Тыва чогаал, А.Уержаа "Ажыл" 8 класс
методическая разработка (8 класс) на тему
Предварительный просмотр:
Антон Уержаевич Кужугет «Ажыл»(тыва чогаал 8 класс)
Сорулгалары:
1 Антон Уержаевич Кужугеттин «Ажыл»деп шулуу-биле таныштырары.
2 Куш-ажылга ынак болур кылдыр кижизидери
3. Уругларнын келир уеде мергежил шилип алырын углап баштаары
Кичээлдин дерилгези :Чуруктар ,улегер домактар ,мергежилдер коргускен слайдылар
Кичээлдин чорудуу:
1 Организастыг кезээ
2 Чаа тема тайылбыры:
а) Шулуктун авторунун допчу намдары-биле таныштырары (оореникчинин дыннадыы )
б) Шулуктун аянныг номчулгазы (башкы,оореникчизи)
в) Шулуктун билдинмес состери-биле словарьлыг ажыл
дагап-азырап ,ажаап
анмаар- тараа шыгжаар сарай
иженири-ажылдаары
тууйбу-бетон
олбукталган хевис дег чаттылган
даржыктыг-халалыг,берге
г)шулуктун утказы-биле ажыл
- Бо шулукте кандыг мергежилдин кижилеринин ажыл-ижин коргузуп турар-дыр ?
(тараажы ,тудугжу ,геолог ,шулукчу ,композитор ,комбайнер чылгычы ,артист)
- Бо шулуктун уран аргаларын тып корунерем ,уруглар
(Уран аргаларны тыпкаш, кыдыраашка бижидер )
Деннелгелер
Чаш тол ышкаш (дагап-ажаап )
Туруглар дег (тудуг-бажын)
Чыжыр алдын сыргваланган чараш кыс дег (сыпта тараа)
Чуглуг ышкаш (ужуксун дээш)
Эпитет-уран тодарадылга
Ажыг дер,олбукталган делгем тайга
Диригжидилге
Сыпта тараа уян,ээлдек могеш кыннып
-Бо шулукте чунун дугайында чугаалап турарыл ? Шулуктун утказын сайгарып чугаалажып корээлинерем .
Тудугжунун ажылы дыка берге .Чижээлээрге ,бажынны тударда ,чеже-чеже ,каш-каш кижилернин
дери тогулбейн турар дээр силер ,каш-каш кижинин холдары суглангылааже ,оюлгуже ажылдавайн турар дээр силер .
Кандыг-даа ажылды кылып алыры ындыг-ла белен эвес.Кижи ажылды бергелерни эртип тургаш
кылып алыр.
Ыраажы –даа кижи чеже-даа талантылыг болза,анаа-ла унуп келгеш ырлай бербес. Баш бурунгаар каш катап белеткенир.
Автор ажылды хинчек дивейн турар.Кижи ажылды чеже-даа берге болза,кылып алгаш ,оорувейн канчаар,сеткили ханар,ооруур болгай .
Амыдырал -бугу-ле чуулдун унер дозу . Эки амыдыраар дизе ,билиглер дээш демисежир.Келир уеде ажылдап чурттаарынга ажыктыг кылдыр билиглер-биле чепсегленип ооренири –силернин ам бо хунде –хулээлгенер.Келир уени чараш ,чаагай болдурар д изинзе ,чуну белеткээр сен?
Амыдыралдын ундезини болур кандыг-бир тускай мергежилди чедип ал . Кым-даа болур болзунза ,сенээ ниити эртем херек . Эртемнернин эге чадазын школанын ханазындан ,
башкыларнын берген билиинден алыр сен.
Кижи бурузу бодун келир уеде амыдыралга школачы чылдарындан,бичиизинден эгелеп белеткээр ужурлуг. Келир уеде мергежилин баш бурунгаар удур сонуургап ,бугу талазы-биле
билип алыры –биле кызыдар.Кижинин амыдыралга туружу чугле кижинин мергежилинден эвес
оон кижилер аразына чурттап билиринден ,хой-ниитиге ажыктыг чуулду унелеп билиринден,
хамааржыр.
-«Кым болуксаар мен?»(оореникчилернин дыннадыглары)
-«Мергежилдин (профессиянын) 5 хевирлери » (оореникчилернин дыннадыглары -Слайдылар чоруп турар
1 «Кижи-уран-чечен овур-хевир » Бо хевирнин кижилеринин куш-ажылын уран чуул дээр.Бо профессиянын кижилеринин ачызы-биле бугу амгы культура сайзырап турар . Бо профессиянын мастерлери уран чуулдун чогаалын чогаадып , оске улустун ажылдарынга уран- чечен унелиг чуулдерни киирер.
