән һәм язма сөйләмне синонимнар, фразеологизмнар белән баету, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрдән дөрес файдалана белү, сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен урынлы куллану.

Сөйләшү, нинди дә булса биремне бергәләшеп үтәү, бәхәс һәм тикшерүләрдә катнашу вакытында әйләнә-тирәдәгеләр белән максатчан рәвештә коммуникатив бәйләнешкә керү; формаль һәм формаль булмаган шәхесара һәм мәдәниятара аралашуның милли-мәдәни нормаларын үзләштерү.

мәхәббәт һәм аның белән горурлану хисләре тәрбияләү, туган телне саклау һәм үстерү өлкәсендә эшләргә теләк, омтылыш уяту;

Текст

Текст билгеләрен белү;

текст темасын, төп мәгънәсен, иң мөһим сүзләрне билгеләү;

текстның микротемасын билгеләү, аны кызыл юлларга бүлү;

абзацның һәм текстның композицион элементларын белү.

Текст кисәкләре һәм җөмләләрне бәйләүче лексик һәм грамматик чараларны табу;

тема бердәмлеге, 4хикәяләү эзлеклегеннән чыгып, текстны анализлау һәм характеристика бирү.

Сөйләмне дөрес куллана, бәяли белергә өйрәтү

туган телдә аралашу, үз фикереңне һәм хисләреңне төгәл, анык, күпьяклы итеп белдерү өчен кирәкле булган сүзлек составын һәм грамматик, стилистик чараларны белү;

Телнең функциональ төрлелеге

Телнең функциональ төрлелеге: гади сөйләм, рәсми стиль, фәнни стиль, публицистик стильләрне аеру.

Гади сөйләмгә хас булган тел-сурәтләү чаралары, сөйләм максаты, типик сөйләм ситуацияләре, кулланылу даирәсен белү. Гади сөйләмнең төп жанрлары: хикәя, әңгәмәне аера белү.

Рәсми стильгә хас булган тел-сурәтләү чаралары, сөйләм максаты, типик сөйләм ситуацияләре, кулланылу даирәсе. Рәсми стильнең төп жанрлары: гариза, аның үзенчәлекләрен белү. Фәнни стильнең төп жанрлары: аннотация, аның үзенчәлекләрен аеру.

Публицистик стильнең төп жанрлары: чыгыш, аның үзенчәлекләрен белү.

Гади сөйләм, рәсми стиль, фәнни стиль, публицистик стильләрне аерырга.

Рәсми стильгә хас булган тел-сурәтләү чаралары, сөйләм максаты, типик сөйләм ситуацияләрен белеп, кулланырга. Рәсми һәм фәнни стильләрнең төп жанрларын белергә, аларның үзенчәлекләрен аерырга.

Публицистик стильнең төп жанрлары: чыгыш, аның төрләрен, үзенчәлекләрен белергә.

Үз фикереңнең уңай һәм тискәре якларын аңларга, камилләштерергә  өйрәтү

Татар теле турында гомуми мәгълүмат. 

Тел материалы белән логик фикерләүне сорый торган эш төрләрен башкару;

телдән һәм язма сөйләмне синонимнар, фразеологизмнар белән баету, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрдән дөрес файдалана белү, сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен урынлы куллану;

лексикология, фонетика  буенча алган белемнәрен практик куллану күнекмәләренә ия булу;
- сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча ныклы күнекмәләр булдыруны дәвам итү;

• телдән һәм язма сөйләм осталыгы һәм күнекмәләрен камилләштерү;

Сөйләшү, нинди дә булса биремне бергәләшеп үтәү, бәхәс һәм тикшерүләрдә катнашу вакытында әйләнә-тирәдәгеләр белән максатчан рәвештә коммуникатив бәйләнешкә керү; формаль һәм формаль булмаган шәхесара һәм мәдәниятара аралашуның милли-мәдәни нормаларын үзләштерү;

татар теле лексикасы һәм фразеологиясенең төп стилистик чыганакларын, әдәби татар теленең төп нормаларын (орфоэпик, орфографик, пунктуацион), сөйләм этикасы нормаларын үзләштерү; аларны язма һәм телдән сөйләм вакытында куллану;

Максатка ирешү юлларын укытучы ярдәмендә планлаштыра белү.

   Үзконтроль нигезләрен яхшы белү, уку һәм танып-белү процессында үзбәя.

Үзмаксат кую, үз мөмкинлекләреңне белү-белмәү чикләрен чамалау.

Фонетика һәм графика

Фонетика,сүз ясалышы, лексикология бүлекләре буенча белемнәрне гомумиләштерү.

 Аваз. Татар теленең сузык авазлар системасын, сузыкларның язылышын, тартыкларның язылышын, телнең орфографик кагыйдәләрен кабатлау.

 Сүзнең лексик мәгънәсе, сүз ясалышы һәм сүз формасы үзгәрү турында белемнәрне искә төшерү.

Максатка ирешү юлларын мөстәкыйль планлаштыру, танып белү һәм уку мәсьәләләрен чишүнең эффектив ысулларын аңлы рәвештә сайлап ала белү.

Фонетика, морфология, синтаксис, сүз ясалышы буенча белемнәрне тирәнәйтү.

Нәтиҗәгә ирешү процессында үз эшчәнлегеңә контроль ясый белү, тәкъдим ителгән шартлар һәм таләпләр рамкасында чынбарлыкны үзгәртүгә юнәлтелгән адымыңның ысулларын билгеләү, үзгәреп торучы ситуацияләрдә үз гамәлләреңә төзәтмәләр кертә белү.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш. Башка кешеләр белән диалог оештырырга әзер һәм сәләтле булу һәм үзара аңлашуга ирешү.

Орфоэпия һәм орфография.

Фонетик, сүз төзелеше һәм лексик берәмлекләр белән эш итүне ныгыту;

фонетика  буенча алган белемнәрен практик куллану күнекмәләренә ия булу;

Телдән һәм транскрипция элементлары ярдәмендә анализлау һәм характеристика бирү: сөйләмнең аерым авазларын, сүзләрне әйтү һәм язу үзенчәлекләре;  сөйләмдә авазлар;  иҗекләргә бүлү күзлегеннән сүз; орфографик хаталар табу һәм аларны төзәтү; сүз төркемнәренең синтаксик ролен билгеләү; сүзгә морфологик анализ ясау.

Сөйләмдәге аерым авазларга,  сүзләрнең әйтелеш һәм язылыш үзенчәлекләренә, сөйләм агымындагы авазларга, иҗекләргә бүлү күзлегеннән чыгып сүзгә  телдән һәм транскрипция элементлары ярдәмендә анализ ясау һәм характеристика бирү.

Сүзгә фонетик анализ ясау.

Уку мәсьәләләренең дөреслегенә, аны чишкәндәге үз мөмкинлекләреңә бәя бирә белү

Укучының иптәшләре һәм укытучы белән бергәләшеп эшләү күнекмәләренә ия булу.

Лексикология һәм фразеология

Лексикология, фразеология  буенча алган белемнәрен практик куллану күнекмәләренә ия булу;
телдән һәм язма сөйләмне синонимнар, фразеологизмнар белән баету, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрдән дөрес файдалана белү, сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен урынлы куллану;
төрле телләрдән кергән сүзләрнең мәгънәләрен аңлап куллану һәм дөрес әйтү күнекмәләре булдыру;
сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча ныклы күнекмәләр булдыруны дәвам итү;

Сүзнең башка тел берәмлекләреннән аермасын күрергә.

Татар теленең сүзлек составы: искергән сүзләр, тарихи сүзләр, неологизмнар һәм аларның төрләрен белү.

Диалекталь сүзләр, терминнар һәм һөнәрчелек сүзләре, жаргон лексикасы һәм аларның кулланылыш үзенчәлекләрен белү.

Фразеологик әйтелмәләр, аларның мәгънәләрен аңларга. Сөйләмдә фразеологик әйтелмәләрне куллану үзенчәлекләрен белү.

Төрле сүзлекләр, аларны төрле эшчәнлектә файдалану.

Укучының иптәшләре һәм укытучы белән бергәләшеп эшләү күнекмәләренә ия булу.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә, гражданлык позициясенә (карашына) карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш

Морфемика һәм сүз ясалышы.

Морфемика һәм сүз ясалышы өлкәсендәге белемнәрне дөрес язу практикасында, шулай ук сүзгә грамматик анализ ясауда куллану.

Сүзләргә морфемик һәм сүз ясагыч анализ ясау.

Татар телендә сүз ясалышы механизмын үзләштерү, сүз ясалышының төп ысулларын белү.

Сүз ясалышы ысулларын тану. Тамыр, ясалма, кушма, парлы, кыскартылма сүзләрнең язылышын үзләштерү.

Сүзгә сүзьясалыш анализы ясарга.

Сүзнең тамырын табу,  мәгънәсен аңлату өчен, этимологик ягына  игътибар итәргә.

Сүз ясагыч, төрләндергеч, модальлек кушымчаларын белергә.

Морфология

Исем, фигыль,сыйфат, сан,  алмашлыкларын табарга өйрәтү, аларның морфологик үзенчәлекләрен һәм җөмләдә кулланылышын аңлау;
сүз төркемнәрен дөрес язу, аларны сөйләмдә дөрес куллана белү күнекмәләрен үстерү;

морфологик анализ ясау элементларын үзләштерү;

Мөстәкыйль, хәбәрлек һәм модаль мәгънәле сүз төркемнәрен белү.

Мөстәкыйль сүз төркемнәре: исем, сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык, фигыль, аваз ияртемнәрен белү.

Сан, килеш һәм тартым категорияләрен белү.

Асыл һәм нисби сыйфатлар, сыйфат дәрәҗәләрен аеру.

Сүз төркеме буларак сан, аның гомумкатегория мәгънәсе, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләре. Саннарның мәгънә ясалыш ягыннан сан төркемчәләрен белү.Микъдар һәм тәртип саннарының грамматик үзлекләрен аеру.

Сүз төркеме буларак алмашлыклар, аларның гомумкатегория мәгънәләре, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләре. Мәгънә һәм грамматик билгеләр буенча алмашлык төркемнәрен аеру. Алмашлыкларның төрләнешен белү.

Сүз төркеме буларак фигыль, аның гомумкатегория мәгънәсе, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләрен белү. Фигыльләрнең төрләнешен өйрәнү.  Затланышлы фигыль формалары:  хикәя фигыль, боерык фигыль, теләк фигыль, шарт фигыль турында мәгълүматлы булу.

Сүз төркемнәренә морфологик анализ ясау.

