Тыва чогаал, А.Уержаа "Ажыл" 8 класс
методическая разработка (8 класс) на тему

 Чаа тема. Куш-ажыл кижизидилгези.

Скачать:

ВложениеРазмер
Файл чаа тема21.91 КБ

Предварительный просмотр:

Антон Уержаевич Кужугет «Ажыл»(тыва  чогаал 8 класс)

Сорулгалары:

1 Антон Уержаевич Кужугеттин «Ажыл»деп шулуу-биле таныштырары.

2 Куш-ажылга ынак болур кылдыр кижизидери

3. Уругларнын келир уеде мергежил шилип алырын углап баштаары

Кичээлдин дерилгези :Чуруктар ,улегер домактар ,мергежилдер коргускен слайдылар

  Кичээлдин чорудуу:

1 Организастыг кезээ

2 Чаа тема тайылбыры:

а) Шулуктун  авторунун допчу намдары-биле таныштырары (оореникчинин дыннадыы )

б) Шулуктун аянныг номчулгазы (башкы,оореникчизи)

в) Шулуктун билдинмес состери-биле словарьлыг ажыл

дагап-азырап ,ажаап

анмаар- тараа  шыгжаар сарай

иженири-ажылдаары

тууйбу-бетон

олбукталган хевис  дег чаттылган

даржыктыг-халалыг,берге

г)шулуктун утказы-биле ажыл

- Бо шулукте кандыг мергежилдин кижилеринин ажыл-ижин коргузуп турар-дыр ?

(тараажы ,тудугжу ,геолог ,шулукчу ,композитор ,комбайнер чылгычы ,артист)

- Бо шулуктун уран аргаларын тып корунерем ,уруглар

(Уран аргаларны тыпкаш, кыдыраашка бижидер )

Деннелгелер

Чаш тол ышкаш (дагап-ажаап )

Туруглар дег (тудуг-бажын)

Чыжыр алдын сыргваланган чараш кыс дег  (сыпта тараа)

Чуглуг ышкаш (ужуксун дээш)

Эпитет-уран тодарадылга

Ажыг дер,олбукталган делгем  тайга

Диригжидилге

Сыпта тараа уян,ээлдек могеш кыннып

-Бо шулукте чунун дугайында чугаалап турарыл ? Шулуктун утказын сайгарып чугаалажып корээлинерем .

Тудугжунун ажылы дыка берге .Чижээлээрге ,бажынны тударда ,чеже-чеже ,каш-каш кижилернин

дери тогулбейн турар дээр силер ,каш-каш кижинин холдары суглангылааже ,оюлгуже ажылдавайн турар  дээр силер .

Кандыг-даа ажылды кылып алыры ындыг-ла  белен эвес.Кижи ажылды  бергелерни эртип тургаш

кылып алыр.

Ыраажы –даа кижи чеже-даа талантылыг болза,анаа-ла унуп келгеш ырлай бербес. Баш бурунгаар каш катап  белеткенир.

Автор ажылды хинчек дивейн турар.Кижи ажылды чеже-даа берге болза,кылып алгаш ,оорувейн канчаар,сеткили ханар,ооруур болгай .

Амыдырал -бугу-ле чуулдун унер дозу . Эки амыдыраар дизе ,билиглер дээш демисежир.Келир уеде ажылдап чурттаарынга ажыктыг кылдыр билиглер-биле чепсегленип ооренири –силернин ам  бо хунде –хулээлгенер.Келир уени чараш ,чаагай  болдурар д изинзе ,чуну белеткээр сен?

Амыдыралдын ундезини болур кандыг-бир тускай  мергежилди чедип ал . Кым-даа болур болзунза ,сенээ ниити эртем херек . Эртемнернин эге чадазын школанын ханазындан ,

башкыларнын берген  билиинден алыр сен.

Кижи бурузу бодун келир уеде амыдыралга школачы чылдарындан,бичиизинден  эгелеп белеткээр ужурлуг.  Келир уеде мергежилин баш бурунгаар удур сонуургап ,бугу талазы-биле

билип алыры –биле кызыдар.Кижинин амыдыралга туружу чугле кижинин  мергежилинден эвес

оон кижилер аразына чурттап  билиринден ,хой-ниитиге ажыктыг чуулду  унелеп билиринден,

  хамааржыр.

-«Кым болуксаар мен?»(оореникчилернин дыннадыглары)

-«Мергежилдин (профессиянын) 5 хевирлери » (оореникчилернин дыннадыглары -Слайдылар чоруп турар

1 «Кижи-уран-чечен  овур-хевир » Бо хевирнин  кижилеринин  куш-ажылын  уран чуул дээр.Бо профессиянын кижилеринин  ачызы-биле  бугу амгы культура сайзырап турар . Бо профессиянын мастерлери уран чуулдун чогаалын чогаадып , оске улустун ажылдарынга уран- чечен унелиг чуулдерни киирер.