2 «Кижи – демдектер системазы »Секретарь, компьютер ,ГАИ ажылдакчылары .
3 «Кижи- бойдус»Дириг организмнер ,биологтуг болгаш микробиологтуг чорудулга
4 «Кижи- техника»
5 «Кижи –кижи »
Кичээлдин туннелдери :
- Бистин ада –огбелеривис амыдыралдын дозу куш-ажылда деп кончуг эки билип чорааннар.
Куш-ажыл дугайында улегер домактардан сактып корээлинерем ,уруглар (Уруглар улегер
домакты улаштыр чугаалаар)
1 Олутта олча чок …(чыдында чыргал чок )
2 Кежээ кижи ажыл сураар… ( чалгаа кижи дыш хараар)
3. Кежээнин мурнунда –хунду …( чалгаанын мурнунда -кочу )
Бо дээрге чоннун чус-чус чылдарда амыдыралчы дуржулгазындан бодалдарынын дуйуушкуну,
оларнын куш-ажылга хамаарылгазы ,мораль этиктиг коруушкуну болур.
Куш-ажыл темазы улегер домактарда бир кол черни ээлеп турар болгаш ангы-ангы талаларлыг шиитпирлеттинген. Чон амыдыралдын бойдус-биле тудужун айтып, оон кижиге херектиг чувелерни ажыл-биле чаалап алыр дугайын улегер домактарынга бадыткап чораан. «Довурактан тодар , малгаштан байыыр» « Даш чок черге тараа тарыыр,дазыл чок черден ай казар»деп улегерлернин тывылган ужуру ында .
Улегер домактар бисти чалгаага алыспайн ,ажыл-иштен салдынмас болурунга ооредир .
« Кылыр иштин деги херек ,чиир эъттин чаглыы херек «
Ажыл-ишке арга ,мергежил дугайында бодалдарны чечен,мерген илереткен улегер домактар база эвээш эвес . « Эки дарган эргээн какпас, уран кыс удазынга ораашпас.» «Сагышты ыры-биле ажыдар ,чаяанны ажыл-биле ажыдар ».
Тыва улус ус-дарган, уран-шевер кижилерни «Карак шевери хаак, хол шевери ховар » деп онза хундулеп улегерлеп чугаалаар чораан . Оон кадында ындыг кижилернин дугайында тоогу болгаш тоолчургу чугаалар ны арттырган .Чонга сурагжаан кижилернин адын безин адавас «Дарган»азы
«Эзер-Чазаар»дээн ышкаш хундуткелдиг шола аттар-биле адаар турган .
- Ам куш-ажылы-биле ат-алдар четкен чангыс чер-чурттугларывысты сактып корээлинерем, уруглар (Слайдылар чоруп турар . 2 оореникчинин кыска дыннадыглары)
1 «Вектин кижизи »деп аттын эдилекчизи чогаалчы,этнограф,эртемден Монгуш Борахович Кенин-Лопсан
2 «Россиянын маадыры» орденнин эдилекчизи камгалакчы Сергей Кужугетович Шойгу
«Куш-ажыл кижини каастаар» деп улегер домакта кончуг-ла шын чугаалап турар –дыр. Шынап-ла куш-ажыл кижинин ат-алдарын дыка-ла бедидер-дир .
Автор ажылды таалал дивейн турар .Чуге дизе ажылды кылып тургаш , кижи кужун , дерин топ тургаш, билиин берип тургаш мергежилин ажыглап тургаш кылыр-ла болгай,уруглар .
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
![](/sites/default/files/pictures/2016/02/16/picture-756782-1455618307.jpg)
Тыва чогаал эртеминге кичээл планы: К.Кудажы "Маргылдаа" (6 класс).
Ылангыя кичээлге ажылдаарындан чалгаараар оолдарны ажылдадырынга таарымчалыг кылдыр тургускан материал. Чуге дээрге бажынында ажыл-агыйдан, куш-ажыл кичээлинден баснянын маадырларын оларнын таны...
![](/sites/default/files/pictures/2021/04/09/picture-1328018-1617956186.jpg)
Тыва чогаал кичээлиниң технологтуг картазы. Чогаал теориязы.Чогаал маадырынын дугайында билиг
Тыва чогаал кичээлиниң технологтуг картазы. Чогаал теориязы.Чогаал маадырынын дугайында билиг....