Сүз төркемнәре классификацияләү. Мөстәкыйль, хәбәрлек һәм модаль мәгънәле сүз төркемнәрен белү.

Мөстәкыйль сүз төркемнәре: исем, сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык, фигыль, аваз ияртемнәрен белү.

Сүз төркеме буларак  исем, аның сан, килеш һәм тартым категорияләрен белү.

Сүз төркеме буларак, сыйфат, аның дәрәҗәләре, асыл һәм нисби сыйфатларны белү.

Төшенчәләрне билгели, йомгаклый, дөрес нәтиҗә һәм йомгак ясау күнекмәләре

Иптәшләренең сөйләменә игътибар итү, үзеңнең сөйләмеңә күзәтеп бәя бирү,  хаталарны төзәтү, бәхәстә катнашу, төрле дәлилләр кулланып, тема

Синтаксис һәм пунктуация

Грамматиканың бер өлеше буларак синтаксис, сөйләмнең иң кечкенә берәмлеге буларак җөмлә, эмоциональ бизәлеш ягыннан җөмлә төрләре: тойгысыз һәм тойгылы җөмлә турында мәгълүматлы булу.

Җөмләләрнең интонацион һәм мәгънәви үзенчәлекләрен, җөмләнең грамматик нигезен белү.

Гади һәм кушма җөмләләр, җөмләнең иярчен кисәкләре: аергыч, тәмамлык, хәлләрне белү.

Җәенке һәм җыйнак җөмләләр, тиңдәш кисәкле җөмләләр, тиңдәш кисәкле җөмләләрдә бәйләүче чараларны белү.

Эндәш сүз, аның функцияләре, эндәш сүзле җөмләнең  интонациясен белү.

Татар телендә тыныш билгеләре, аларның куелыш кагыйдәләрен өйрәнү.

Җөмләләрне төзелеше һәм мәгънәләре, кулланылу үзенчәлекләре ягыннан тикшерү; тыныш билгеләрен кирәкле урынга  куюда  интонациянең әһәмиятен аңлый; тыныш билгеләрен кирәкле урынга  куюда  интонациянең әһәмиятен аңлау.

Җөмләләрне төзелеше  ягыннан тикшерү.

синтаксистан булган белем һәм күнекмәләрен башка төрле анализлар вакытында да куллана белү.

Укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль  рәвештә  оештыра белүе, бәяләве, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;  мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү.

Шәхеснең  әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү:

милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру.

Стилистика һәм сөйләм культурасы

Сөйләмдә синоним, антонимнарны урынлы куллану.

Сөйләм культурасын үстерүдә һәм стильләрне камилләштерүдә синтаксик синонимнарның ролен аңлау.

Сөйләмдә төрле лексик чараларны (синоним, антоним,калька, фразеологик әйтелмә, мәкаль, әйтем) урынлы һәм дөрес куллану.

Төрле жанр һәмстильдәге текстлар белән эшләү. Текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итү.

Синтаксик конструкцияләрне функциональ-стилистик үзенчәлекләре ягыннан тикшерергә, аларның сөйләмне сәнгатьле итү чарасы булуын аңларга.

Төрле стиль  һәм жанрга караган текстлар белән эшли  (аларны билгеләнгән максаттан чыгып укый, мәгълүмати яктан кисәкләргә бүлеп эшкәртә) белергә.

Тема тирәсендәге төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру.  Төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белү.

Шәхеснең  әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү:

милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;

әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү.

Кабатлау. Тест эшләү.

Сөйләм культурасы 

Телләр турында күзаллауга ия булу, татар теленең Россия тарихы һәм мәдәнияте белән бәйләнешне аңлау; хәзерге татар теленең төп кулланылыш формалары турында күзаллауга ия булу.

Телнеңаралашу чарасы булуы турында

Сөйләшү, нинди дә булса биремне бергәләшеп үтәү, бәхәс һәм тикшерүләрдә катнашу вакытында әйләнә-тирәдәгеләр белән максатчан рәвештә коммуникатив бәйләнешкә керү;

формаль һәм формаль булмаган шәхесара һәм мәдәниятара аралашуның милли-мәдәни нормаларын үзләштерү;

татар теле лексикасы һәм фразеологиясенең төп стилистик чыганакларын, әдәби татар теленең төп нормаларын (орфоэпик, орфографик, пунктуацион), сөйләм этикасы нормаларын үзләштерү; аларны язма һәм телдән сөйләм вакытында куллану;

Төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белү.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә, гражданлык позициясенә (карашына) карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш

Тел һәм мәдәният 

Тел һәм мәдәниятнең үзара бәйләнешен белү.

Татар халкының милли-мәдәни кыйммәтләренең берсе буларак татар телен аңлау; шәхеснең интеллектуаль, иҗади сәләтләрен һәм әхлак сыйфатларын үстерүдә туган телнең мөһим ролен, мәктәптә белем алу процессында ана теленең әһәмиятен аңлау;

Үзконтроль нигезләрен яхшы белү,  уку һәм танып-белү процессында үзбәя, карар кабул итә белү.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә, гражданлык позициясенә (карашына) карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш

Контроль диктант (4). Изложение (2). Инша (3)

Бүлек атамасы

Кыскача эчтәлек

Сәгать саны

Сөйләм һәм аралашу

Аралашу шартлары. Монолог төрләре: хикәяләү, сурәтләү, фикерләү.  Сораштыру диалогы, диалог – эш-хәрәкәткә чакыру, этәргеч. Төрле төр диалоглар тиңдәшлеге

2

Сөйләм эшчәнлеге

Сөйләм эшчәнлеге төрләре буларак тыңлап аңлау, уку, язуның төп үзенчәлекләре.  Сайлап алу, танышу, детальле тыңлап аңлау. Телдән сөйләнә торган монологны аңлау эффиктивлыгын арттыра торган ысуллар. Уку культурасы. Телдән сөйләүнең төп үзенчәлекләре. Күргән, ишеткән мәгълүматны аралашу шартлары буенча кыскартып, сайлап алып, җентекләп сөйләү.  Язма сөйләмнең төп үзенчәлекләре. Укылган, тыңланылган текстны тулы, кыскача, сайлап алып язу.

4

Текст

Текстның төп үзлекләре. Текст структурасы. Текстның мәгънәви, композицион бөтенлеге һәм төзеклеге. Тема, тексттагы төп фикер. Текстның микротемасы. Текст өлешләрен һәм җөмләләрне үзара бәйли торган лексик, грамматик һәм мәгънәви чаралар. Тексттагы төп һәм өстәмә мәгълүмат. План (катлаулы), аннотация. Сөйләмнең функциональ-мәгънәви тибы буларак сурәтләү, аның үзенчәлекләре (предмет, халәт, процесны сурәтләү); сөйләмнең башка функциональ-мәгънәви кисәкләре белән тиңдәшлеге.

2

Телнең функциональ төрлелеге

Телнең функциональ төрлелеге: гади сөйләм, рәсми стиль, фәнни стиль, публицистик стиль. Гади сөйләмгә хас булган тел-сурәтләү чаралары, сөйләм максаты, типик сөйләм ситуацияләре, кулланылу даирәсе.Гади сөйләмнең төп жанрлары: хикәя, әңгәмә. Рәсми стильгә хас булган тел-сурәтләү чаралары, сөйләм максаты, типик сөйләм ситуацияләре, кулланылу даирәсе. Рәсми стильнең төп жанрлары: гариза, аның үзенчәлекләре. Фәнни стильнең төп жанрлары: аннотация, аның үзенчәлекләре. Публицистик стильнең төп жанрлары: чыгыш, аның үзенчәлекләре.

2

Татар теле турында гомуми мәгълүмат. 

Хәзерге татар теленең кулланылыш формалары: әдәби тел, территориаль диалектлар, шәһәр гади сөйләме, билгеле бер һөнәр ияләренә хас булган сөйләм, жаргон.

1

Фонетика һәм графика.

Лингвистика бүлеге буларак фонетика. Сөйләм органнары, аларның сөйләм авазлары булдыруда катнашуы. Татар теленең сузык авазлар системасы, аларны күләме. Сузык авазларның классификациясе. Татар теленең сузык авазлар системасындагы үзгәрешләр.  Сингармонизм законы, аның төрләре. Сузыкларның кыскаруы. Дифтонглар. Татар телендә тартыклар, аларның күләме. Татар теленең тартыклар системасындагы үзгәрешләр. Тартыклар ассимиляциясе, ассимиляция төрләре.  Татар һәм рус телләрендә сузык һәм тартык авазлар. Интонация төшенчәсе. Татар телендә басым. Татар теленең үз сүзләрендә һәм алынмаларда басым сакланмау очраклары. Сүз формаларында басым куюның авыр очраклары. Контроль диктант.

8

Орфоэпия һәм орфография.

Орфоэпия нормалары турында төшенчә.  Орфоэпик сүзлек.Графика һәм орфографика турында төшенчә. Телнең орфографик нормалары. Баш һәм юл хәрефләрне куллану. Сүзне юлдан-юлга күчерү кагыйдәләре. Сузыкларның дөрес язылышы. Тартыкларның дөрес язылышы. Сүзләрнең бергә, аерым һәм сызыкча аша язылу очракларына бәйле орфографик кагыйдәләр.Орфографик сүзлек.

4

Лексикология һәм фразеология

Лексикология. Тел берәмлеге буларак сүз. Сүзнең башка тел берәмлекләреннән аермасы. Татар теленең сүзлек составы: искергән сүзләр, тарихи сүзләр, неологизмнар һәм аларның төрләре. Диалекталь сүзләр. Терминнар һәм һөнәрчелек сүзләре. Жаргон лексикасы һәм аларның кулланылыш үзенчәлекләре. Сүзнең стилистик бизәлеше. Фразеологик әйтелмәләр, аларның мәгънәләре. Сөйләмдә фразеологик әйтелмәләрне куллану үзенчәлекләре. Төрле сүзлекләр, аларны төрле эшчәнлектә файдалану. Сүзгә лексик анализ ясау. Кабатлау.Контроль диктант

10

Морфемика һәм сүз ясалышы

Сүз ясалышы һәм сүз формасы үзгәрү, сүз ясагыч, форма ясагыч һәм бәйләгеч аффикслар. Сүз ясалыш пары, сүз ясалыш чылбыры. Сүз ясалыш оясы.Сүз ясалышының төп ысуллары. Аффикслар ярдәмендә сүз ясалышы.  Сүзъясалыш ысулы буларак, сүзләрне кушу. Кушма сүзләр. Сүзләргә морфемик һәм сүз ясагыч анализ ясау.Кабатлау.

