Конспект урока по марийской литературе "Пиал - тиде..." по поэме С.Вишневского "Пиал"
план-конспект урока (9 класс) по теме

Урокын темыже.                Пиал – тиде …

                  (С.Вишневскийын «Пиал» поэмыже почеш шонкалымаш урок)

Класс: 9

Урокын цельже. Пиал нерген шонкалаш йӧным ышташ.

Задаче-влак.

 1. Образовательный.  С.Вишневскийын «Пиал» поэмыште лирический геройын  илыш корныжым иктешлен, пиал нерген шонкалымыжым радамлен, айдемын пиалже нерген шонкалаш  йӧным ышташ.

2. Развивающий. Тунемше-влакын коммуникативный компетентностьыштым шуараш, логический мышленийым вияндаш.

 3. Воспитыватлыше.   Шочмо элым йӧраташ, чын патриот лияш кумыландаш.

Оборудований. Компьютер, проектор, учебник.

Урокын эртымыже.

1. Организационный ужаш.  Йоча-влакым уроклан кумыландымаш.

Шошо кече окнашке кузе шырата,

Да чыла калыклан у пиалым сӧра.

Поро кече уна-влак, тунемше-влак! ӱдыр-рвезе-влак, ончалза окнашке да шыргыжалза, куанен мотор шошо кечылан. Ончалза йолташда умбак да шыргыжалза,  нунылан порым, пиалым   тыланен.

Кава гыч шошо кече шыргыжеш. Те, тунемше-влак, парт коклаште, волгыдо школышто уш-акылым пойдареда. Пиалан улыда. Мыят  пиалан улам.

Мыйын ешем уло, йоча-влакем мыйым куандарат, йӧратыме пашам уло. Эр гыч кас марте икшыве-влак коклаште чонем куана. Очыни, тиде пиал.

• Айста пырля шоналтена, мо тыгай ПИАЛ?

Пиал могай тӱсан?

Пиалын палыже (признакше) могай?

Могай форман?

Тамже могай?

Могай кугытан пиал?

Могай йӱкым пуа?

Пиал деке лишеммеке, мом шижаш лиеш?

Т: ӱдыр-рвезе-влак, тау вашмутланда. Иктешлена, ПИАЛ-йыргешке, нарынче, шокшо, кугу. Теве тыгайрак. (Ватманыш сӱретлыме кечым ончыкта) Мо гай коеш? (кече гай). Кечыйол-влакшат шке шокшыштым урок мучко мыланна пӧлеклат манын, ӱшанен кодына.

3.     Актуализация знаний. Постановка цели.

Т: Пиал нерген шонкалымаш айдеме тукымым эреак тургыжландарен да тургыжландара. Шуко писатель ден поэт-влак тиде йодышым шке произведенийлаштыт ончыктеныт.  Таче урокышто мыланна шомакым алмашташ  С.Вишневскийын лач тыгаяк лӱман «Пиал» поэмыже, поэмын лирический геройжо да поэт шкежат полшат.

ЧИСЛА ден ТЕМЫМ возымаш

Т: Тугеже, ӱдыр-рвезе-влак, ме тачысе урокышто могай йодышлан вашмутым кычалаш туналына?

 «Пиал» поэмылан энертен, тыгай йодышлан вашешташ: Поэмын лирический геройжо мом  пиаллан шотла?Тудын илыш корныжо могай лийын?

Т: Пашана шуко, тӱналына веле.

2. Тӱн ужаш.

СЛАЙД. Портрет ден книгажым ончыкташ

Т: С. Вишнескийын «Пиал» поэмыже марий сылнымутан литературышто ик эн виян поэтический произведений.

Йодыш:

Поэмым лудын лекмеке, могай шонымаш тендам авалтен?

1. Герой илыш нерген шонкала, лудшо енымат шонаш тарата.

2. Сар нерген возымо произведений эре ойган. Сар – тиде йомдарымаш, колымаш, калыкын ойгыжо. Пиалан тудо айдеме, кӧ илыше кодын, кӧ сар гыч пӧртылын.

3. Ме, 21 курымышто илыше тукым, эртыше Кугу сар нерген мондышаш огынал. Мемнан кугезе коча-кована-влак шке илышыштым чаманыде, мыланна тыныс илышым таптеныт.

СЛАЙД

Поэмын темыже - сар ваштареш, тыныс верч кучедалмаш, эрык илышым чонымаш.

Поэмын идейже — айдемын пиалже — тыныс верч кучедалмаште.

Йодыш:

• Поэме кузе тӱналеш?

Кӧ пала, молан шонгемме годым

Рвезе жап эре ушеш возеш?

Т: Автор тиде корныла дене лудшо еным поэмын содержанийышкыже пураш ямдыла.

• Поэме тӱналтыште ме лирический геройым могайым ужына?
• Поэме туналтыште геройым илалше  семын ужына.
•  Но тудо, шонгылыкым шотыш ок нал, шке илыш корныжым самырык пагыт гыч тӱналын, шонгыен лиймешкыже лудшо ончык луктеш.
• Лирический геройын илыш корныжо кок йыжынан: иктыже – тыныс илыш, весыже – салтак илыш.

Т: Кок тӱшкалан шелалтын,  лирический геройын илыш корныжым лончылымаш. Тидлан ме Кластер йӧным кучылтына.

СЛАЙД. Кластер йӧн. Умылтарымаш.

