К.К. Кудажы: "Дуруяалар - эжеш куштар"
презентация к уроку (11 класс) на тему

К.К.Кудажы «Дуруяалар - эжеш куштар»
Кичээл-сайгарылга
Кичээлдин сорулгазы:
Чогаалдын утказын болгаш тургузуун, ында кирген овур-хевирлерни дамчыштыр сайгарар.Дуруяалар кажан-даа чааскаан чорбас, эштиг чоруур, бот-боттарынга бердинген болгаш ынакшылдын, шынчы чоруктун символу дээрзин чогаал дамчыштыр билиндирер.Аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр.
К.К.Кудажынын чогаадыкчы ажылынга кыска беседа
- К.К.Кудажы деп кымыл ол?- Оон кандыг-кандыг чогаалдарын билир силер?- Ол чечен чогаалдын кайы жанрларынга хойу-биле бижип чорааныл?- Оон чогаалдарынын онзагай шынары чудел?
Кичээлдин эпигравы
Эрте шагда уе-дуптен тыва кижиЭжеш кушче октуг боозун арнып чорбаан.Эжеш бурган чудулгеден артык сагып,Эртине дег ыдыктыг деп санап келген. А.Даржай
Орус чоннун демдек тайылбырында: «Эрте чазын дуруяаларны бир дугаар корген кижи удаваанда куда-доюн дужурер»Эжеш дуруяалар ангы-ангы чоннарнын культуразында шынчы ынакшылдын, ынакшылга бердингенинин база аас-кежиктин, узун назыннын, мерген угааннын символу болуп турар.Дуруяалар, оларнын «куу дуруяалар» дээр хевири, чугле ийи чуурга торуур, олар частып кээрге чедир олар денге чуургаларны базып, бирээзин бирээзи азырап, денге остурер.
-Дуруяаларны корем!
Шынап-ла, ийи дуруяа Улуг-Хемни ору ужуп чоктап чыткан.
Кижинин сарыылы бирги черге турар ужурлуг. Кижинин угааны эки болза, хевири ала чайгаар-ла чараш апаар. К.Кудажы
Овур-хевирлернин чуулдешкээ
Дуруяалар
Эртенгиэжеш дуруяалар
Чангыс дуруяа
Оолдарлыг эжеш дуруяалар
Оля биле Коля
Оля
Ольга, Николайуруу Айлашка
Чогаалдын сюжеттиг хогжулдези
Олянын кылдыныгларынга дууштур ажыглаттынган уран-чечен аргалар
Экер Эресовичининсагыжынга кирип келген бодалдары
Оля биле Колянын автобуска коступ келири

Олянын автобускачааскаан коступ келири
Олянын уруу-биле коступ келири
Айлашка иешкилернин болгаш ачазы Николайнын коступ келири
Оля биле Колянын автобуска коступ келири
Оля эриин ажып чораан аас-кежиин то-чая хулумзурээн
Экер Эресовичининсагыжынга эртенги ийи дуруяа кирер
Олянын автобускачааскаан коступ келири
Олянын тону тарлай берген; хун келген тудум,ооктери чедишпестепбар чыткан
«Халаптыг аныяктар-дыр ийин!Амгы шагнынаныяктарын чуудээрил аан?!..»
Олянын уруу-биле коступ келири
Олянын портфели, чаактары-даа соолбургай. Ында кызыл-кызыл долбаннар чок, карак -тарынын одунун суларгайы кончуг, эриннери хан чок болгаш мунгаргай.
«Ам-даа чааскаан хевээр. Бир эвес мээн уруумну ынчаар каапкан болза, ол куурумчуну хул ыйба кылып каар ийик мен.»
Айлашка иешкилернин болгаш ачазы Николайнын коступ келири
Мурнуку эжиктен хоглуг каткы кирип орган: ол каткы тараа дег тодуг, ары чигири дег чаагай, хат-салгын дег чиик, айыраё чечек дег чараш болган. Ольганын эриннери тодуг, кызыл, оорушку долган…
«Эр кижи биле херээжен кижи каттыжып алгаш, чугле ынчан будун кижи болур чуве-дир ийин.»
«Эр кижи биле херээжен кижи каттыжып алгаш, ч\гле ынчан б\д\н кижи болур ч\ве-дир ийин» К.Кудажы
Чааскаан арткан дуруяа
Чалгыннарын донган чуве дег эштип алган, боостаазы когдегер, уну шала дунук. Чугле оон ак оеэ куурарып, чалгыннары чылдын-на улам карарып бар чыткан, хорээнде чогдурунун дугу чудап, увурерип калган. Удууру ковудээн, ажыг-шужугнун уржуу-ла ыйнаан…
Чогаалга хамаарышкан ниити айтырыглар.
Экер Эресовичинин овур-хевири кандыгыл?Оон кылдыныглары ажыл-ижи чул?Маадырнын кол бодалдары кандыг туннелге келирил?Чогаалда болуушкуннарнын болуп турар черин, уезин тодарадынар?Чогаалдын тема, идеязы дугжуп турар бе?Чогаалда кол темадан ангыда кандыг темалар кодуртунуп турарыл?
- Ийе, Дуруяалар - эжеш куштар…
Ынакшылды камнаар
Амгы аныяктаргаооредиг
Бойдусту камгалаар
Мозу-шынар
Ынакшыл
Чогаалдын темалары
Улуу-биле четтирдим!!!