6

Морфология

Грамматиканың бер бүлеге буларак морфология. Сүз төркемнәре классификациясе. Мөстәкыйль, хәбәрлек һәм модаль мәгънәле сүз төркемнәре. Мөстәкыйль сүз төркемнәре: исем, сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык, фигыль, аваз ияртемнәре.

Сүз төркеме буларак  исем (кабатлау). Сан, килеш һәм тартым категорияләре. Сүз төркеме буларак, сыйфат (кабатлау). Асыл һәм нисби сыйфатлар. Сыйфат дәрәҗәләре. Сүз төркеме буларак сан, аның гомумкатегория мәгънәсе, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләре. Саннарның мәгънә ясалыш ягыннан сан төркемчәләре. Микъдар һәм тәртип саннарының грамматик үзлекләре. Сүз төркеме буларак алмашлыклар, аларның гомумкатегория мәгънәләре, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләре. Мәгънә һәм грамматик билгеләр буенча алмашлык төркемнәре. Алмашлыкларның төрләнеше. Сүз төркеме буларак фигыль, аның гомумкатегория мәгънәсе, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләре. Фигыльләрнең төрләнеше.  Затланышлы фигыль формалары:  хикәя фигыль, боерык фигыль, теләк фигыль, шарт фигыль. Сүз төркемнәренә морфологик анализ ясау. Контроль диктант.

25

Синтаксис һәм пунктуация

 Грамматиканың бер өлеше буларак синтаксис.  Сөйләмнең иң кечкенә берәмлеге буларак җөмлә. Эмоциональ бизәлеш ягыннан җөмлә төрләре: тойгысыз һәм тойгылы җөмлә. Аларның интонацион һәм мәгънәви үзенчәлекләре. Җөмләнең грамматик нигезе. Гади һәм кушма җөмләләр. Җөмләнең иярчен кисәкләре: аергыч, тәмамлык, хәл. Җәенке һәм җыйнак җөмләләр. Тиңдәш кисәкле җөмләләр. Тиңдәш кисәкле җөмләләрдә бәйләүче чаралар. Эндәш сүз, аның функцияләре. Эндәш сүзле җөмләнең  интонациясе. Татар телендә тыныш билгеләре. Кабатлау.

10

Стилистика һәм сөйләм культурасы

Сөйләмдә синоним, антонимнарны урынлы куллану. Сөйләм культурасын үстерүдә һәм стильләрне камилләштерүдә синтаксик синонимнарның роле. Сөйләмдә төрле лексик чараларны (синоним, антоним,калька, фразеологик әйтелмә, мәкаль, әйтем) куллану мөмкинлеге. Төрле жанр һәм стильдәге текстлар белән эшләү. Текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итү.

3

Кабатлау. Тест эшләү.

2

Сөйләм культурасы 

Лингвистиканың бер өлеше буларак сөйләм культурасы.  Телдән аралашу этикасы, эффективлыгы, нормативлыгына ирешүнең мәҗбүри шарты буларак,  аралашу шарты һәм даирәсе нигезендә тел-сурәтләү чараларын сайлау.

Алмашлык, сан, фигыльләрне куллануның орфоэпик, лексик, грамматик, стилистик кагыйдәләре һәм язылыш нормалары. Кагыйдә вариантлары. Хәзерге татар теленең норматив сүзлекләре (орфоэпик сүзлек, аңлатмалы сүзлек,орфографиянең  кыен очраклары   сүзлеге, орфографик сүзлек), аларның хәзерге татар әдәби телен үзләштерүдәге роле

6

Тел һәм мәдәният 

Тел һәм мәдәниятнең үзара бәйләнеше.

3

Контроль диктант (4),изложение (5),инша(6).

14

Барысы

102

Бүлек исеме

Предмет нәтиҗәләре

Метапредмет нәтиҗәләр

Шәхескә бәйле        нәтиҗәләр

Укучы өйрәнәчәк

Укучы өй-рәнергә мөмкинлек алачак

Төрки телләр арасында татар теле

Сөйләм чарасы буларак тел һәм аның төрки телләр арасындагы урыны, төрки телләргә хас булган үзлекләр турында өйрәнү.

Хәзерге татар теленең кулланылыш формалары турында күзаллау булдыру. Хәзерге татар телнең кулланылыш төрләрен аеру.  Төрки телләргә хас булган билгеләрне белү.

Үзконтроль нигезләрен яхшы белү,  уку һәм танып-белү процессында үзбәя, карар кабул итә белү.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә, гражданлык позициясенә (карашына) карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш

Фонетика һәм графика

Фонетика,сүз ясалышы, лексикология бүлекләре буенча белемнәрне гомумиләштерү.

Аваз. Татар теленең сузык авазлар системасын, сузыкларның язылышын, тартыкларның язылышын, телнең орфографик кагыйдәләрен кабатлау.

 Сүзнең лексик мәгънәсе, сүз ясалышы һәм сүз формасы үзгәрү турында белемнәрне искә төшерү.

Максатка ирешү юлларын мөстәкыйль планлаштыру, танып белү һәм уку мәсьәләләрен чишүнең эффектив ысулларын аңлы рәвештә сайлап ала белү.

Фонетика, морфология, синтаксис, сүз ясалышы буенча белемнәрне тирәнәйтү.

Нәтиҗәгә ирешү процессында үз эшчәнлегеңә контроль ясый белү, тәкъдим ителгән шартлар һәм таләпләр рамкасында чынбарлыкны үзгәртүгә юнәлтелгән адымыңның ысулларын билгеләү, үзгәреп торучы ситуацияләрдә үз гамәлләреңә төзәтмәләр кертә белү.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш. Башка кешеләр белән диалог оештырырга әзер һәм сәләтле булу һәм үзара аңлашуга ирешү.

Орфоэпия һәм орфография-

Фонетик, сүз төзелеше һәм лексик берәмлекләр белән эш итүне ныгыту;

фонетика  буенча алган белемнәрен практик куллану күнекмәләренә ия булу;

Телдән һәм транскрипция элементлары ярдәмендә анализлау һәм характеристика бирү: сөйләмнең аерым авазларын, сүзләрне әйтү һәм язу үзенчәлекләре;  сөйләмдә авазлар;  иҗекләргә бүлү күзлегеннән сүз; орфографик хаталар табу һәм аларны төзәтү; сүз төркемнәренең синтаксик ролен билгеләү; сүзгә морфологик анализ ясау.

Сөйләмдәге аерым авазларга,  сүзләрнең әйтелеш һәм язылыш үзенчәлекләренә, сөйләм агымындагы авазларга, иҗекләргә бүлү күзлегеннән чыгып сүзгә  телдән һәм транскрипция элементлары ярдәмендә анализ ясау һәм характеристика бирү.

Сүзгә фонетик анализ ясау.

Уку мәсьәләләренең дөреслегенә, аны чишкәндәге үз мөмкинлекләреңә бәя бирә белү

Укучының иптәшләре һәм укытучы белән бергәләшеп эшләү күнекмәләренә ия булу.

Лексикология һәм фразеология

Лексикология, фразеология  буенча алган белемнәрен практик куллану күнекмәләренә ия булу;
телдән һәм язма сөйләмне синонимнар, фразеологизмнар белән баету, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрдән дөрес файдалана белү, сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен урынлы куллану;
төрле телләрдән кергән сүзләрнең мәгънәләрен аңлап куллану һәм дөрес әйтү күнекмәләре булдыру;
сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча ныклы күнекмәләр булдыруны дәвам итү;

Сүзнең башка тел берәмлекләреннән аермасын күрергә.

Татар теленең сүзлек составы: искергән сүзләр, тарихи сүзләр, неологизмнар һәм аларның төрләрен белү.

Диалекталь сүзләр, терминнар һәм һөнәрчелек сүзләре, жаргон лексикасы һәм аларның кулланылыш үзенчәлекләрен белү.

Фразеологик әйтелмәләр, аларның мәгънәләрен аңларга. Сөйләмдә фразеологик әйтелмәләрне куллану үзенчәлекләрен белү.

Төрле сүзлекләр, аларны төрле эшчәнлектә файдалану.

Укучының иптәшләре һәм укытучы белән бергәләшеп эшләү күнекмәләренә ия булу.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә, гражданлык позициясенә (карашына) карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш

Морфемика һәм сүз ясалышы

Морфемика һәм сүз ясалышы өлкәсендәге белемнәрне дөрес язу практикасында, шулай ук сүзгә грамматик анализ ясауда куллану.

Сүзләргә морфемик һәм сүз ясагыч анализ ясау.

Татар телендә сүз ясалышы механизмын үзләштерү, сүз ясалышының төп ысулларын белү.

Сүз ясалышы ысулларын тану. Тамыр, ясалма, кушма, парлы, кыскартылма сүзләрнең язылышын үзләштерү.

Сүзгә сүзьясалыш анализы ясарга.

Сүзнең тамырын табу,  мәгънәсен аңлату өчен, этимологик ягына  игътибар итәргә.

Сүз ясагыч, төрләндергеч, модальлек кушымчаларын белергә.

Үз фикереңне телдән һәм язма формада иркен һәм дөрес итеп тәкъдим итә белү

Сөйләшү процессында фикер һәм хисләрне иркен белдерү өчен сүзлек запасының һәм үзләштерелгән грамматик чараларның җитәрлек күләмдә булуына ирешү

Морфология

Исем, фигыль,сыйфат, сан,  алмашлыкларын табарга өйрәтү, аларның морфологик үзенчәлекләрен һәм җөмләдә кулланылышын аңлау;
сүз төркемнәрен дөрес язу, аларны сөйләмдә дөрес куллана белү күнекмәләрен үстерү;

морфологик анализ ясау элементларын үзләштерү;

Мөстәкыйль, хәбәрлек һәм модаль мәгънәле сүз төркемнәрен белү.

Мөстәкыйль сүз төркемнәре: исем, сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык, фигыль, аваз ияртемнәрен белү.

Сан, килеш һәм тартым категорияләрен белү.

Асыл һәм нисби сыйфатлар,сыйфат дәрәҗәләрен аеру.

Сүз төркеме буларак сан, аның гомумкатегория мәгънәсе, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләре. Саннарның мәгънә ясалыш ягыннан сан төркемчәләрен белү.Микъдар һәм тәртип саннарының грамматик үзлекләрен аеру.

Сүз төркеме буларак алмашлыклар, аларның гомумкатегория мәгънәләре, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләре. Мәгънә һәм грамматик билгеләр буенча алмашлык төркемнәрен аеру. Алмашлыкларның төрләнешен белү.