Кажне тунемше тӱшка ончылно кумага, а покшелныже мут сочетанийым кругеш возымо:  лирический герой тыныс жапыште, лирический герой сарыште. Тендан пашада: тиде илыш йыжыныште поэмысе герой могай, возаш.

Лирический герой тыныс жапыште:

Вашмут-влак тыгай лийын кертыт:

14 ияш

Школышто эн чолга

Спортым йӧрата

Приключений сынан книга-влакым лудеш

Сайын сӱретла

Романтик койышан

Маша лӱман ӱдырым йӧрата

Ныл ий герой ден ӱдыр пырля улыт

Сар деч вара ӱдыр ден каче  пиалан ешым ыштат

Геройын ӱдыр ден эрге йоча кушкыт

Шочмо элын ӱшанле эргыже

Порылыкым, пиалым аклен моштышо

Поэт

Лирический герой сарыште:

19 ияш

Ялжым, пӧртшым, калыкшым коден фронтыш кая

Сенымаш дене пӧртылаш шона

Ныл ий кредалеш

Сарым ужмыжо ок шу

Шуко нелым, йӧсым чытен

Тыныс илыш нерген шона

Шочмо мландым тушман деч эрыкташ шона

Немыч ӱдыр Аннетым утарен

Салтак тӱрло эллаште илыше калык-влаклан эрыкым конда

Лӱддымо, чолга

Т: Кажне группо шке пашажым аралшаш. Кӧ каласкалаш ямде?

Т: Поэмысе лирический геройын, шучко сар нерген шарнымашыжым, тендам  колыштын, ушышкем руш поэт Николай Алексеевич Некрасовын почеламутшо тольо.

«Внимая ужасам войны…»

( Туныктышо почеламутым наизусть лудеш).

• Тиде почеламут пиал поэме дек мо дене лишыл?
• Кузе шонеда, эн чот кӧ ойганен? Тидын нерген поэт кузе воза?

…Шӱм коршта…

Лач авалан

Пӧртылтен огеш керт

Йомшо эргым

Нигӧат  уэш

Т: Шучко сареш шке эргыжым йомдарыше ава чот ойгырен, пытартыш кечыж марте шке икшывыжым «ала пӧртылеш» манын, вучен. ПИАЛАН лийын тудо ава, кӧ эргыжым вучен шуктен, шешкым пуртен, уныкам ужын.

 Т: Кужу да  неле илыш корным эртыше герой …… мом пиаллан шотла? Шке шонымашдам «Письмо по кругу» приёмым кучылтын возышаш улыда.

СЛАЙД «Письмо по кругу» приём – тӱшкан ыштыме паша. Тунемше-влак пуымо темылан шке шонымашым возышаш улыт. Кажне йочан - тетрадь ден ручка, кажныже шке шонымашыжым воза да тетрадьым воктене шинчыше йолташыжлан пуа, тудыжо тӱналме шонымашым шуен, шкенжын ойжым воза, да адак весылан пуа. Тыге шке тетрадьше толын шумешке воза.

ПИАЛ - тиде

Еш

Ешыште йоча улмо – кугу пиал

 Ача лияш

Уныка-влакым ужаш

Калыклан порым ыштымаш.

Илыше кодаш

Тушманым сенен, мӧнгӧ пӧртылаш

У тукым сарым ужде кушшо

Т: Урок тӱналтыште ме, пиал могай лиеш манын мутланыме годым, тыгай шонымашке шуна: Пиал – кече гай: (Ончыктен доскаште) йыргешке, шокшо, нарынче тӱсан.

Айдеме тукымым волгалтараш, ырыкташ, куандараш мемнан пиалнан кечыйолжо веле огеш сите.

Т: Айста возымынам иктешлена. Лирический геройын илыш корныжым иктешлен, пиал нерген шонкалымыжым радамлен, шкенан пиал нерген умылымашым шотыш налын, кечыйолым иктыш погена. Тидланже кажне лаштыкыш, лирический герой ден шкендан шонымашдам иктыш ушен, ПИАЛ – тиде мо,  возыза да доскашке пижыктыза.

(Нарынче кечыйолыш йошкар фломастер дене  возаш.)

Эрыкан илыш

Тазалык

Геройлан шке ешыже, мыланна – ава, ача, …

Шийвундо (арам огыл марий калык сугыньым пуымо годым, шийвундан лийза, манеш)

Умылымаш

Т: Тек тендан шонымашда кечылан вийым пуа. Тек нигунам осал вий кечым ок петыре, Тек кече эре шыргыжеш. Мемнан возымо шомакна шучко сар деч аралтыш лиеш.

А ПИАЛЫМ кажне ен  шке тапта. Поэмысе геройын илыш корныжо гоч тидым ме раш ужна: … ыштем гын, пиалан лиям, шонен. Чылажат тендан кидыште. ӱдыр-рвезе-влак, тыршен тунемза, таза, пиалан лийза!

3. Рефлексия

Урокым кошартыме деч ончыч тачысе урок нерген кажнын шонымашыжым палынем ыле, тидлан те мыйын туналме преложенийым кошартышаш улыда.

• Таче урокышто ме …
• «Пиал» поэмым возен …
• Поэмын темыже …
• Лирический геройын ик илыш йыжынже …
• Геройын вес илыш йыжынже …
• Лирический герой …
• Айдеме эрык илышлан шочын, лач тыште тудын …

4. Мӧнгысӧ паша. «Мо тыгай пиал?» Шонкалымаш сынан сочиненийым возаш.

Максимова С.М., марий йылмым да литературым туныктышо

Шернур район,  Марисола школ