2 «Кижи – демдектер системазы »Секретарь, компьютер ,ГАИ ажылдакчылары .

3 «Кижи- бойдус»Дириг организмнер ,биологтуг болгаш  микробиологтуг чорудулга

4 «Кижи- техника»

5 «Кижи –кижи »

Кичээлдин туннелдери :

- Бистин ада –огбелеривис амыдыралдын дозу  куш-ажылда деп кончуг эки билип чорааннар.

Куш-ажыл дугайында улегер домактардан  сактып корээлинерем ,уруглар (Уруглар улегер

домакты  улаштыр чугаалаар)

1 Олутта олча чок …(чыдында чыргал чок )

2 Кежээ кижи ажыл сураар… ( чалгаа кижи  дыш хараар)

3. Кежээнин мурнунда –хунду …( чалгаанын мурнунда -кочу )

 Бо дээрге чоннун чус-чус чылдарда амыдыралчы дуржулгазындан бодалдарынын дуйуушкуну,

оларнын   куш-ажылга хамаарылгазы ,мораль этиктиг коруушкуну болур.

Куш-ажыл темазы  улегер домактарда бир кол черни  ээлеп турар  болгаш ангы-ангы талаларлыг шиитпирлеттинген. Чон амыдыралдын бойдус-биле тудужун айтып, оон кижиге херектиг чувелерни ажыл-биле чаалап алыр дугайын  улегер домактарынга бадыткап чораан. «Довурактан  тодар , малгаштан  байыыр» « Даш чок черге тараа тарыыр,дазыл чок черден ай казар»деп улегерлернин  тывылган ужуру ында .

Улегер домактар бисти чалгаага алыспайн ,ажыл-иштен салдынмас болурунга  ооредир .

« Кылыр иштин деги херек ,чиир эъттин чаглыы херек «

Ажыл-ишке арга ,мергежил дугайында бодалдарны чечен,мерген илереткен улегер домактар  база эвээш эвес . « Эки дарган эргээн какпас, уран кыс удазынга ораашпас.» «Сагышты ыры-биле ажыдар ,чаяанны  ажыл-биле ажыдар ».

Тыва улус ус-дарган, уран-шевер кижилерни «Карак шевери хаак, хол шевери ховар » деп онза хундулеп улегерлеп чугаалаар чораан . Оон кадында ындыг кижилернин  дугайында тоогу болгаш тоолчургу чугаалар ны арттырган .Чонга сурагжаан кижилернин адын безин адавас  «Дарган»азы

«Эзер-Чазаар»дээн ышкаш хундуткелдиг шола аттар-биле адаар турган .

- Ам куш-ажылы-биле ат-алдар четкен чангыс чер-чурттугларывысты сактып корээлинерем, уруглар (Слайдылар чоруп турар . 2 оореникчинин кыска дыннадыглары)

1 «Вектин кижизи »деп аттын эдилекчизи чогаалчы,этнограф,эртемден  Монгуш  Борахович Кенин-Лопсан

2 «Россиянын маадыры» орденнин эдилекчизи камгалакчы  Сергей  Кужугетович  Шойгу

«Куш-ажыл кижини каастаар» деп улегер домакта кончуг-ла шын чугаалап турар –дыр. Шынап-ла куш-ажыл  кижинин ат-алдарын дыка-ла  бедидер-дир .

Автор ажылды таалал дивейн турар .Чуге дизе  ажылды кылып тургаш , кижи кужун , дерин   топ  тургаш, билиин берип тургаш мергежилин ажыглап тургаш  кылыр-ла болгай,уруглар .

 

     


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Хыналда тест. 10 класс, тыва чогаал

Контрольное тестирование по родной литературе. 10 класс....

Тыва чогаал 11 класс

Тыва чогаал 11 класс...

Тыва чогаал 11 класс

Тыва чогаал 11 класс...

Тыва чогаал эртеминге кичээл планы: К.Кудажы "Маргылдаа" (6 класс).

Ылангыя кичээлге ажылдаарындан чалгаараар оолдарны ажылдадырынга таарымчалыг кылдыр тургускан материал. Чуге дээрге бажынында ажыл-агыйдан, куш-ажыл кичээлинден  баснянын маадырларын оларнын таны...

КТП. тыва чогаал. 9 класс

тыва чогаал. 9 класс...

Дидактиктиг материал ( 9 класс, тыва чогаал)

Дидактиктиг материал ( 9 класс, тыва чогаал)...

Тыва чогаал кичээлиниң технологтуг картазы. Чогаал теориязы.Чогаал маадырынын дугайында билиг

Тыва чогаал кичээлиниң технологтуг картазы. Чогаал теориязы.Чогаал маадырынын дугайында билиг....