Сүз төркеме буларак фигыль, аның гомумкатегория мәгънәсе, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләрен белү. Фигыльләрнең төрләнешен өйрәнү.  Затланышлы фигыль формалары:  хикәя фигыль, боерык фигыль, теләк фигыль, шарт фигыль турында мәгълүматлы булу.

Сүз төркемнәренә морфологик анализ ясау.

Сүз төркемнәре классификацияләү. Мөстәкыйль, хәбәрлек һәм модаль мәгънәле сүз төркемнәрен белү.

Мөстәкыйль сүз төркемнәре: исем, сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык, фигыль, аваз ияртемнәрен белү.

Сүз төркеме буларак  исем, аның сан, килеш һәм тартым категорияләрен белү.

Сүз төркеме буларак, сыйфат, аның дәрәҗәләре, асыл һәм нисби сыйфатларны белү.

Төшенчәләрне билгели, йомгаклый, дөрес нәтиҗә һәм йомгак ясау күнекмәләре

Иптәшләренең сөйләменә игътибар итү, үзеңнең сөйләмеңә күзәтеп бәя бирү,  хаталарны төзәтү, бәхәстә катнашу, төрле дәлилләр кулланып, тема

Синтаксис һәм пунктуация

Грамматиканың бер өлеше буларак синтаксис, сөйләмнең иң кечкенә берәмлеге буларак җөмлә, эмоциональ бизәлеш ягыннан җөмлә төрләре: тойгысыз һәм тойгылы җөмлә турында мәгълүматлы булу.

Җөмләләрнең интонацион һәм мәгънәви үзенчәлекләрен, җөмләнең грамматик нигезен белү.

Гади һәм кушма җөмләләр, җөмләнең иярчен кисәкләре: аергыч, тәмамлык, хәлләрне белү.

Җәенке һәм җыйнак җөмләләр, тиңдәш кисәкле җөмләләр, тиңдәш кисәкле җөмләләрдә бәйләүче чараларны белү.

Эндәш сүз, аның функцияләре, эндәш сүзле җөмләнең  интонациясен белү.

Татар телендә тыныш билгеләре, аларның куелыш кагыйдәләрен өйрәнү.

Җөмләләрне төзелеше һәм мәгънәләре, кулланылу үзенчәлекләре ягыннан тикшерү; тыныш билгеләрен кирәкле урынга  куюда  интонациянең әһәмиятен аңлый; тыныш билгеләрен кирәкле урынга  куюда  интонациянең әһәмиятен аңлау.

Җөмләләрне төзелеше  ягыннан тикшерү.

синтаксистан булган белем һәм күнекмәләрен башка төрле анализлар вакытында да куллана белү.

Укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль  рәвештә  оештыра белүе, бәяләве, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;  мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү.

Шәхеснең  әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү:

милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру.

Стилистика һәм сөйләм культурасы

Сөйләмдә синоним, антонимнарны урынлы куллану.

Сөйләм культурасын үстерүдә һәм стильләрне камилләштерүдә синтаксик синонимнарның ролен аңлау.

Сөйләмдә төрле лексик чараларны (синоним, антоним,калька, фразеологик әйтелмә, мәкаль, әйтем) урынлы һәм дөрес куллану.

Төрле жанр һәмстильдәге текстлар белән эшләү. Текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итү.

Синтаксик конструкцияләрне функциональ-стилистик үзенчәлекләре ягыннан тикшерергә, аларның сөйләмне сәнгатьле итү чарасы булуын аңларга.

Төрле стиль  һәм жанрга караган текстлар белән эшли  (аларны билгеләнгән максаттан чыгып укый, мәгълүмати яктан кисәкләргә бүлеп эшкәртә) белергә.

Тема тирәсендәге төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру.  Төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белү.

Шәхеснең  әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү:

милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;

әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү.

Сөйләм культурасы

Телләр турында күзаллауга ия булу, татар теленең Россия тарихы һәм мәдәнияте белән бәйләнешне аңлау; хәзерге татар теленең төп кулланылыш формалары турында күзаллауга ия булу.

Телнеңаралашучарасы булуы турында

Сөйләшү, нинди дә булса биремне бергәләшеп үтәү, бәхәс һәм тикшерүләрдә катнашу вакытында әйләнә-тирәдәгеләр белән максатчан рәвештә коммуникатив бәйләнешкә керү;

формаль һәм формаль булмаган шәхесара һәм мәдәниятара аралашуның милли-мәдәни нормаларын үзләштерү;

татар теле лексикасы һәм фразеологиясенең төп стилистик чыганакларын, әдәби татар теленең төп нормаларын (орфоэпик, орфографик, пунктуацион), сөйләм этикасы нормаларын үзләштерү; аларны язма һәм телдән сөйләм вакытында куллану.

Төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белү.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә, гражданлык позициясенә (карашына) карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш

Тел һәм мәдәният

Тел һәм мәдәниятнең үзара бәйләнешен белү.

Татар халкының милли-мәдәни кыйммәтләренең берсе буларак татар телен аңлау; шәхеснең интеллектуаль, иҗади сәләтләрен һәм әхлак сыйфатларын үстерүдә туган телнең мөһим ролен, мәктәптә белем алу процессында ана теленең әһәмиятен аңлау;

Үзконтроль нигезләрен яхшы белү,  уку һәм танып-белү процессында үзбәя, карар кабул итә белү.

Башка кешегә, аның уй-фикеренә, дөньяга карашына, мәдәниятенә, теленә, диненә, гражданлык позициясенә (карашына) карата аңлы, хөрмәтле һәм игелекле караш

Сөйләм эшчәнлеге

Тел материалы белән логик фикерләүне сорый торган эш төрләрен башкару;

телдән һәм язма сөйләмне синонимнар, фразеологизмнар белән баету, бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрдән дөрес файдалана белү, сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен урынлы куллану.

Сөйләшү, нинди дә булса биремне бергәләшеп үтәү, бәхәс һәм тикшерүләрдә катнашу вакытында әйләнә-тирәдәгеләр белән максатчан рәвештә коммуникатив бәйләнешкә керү; формаль һәм формаль булмаган шәхесара һәм мәдәниятара аралашуның милли-мәдәни нормаларын үзләштерү.

Сөйләм практикасында хәзерге әдәби татар теленең төп орфоэпик, лексик, грамматик, стилистик нормаларын саклау; язма формада аралашу вакытында төп орфографик кагыйдләрне һәм пунктуация таләпләрен үтәү

мәхәббәт һәм аның белән горурлану хисләре тәрбияләү, туган телне саклау һәм үстерү өлкәсендә эшләргә теләк, омтылыш уяту;

Текст- 3 сәгать

Текст билгеләрен белү;

текст темасын, төп мәгънәсен, иң мөһим сүзләрне билгеләү;

текстның микротемасын билгеләү, аны кызыл юлларга бүлү;

абзацның һәм текстның композицион элементларын белү.

Текст кисәкләре һәм җөмләләрне бәйләүче лексик һәм грамматик чараларны табу;

тема бердәмлеге, хикәяләү эзлеклегеннән чыгып, текстны анализлау һәм характеристика бирү.

Сөйләмне дөрес куллана, бәяли белергә өйрәтү

туган телдә аралашу, үз фикереңне һәм хисләреңне төгәл, анык, күпьяклы итеп белдерү өчен кирәкле булган сүзлек составын һәм грамматик, стилистик чараларны белү;

Телнең функциональ төрлелеге- 2 сәгать

Телнең функциональ төрлелеге: гади сөйләм, рәсми стиль, фәнни стиль, публицистик стильләрне аеру.

Гади сөйләмгә хас булган тел-сурәтләү чаралары, сөйләм максаты, типик сөйләм ситуацияләре, кулланылу даирәсен белү. Гади сөйләмнең төп жанрлары: хикәя, әңгәмәне аера белү.

Рәсми стильгә хас булган тел-сурәтләү чаралары, сөйләм максаты, типик сөйләм ситуацияләре, кулланылу даирәсе. Рәсми стильнең төп жанрлары: гариза, аның үзенчәлекләрен белү. Фәнни стильнең төп жанрлары: аннотация, аның үзенчәлекләрен аеру.

Публицистик стильнең төп жанрлары: чыгыш, аның үзенчәлекләрен белү.

Гади сөйләм, рәсми стиль, фәнни стиль, публицистик стильләрне аерырга.

Рәсми стильгә хас булган тел-сурәтләү чаралары, сөйләм максаты, типик сөйләм ситуацияләрен белеп, кулланырга. Рәсми һәм фәнни стильләрнең төп жанрларын белергә, аларның үзенчәлекләрен аерырга.

Публицистик стильнең төп жанрлары: чыгыш, аның төрләрен, үзенчәлекләрен белергә.

Төрле стильдәге текстларны тыңлап тиешенчә кабул итү

Сөйләшү процессында фикер һәм хисләрне иркен белдерү өчен сүзлек запасының һәм үзләштерелгән грамматик чараларның җитәрлек күләмдә булуы

Контроль диктант (4). Изложение (6). Инша (6)

№

Бүлек, тема атамасы

Төп эчтәлеге

Сәгатьләр саны

1. КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ БУЛДЫРУНЫ ТӘЭМИН ИТӘ ТОРГАН ЭЧТӘЛЕК   (20сәг.)

1

Сөйләм һәм аралашу

Сөйләм этикеты һәм аралашу  кагыйдәләре. Аралашу чарасы буларак тел. Сөйләм шартлары. Монолог төрләре: хикәяләү, сурәтләү, фикерләү.

Сораштыру диалогы, диалог – эш-хәрәкәткә чакыру, этәргеч. Төрле төр диалоглар тиңдәшлеге.

Сөйләм төрләре: кеше халәтен сурәтләү.

Композицион формалар: газета язмасы, реклама, портретны сурәтли торган очерк.

2

2

Сөйләм эшчәнлеге

Сөйләм эшчәнлеге төрләре буларак тыңлап аңлау, уку, язуның төп үзенчәлекләре. Телдән һәм язма сөйләм формалары тәңгәллеге. Телдән сөйләнә торган монологны аңлау эффиктивлыгын арттыра торган ысуллар. Уку культурасы. Телдән сөйләүнең төп үзенчәлекләре.Сөйләү – сөйләм этәргече.

1

3

Текст

Сөйләм эшчәнлеге нәтиҗәсе буларак текст. Текстның төп билгеләре: кисәкләргә бүленә алу сәләте, мәгънәви бөтенлек, формаль яктан бәйләнгән булу, әйтемнең автономлыгы.

Тема, тексттагы төп фикер. Текстның микротемасы, текст планы; текстның абзацларга бүленеше: кереш, төп өлеш, йомгак.

2

4

Телнең функциональ төрлелеге.

Сөйләмнең типик ситуацияләре, кулланылу даирәсе, сөйләм максаты, гади сөйләмгә хас булган тел-сурәтләү чаралары.

Публицистик стильнең төп жанрлары: чыгыш, аның үзенчәлекләре.

1

5

Контроль диктант (4). Изложение (6).

Инша (6)

Телдән һәм язмача сөйләргә өйрәнү: кереш яки йомгакка нигезләнеп, абзацлар төзи белү; сурәт буенча һәм көндәлектә тормышта булган хәлләрне күзәтү нигезендә инша язу (предмет яки хайванны сурәтләү, фикер йөртү); сөйләмнең темасын һәм төп фикерне ачып бирү, үз фикереңне белдерү; сөйләмдә эзлеклелек һәм бәйләнеш саклау.

Татар теленең орфографик нормаларын саклап, контроль диктант, изложение, инша, инша элементлары кертелгән изложение язу

14 (2 иншаны өй эшенә бирергә)

ТЕЛ ҺӘМ ЛИНГВИСТИК КОМПЕТЕНЦИЯ БУЛДЫРУНЫ ТӘЭМИН ИТӘ ТОРГАН ЭЧТӘЛЕК (43сәг)

6

Төрки телләр арасында татар теле

Сөйләм чарасы буларак тел.  Татар теле һәм аның төрки телләр арасындагы урыны. Төрки телләргә хас булган үзлекләр. Идел-Урал буе регионы.

1

7

Фонетика һәм графика.

Фонетиканың өйрәнү предметы.

Сөйләм авазлары. Фонетик иҗек. Басым һәм аның үзенчәлекләре. Интонация төшенчәсе. Алынма сүзләрнең әйтелеше. Аваз һәм хәреф тәңгәллеге. Фонетик анализ.

2

8

Лексикология һәм фразеология

Лексиканың өйрәнү предметы.

Сүз һәм аның лексик мәгънәсе.

Сүзнең лексик мәгънәсен аңлатуның төп ысуллары: сүзлектәге кыскача аңлатма; синоним, антоним, тамырдаш сүзләр табу.

Үзенчәлекле лексик төркем буларак этикет сүзләре.

Аңлатмалы сүзлек белән танышу һәм аны сөйләм практикасында куллану.

Сүзнең лексик мәгънәсе, морфемик төзелеше һәм язылышы арасындагы бәйләнеш.

Бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләр.

Әдәби троплар: метафора, җанландыру, эпитет хасил итү ысулы буларак сүзнең күчерелмә мәгънәсе.

Фразеологик әйтелмәләр һәм аларның мәгънәсе.

Сөйләмдә фразеологик әйтелмәләрнең кулланылыш үзенчәлекләре.

Сүзгә лексик анализ ясау.

Кабатлау.

5

9

Морфемика һәм сүз ясалышы                

Морфемиканыңөйрәнүпредметы.Телнең иң кечкенә берәмлеге буларак морфема. Сүз ясагыч, форма ясагыч һәм бәйләгеч аффикслар.Тамыр, тамырдаш сүзләрнең мәгънәви бөтенлеге. Сүз нигезе. Сүз формасын хасил итә торган морфема буларак кушымча. Морфемика һәм орфография арасындагы бәйләнеш.Сүзгә морфемик һәм сүз төзелеше ягыннан анализ ясау.

2

10

Морфология

Грамматиканың бер бүлеге буларак морфология.

Сүз төркемнәре классификациясе.

Мөстәкыйль сүз төркемнәре: рәвеш, фигыль, аваз ияртемнәре һәм аларның үзенчәлекләре.

Төрләнләндерү.

Модаль кисәкләр (кисәкчә, ымлык, предикатив сүзләр)

Хәбәрлек сүз төркеме (бәйлекләр һәм теркәгечләр).

Затланышлы һәм затланышсыз фигыльләр. Сыйфат фигыль, хәл фигыль, исем фигыль, инфинитив.

Сыйфат фигыль, аның грамматик үзлекләре. Сыйфат фигыльдә фигыль һәм сыйфат билгеләре.

Хәзерге, үткән һәм киләчәк заман сыйфат фигыль.

Сыйфат фигыльнең синтаксик функцияләре.

Хәл фигыль, аның грамматик үзлекләре. Хәл фигыльдә рәвеш һәм фигыль билгеләре. Хәл фигыльнең синтаксик функцияләре.

Сүзгә морфологик анализ ясау.

Кабатлау.

7

11

Синтаксис һәм пунктуация

Грамматиканың бер өлеше буларак синтаксис.

Сөйләмнең иң кечкенә берәмлеге буларак җөмлә.

Җөмләнең баш кисәкләре буларак, ия һәм хәбәр.

Иянең белдерелү ысуллары. Гади һәм тезмә хәбәр. Ия һәм хәбәр арасына сызык куелу.

Җөмләнең иярчен кисәкләре буларак аергыч, тәмамлык һәм хәбәр.

Аергыч төрләре.

Хәл төрләре.

Аерымлану төшенчәсе. Аергыч, тәмамлык һәм хәлләрнең аерымлануы.

Җөмләнең аныклаучы кисәкләре. Аныклагычлар янында тыныш билгеләре.

Иясе генә булган һәм хәбәре генә булган бер составлы җөмләләр.

Эндәш һәм кереш сүзләр булган җөмләләр.

Гади җөмләгә синтаксик анализ ясау.

Татар телендә тыныш билгеләре.

Пунктуацион-мәгънәви өлеш.

Татар теленең пунктуацион кагыйдәләре.

Кабатлау.

23

12

Стилистика һәм сөйләм культурасы

Сөйләмдә синоним, антонимнарны урынлы куллану.

Сөйләм культурасын үстерүдә һәм стильләрне камилләштерүдә синтаксик синонимнарның роле.

Сөйләмдә төрле лексик чараларны (синоним, антоним, калька, фразеологик әйтелмә, мәкаль, әйтем) куллану мөмкинлеге.

Төрле жанр һәм стильдәге текстлар белән эшләү. Текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итү.

3

ЭТНОМӘДӘНИ КОМПЕТЕНЦИЯ ЯСАЛЫШЫН ТӘЭМИН ИТӘ ТОРГАН ЭЧТӘЛЕК (5сәг.)

14

Сөйләм культурасы

Кыскартылма сүзләрне дөрес куллану.

Сөйләмдә исем, сыйфат һәм фигыльләрне дөрес һәм сәнгатьле әйтү.

Әдәби әсәрләрдә исем, сыйфат һәм фигыльләрнең кулланылышын күзәтү.

Хәзерге татар теленең норматив сүзлекләре (орфоэпик, аңлатмалы, орфографик, грамматик бәхәс уята торган мәсьәләрне хәл итә торган сүзлек), аларның хәзерге татар әдәби теле нормаларын үзләштерүдәге роле.

3

15

Тел һәм мәдәният

Мәдәният көзгесе буларак тел. Тел һәм мәдәният арасындагы бәйләнеш. Мәдәният һәм милли тел үзенчәлекләре.

2

16

Барлыгы

68

№

Бүлекнең исеме

Бүлекнең кыскача эчтәлеге

Сәгатьләр саны

1

Сөйләм һәм аралашу

Сөйләм һәм аның төрләре: сөйләмә ,язма, диалогик һәм монологик  сөйләмнәр.

1

2

Сөйләм эшчәнлеге

Сөйләм ситуациясе,адресат һәм адресант, сөйләм шартлары, шәхси һәм рәсми аралашу,алдан әзерләнгән һәм әзерләнмәгән сөйләм үзенчәлекләре

2

3

Текст

.Сөйләм эшчәнлеге буларак текст. Аның мәгънәви һәм композицион бөтенлеге, микротемасы. Сөйләмнең төрләре: тасвирлау, бәян итү, фикер йөртү.

2

4

Телнең кулланылыш ягыннан төрләре

Телнең кулланылыш ягыннан төрләре: көнкүреш сөйләм теле, матур әдәбият теле, фәнни,рәсми,публицистик һәм хәзерге электрон чаралар теле.

2

5

Тел турында гомуми мәгълүмат

Тел  - аралашу чарасы. Аның төп функцияләре. Лингвистика – тел турындагы фән. Аның төп бүлекләре

1

6

Фонетика һәм графика

Фонетика – тел турындагы фәннең бер тармагы. Аваз – тел берәмлеге. Сузык һәм тартык авазларны төркемләү. Иҗек. Басым. Интонация.  Сүзгә фонетик анализ ясау

5

7

Орфоэпия һәм орфография

Орфоэпик нормалар турында төшенчә. Орфографик сүзлекләрне тормышта куллану. Дөрес әйтү һәм язу  нормалары                                                                                                                                                                                                                                    

3

8

Лексикология һәм фразеология

Лексикология – тел турындагы фәннең бер тармагы. Сүз – телнең төп берәмлеге. Сүзнең лексик мәгънәсе. Бер һәм күп, туры һәм күчерелмә мәгънәләре. Татар теленең аңлатмалы сүзлеге. Синоним, омоним, антоним сүзләр. Фразеология – лингвистиканың бер тармагы.

5

9

Морфемика һәм сүз ясалышы

Сүз төзелеше һәм ясалышы турында белешмә. Сүзнең мәгънәле кисәкләре. Тамыр һәм кушымча. Кушымчалар ярдәмендә яңа сүзләр ясалу. Сүз ясалу юллары

7

10

Морфология

Морфология – грамматиканың бер тармагы. Сүз төркемнәренең классификациясе. Сүзләргә морфологик анализ ясау

12

11

Синтаксис һәм пунктуация

Тел турындагы фәннең бер тармагы – синтаксис. Сүзтезмә һәм җөмлә – синтаксик берәмлекләр. Сүзтезмәләрнең төрләре. Җөмлә һәм аның төрләре, баш һәм иярчен кисәкләре. Тиңдәш һәм аерымланган кисәкле гади һәм кушма җөмләләр. Синтаксик анализ ясау

12

12

Стилистика һәм сөйләм культурасы

Сөйләм стильләре һәм аларның үзенчәлекләре. Телдән һәм язма сөйләмнең үзенчәлекләре. Төрле жанрдагы текстлар белән эшләү

3

13

Кабатлау. Тестлар эшләү. Контроль эш

3

14

Контроль диктант (3). Изложение (3). Сочинение (4)

10

15

Барлыгы

68

№

Бүлек исеме

Кыскача эчтәлек

Сәгать саны

1

Теле барның юлы бар...

Телнең аралашу чарасы, рухи мирас булуы,

Татар язуы тарихы, рун, уйгыр, гарәп, латин, кирилл язулары

6

2

Төрки-татар этнонимикасы

Дөньядагы телләр һәм аларны төркемләү. Кардәш һәм кардзә булмаган телләр. Төрки телләр группасы. Татар теленең төрки телләр арасында тоткан урыны. Татарлар яши торган төбәкләр.

8

3

Татар теленнән  программалар һәм дәреслекләр төзегән тел галимнәре

Тел һәм мәдәниятнең бәйләнеше. Татар теле – татар әдәбиятының теле. Татар теленең тел сурүтләү чаралары һәм аларның сөйләмдә кулланылышы. Атаклы татар тел галимнәре.

4

4

5-9 нчы сыйныфларда үткәннәрне кабатлау өчен күнегүләр

Фонетика, графика, сүз төзелеше, лексикология, морфология синтаксис, сөйләм культурасы һәм пунктуация

16

Бүлек исеме

      Предмет нәтиҗәләре

Метапредмет нәтиҗәләр

Шәхескә  бәйле нәтиҗәләре

Укучы  өйрәнәчәк

Укучы өйрәнергә мөмкинлек алачак

Сөйләм һәм аралашу

Аралашу ситуациясен һәм шартларын, сөйләүченең коммуникатив максатларын күзаллау.  Телдән һәм язма сөйләмнең төп үзенчәлекләре турында күзаллау.

Телдән һәм язма сөйләм үрнәкләрен аеру. Диалог һәм монолог төрләре (хикәяләү, сурәтләү, фикерләү) турында күзаллау.

Диалогик һәм монологик сөйләм үрнәкләрен аеру.

Регулятив күнекмә.

• сөйләмнең барлык төрләренә ия булу: мәгълүматны сайлап алу һәм билгеле бер темаларга аеру, системалаштыру алымнарына ия булу;  телдән (диалогик, монологик) һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу, нәтиҗәләрне формалаштыру

Танып-белү күнекмәсе телдән сөйләшүне һәм язма хәбәрләрне тиешенчә аңлау; монолог һәм диалогның бөтен төрләрен дә үзләштерү; мәгълүматны төрле чыганаклардан, шул исәптән массакүләм мәгълүмат чараларыннан, уку-укыту процессы өчен дип әзерләнгән компакт-дисклардан, Интернет ресурсларыннан таба алу, төрле сүзлекләрдән, әдәбияттан файдалана белү

Коммуникатив күнекмә

төрле катлаулылыктагы сөйләмә һәм язма текстларны сөйләп бирә белү; үз фикереңне телдән һәм язма формада иркен һәм дөрес итеп тәкъдим итү

Татар теленең эстетик кыйммәтен аңлау; туган телгә карата хөрмәт, аның белән горурлану; милли мәдәният күренеше буларак татар теленең чисталыгын саклау ихтыяҗы; сөйләм культурасында үзүсешкә омтылыш тәрбияләү

Сөйләм эшчәнлеге

Тексттагы төп мәгълүматны күреп яки ишетеп кабул итү. Тыңлап аңлау төрләреннән файдалану (сайлап алынган яки таныштыру аудиоязмалары). Төрле чыганаклардан алынган мәгълүматны табу, аны, аралашу шартларына туры китереп, тәкъдим итү һәм тапшыру.  

Сөйләм төрләре турында гомуми күзаллауга ия булу.

Регулятив УУГ:

 проблеманы аңлап гипотеза чыгару, үз фикереңне дәлилләр китереп  раслый белү; максатка ирешү юлларын билгеләү; кагыйдә, күрсәтмәләрне истә тоту һәм аларга ияреп гамәлләр кылу;эшләнгән эшкә бәя бирү, сыйфатын һәм дәрәҗәсен билгеләү; укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль рәвештә оештыра белүе, бәяләве, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве

Танып-белү күнекмәсе

мәгълүматны төрле чыганаклардан, шул исәптән массакүләм мәгълүмат чараларыннан, уку-укыту процессы өчен дип әзерләнгән компакт-дисклардан, Интернет ресурсларыннан таба алу, төрле сүзлекләрдән, әдәбияттан файдалана белү

Коммуникатив күнекмә

тыңлый белү; диалог төзүдә һәм коллектив фикер алышуда катнашу;

сыйныфташлары һәм укытучы  белән уку эшчәнлеген оештыруда хезмәттәшлек  итү

Татар теленең эстетик кыйммәтен аңлау; туган телгә карата хөрмәт, аның белән горурлану; милли мәдәният күренеше буларак татар теленең чисталыгын саклау ихтыяҗы; сөйләм культурасында үзүсешкә омтылыш тәрбияләү

Текст

Текст билгеләрен белү. Текст темасын, төп мәгънәсен, иң мөһим сүзләрне билгеләү. Текстның микротемасын билгеләү, аны кызыл юлларга бүлү. Абзацның һәм текстның композицион элементларын (кереш, төп өлеш, йомгак) белү. Текст кисәкләре һәм җөмләләрне бәйләүче лексик һәм грамматик чараларны табу.

Үз тәкъдимеңне дәлилләп, текстка исем бирү.

Тема бердәмлеге, хикәяләү эзлеклелегеннән чыгып, текстны анализлау һәм характеристика бирү;

текст, текст төрләре; телнең төп берәмлекләре, аларның билгеләре һәм сөйләмдә куллану үзенчәлекләрен белү

Регулятив УУГ 

сөйләм текстларын эчтәлек, стилистик үзенчәлекләр һәм кулланылган тел берәмлекләре буенча чагыштыра һәм тәңгәлләштерә белү;

Танып-белү күнекмәсе

төрле стиль һәм жанрдагы текстларны тыңлап тиешенчә кабул итү;        төп фикер, адресат һәм аралашу ситуациясен исәпкә алып,  төрле типтагы, төрле стильдәге һәм жанрдагы сөйләмә һәм язма текстлар төзү

Коммуникатив күнекмә

-        укылган текстлар буенча сораулар бирә алу;

-        бирелгән текстларның дәвамын үзлектән сөйләп карау, фикер әйтү, автор фикере белән чагыштыру;

-        үз эшен контрольдә тоту, сыйныфташларыңа ярдәм итү

Индивидуаль эшчәнлек стилен формалаштыруга  юнәлеш бирү

Сөйләм теле

Сөйләм теле һәм әдәби әсәр теле үрнәкләрен аеру. Коммуникатив таләпләр, тел нормаларына туры килү күзлегеннән чыгып, үзеңнең һәм башкаларның сөйләмнәрен бәяләү.

Сөйләмдәге төгәлсезлекләрне төзәтү.

Сөйләмдәге төгәлсезлекләрне төзәтә белү

Регулятив күнекмә

үз сөйләмеңне эчтәлек һәм  тел бизәкләре ягыннан бәяләү; грамматик һәм сөйләм хаталарын, төгәлсезлекләр табу һәм аларны төзәтү; үзең төзегән текстларны төзәтә һәм камилләштерә белү

Танып-белү күнекмәсе

Сөйләм теле һәм әдәби әсәр теле үрнәкләрен аеру

Коммуникатив күнекмә

Коммуникатив таләпләр, тел нормаларына туры килү күзлегеннән чыгып, үзеңнең һәм башкаларның сөйләмнәрен бәяләү

Тигез хокуклы мөнәсәбәтләр, үзара хөрмәт нигезендә диалог алып бара белү; конфликтларны конструктив хәл итә белү осталыгын булдыруга омтылыш бирү

Татар теле турында гомуми мәгълүмат.

Телләр турында күзаллауга ия булу, татар теленең Россия тарихы һәм мәдәнияте белән бәйләнешне аңлау; хәзерге татар теленең төп кулланылыш формалары турында күзаллауга ия булу.

Телнең җәмгыять һәм дәүләт тормышындагы ролен аңлау; телнең кеше тормышындагы роле.

Лингвистика һәм аның төп бүлекләре турында күзаллау

Регулятив күнекмә

Үз эшчәнлегеңнең нәтиҗәләрен яхшыртуга ихтыяҗ формалаштыру

Танып-белү күнекмәсе

Танып белү максатын формалаштыру; эшчәнлек алгоритмнарын төзү; моделҗ буенча текст төзи белү

Коммуникатив күнекмә

Сораулар ярдәмендә партнердан кирәкле белешмәләр алу

Башка халыкларга хөрмәт, этникара толерантлылык хисләре тәрбияләү

Башлангыч сыйныфта үткән материалны кабатлау.

Телдән һәм транскрипция элементлары ярдәмендә анализлау һәм характеристика бирү: сөйләмнең аерым авазларын, сүзләрне әйтү һәм язу үзенчәлекләре;  сөйләмдә авазлар;  иҗекләргә бүлү күзлегеннән сүз; орфографик хаталар табу һәм аларны төзәтү; сүз төркемнәренең синтаксик ролен билгеләү; сүзгә морфологик анализ ясау.

Әйтү максаты ягыннан җөмлә төрләре. Аларның интонацион һәм мәгънәви үзенчәлекләре турында күзаллау

Регулятив күнекмә

Үз вакытыңны үзең контрольгә алырга һәм аның белән идарә итәргә

Танып-белү күнекмәсе

Логик гамәлләр кылып, төшенчәләрне гомумиләштерергә; эзләнү-тикшеренү барышында туган күренешләрне, проөессларны, бәйләнеш һәм мөнәсәбәтләрне аңлатырга

Коммуникатив күнекмә

Хезмәттәшлектә төрле фикерләрне исәпкә алырга һәм төрле позицияләр координациясенә омтылырга

Ватанпарвәрлек, Туган җиргә мәхәббәт, үз илең өчен горурлык хисләре тәрбияләүгә шартлар булдыру

Фонетика һәм  графика.

Авазның мәгънә аеру функциясен аңлау. Сөйләм аппаратының төзелешен, татар телендәге  авазлар ясалу ысулларын  аңлау. Сөйләмдәге аерым авазларга,  сүзләрнең әйтелеш һәм язылыш үзенчәлекләренә, сөйләм агымындагы авазларга, иҗекләргә бүлү күзлегеннән чыгып сүзгә  телдән һәм транскрипция элементлары ярдәмендә анализ ясау һәм характеристика бирү.

Сүзгә фонетик анализ ясау.

Сузыкларны һәм тартыкларны тану; басымлы һәм басымсыз сузыклар; шаулы тартыклар (яңгырау һәм саңгырау) һәм сонор тартыклар; сингармонизм законы, аның төрләре.  

Бирелгән күрсәткечләр буенча сөйләм авазларын, аваз составы параметрлары буенча сүзләрне классификацияләү һәм төркемнәргә бүлү; басымлы иҗек урынын билгеләү, сүз формасы үзгәргәндә басымның үзгәрешен күзәтү.

Акцентлаштыру күзлегеннән кыен булган сүзләрдә һәм аларның формаларында (боерык фигыльләр һ.б.) кабул ителгән басым төшү урынын үзләштерү.

Фонетиканың өйрәнү предметы турында күзаллау булдыру

Регулятив күнекмә

Яңа максатлар куярга, гамәли мәсьәләне танып белү мәсьәләсенә үзгәртеп кору

Танып-белү ууг

төшенчәләргә билгеләмә бирү; сәбәпле-нәтиҗәле бәйләнешләр урнаштыру

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

яшьтәшләрең каршында зур булмаган хәбәр һәм докладлар белән чыгыш ясый алу

Тигез хокуклы мөнәсәбәтләр, үзара хөрмәт нигезендә диалог алып бара белү; конфликтларны конструктив хәл итә белү осталыгын  тәрбияләүгә шартлар булдыру

Орфоэпия һәм орфография.

Кыскартылган сүзләрне дөрес әйтү. Орфоэпик сүзлекне файдалану.

Сүзнең аваз һәм хәреф составын чагыштыру һәм анализлау: мәгълүмат эзләгәндә алфавитны белеп файдалану; орфографик сүзлекләрне файдалану;  орфографик хаталарны табу һәм төзәтү; татар теленең орфографик кагыйдәләрен истә тотып, контроль диктант, изложение, инша, инша элементлары кертелгән изложение язу; сүзгә фонетик һәм орфоэпик анализ ясау. Сүзләрдә өйрәнелгән орфограммалар табу. Өйрәнелгән орфограммаларга характеристика бирү һәм сүзләрнең язылышын аңлату.

Аргументлар нигезендә нәтиҗәләр чыгарырга, сөземтәләр ясарга өйрәнергә

Регулятив универсаль уку гамәлләре

Яңа уку материалында, укытучы тарафыннан билгеләнгән эш-гамәл юнәлешләрен исәпкә алып, максатка ирешү шартларын мөстәкыйль рәвештә анализлау

Танып-белү универсаль уку гамәлләре

Проектлы-эзләнүле эшчәнлекне гамәлгә ашыру нигезләренә

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

Хезмәттәшлектә үз фикереңне һәм позицияңне формалаштырырга, аргументлаштырырга һәм уртак эшчәнлектә гомуми карарлар чыгарганда аны башка партнерлар карашы белән килештерү

Гаилә кыйммәтләренә хөрмәт, табигатьне ярату, үзеңнең һәм башкаларның сәламәтлеге кыйммәтен тану, дөньяны кабул итүдә өметле караш тәрбияләүгә шартлар булдыру

Лексикология һәм фразеология

Сүзгә лексик анализ ясау; сүзнең лексик мәгънәсен һәм дөрес язылышын аңлату өчен килеп чыгышы турындагы мәгълүматны файдалану. Бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләрне, туры һәм күчерелмә мәгънәдәге сүзләрне аеру; омоним, синоним, антоним һәм тропларның төп төрләрен тану.

Синонимнарның мәгънәви һәм стилистик аермалары. Сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен; синонимнарны һәм синонимик ояларны; антонимик парларны; омонимнарны чагыштыру. Әдәби телдә һәм гади сөйләм телендә күчерелмә мәгънәле сүзләрнең; әдәби әсәрләрдә һәм фәнни текстларда, уку текстларында синоним, антонимнарның кулланылышын күзәтү. Үз сөйләмеңдә синоним, антоним, бер тематик төркемгә караган сүзләр, омоним, күп мәгънәле сүзләрне куллану.  Фразеологик әйләнмәләрне тану. Сөйләмдә фразеологик әйтелмәләрне урынлы куллану; сүзгә лекик анализ ясау. Синоним һәм антонимнар сүзлеген файдалану.

Регулятив универсаль уку гамәлләре

Максатка ирешү юлларын планлаштыру

Танып-белү универсаль уку гамәлләре

Мәсьәләләрне чишү өчен модель, схемалар төзергә һәм аларны үзгәртеп кору

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

Карарлар кабул иткәнче һәм сайлаганчы, төрле фикерләр барлыгын урнаштырырга һәм аларны чагыштыру

Өлкәннәр һәм яшьтәшләр мөнәсәбәтләрендә, өйдә, укудан тыш эшчәнлектә мораль нормаларны үтәргә әзер булу һәм үтәүгә шартлар булдыру

Морфемика һәм сүз ясалышы

Морфемаларны табу, сүзләрне мәгънәсе һәм төзелеше, грамматик анализ нигезендә морфемаларга бүлү; сүзнең морфемик составына характеристика бирү, морфемик составка нигезләнеп, сүзнең лексик мәгънәсенә ачыклык кертергә; сүзнең морфемик төзелешен һәм аның ясалыш ысулын; сүзнең лексик мәгънәсен һәм шул сүз төзелгән сүз ясалыш моделен чагыштыру; чыганак нигез һәм сүз ясагыч морфеманы бүлеп чыгарып, телдән һәм язмача морфемик һәм сүз ясалыш анализ ясау; өйрәнелгән сөйләм сүз төркемнәренә караган сүзләрнең сүз ясалыш ысулларын аеру; сүз ясалыш анализы нигезендә морфемаларны бүлеп чыгару; морфемик һәм сүз ясагыч анализ ясау.

Морфемиканың өйрәнү предметы турында күзаллау булдыру

Регулятив универсаль уку гамәлләре

Үз вакытыңны үзең контрольгә алырга һәм  аның белән идарә итә белү

Танып-белү универсаль уку гамәлләре

Төрле мөнәсәбәтләр урнаш тыру өчен логик гамәлләр башкару

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

Карарлар кабул иткәнче һәм сайлаганчы, төрле фикерләр барлыгын урнаштырырга һәм  аларны чагыштыру

Укуга уку-танып белү мотивы һәм кызыксыну тәрбияләүгә шартлар булдыру

Морфология

Морфологиянең төп төшенчәләрен белү. Сүзнең  лексик мәгънәсеннән аермалы буларак, грамматик мәгънәсе үзенчәлекләрен аңлау.

Исем сүз төркеменең гомуми мәгънәсен, морфологик үзлекләрен, аның синтаксик ролен анализлау һәм характеристика бирү.

Уртаклык һәм ялгызлык исемнәрне тану.

Сыйфат сүз төркеменең гомуми мәгънәсен, морфологик үзлекләрен, аның синтаксик ролен анализлау һәм характеристика бирү.

Сыйфатларны исемнәр белән дөрес куллану.

Фигыль сүз төркеменең гомуми мәгънәсен, морфологик үзлекләрен, аның синтаксик ролен анализлау һәм характеристика бирү.

Исем, сыйфат, фигыль сүз төркеменә морфологик анализ ясау.

Сүз төркемнәренә морфологик анализ ясау.

Грамматиканың  бер бүлеге буларак морфология фәне турында күзаллау булдыру

Регулятив универсаль уку гамәлләре

Проблемалы очракларда сөйләшүләр нигезендә карарлар кабул итәргә

Танып-белү универсаль уку гамәлләре

Логик гамәлләр кылып,төшенчәләрне гомумиләштерү

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

Башкаларга каршы, дошманлык хисләрен тудырмыйча, үз фикереңне аргументлаштыра, бәхәсләшә һәм үз фикереңне яклый белү

Мәктәп тормышы нормаларын һәм таләпләрен,  укучының хокуклары һәм бурычларын үтәргә әзер булу һәм үтәүгә шартлар булдыру

Синтаксис һәм пунктуация

Җөмләдә сүзтезмәләрне билгеләү, төп һәм иярчен сүзләрне табу; әйтү максаты ягыннан җөмлә төрләрен бигеләү, иярчен кисәкләренең булу-булмавын, грамматик нигезләр санын билгеләү; үзләштерелгән материал нигезендә, гади һәм кушма җөмләләр төзү; өйрәнелгән синтаксик конструкцияләрдә җөмләләрне интонацион яктан дөрес әйтү.

Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләрен билгеләү.

Җыйнак һәм җәенке җөмләләрне аеру. Тиңдәш кисәкләре булган җөмләләрне тану, аларны телдән һәм язма сөйләмдә дөрес куллану.

Тезмә һәм иярченле кушма җөмләләрне аеру һәм дөрес төзү;  текстта җөмләләрне бәйләү ысулы буларак тезүле теркәгечләрне тезмә кушма җөмләләрдә куллану; сөйләмдә җөмләләрдә дөрес интонация саклау.

Иярченле кушма җөмлә кисәкләре арасындагы мәгънәви мөнәсәбәтне, аларның бәйләнеш ысулларын аңлау.

Бер һәм күп иярченле кушма җөмләләрнең схемаларын төзү.

Кушма җөмләгә синтаксик анализ ясау.

Пунктуациянең төп кагыйдәләрен үзләштерү.

Тел гыйлеме фәненең бер бүлеге буларак синтаксис турында күзаллау булдыру

Регулятив универсаль уку гамәлләре

Нәтиҗә һәм гамәл ысуллары буенча контрольне гамәлгә ашыру

Танып-белү универсаль уку гамәлләре

Мөстәкыйль рәвештә нигезләмәләр һәм критерийлар сайлап, чагыштыру, классификацияләүләр башкару

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

Үзара контроль һәм хезмәттәшлектә үзара ярдәмләшүне гамәлгә ашыру

Социаль-тарихи, сәяси һәм икътисадый шартларны исәпкә алып, тормыш планнары төзү осталыгын тәрбияләүгә шартлар булдыру

Стилистика һәм сөйләм культурасы

Кабатлау.

Тест эшләү.

Мәктәптә татар телен өйрәнү дәверендә үзләштерелгән татар әдәби теленең төп нормаларын белү; аларны төрле коммуникатив юнәлешләрдәге телдән һәм язма сөйләмдә саклау; культуралы кеше өчен дөрес сөйләшүнең ни дәрәҗәдә әһәмиятле булуын аңлау, туган телеңә хөрмәт белән карау; әдәби телнең төп кагыйдәләре һәм өйрәнелгән сүзлек запасы кысаларында басым куелышын үзләштерү.

Сөйләм стильләре (фәнни, рәсми, гади, әдәби, публицистик) һәм аларның үзенчәлекләре турында күзаллау булдыру

Регулятив универсаль уку гамәлләре

Гамәлләрнең үтәлешен мөстәкыйль рәвештә хаклы бәяләргә һәм гамәлләр кылу ахырына да, гамәлләр кылу барышына да тиешле төзәтмәләр кертү

Танып-белү универсаль уку гамәлләре

Инкарь итү нигезендә классификация төзү

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

Үз эшчәнлегеңне планлаштыру һәм көйләү өчен сөйләмне дөрес оештыру

Татар теленең эстетик кыйммәтен аңлау; туган телгә карата хөрмәт, аның белән горурлану; милли мәдәният күренеше буларак татар теленең чисталыгын саклау ихтыяҗы; сөйләм культурасында үзүсешкә омтылу

Сөйләм культурасы

Үзеңнең этник нигезләрең, милли кыйммәтләр, гореф-гадәт, мәдәният турындагы белемнәргә таянып,   уку вакытында һәм көндәлек тормышта, исәнләшү, саубуллашу, котлау этикеты күзаллау. Шәхескә карата хөрмәт, әйләнә-тирәдәгеләргә дустанә мөнәсәбәт, иҗтимагый  танылуга ихтыяҗ нигезендә үз сөйләмеңдә сөйләм этикетын дөрес куллану.

Лингвистиканың бер бүлеге буларак сөйләм культурасы турында күзаллау булдыру

Регулятив универсаль уку гамәлләре

Киләчәк вакыйгаларны һәм процессның үсешен алдан күрү буларак фаразлау нигезләренә өйрәнү

Танып-белү универсаль уку гамәлләре

Сәбәпле-нәтиҗәле бәйләнешләр урнаштыруны үз эченә алган логик фикер йөртү

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

Үзэшчәнлегеңне планлаштыру һәм көйләү өчен сөйләмне дөрес оештыру

Милли мәдәният күренеше буларак татар теленең чисталыгын саклау ихтыяҗы; сөйләм культурасында үзүсешкә омтылу тәрбияләү

Тел һәм мәдәният

Хәзерге татар әдәби теле һәм гади сөйләмгә хас булган кагыйдәләрне үтәп, диалогларда катнашу, максат, бурыч һәм аралашу ситуацияләренә бәйле төрле коммуникатив юнәлештәге чыгышлар ясау; башка кешеләр белән аралашу вакытында сөйләм чыганакларын сайлап алу һәм куллану (парлы диалог, кечкенә төркемнәрдә диалог һ.б.; текстларны адекват кабул итү, интерпретация ясау һәм текстка карата үз фикереңне белдерү; текст билгеләрен белү; тема, төп фикер һәм иң мөһим сүзләрне билгеләү; тексттагы микротемаларны билгеләү, аларны абзацларга бүлү; абзацлар һәм текстны композицион элементларын белү (кереш, төп өлеш, йомгак);  текст өлешләре һәм җөмлә кисәкләре бәйләнешенең лексик һәм грамматик чараларын табу. Татар теленең Россия тарихы, мәдәнияте белән бәйләнешен аңлау; өйрәнелә торган текстларда милли-мәдәни компонентлы тел берәмлекләрен табу. Этимологик  сүзлек файдалану.

Татар халкының тарихы һәм мәдәниятенең, Россиядә яшәүче башка халыклар белән бәйләнешенең һәм урынының телдә  чагылышы турында күзаллау

Регулятив универсаль уку гамәлләре

Мөстәкыйль рәвештә яңа уку максатларын һәм мәсьәләләрен куярга өйрәнү

Танып-белү универсаль уку гамәлләре

Танышып,өйрәнеп, үзләштереп һәм эзләп уку нигезләрен өйрәнү

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре

Төрле коммуникатив мәсьәләләрне чишү өчен сөйләм чараларын дөрес кулланырга; телдән һәм язма сөйләм оештырырга; монологик әйтелмә төзергә өйрәнү

Татар халкының милли-мәдәни кыйммәтләренең берсе буларак татар телен аңлау; шәхеснең интеллектуаль, иҗади сәләтләрен һәм әхлак сыйфатларын үстерүдә туган телнең мөһим ролен, мәктәптә белем алу процессында ана теленең әһәмиятен аңлауны тәрбияләүгә шартлар булдыру

Бүлекнең исеме

                      Кыскача эчтәлеге

Сәгатьләр саны

1. КОММУНИКАТИВ КОМПЕТЕНЦИЯ БУЛДЫРУНЫ ТӘЭМИН ИТӘ ТОРГАН ЭЧТӘЛЕК  25сәг.  (11 сәг + 14сәг. контроль диктант, изложение, инша; инша элементлары кертеп изложение язу)  

Сөйләм һәм аралашу

Аралаша белү – кеше мәдәниятенең әһәмиятле  өлеше.

Сөйләм һәм аралашу. Сөйләм ситуациясе. Телдән һәм язма сөйләм. Диалогик һәм монологик сөйләм. Монолог төрләре: хикәяләү, сурәтләү, фикерләү.

4

Сөйләм эшчәнлеге

Эшчәнлек төре буларак сөйләм. Сөйләм эшчәнлеге төрләре: тыңлап аңлау, сөйләү, уку, язу. Аралашу шартларына тәңгәл рәвештә укыган, тыңлаган, күргән мәгълүмат эчтәлеген сайлап алып,  кыскача һәм җентекләп сөйләү. Дәреслектә күрсәтелгән сылтамалар буенча Интернет челтәрләрендә мәгълүмат эзләү.

3

Текст

Сөйләм эшчәнлеге продукты буларак текст. Текст төшенчәсе. Текст темасы, төп мәгънә. Текст микротемасы.  Текст кисәкләре һәм җөмләләрне бәйләүче лексик һәм грамматик чаралар. Текст планы (гади).

Хикәяләү (хикәя, сөйләү), сурәтләү (предметне, халәтне), фикерләү, аларның төп үзенчәлеге.

3

Сөйләм теле

Контроль диктант (4). Изложение (5)

Инша (5)        

Сөйләм телен куллану даирәсе, аралашуның типик ситуацияләре.

1                

14

       2. ТЕЛ ҺӘМ ЛИНГВИСТИК КОМПЕТЕНЦИЯ  ЯСАЛЫШЫН ТӘЭМИН ИТӘ ТОРГАН ЭЧТӘЛЕК (71 сәг.)

Татар теле турында гомуми мәгълүмат

Аралашу чарасы буларак тел. Татар теле — татар әдәби әсәрләр теле. Тел турындагы фән буларак лингвистика. Лингвистиканың төп бүлекләре (гомуми мәгълүмат).

1

Башлангыч сыйныфта үткән материалны кабатлау

Аваз. Татар теленең сузык авазлар системасы. Сузыкларның язылышы. Тартыкларның язылышы. Телнең орфографик кагыйдәләре. Сүзнең лексик мәгънәсе. Сүз ясалышы һәм сүз формасы үзгәрү. Грамматиканың бер бүлеге буларак морфология.  Синтаксис берәмлеге буларак сүзтезмә. Әйтү максаты ягыннан җөмлә төрләре. Аларның интонацион һәм мәгънәви үзенчәлекләре.

3

Фонетика һәм графика.

Лингвистика бүлеге буларак фонетика. Сөйләм органнары, аларның сөйләм авазлары булдыруда катнашуы. Татар теленең сузык авазлар системасы, аларны күләме. Сузык авазларның классификациясе. Татар теленең сузык авазлар системасындагы үзгәрешләр.  Сингармонизм законы, аның төрләре. Сузыкларның кыскаруы. Дифтонглар. Татар телендә тартыклар, аларның күләме. Татар теленең тартыклар системасындагы үзгәрешләр. Тартыклар ассимиляциясе, ассимиляция төрләре.  Татар һәм рус телләрендә сузык һәм тартык авазлар. Интонация төшенчәсе. Татар телендә басым. Татар теленең үз сүзләрендә һәм алынмаларда басым сакланмау очраклары. Сүз формаларында басым куюның авыр очраклары.

10

Орфоэпия һәм орфография.

Әдәби тел нормалары. Орфоэпия нормалары төшенчәсе. Орфоэпик сүзлек. Фонетик анализ.

Графика һәм орфография турында гомуми мәгълүмат. Татар теле алфавиты. Орфография. Сузыкларның язылышы. Тартыкларның язылышы. Ике авазны белдерә торган хәрефләрнең язылышы. “ъ” һәм “ь” билгеләренең язылышы.

Орфографик сүзлек. Телнең орфографик  нормалары.

Кабатлау.

8

Лексикология һәм фразеология

Лингвистиканың бер бүлеге буларак лексикология.

Телнең төп берәмлеге буларак сүз. Сүзнең лексик мәгънәсе. Бер мәгънәле һәм күп мәгънәле сүзләр. Сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәсе. Антоним, синоним, пароним, омонимнар һәм аларның төрләре.

Татар теленең үз сүзләре һәм алынмалар.

Татар теленең сүзлек составы. Актив һәм пассив лексика. Искергән сүзләр һәм неологизмнар.

Фразеологизмнар, аларның мәгънәләре. Сөйләмдә фразеологик әйтелмәләрне куллану үзенчәлекләре.

Төрле төр сүзлекләр, аларны төрле эшчәнлек вакытында файдалану.

Татар теленең төп лексик нормалары.

Сүзгә лексик анализ ясау.

Мәкальләр, әйтемнәр.

Кабатлау

16

Морфемика һәм сүз ясалышы

Лингвистиканың бер бүлеге буларак морфемика. Морфемика (телнең морфемик төзелеше) һәм сүз ясалышы. Сүз төзелеше һәм ясалышы  турында гомуми мәгълүмат. Телнең иң кечкенә берәмлеге буларак морфема. Тамыр һәм аффикс. Тамырдаш сүзләр. Аффикслар ярдәмендә яңа сүзләр ясалышы. Төрле сүз төркеменә караган сүзләр ясалышында аффиксларның роле.

Аффикслар, аффикс төрләре: сүз ясагыч, форма ясагыч һәм бәйләгеч аффикслар.

Татар телендә сүз ясау формалары. Тамыр сүзләр. Ясалма сүзләр. Кушма сүзләр, кушма сүзләрнең структур төрләре: кушма, тезмә, парлы сүзләр. Татар һәм рус телләрендә сүз төзелешендәге төп аермалар. Морфемик анализ һәм сүз ясагыч анализ.

16

Морфология

Мөстәкыйль сүз төркемнәре: исем, сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык, фигыль, аваз ияртемнәре.

Сүз төркеме буларак исем, аның гомуми мәгънәсе, морфологик үзлекләре, синтаксик функцияләре.

Уртаклык һәм ялгызлык исемнәр.